تاياۋ شىعىستا تۇتانعان وت گازانىڭ قابىرعاسىنان قارعىپ ءوتىپ، تۇتاس ايماققا اۋا جايىلىپ كەتۋ قاۋپىندە تۇر. قاقتىعىس كۇن وتكەن سايىن ءورشىپ بارا جاتقانداي. يزرايلگە توسىن شابۋىل جاساپ، اۋقىمدى ۇرىستى باستاعان حاماس تۇتاس پالەستيناعا وكىلدىك ەتپەسە دە، ۇدايى شيەلەنىسىپ كەلە جاتقان تاريحي داۋ ۇشقىنى قايتا لاۋلاپ جاندى. ال گازاداعى ەمحاناعا تۇسكەن زىمىران قىزىپ تۇرعان قازانعا ماي قۇيعانداي، ماسەلەنى ءتىپتى اۋىرلاتتى. يزرايل–پالەستينا اراسىنداعى اۋىق-اۋىق بۇرق ەتە قالاتىن قاقتىعىسقا الەمنىڭ ەتى ۇيرەنگەن. ءبىراق كەزەكتى سويقاننىڭ سويى بولەك. ورتا شىعىستىڭ ءار تۇكپىرىندەگى يسلامشىل قوزعالىستار، قارۋلى توپتار حاماس ۇيىمىنا قوسىلىپ، ءيزرايلدى نىساناعا الۋى مۇمكىن. بۇنداي ءقاۋىپتىڭ بار ەكەنىن تەل-اۆيۆ تە مويىنداپ وتىر. سونىمەن، الەم كوز تىككەن ايماققا قاتىستى حابار-وشار، اقپاراتتارعا جانە ءبىر شولۋ جاساپ كورەلىك.
ايماققا جايىلۋ ءقاۋپى بار...
جانجالعا ايماقتاعى باسقا ەلدەر دە ارالاسىپ كەتۋى مۇمكىن دەگەن ءقاۋىپ كۇشتى. گازاداعى ەمحانادا بولعان جارىلىستان كەيىن يزءرايلدىڭ قارۋلى قارىمتا شابۋىلىنا دەگەن نارازىلىق ءورشىدى. جارىلىستا قانشا ادامنىڭ كوز جۇمعانىنا قاتىستى دەرەكتەر ءارءتۇرلى. ءاۋ باستا 500 شاماسىنداعى ادام ءبىر مەزەتتە مەرت بولعانى جايىندا مالىمەت تاراعان. يزرايل تاراپى بۇل قىرعىنشىلىقتىڭ ءوزدەرىنە قاتىسى جوق ەكەنىن، زىمىران شابۋىلى تاعى ءبىر يسلامشىل قوزعالىسقا تيەسىلى دەپ مالىمدەدى. ءبىراق ناقتى جاۋابى ءالى دە جوق. ەمحانادا باسىم كوبى بەيبىت تۇرعىندار، اۋرۋلار، شابۋىلدان جان ساۋعالاپ تىعىلعان ايەلدەر مەن بالالار بولعان. ءبىر ۋاقىتتا سونشا كوپ بەيبىت ازاماتتاردىڭ قانعا بوگىپ قالۋى ايماقتاعى مۇسىلمان قاۋىمىنىڭ اشۋ-ىزاسىن تۋدىردى. يوردانيادا، باتىس جيەكتەگى پالەستينالىقتار اراسىندا، يراندا، مىسىر، ليۆيا، سيريا جانە تۇركيا سىندى ەلدەردە نارازىلىق شەرۋلەرى قاتارىنان ءبىرەر كۇن جالعاسىپ جاتىر. ءتىپتى، بۇل وقيعادان كەيىن اقش-تى قامتىعان ءبىرقاتار باتىس ەلدەرىندە دە يزءرايلدىڭ قارۋلى شابۋىلدارىن ايىپتاعان دەمونستراسيالار بولدى.
