X (Twitter)، Meta، TikTok ونلاين-پلاتفورمالارىندا جالعان اقپارات تاراۋى مۇمكىن
حاماس پەن يزرايل اراسىنداعى قارۋلى قاقتىعىس تاياۋ شىعىستاعى ونسىز دا كۇردەلى جاعدايدى ودان سايىن شيەلەنىستىردى. پالەستينالىق يسلام قوزعالىسىنىڭ يزرايلگە شابۋىلى، كەيىن ءيزرايلدىڭ جاۋابىنان 1000-نان اسا ادام مەرت بولدى. بۇل قايعىلى جاعداي تەك ايماققا عانا ەمەس، الەمنىڭ باسىم بولىگىنە اسەر ەتتى. اراب ەلدەرىندە، ەۋروپانىڭ ءبىرقاتار ەلدەرىندە، اقش-تا پالەستينانى قولداعان نارازىلىق اكسيالارى ءوتتى. ەۋروپادا، اقش-تا ءيزرايلدى قولداپ، نارازىلىققا شىققاندار دا جەتكىلىكتى. دەمەك، الىس بولسا دا تاياۋ شىعىستاعى جاعداي الەمنىڭ كەز كەلگەن تۇكپىرىنە اسەر ەتۋدە. قوعامدىق پىكىردى الەۋمەتتىك جەلىلەر قالىپتاستىرۋدا.
الدىمەن ۆيدەو بولعان...
ادامزاتقا جاراتۋشىدان ءتۇسكەن 4 كىتاپتىڭ بىرىندە «الدىمەن ءسوز بولعان» دەپ باستالادى. ەجەلگى گرەك فيلوسوفى پلاتون «يدەيا» ماڭگىلىك ءومىر سۇرەدى دەگەن. فيلوسوفتىڭ ويىنشا وعان ۋاقىت پەن كەڭىستىك شەكتەۋ ەمەس. بۇل پىكىرلەردىڭ شىنايى ەكەنىنە ءقازىر كوزىمىز جەتىپ وتىر. دەسە دە، زامان وزگەردى. ءتورتىنشى وندىرىستىك ريەۆوليۋسيا سيفرلىق الەمگە جول اشتى. بۇل الەمدە ءسوز ەمەس، ۆيدەو كونتەنت الدىڭعى قاتارعا شىقتى.
ۆيدەو كونتەنتتىڭ پايدا بولۋى كينو يندۋسترياسىمەن بايلانىستى. ءۇنسىز فيلمدەردى كورىپ، ونداعى اكتەرلەر مەن رەجيسسەردىڭ نە ايتقىسى كەلگەنىن تۇسىنەمىز. چارلي ءچاپليننىڭ فيلمدەرىن ەسكە ءتۇسىرسەك جەتكىلىكتى. ال XXI عاسىردا الەۋمەتتىك جەلىلەردىڭ قارىشتاپ دامۋى بۇل ءۇردىستى كۇشەيتتى.
گازەتىمىزدىڭ №81 سانىندا: «فرانسياداعى نارازىلىق: الەۋمەتتىك جەلى وتقا ماي قۇيدى» اتتى تاقىرىپتا ساراپتامالىق ماقالا جاريالاعان ەدىك. وعان 17 جاسار ناەل ەسىمدى ءجاسوسپىرىمنىڭ ءولىمى سەبەپ بولدى. بيىل 27 ماۋسىمدا فرانسيانىڭ نانتەر قالاسىندا نارازىلىق وتى تۇتانعان بولاتىن. سول كەزدە الەۋمەتتىك جەلى وتقا ماي قۇيدى. TikTok پەن Snapchat ونلاين-پلاتفورمالارىندا پوليسيانىڭ جاسوسپىرىمگە وق اتقان ۆيدەوسى تارادى. TikTok-تى ءجيى قولداناتىن جاسوسپىرىمدەرگە بۇل قايعىلى وقيعا قاتتى اسەر ەتتى. تەك فرانسيا عانا ەمەس، وعان كورشى ەلدەردىڭ جاستارى نارازىلىق اكسيالارىن ۇيىمداستىردى. سەبەبى، قازا بولعان ناەلدىڭ تەگى ميگرانت ەدى.
مۇنداي جاعداي حاماس پەن يزرايل اراسىنداعى قارۋلى قاقتىعىستا قايتالاندى. الەۋمەتتىك جەلىلەردە تاراعان جالعان اقپارات پەن ۆيدەو كونتەنت اراب الەمىنەن كەلگەن ەۋروپاداعى ميگرانتتاردىڭ نارازىلىعىن تۋدىردى. ولار پاريج، لوندون، بەرلين، بۋداپەشت، بارسەلونا سياقتى قالالاردا پالەستينالىقتاردى قولداپ نارازىلىققا شىققان. سونىمەن قاتار، ءيزرايلدى قولداعان اكسيالار دا ءوتتى.
جالعان اقپارات پەن ۆيدەو كونتەنت ەڭ ءبىرىنشى X (بۇرىنعى Twitter) پلاتفورماسىندا تارادى. ءتىپتى پلاتفورمانىڭ باسشىسى يلون ماسكتىڭ ءوزى 8 قازاندا قولدانۋشىلاردى تەك فاكتىگە سۇيەنۋدى ءوتىندى. ال 12 قازاندا ونلاين-پلاتفورما جالعان اقپارات تاراتۋى مۇمكىن دەپ ەۋروكوميسسيا رەسمي حات جولدادى. بۇل حات تەرگەۋدىڭ باستالۋىنا تۇرتكى بولۋى مۇمكىن. ەندى 19 قازاyدا مۇنداي كۇدىككە Meta (Instagram، Facebook)، TikTok تا ءىلىندى. رەسمي وكىلدەرگە رەسمي حات جولداندى.
