تەڭگەنىڭ تاريحى مەن ونىڭ قازىرگى جاعدايى قازاقستاننىڭ ەكونوميكالىق دامۋىنىڭ ايقىن كورىنىسى بولا وتىرىپ، ۇلتتىق ۆاليۋتانىڭ بولاشاعىنا قاتىستى ماڭىزدى بولجامدار جاسالۋدا.
1993 جىلدىڭ 15 قاراشاسى قازاقستان ءۇشىن ەرەكشە ماڭىزدى كۇن بولدى. سول كۇنى ەلدىڭ ۇلتتىق ۆاليۋتاسى — تەڭگە رەسمي تۇردە اينالىمعا ەندى. كەڭەس وداعىنىڭ ىدىراۋىنان كەيىن، قازاقستان ءوز تاۋەلسىزدىگىن جاريالاپ، ەكونوميكالىق دەربەستىككە قول جەتكىزۋ ماقساتىندا ۇلتتىق ۆاليۋتا شىعارۋدى قاجەت دەپ ساناپ، بۇل قادامدى جۇزەگە اسىردى.
العاشقى تەڭگە بانكنوتتارى مەن مونەتالارى 1993 جىلى شىعارىلدى، ال ولاردىڭ ديزاينىندا قازاقستاننىڭ مادەنيەتى مەن تاريحى كورسەتىلدى. تەڭگەنىڭ العاشقى كۋرسى 1 اقش دوللارى ءۇشىن 4،75 تەڭگە بولىپ بەلگىلەندى، بۇل ۋاقىتتا جاڭا ۆاليۋتا ەلدە ۇلكەن سۇرانىسقا يە بولىپ، بىردەن حالىقتىڭ قولدانىسىنا ەندى.
تەڭگەنىڭ شىعۋى كەزىندە قازاقستاننىڭ ەكونوميكاسى كوپتەگەن قيىندىقتاردى باستان وتكەردى. 1990-شى جىلداردىڭ اياعىندا ينفلياسيانىڭ جوعارى دەڭگەيى مەن ەكونوميكالىق داعدارىس ۇلتتىق ۆاليۋتانىڭ قۇنسىزدانۋىنا اكەلدى. ءبىراق ۇلتتىق بانك تۇراقتى اقشا-كرەديت ساياساتىن جۇرگىزىپ، تەڭگەنىڭ قۇنىن ساقتاۋعا تىرىستى.
قازىرگى ۋاقىتتا تەڭگە قازاقستاننىڭ قارجى جۇيەسىنىڭ نەگىزى بولىپ تابىلادى. تەڭگە باعامى الەمدىك نارىقتارداعى سىرتقى فاكتورلار مەن مۇناي باعاسىنا، سونداي-اق ىشكى ەكونوميكالىق احۋالعا بايلانىستى وزگەرىپ وتىرادى.
قازاقستاننىڭ ەكونوميكاسى مۇنايعا تاۋەلدى بولعاندىقتان، مۇناي باعاسىنىڭ وزگەرىسى تەڭگە باعامىنا ايتارلىقتاي اسەر ەتەدى. مىسالى، الەمدىك نارىقتاعى مۇناي باعاسى تومەندەگەن كەزدە تەڭگە قۇنسىزدانۋى مۇمكىن. ءبىراق ۇلتتىق بانك ەلىمىزدىڭ قارجىلىق جۇيەسىن تۇراقتى ۇستاۋ ءۇشىن ينتەرۆەنسيالار جۇرگىزىپ، ۇلتتىق ۆاليۋتا تۇراقتىلىعىن قامتاماسىز ەتۋگە باعىتتالعان شارالاردى قابىلدايدى.
قازاقستان ۇلتتىق بانكىنىڭ جۇرگىزىپ وتىرعان ساياساتى، ونىڭ ىشىندە ينفلياسيا دەڭگەيىن باقىلاۋ، مونەتارلىق ساياساتتى جۇزەگە اسىرۋ، ۆاليۋتالىق رەزەرۆتەردى باسقارۋ سياقتى شارالار تەڭگەنىڭ تۇراقتىلىعىن ساقتاۋعا مۇمكىندىك بەرەدى. سوڭعى جىلدارى تەڭگە باعامىنىڭ اۋىتقۋى ۋاقىتشا سيپاتقا يە بولىپ، ەلىمىزدىڭ ەكونوميكاسى تۇراقتى ءوسۋ تراەكتورياسىنا ءتۇستى.