ءدال وسى وقيعا يزرايلگە قارسى ايماقتاعى نارازىلىققا تۇزدىق بولدى. ءارى ەۆرەي مەملەكەتىنە دەگەن قارسىلىق قارقىندى تۇردە كەڭەيىپ بارادى. يزرايل قورعانىس مينيسترلىگىنىڭ ءوزى ايماقتاعى وزگە قارۋلى توپتاردىڭ شابۋىل ءقاۋپىنىڭ كۇشەيگەنىن ايتتى. كەشە تاياۋ-شىعىستاعى BBC ءتىلشىسى سانام ۆاكيل جاساعان حابارىندا جاعدايدى: «تۇتاس ايماق قانداي دا ءبىر وقيعا بولىپ كەتەدى دەپ كۇتىپ تۇرعانداي. ايماقتا تۇراقسىزدىق انىق بايقالادى. ءتىپتى، شيەلەنىستى باسەڭدەتۋ ءۇشىن ارنايى كانالدار قوسىلا باستادى»، – دەپ باعالادى. بۇنىڭ ءوزىنەن كوپ نارسەنى ۇعىنۋعا بولادى. ءقازىر بايقاپ وتىرعانىمىزداي، ايماقتاعى ەڭ ءىرى ويىنشىلار يران، تۇركيا، ساۋد ارابياسى سىندى ەلدەر ءوزارا قوڭىراۋ سوعىپ، ماسەلەنى تالقىلاي باستادى. اڭگىمە اۋانى جانجالدىڭ ايماققا جايىلىپ كەءتۋىنىڭ الدىن الۋ بويىنشا بولىپ جاتىر. دەسە دە، جاعداي باقىلاۋدان شىعىپ كەتۋ ءقاۋپى وسى ارەكەتتەرمەن قاتار دامىپ جاتىر.
سوعىسقا كىمدەر ارالاسۋى مۇمكىن؟
قازىرگى جاعدايعا قاراعاندا، ايماقتاعى ەلدەردىڭ ەشقايسىسى ءتىكەلەي سوعىسقا ارالاسقىسى جوق. ءبىراق ۇزاق ۋاقىتتان بەرى تۇراقسىزدىق جايلاعان ورتا شىعىستا ءتۇرلى قارۋلى توپتار، راديكال ۇيىمدار دا ارەكەت ەتىپ كەلەدى. اسىرەسە، سيريا مەن يراك جەرلەرىندە بۇنداي توپتار بەلسەندى. ولاردىڭ ءارقايسىسىنىڭ سۇيەنگەن «يەسى» بار. ءبىرىن تۇركيا، ءبىرىن يران، تاعى ءبىرىن اقش، ەندى ءبىرىن كاتار دەگەندەي سىرتقى ويىنشىلار قولداپ وتىر. ءتۇرلى كۇشتەر ىقپال ەتەتىن، ءارى ءتۇرلى ماقساتتاعى بۇل ۇيىمداردىڭ باسىم كوبى راديكال سيپاتقا يە، ءارى ءدىني يدەولوگياعا قۇرىلعان. سوندىقتان انتيسيونيستىك باعىتتا ورتاق ماقسات تۋىنداپ جاتسا تاڭقالۋعا بولمايدى.
يراننىڭ كەيبىر رەسمي تۇلعالارىنىڭ ءوزى ايماقتاعى قارۋلى توپتاردىڭ يزرايلگە قارسى حاماس- پەن بىرىگىپ كەتۋى ىقتيمال ەكەنىن ايتقان. ايتالىق، يير ءسىم باسشىسى «قارسىلىق كورسەتۋ ۇيىمىنىڭ» ليدەرلەرى ەۆرەي كۇشتەرىمەن بەتپە-بەت ۇرىسقا دايىن ەكەنىن مالىمدەگەن. بۇل قاتاردا كوپ ەلدىڭ باسا ءمان بەرەتىنى يراننىڭ تىكەلەي قولداۋىنا يە «حەزبوللا» توبى. ليۆاندا سالىستىرمالى قۋاتتى كۇشكە يە بۇل توپتى كوپتەگەن باتىس ەلدەرى تەررورلىق ۇيىم رەتىندە تانىعان. بيىل جىل باسىندا ولاردىڭ يران جەرىندە اسكەري جاتتىعۋدان وتكەنى تۋرالى دا مالىمەتتەر شىعىپ ەدى.
