ارقادا اقتۇتەك بوران باستالدى. بۇل - وسى ادۋىن امالدىڭ كورىنىسى.
جەلتوقساننىڭ سوڭعى ونكۇندىگىنىڭ شىمىلدىعىن اشاتىن بوراندى دا ايازدى ءبىر امال بار. ول «تەكە بۇرقىل» (تەكە بۇرقاق) دەپ اتالادى. بۇل - كيىكتىڭ تەكەسى ۇيىرگە ءتۇسىپ، جۇپتاساتىن مەزگىل. وسى كەزدە سوعاتىن قارلى بوراندى دا قازاق «تەكەنىڭ بۇرقىلى» دەيدى. التى اي قىستا شولەيت ايماقتاردى مەكەندەپ جان باعاتىن ءتۇز تاعىسىنىڭ توپتاسىپ تابىسۋى، تۇقىمىن كوبەيتۋ قارەكەتىنە كىرىسۋى وسى تۇستان باستالادى.
«ارقانىڭ بەتپاق دەگەن دالاسى بار،
بەتپاق-شول، ويلى-قىرلى پاناسى بار.
سول شولدە ەل جوق، كۇن جوق وسىپ-ونگەن،
جاندىكتىڭ كيىك دەگەن بالاسى بار...»، –
دەپ ساكەن (سەيفۋللين) اقىن جىرلاعان دالا پاديشاسى، مىنە، وسى كيىك...
وسى ءتۇز تاعىسى ءار زاماندا نەبىر زاۋال كوردى. يەن دالادا 20 مىڭى عانا قالعان كەزى دە بولعان. ءبىراق جويىلىپ كەتپەدى. ەلىمىزدىڭ ەكولوگياسىنىڭ ەڭ ءبىر ماڭىزدى قۇرامداس بولشەگى عوي كيىك دەگەنىمىز. قازىرگى ۋاقىتتا ولاردىڭ كوبەيۋ قارقىنى جاقسى. وسىعان بايلانىستى ءۇش گەوگرافيالىق اۋماقتى مەكەندەيدى: ورال، ءۇستىرت جانە بەتپاقدالا پوپۋلياسياسى. زەرتتەۋشىلەردىڭ ايتۋىنشا، ورال پوپۋلياسياسىندا 512 مىڭعا جۋىق كيىك بولسا، ۇستىرتتە 12 مىڭدايى، قالعانى بەتباقدالا پوپۋلياسياسىندا تىرشىلىك ەتۋدە.
«كيىكتى قازاق جانە دەيدى بوكەن،
بەتپاقتى بايعۇس بوكەن قىلعان مەكەن.
كيىكتى اتىپ اڭشى ولتىرگەندە،
جازىقسىز جان ءولدى دەپ ويلاي ما ەكەن...»، –
دەيدى اقىن. ول راس، قازاق كيىكتى اقبوكەن دەپ تە اتايدى. سەبەبى، جازدا ساعىمعا ارالاسىپ ساپ-سارى بولىپ سامساپ جاتاتىن جانۋار قار تۇسكەندە اقجوندانىپ، قىلاڭ تارتادى. وسى اقبوكەن جاز شىقسا بولدى، تاعى كوبەيە تۇسەدى.
وتكەن عاسىردىڭ 80-جىلدارىندا سايىن دالادا 2 ميلليونداي كيىك جورتسا، توقىراۋ جىلدارىندا سونىڭ 20 مىڭدايى قالعان ەدى.
«جەزكيىك، ءبىزدىڭ جاققا قالاي كەلدىڭ؟
جولىمدى تىكە كەسىپ جاناي بەردىڭ.
ادامنىڭ كوزدەرىندەي ەكى كوزىڭ،
ياپىرماي، ءداتىم شىداپ قالاي كوردىم؟..».
بۇل - اقىن كاكىمبەك سالىقوۆتىڭ تولعانىسى. ءيا، دالا پاديشاسىن اقىن قيماعانمەن، تابيعات دۇشپاندارى ولىمگە قيدى... شەتىنەن قىردى...
2015 جىلى ەلىمىزدە كيىكتەردىڭ قىرىلۋىنان كەيىن ۇكىمەت ءتۇز تاعىسىن بارىنشا قورعاۋعا الىپ، براكونەرلەرمەن كۇرەستى كۇشەيتتى. ءتيىستى مەملەكەتتىك ورگانداردىڭ جۇمىستارىنىڭ ارقاسىندا 2015 جىلدان بەرى جىلدىق ءوسىم 40–50 پايىزدى قۇراپ وتىر.
كوكتەمگى ساناقتا 840 مىڭ كيىك دەگەنمەن، ولاردىڭ ءتولى ەسەپكە ا لىنباعان. ءقازىر قۇرالايلار جەتىلىپ، قاتارعا قوسىلدى. قۇرالايى ەگىزدەن ەرىپ، باسى كوبەيدى. 1 ملن 300-گە جەتكەنىن اقپارات قۇرالدارىنان وقىدىق.
بۇگىن قولدانىستاعى كۇنتىزبە بويىنشا، جەلتوقساننىڭ – 22ء-سى. اي جۇيەسى – 28ء-ىن كورسەتىپ تۇر. قازاقى ەسەپكە (ەسكىشە) سۇيەنسەك، جەلتوقساننىڭ – 9-ى. اپتا ايدىڭ باسىن دا، ورتاسىن دا، سوڭىن دا قامتىپ تۇر. بۇل كورىنىس الداعى جەتى كۇن ىشىندە اۋا رايىندا ءوزگەرىس بولاتىنىن بىلدىرسە كەرەك. كۇن كۇلىپ تە تۇرادى، بۇلت تا بولادى، قار دا ورىن الادى.
دەگەنمەن، كۇن تاڭەرتەڭ ىزعارلى بولعانىمەن، ءتۇس كەزىندە اياز سىنىپ، ءسال دە بولسا جىلىپ، اسپان اشىق بولادى.