جارايدى، مولدا ءبىلىمسىز، «70 پايىز، اناۋ-مىناۋ» دەپ ءار جەردەن ەستىگەن بىردەمەسىن اسىرىپ ايتا سالدى (اقتامايمىن، نەگە ءويتتى، جالپى يمامدارىمىز نەگە ءبىلىمسىز – بولەك ماسەلە).
ال سىزدەر بىلىمدىسىزدەر عوي، نەگە شىر-پىرلارىڭىز شىعادى؟ پايىز با نامىستارىڭىزعا ءتيىپ بارا جاتقان؟ جارايدى، 30 پايىز دەڭىز. ءتىپتى 10-عا تۇسىرەيىك (ودان تومەن تۇسە المايمىن). سودان نە وزگەرەدى؟ قازاق تىلىنە ەنگەن پارسى سوزدەرىنىڭ سوزدىگىن جاساعان نۇرتاس وڭداسىنوۆ اقساقالدىڭ كىتابى قولىمدا تۇر. كەرەمەت ەڭبەك. قازاق تىلىندەگى اراب سوزدەرىنىڭ ءتىزىمىن جاساعان عالىمدارىمىز تىپتەن كوپ («مەكتەپ»، «قالام»، «كىتاپ»، ت.ب. سوزدەردى كوبىڭىز جازىپ تا قويدىڭىز، وعان توقتالۋ قاجەت ەمەس). قاراڭىز، وقىڭىز. زەردەلەڭىز. قيىن، ءيا؟ كىتاپتى ىزدەپ تابۋ بار (ينتەرنەت-نۇسقا تۋرالى مۇلدە ءسوز جوق)، و بالەنى تاباقتاي عىپ قولىڭا ۇستاۋ بار، سوسىن (و، قۇدىرەت!) وقۋ دەگەن... ۆاگوننان كومىر تۇسىرگەندەي اۋىر جۇمىس بار. نە ازاپ؟ ودان دا وتىرا قالىپ، جوققا شىعارعان وڭاي – كەلىسەمىن.
ءقازىر «ادارعى» دەگەن ءسوزدى بىلەتىن قازاق كوپ پە؟ از عوي دەپ ويلايمىن. ويتكەنى ورمەك توقۋ قازاق تۇرمىسىنان كەتىپ بارادى. «دودەگە» دەگەن ءسوزدى دە ءبارىمىز بىردەي ءدوپ تۇسىنە بەرەمىز بە؟ «تۇگەل» دەي الماساق كەرەك. حالىقتىڭ كۇندەلىكتى تىرشىلىگىمەن بايلانىسى جوق ۇعىمدار بىرتە-بىرتە ۇلت ساناسىنان وشە بەرەدى، ونىڭ ورنىن اينالاسىنداعى (ۇلت وڭاشا ءومىر سۇرمەيدى عوي) باسىم تىلدەردەگى نۇسقالار باسا باستايدى.
«نان» – كونە پارسى ءسوزى. وسىنى وقي سالا «سوندا قازاق پارسىمەن تانىسقانشا نان جەمەگەن بە؟» دەپ كەمى جيىرما ادام جاعاما جارماسايىن دەپ وتىر. جوق. جەگەن. ءبىراق ونى «نان» دەپ اتاماعان عوي. «يپپاك» دەگەن (ساق-عۇن تاريحىن وقىڭىز). قازىرگى تۇرىك تىلىندەگى «يەمەك» (جەمەك، تاماق) دەگەن ءسوز – سول ەسكى ءسوزدىڭ ساقتالىپ قالعان جۇرناعى. ال ءبىز نان دەپ كەتتىك. قازاق سوزىنە، ۇعىمىنا اينالىپ كەتتى. ەشقاشان ودان باس تارتپايمىز. سول زامانداعى ۇستەم مادەنيەت دەگەنىن ىستەدى.
