ۇكىمەت وتاندىق تاۋارلار ساتاتىن گيپەر، سۋپەرماركەتتەر قۇرىلىسىنا كرەديتتەردى بيۋدجەتتەن سۋبسيديالاماق، دەپ حابارلايدى Almaty-akshamy.kz. inbusiness.kz-كە سىلتەمە جاساپ.
«قازاقستاندا جاسالعان» جالپىۇلتتىق ناۋقانى 2010-شى جىلداردىڭ باسىندا ءبىرىنشى پرەزيدەنتتىڭ باستاماسىمەن ىسكە قوسىلعان بولاتىن. ن.نازاربايەۆ سونىڭ اياسىندا وتاندىق ونىمدەردى الدىمەن ءوز ەلىمىزدە تانىمال ەتىپ، ارتىنشا اتالعان برەندتى الەمدىك نارىقتا ىلگەرىلەتۋدى تاپسىردى. وسى جوباعا «بيزنەستىڭ جول كارتاسى» جانە باسقا دا باعدارلامالار اياسىندا قىرۋار قارجى ءبولىندى.
اياعىندا بيلىك جاپ-جاقسى يدەيانى كوزبوياۋشىلىققا، ءتىپتى ابسۋردقا اينالدىردى. پرەزيدەنت تاپسىرماسى ءسوز جۇزىندە ورىندالدى. اكىمدەر قۇرعان مونيتورينگ توپتارى ءوز اۋماقتارىنداعى ءىرى ساۋدا ورىندارىن ارالاپ، ولاردا "قازاقستاندا جاسالعان" ناۋقانىنىڭ ەمبلەماسى جاپسىرىلعان سورەلەردىڭ كوپ بولۋىن قاداعالادى. الايدا ول سورەلەردە قانداي تاۋارلار ورنالاستىرىلعانىنا ءمان بەرگەنى از بولدى. مىسالى، اقپارات قۇرالدارى Magnum، Silk Way جانە باسقا ساۋدا جەلىلەرى «قازاقستاندا جاسالعان» برەندىنە بولىنگەن سورەلەردە رەسەي، بەلارۋس تاۋارلارىن ساتىپ جاتقانىن انىقتادى. سورەلەردى وتاندىق ەمەس، وداقتاستاردىڭ ونىمدەرى جاۋلاپ، قازاقستاندى ءوز اۋماعىندا ىعىستىردى.
كەيىن بۇل باستاما سيىرقۇيىمشاقتانىپ بارىپ، جويىلدى. ونىڭ جاپسىرماسىن كەيبىر سۋپەرماركەتتەر كەيبىر تاۋارلارعا كليەنتتەردىڭ كوزىن تارتۋ ءۇشىن ءوز بەتىنشە قولدانىپ ءجۇر.
ەندى بۇل باستاما جاڭا پرەزيدەنت تۇسىندا قايتا جانداناتىنعا ۇقسايدى.
وسى ماقساتتا ۇلتتىق ەكونوميكا مينيسترلىگى ۇكىمەتتىڭ قولدانىستاعى قاۋلىلارىنا، سونىڭ ىشىندە «قولجەتىمدى كرەديت بەرۋ مىندەتىن شەشۋ ءۇشىن ۇزاق مەرزىمدى تەڭگەلىك وتىمدىلىكتى قامتاماسىز ەتۋدىڭ كەيبىر ماسەلەلەرى تۋرالى» 2018 جىلعى 11 جەلتوقسانداعى جانە «جەكە كاسىپكەرلىكتى مەملەكەتتىك قولداۋدىڭ كەيبىر شارالارى تۋرالى» 2019 جىلعى 31 جەلتوقسانداعى قاۋلىلارىنا وزگەرىستەر مەن تولىقتىرۋلار ەنگىزۋدى ۇسىنىپ وتىر. ۇكىمەتتىڭ جاڭا قاۋلىسىمەن قابىلدانعالى تۇرعان بۇل ۇسىنىستار «تۋماي جاتىپ، تۋا شوككەن» باستامانى جانداندىرۋعا باعىتتالعان.
قۇجات 2025 جىلعا دەيىنگى كاسىپكەرلىكتى دامىتۋ جونىندەگى ۇلتتىق جوبا اياسىندا بيزنەستىڭ العان كرەديتتەرىنىڭ سىياقى ستاۆكاسىنىڭ ءبىر بولىگىن سۋبسيديالاۋدى قاراستىرادى. بۇل يگىلىكتىڭ قىزىعىن كەم دەگەندە 1 مىڭ شارشى مەتر ساۋدا ورنىن: ساۋدا ورتالىعىن، گيپەرماركەتتەردى، باسقاسىن اشاتىن كومپانيالار كورە الادى.