قازىرگى ۋاقىتتا تەڭگەنىڭ تۇراقتىلىعىنىڭ ماڭىزدى اسپەكتىسى — ينفلياسيانى باقىلاۋ. ۇلتتىق بانك ينفلياسيانىڭ ءوسۋىن تەجەپ، ونى 4-6% دەڭگەيىندە ۇستاپ تۇرۋدى ماقسات ەتەدى. بۇل ەكونوميكاداعى جالپى جاعدايعا، تۇتىنۋ باعالارىنىڭ وسىمىنە جانە حالىقتىڭ ءومىر ءسۇرۋ دەڭگەيىنە تىكەلەي اسەر ەتەدى. تەڭگە قۇنىنىڭ تۇراقتىلىعى ينفلياسيا دەڭگەيىن تومەندەتۋگە، ياعني حالىقتىڭ ساتىپ الۋ قابىلەتىن ارتتىرۋعا كومەكتەسەدى.
جاھاندىق ەكونوميكا مەن تەڭگە
قازاقستان ەكونوميكاسىنىڭ اشىقتىعى مەن حالىقارالىق ساۋدانى دامىتۋى تەڭگەنىڭ بولاشاعىنا ماڭىزدى اسەر ەتەدى. حالىقارالىق قارجى نارىقتارىنداعى جاعداي، ينۆەستيسيالار اعىنى جانە ساۋدا سەرىكتەستەرىمەن قارىم-قاتىناس تەڭگە باعامىنا اسەر ەتەتىن سىرتقى فاكتورلار بولىپ تابىلادى. قازاقستاننىڭ ىشكى نارىعىنداعى تۇراقتىلىق پەن رەفورمالار دا ۇلتتىق ۆاليۋتانىڭ بولاشاعىن ايقىندايدى.
تەڭگەنىڭ حالىقارالىق دەڭگەيدەگى ءرولى
قازاقستان حالىقارالىق قارجى نارىقتارىندا ۆاليۋتالىق رەزەرۆتەردى باسقارۋ، حالىقارالىق ساۋدا جانە ينۆەستيسيالارعا قاتىستى جاڭا مۇمكىندىكتەر اشۋدى كوزدەيدى. بولاشاقتا تەڭگە حالىقارالىق ساۋدادا كەڭىرەك قولدانىلىپ، ينۆەستيسيالار تارتۋ ءۇشىن ماڭىزدى قۇرالعا اينالۋى مۇمكىن. سونىمەن قاتار، قازاقستاننىڭ ينتەگراسياسىن تەرەڭدەتۋ مەن «جاسىل ەكونوميكا» جوبالارىنىڭ دامۋى ۇلتتىق ۆاليۋتانىڭ تۇراقتىلىعىن نىعايتۋعا ىقپال ەتۋى مۇمكىن.
سيفرلىق تەڭگە: جاڭا دامۋ باعىتى
قازاقستاندىق ەكونوميكا سيفرلاندىرۋ جولىنا تۇسكەندىكتەن، ۇلتتىق بانك قازىرگى ۋاقىتتا سيفرلىق تەڭگە ەنگىزۋدى قاراستىرۋدا. سيفرلىق ۆاليۋتا ەلدىڭ قارجى جۇيەسىنىڭ تيىمدىلىگىن ارتتىرىپ، ترانزاكسيالار مەن تولەمدەردى جەڭىلدەتۋگە، سونداي-اق مەملەكەتتىك باقىلاۋدى كۇشەيتۋگە مۇمكىندىك بەرەدى. سيفرلىق تەڭگە جوباسى قازاقستاننىڭ بولاشاقتاعى ەكونوميكالىق دامۋىندا ماڭىزدى ءرول اتقارا الادى.
تەڭگەنىڭ تاريحى مەن دامۋى قازاقستاننىڭ تاۋەلسىزدىگى مەن ەكونوميكالىق كۇشىن بەينەلەيدى. ول ەلدىڭ قارجى جۇيەسىنىڭ باستى ەلەمەنتى رەتىندە ءارى ىشكى، ءارى سىرتقى ەكونوميكالىق ساياساتتىڭ نەگىزى بولىپ تابىلادى. قازىرگى ۋاقىتتا تەڭگە ءوزىنىڭ تۇراقتىلىعىن ساقتاپ وتىر، ال بولاشاقتا ونىڭ حالىقارالىق دەڭگەيدە ءرولىنىڭ ارتۋى مۇمكىن. قازاقستاننىڭ سيفرلىق ەكونوميكانى دامىتۋ مەن قارجى سەكتورىن جاڭعىرتۋ باعىتىنداعى قادامدارى ۇلتتىق ۆاليۋتانىڭ بولاشاعىنا وڭ اسەر ەتەتىندىگى ءسوزسىز.