«پاۋەسكە» دەيمىز. ول – «پوۆوزكا» عوي (ورىس ءسوزى). «بوكەباي» دەيمىز. ول – «پۋحوۆىيدىڭ» وزگەرگەن ءتۇرى. اجەم مارقۇم ءومىر-باقي «ءپامىلدارى» دەۋمەن كەتتى، «پوميدورعا» ءتىلى كەلمەدى سول كۇيى. كەيىنگى بىرەر عاسىرداعى ۇستەم مادەنيەت تاعى دا دەگەنىن ىستەدى. «قازاقتا سوندا مۇلدە ءسوز بولماعان با؟ مىلقاۋ بولعان با؟» دەۋ – اڭعالداۋ اعايىننان لايك جيناۋ ءۇشىن ءوتىمدى شىعار، دەگەنمەن حالىقتىڭ ءتىلى ۇنەمى دامۋمەن، ارالاسۋمەن، وزگەرىپ-تۇرلەنۋمەن ءوربيتىنىن تۇسىنەتىن جۇرت ءۇشىن – قۇنى كوك تيىن پىكىر.
وسىنداي سوزدەردى تىزە بەرسەڭ، كۇن-تۇن بىتپەيدى.
دۇنيەدە تازا ءتىل بولمايدى. اعىلشىننىڭ وزىندە رومان (فرانسۋز، يسپان، ت.ب.) تىلدەرىنىڭ ىقپالى بايقالادى. يسپاندا دا (بايقاپ قالدىم) بوتەن سوزدەر ءورىپ ءجۇر. باياعىدا بىزگە ساباق بەرگەن امانتاي ءشارىپ اعامنىڭ ايتۋىنشا، ورىس تىلىندەگى «ا» ارپىنەن باستالاتىن «اۆوس» سەكىلدى ساناۋلى عانا سلاۆيان ءسوزى بار، قالعانى – تۇركى، فرانسۋز، بالتىق، اناۋ-مىناۋ ەكەن... سودان ورىس ىڭعايسىزدانىپ وتىر ما؟ «اباجۋردان» باستاپ ءبارىن وزىنە ءسىڭىرىپ، قىلعىتىپ، «تاعى قانداي ءسوزىڭ بار، ءنومىرىڭدى ايت، جالماۋىز؟» دەپ جۇتىنىپ وتىرعان جوق پا؟ ايتساڭ، مويىندامايدى.
ءسىز قازاق تىلىندەگى ورىس، اراب، پارسى سوزدەرىنىڭ پايىزىمەن الىسپاي، قازاق ءتىلى دەگەن ءوز انا ءتىلىڭىزدى دۇرىستاپ مەڭگەرىپ الساڭىزشى اۋەلى. «پريۆەت، برات!»، «دا كونەچنو، وبيازاتەلنو»، «پروستو ۇلگەرمەدىم»... نە ءسوز وسىنىڭ ءبارى؟ ورىسشا قوسىپ سويلەيتىندەرگە، جازاتىندارعا ەسكەرتۋ جاساسام، «وي، اۋزىمىز ۇيرەنىپ كەتكەن عوي» دەپ ىرجالاقتاپ كۇلەدى-ەي. سوندا... سول اۋىز كىمدىكى؟ اۋىزعا، تىلگە يەلىك ەتەتىن باس، مي دەگەن جوق پا؟ «ۇيرەنىپ كەتكەن اۋىزدى» اۋىزدىقتاۋ تۋرالى وي كەلمەي مە ەكەن سول باسقا؟
ءوزىمىز ناعىز قازاق بولايىق. ءتىلدىڭ «تازا پايىزىن» ساقتايتىن ءسىز بەن ءبىز ەمەس پە؟ بالالارىمىزدى سوعان تاربيەلەيىك تە! ايتپەسە ەرتەڭ «ادارعى» مەن «دودەگە» جايىنا قالىپ، «ادال... ەتو چتو؟ ا، حالال؟ كولباسا، چتو لي؟» دەپ وتىراتىن ۇرپاق كەلەدى.