ەو الەۋجەلىنى رەتتەمەك
X (Twitter)، Meta، TikTok ميلليونداعان قولدانۋشىسى بار ونلاين-پلاتفورمالار. ولاردىڭ جۇمىسىن رەتكە كەلتىرۋ جايلى باستاما 2020 جىلى كوتەرىلدى. ەۋروپالىق كوميسسيا 15 جەلتوقساندا سيفرلى قىزمەت جايلى زاڭ جوباسىن ەۋروپالىق پارلامەنت پەن ەۋروكەڭەسكە ۇسىندى. Digital Services Act نەمەسە قىسقاشا DSA دەپ اتالاتىن زاڭ جوباسى ونلاين-پلاتفورمالارداعى جالعان اقپاراتپەن كۇرەسۋ جانە دە اقپاراتتى تۇتىنۋشى مەن پلاتفورمانى قولدانۋشى جەكە الدە زاڭدى تۇلعانىڭ قۇقىعىن قورعاۋ ماقساتىندا جاسالعان ەدى.
ۇزاق ۋاقىتتان كەيىن بيىل 25 تامىزدا زاڭ قابىلدانىپ، كۇشىنە ەندى. ەندى ءىرى ونلاين-پلاتفورمالار قۇقىققا قايشى اقپارات تاراتۋ، وشپەندىلىكتى، جالعان اقپارات پەن كوممەرسيالىق الاياقتىقتى تاراتقانى ءۇشىن زاڭ الدىندا جاۋاپ بەرەدى. باستاپقىدا زاڭ جوباسىن ۇسىنۋشىلار رەسەيلىك ۇگىت-ناسيحاتقا توسقاۋىل قويۋ ءۇشىن مۇنداي قادامعا بارعانىن جاسىرعان جوق. سوندىقتان تەك ونلاين-پلاتفورمالاردى رەتتەۋ ەمەس، گەوسيفرلىق ساياسي تەكەتىرەستەن قورعانۋ ءۇشىن دە وسى زاڭ قابىلداندى.
ەندى قانداي ءىرى پلاتفورما بولماسىن زاڭدى بۇزسا، ەۋروپالىق سوت الدىندا جاۋاپ بەرەدى. زاڭ العاش رەت قازان ايىندا X (Twitter)، Meta، TikTok سياقتى پلاتفورمالارعا قولدانىلدى. الايدا، الەمدە مۇنداي مىسالدار جەتكىلىكتى. ءبىر عانا اقش-تاعى Facebookء-تىڭ نەگىزىن قالاۋشى مارك سۋكەربەرگكە دە قاتىستى سوتتار وتكەنىن ايتساق بولار.
قازاقستان دا كوشتەن قالمايدى
2021-2022 جىلدارى ازاماتتىق قوعامدى بالالاردى قورعاۋعا قاتىستى زاڭعا وزگەرىستەر ەنگىزۋ تۋرالى باستاما دۇرلىكتىردى. ەل اراسىندا «سارىم-زاكييەۆا» دەپ اتالىپ كەتكەن وزگەرىستەر بويىنشا الەۋمەتتىك جەلىلەرگە شەكتەۋ قويۋ قاراستىرىلعان ەدى. قۇزىرەتتى ورگان ينتەرنەت-رەسۋستاردى، الەۋمەتتىك جەلىلەر مەن مەسسەندجەرلەردىڭ جۇمىسىن توقتاتۋعا شەكسىز وكىلەتتىك الۋى مۇمكىن ەدى. الايدا، قوعامداعى داۋدان سوڭ سەنات بۇل نورمانى وزگەرتۋ كەرەك دەپ ماجىلىسكە جىبەردى. بۇل وزگەرىستەن سوڭ بىلتىر 3 مامىردا مەملەكەت باسشىسى زاڭعا قول قويدى.
بيىل 10 شىلدەدە «ونلاين-پلاتفورمالار جانە ونلاين-جارناما تۋرالى» زاڭ قابىلداندى. زاڭنىڭ ماقساتى – ونلاين-پلاتفورمالاردىڭ جۇمىس ىستەۋىنىڭ، سونداي-اق ونلاين-جارنامانى جاساۋدىڭ، ورنالاستىرۋدىڭ، تاراتۋدىڭ جانە ساقتاۋدىڭ، قۇقىققا قايشى كونتەنتتى بولعىزباۋدىڭ جانە ونىڭ جولىن كەسۋدىڭ قۇقىقتىق نەگىزدەرىن ايقىنداۋ. سونداي-اق، زاڭنىڭ باستى ەرەكشەلىگى مەملەكەتتىك ءتىلدىڭ قولدانىلۋ اياسى كەڭەيەدى. دەسە دە، ازاماتتىق قوعامنىڭ زاڭعا قاتىستى كوكەيدەگى كۇمانىن تۇسىنۋگە بولادى. زاڭ شىنايى جۇمىس ىستەۋى ءۇشىن ەلىمىزدەگى سوت جۇيەسى مەن قۇقىق قورعاۋ سالاسى ەۋروپالىق وداقتاعى دەڭگەيدە جۇمىس ىستەۋى ءتيىس.