يران يسلام رەسپۋبليكاسى ءوزىنىڭ يزرايلگە قارسىلىعىن جاسىرعان ەمەس. مۇسىلماندار تانىمىنداعى قۇدىس قالاسىنىڭ ورنىنا قاتىستى ەڭ باتىل ۇستانىمىن كورسەتىپ جۇرگەن ەلدىڭ ءبىرى دە وسى يران. پالەستينا مەن يزرايل ورتاسىنداعى كەزەكتى قاقتىعىس ءاۋ باستا يراندى سوعىس الاڭىنا تارتۋ ءۇشىن ءىرى كۇش ورتالىقتارىنىڭ جوسپارى دەگەن دە بولجامدار ايتىلعان. ارينە، يراننىڭ سوعىس قيمىلدارىنا تىكەلەي بولماسادا جانامالاي ارالاسىپ، ورتا شىعىستىڭ جانجال باتپاعىنا باتا ءتۇسۋى ونىڭ ايماقتاعى جانە الەمدەگى ستراتەگيالىق باسەكەلەستەرى ءۇشىن ءتيىمدى. الايدا، قازىرگى جاعدايدا يرانعا بۇنداي جانجالعا ارالاسۋ ءتيىمسىز. ءوزى بولماعان كۇندە دە قولداۋ كورسەتكەن توپتارىنىڭ ۇرىسقا ارالاسۋى دا ايماقتاعى ىقپالدى كۇشتەردىڭ اراسىنداعى تەڭگەرىمگە اسەر ەتۋى مۇمكىن.
ۇزاققا سوزىلاتىن مايدان
الەمنىڭ نيەتى اينىپ، جاھاننىڭ ءجۇزى قۇبىلىپ تۇرعاندا قۇدىس ماڭىندا قاقتىعىستىڭ باستالۋى قاي جاعىنان دا جاقسىلىقتىڭ نىشانى ەمەس. حاماس شابۋىلىنان كەيىن يزرايل پرەمەر-مينيسترى بەنيامين نەتانياحۋدىڭ جاساعان مالىمدەمەسى دە كىسىنى ويلاندىرادى. ول سول كەزدە جاعدايدى سوعىس دەپ باعالادى، ءارى بۇل سوعىستىڭ ۇزاققا سوزىلاتىنىن ايتتى. راسىندا دا، مۇددەلى بارلىق تاراپتىڭ ىس-ارەكەتتەرى، ءۇردىستىڭ دامۋ باعىتى قاقتىعىستىڭ ءبىز كۇتكەننەن ۇزاققا سوزىلاتىنىنان حابار بەرەدى. بۇل شىن مانىسىندە ۋكراينادان كەيىن اشىلعان الەمدەگى ەكىنشى ۇلكەن سوعىس الاڭى. قاتپارى قالىڭ وقيعانىڭ ەڭ تۇپكى استارىندا تاعى دا سول جاھاندىق ءتارتىپتى قايتا قۇرۋداعى ءىرى كۇشتەردىڭ باسەكەسى جاتىر. بۇنداي اۋقىمدى مۇددە تالاستارىندا ەڭ جامانى – زاردابىن قاراپايىم حالىق تارتادى. سوڭعى تولىقتالماعان دەرەكتەرگە قاراعاندا، بار بولعانى 45 شارشى شاقىرىم اۋماقتاعى گازادا 3 مىڭنان استام ادام كوز جۇمدى. قاقتىعىس ۇزاققا سوزىلاتىن بولسا، گازا سەكتورى قابىرىستانعا اينالۋى دا عاجاپ ەمەس. عاسىرلارعا سوزىلعان ءارى قايتالانبالى قايشىلىق قاشان نۇكتەسىنە جەتەدى، ول دا بەلگىسىز.