««مامانداندىرىلماعان دۇكەندەردە باسىمدىقتى تۇردە تاماق ونىمدەرىن، سۋسىندار مەن تەمەكى ونىمدەرىن بولشەك ساۋدادا ساتۋ» ەكونوميكالىق قىزمەت ءتۇرى بويىنشا كاسىپكەرلەر ىسكە اسىراتىن، اۋدانى كەمىندە 1 مىڭ شارشى مەتر بولاتىن قۇرىلىس جوبالارىن سۋبسيديالاۋعا رۇقسات ەتىلەدى. ساۋدا ورتالىقتارىن، قازىرگى زامانعى فورماتتاعى ساۋدا وبەكتىلەرىن جانە ساۋدا سالاسىنداعى كوپفۋنكسيونالدى كەشەندەردى (ساۋدا ويىن-ساۋىق ورتالىقتارىن قوسپاعاندا) سالۋ، كەڭەيتۋ، جاڭعىرتۋ، رەكونسترۋكسيالاۋ جانە بانكتەر مەن ولاردىڭ ەنشىلەس ۇيىمدارىنان ساتىپ الۋ جوبالارىن سۋبسيديالاۋعا جول بەرىلەدى» ، – دەپ جازىلعان جاڭا قۇجاتتا.
مينيسترلىكتىڭ تۇسىندىرۋىنشە، بۇل «قازىرگى زامانعى فورماتتاعى ساۋدا الاڭدارىن ۇلعايتۋ جانە «قازاقستاندا جاسالعان» تاڭباسى بار وتاندىق تاۋارلاردى ىلگەرىلەتۋ ماقساتىندا» جاسالىپ وتىر.
قۇجاتتا جوبالار قانداي شارتتارعا سايكەس كەلۋگە تيىستىگى، كريتەرييلەرى كورسەتىلگەن. ەڭ باستىسى، بيۋدجەتتەن سۋبسيديا الاتىن ساۋدا ورتالىقتارىندا، زاماناۋي فورماتتاعى ساۋدا وبەكتىلەرىندە، ساۋدا قىزمەتىندەگى كوپفۋنكسيونالدى كەشەندەردە «وبەكتىنىڭ اۋماعىندا «قازاقستاندا جاسالعان» دەگەن تاڭباسى بار ازىق-تۇلىك جانە ازىق-تۇلىك ەمەس تاۋارلاردى وتكىزۋگە ارنالعان ساۋدا ورىندارىنىڭ بولۋى" مىندەتتى. سونداي-اق ونىڭ اۋماعىندا الەۋمەتتىك ماڭىزى بار ازىق-تۇلىك تاۋارلارىنىڭ ساتىلۋى شارت.
باعدارلاما اياسىندا جالپى سوماسى 3 ميلليارد تەڭگەدەن اسپايتىن 1 بيزنەس-جوبا اياسىندا ءبىر وڭىردە ورنالاسقان 2 نەمەسە ودان دا كوپ وبەكتىلەردى سالۋعا نەمەسە ساتىپ الۋعا رۇقسات ەتىلەدى.
ناقتى ءبىر جوباعا قاتىستى سۋبسيديالاۋ تۋرالى وڭ شەشىم قابىلدانسا، وندا كاسىپكەردىڭ مىندەتتەمەسى بەكىتىلەدى: وعان سايكەس، جوبا قوجايىنى بىرىنشىدەن، بيۋدجەتكە تولەنەتىن سالىقتى، ياعني كورپوراتيۆتىك تابىس سالىعىن، جەكە تابىس سالىعىن ارتتىرۋعا، ەكىنشىدەن، جۇمىس ورىندارىنىڭ سانىن جانە ەڭبەكاقى تولەۋ قورىن ۇلعايتۋعا مىندەتتەنەدى. بۇل سالىق دەكلاراسياسى جانە بجزق-عا اۋدارىلاتىن زەينەتاقى جارنالارى ارقىلى تەكسەرىلەدى. ۇشىنشىدەن، 2 جىل وتكەن سوڭ "قازاقستاندا جاسالعان" تاڭبالى ازىق-تۇلىك جانە ازىق-تۇلىكتىك ەمەس تاۋارلارعا ارنالعان سورەلەر كولەمىن 10 پايىزعا كوبەيتۋگە ءتيىس.
ەگەر مونيتورينگ ناتيجەسىندە وتاندىق تاۋارلارعا ارنالعان سورەلەردى ارتىنشا جويا سالعانى انىقتالسا، وندا سۋبسيديا تولەۋ توقتاتىلدى.
دەگەنمەن، بۇل جەردە تاعى دا باسشىلىققا سورەلەردىڭ، "ساۋدا ورىندارىنىڭ" بولۋى الىنىپ وتىر. ال وندا تاعى رەسەيلىك تاۋارلار ساتىلماسىنا كىم كەپىل؟ ەندەشە الىبەك قۋانتىروۆتىڭ كومانداسى سۋپەرماركەتتەر قوجايىندارىنا ەل قارجىسىن ۇلەستىرۋگە اسىقپاي، ولارعا قويىلاتىن تالاپتاردى تاعى ءبىر پىسىقتاپ السا ءجون.
ازىرگە بۇل جوباعا قانشا ميلليارد بولىنەتىنى بەلگىسىز. ۇلتتىق ەكونوميكا مينيسترلىگى وزدەرى ۇسىنعان جوبانى رەسپۋبليكالىق بيۋدجەتتىك كوميسسيا الداعى وتىرىسىنىڭ بىرىندە قارايدى دەپ كۇتىلىپ وتىرعانىن جەتكىزدى.
سونىمەن بىرگە، وتاندىق تانىمال سۋپەرماركەتتەر جەلىسىنىڭ مەنەدجەرى ولجاس سادىرباي وتاندىق تاۋارلاردى تابۋ وڭاي ەمەستىگىن ايتادى.
«ءبىز ارا-تۇرا وتاندىق تاۋار وندىرۋشىلەرگە ارناپ، اكسيالار وتكىزىپ تۇرامىز، سورەلەرگە ءوز ءونىمىن قويۋدا جەڭىلدىكتەر بەرەمىز. ءبىراق وتاندىق تاۋاردى جەتكىزۋدە ىركىلىستەر تۋادى. ءونىمدى اپتاپ ىستىقتان بۇزىلىپ كەتكەن، ايازدا توڭ بولىپ قاتىپ قالعان، نەمەسە تاۋارلىق سيپاتىن جوعالتقان كۇيدە جەتكىزىپ جاتادى. ءبىز وندايدى سورەگە شىعارا المايمىز. جوعارى تالاپ قويامىز، ايتپەسە، ساتىپ الۋشىلار دۇكەندەرىمىزدەن تەرىس اينالادى. ولارعا رەفريجەراتور جانە باسقا دا ارنايى جۇكتى تاسىمالدايتىن كولىك ساتىپ الۋعا كەڭەس بەرەمىز. ولار تالاپتى ورىنداۋ ورنىنا تەرىس اينالادى. تاۋاردى از اكەلىپ، سوڭىنان جەتكىزىلىم اعىنىن سۇيىلتىپ جىبەرەتىندەر بار، سالدارىنان سورەلەر بوس قالادى. ول دا كليەنتتى تەرىس اينالتادى. وتاندىق وندىرۋشىلەر ءوز ىسىنە جاۋاپتى قاراعانى ءجون» ، – دەدى ولجاس.
سورەلەرگە قوياتىن جەرگىلىكتى تاۋارلار كولەمى مەن اسسورتيمەنتىن ارتتىرۋدا كورشى قىرعىزدىڭ تاجىريبەسى قىزىقتى. تاياۋدا "اتامەكەن" ۇلتتىق كاسىپكەرلەر پالاتاسىنىڭ دەلەگاسياسى قىرعىزستانعا ارنايى بارىپ، كورشىدە 2007 جىلدان بەرى ىسكە اسىرىلىپ جاتقان جاپوندىق "ءبىر اۋىل – ءبىر ءونىم" جوباسىن زەردەلەپ قايتتى. ساپار بارىسىندا ۇكپ قىزمەتكەرلەرى جوبا اياسىندا جەرگىلىكتى ءونىم وندىرەتىن سەحتار مەن شەبەرحانالاردى ارالادى. وڭىرلىك برەند-كوميتەتتەر مەن قىرعىزستاندا جاسالعان تاۋارلارعا ماماندانعان دۇكەندەردىڭ جۇمىسىمەن تانىستى. جەرگىلىكتى اتقارۋشى ورگانداردىڭ، بيزنەس-قوعامداستىقتىڭ جانە "ءبىر اۋىل – ءبىر ءونىم+1" قوعامدىق قورىنىڭ وكىلدەرىمەن كەزدەسۋلەر وتكىزدى.
ەندى ولار جاپوندىق حالىقارالىق ىنتىماقتاستىق اگەنتتىگىمەن (JICA) ىنتىماقتاستىقتى جولعا قويىپ، وسى تاجىريبەنى وزىمىزدە ەنگىزۋگە نيەتتى. ۇلتتىق پالاتانىڭ حابارلاۋىنشا، بيىلعى 2023 جىلى قازاقستاندا وسى جوبا ەنگىزىلەتىن بولادى.