بارشا مۇسىلمان قاۋىمى ءۇشىن ەڭ قاسيەتتى، ەڭ قۋانىشتى ەكى ۇلى مەيرام بار. ونىڭ ءبىرى - ورازا ايت بولسا، ەكىنشىسى - كەلىپ جەتكەن قۇربان ايت مەرەكەسى.
جالپى "ايتتاۋ"، "ايتشىلاۋ" ۇعىمى قازاققا بۇرىننان تانىس. الايدا، بۇل ەكى ايتتىڭ ءار قايسىسىنا ءتان ءوتۋ ەرەكشەلىكتەرى بار ەكەندىگىن ءبىرىمىز بىلسەك، ءبىرىمىز بىلمەي جاتامىز. وسى ورايدا Almaty-akshamy.kz Asylarna.kz اقپاراتىنا سۇيەنىپ، قۇربان ايتتىڭ ورازا ايتتان 7 ايىرماشىلىعىن ۇسىنىپ وتىر.
1. قۇربان شالۋ
ارينە قۇربان ايتتى قۇرباندىقسىز ەلەستەتۋدىڭ ءوزى ەرسى. بۇل – وسى كۇنى جاسالاتىن ەڭ ۇلكەن قۇلشىلىقتاردىڭ ءبىرى. رامازان ايىنان كەيىن، ورازا ايتتا، اۋزىمىزدىڭ اشىق ەكەنىن ءبىلدىرىپ، ايت نامازىنان كەيىن ادامدار بىردەن ايتتاپ، مەيرامدايتىن بولسا، قۇربان ايتتىڭ ايت نامازىنان كەيىن ەڭ ءبىرىنشى ورىندالاتىن ابزال امال - قۇربان شالۋ. سونداي-اق، پايعامبارىمىزدىڭ (وعان اللانىڭ يگىلىگى مەن سالەمى بولسىن) سۇننەتىنە ساي ءوزىڭ شالعان قۇرباندىقتان اۋىز تيۋ.
قۇربان – اراب تىلىندە «جاقىنداۋ» دەگەندى بىلدىرەدى، ياعني جاساعان ساۋاپ ىستەر ارقىلى جۇرەكتى تازارتىپ، اللاعا جاقىنداي ءتۇسۋ. ال شاريعاتتاعى تەرميندىك ماعىناسى: «شارتتارىمەن ساناسا وتىرىپ قۇلشىلىق نيەتىمەن مال باۋىزداۋ». ولاي بولسا، قۇرباندىق شالۋدى تەك مال سويىپ، قان شىعارۋ ەمەس، اللانىڭ راحىم-مەيىرىمىنە قول جەتكىزۋدىڭ ءبىر جولى دەپ تۇسىنگەن ابزال.
ۇلى اللا قۇراندا: «ءبىز ءاربىر ۇممەت ءۇشىن وزدەرىنە بەرگەن مالداردان، اللانىڭ عانا اتىن اتاپ قۇربان شالۋدى بەكىتتىك»، - دەگەن. («ءال-حاج» سۇرەسى، 34-ايات) دەمەك، قۇربان شالۋ – شاماسى، مۇمكىندىگى جەتەتىن ءار ادامعا مىندەت قۇلشىلىقتاردىڭ ءبىرى. يبن ءال-ارابي: «اقيقاتىندا، قۇربان ايت كۇنى قۇربان شالۋ – امالداردىڭ ەڭ جاقسىسى، ويتكەنى ءاربىر عيبادات ءوزىنىڭ بەكىتىلگەن ۋاقىتىسىندا ارتىقشىلىققا يە»، - دەگەن. ( «اريداتۋل-احۋازي» سۇرەسى، 13 - ايات)
دەمەك، قۇربان شالۋ – مۇسىلمان ومىرىندەگى ساۋابى مول ءارى ايرىقشا ماڭىزدى قۇلشىلىق.
2. قۇربان ايتتا تاشريق كۇندەرى بار
ەكى ايتتا ءبىر كۇن تويلاناتىندىعىنا قاراماستان قۇربان ايت كۇنىنەن بولەك تاعى 3 كۇن تاشاريح كۇنى بار.
تاشريق كۇندەرى دەگەنىمىز - قۇربان ايت كۇنىنەن كەيىنگى ءۇش كۇندى ايتادى. اللا تاعالانىڭ قۇران كارىمدەگى: "ساناۋلى تاشريق كۇندەرى اللانى ەسكە الىڭدار"،- دەگەن ("باقارا" سۇرەسى، 203-ايات) ءسوزى وسى كۇندەردى بىلدىرەدى. بۇل كۇندەردىڭ تاشريق دەپ اتالۋ سەبەبى، ول كۇندەرى ادامدار قۇرباندىققا شالعان مالدارىنىڭ ەتتەرىن كۇنگە كەپتىرەتىن بولعان. تاشريق كۇندەرىنىڭ ەرەكشەلىگى، بۇل كۇندەردە پارىز نامازدارىنان كەيىن تاشريق تاكبىرلەرى ايتىلادى، قۇربان شالىنادى، ءناپىل ورازا ۇستاماعان ابزال.
قۇرباندىقتى تاشريقتىڭ ءۇشىنشى كۇنى، ال ەندى قۇربان ايتتان ەسەپتەسەك ءتورتىنشى كۇنى اقشام نامازىنا دەيىن شالۋعا بولادى. كوبىمىز ۋاقىتىنان جاڭىلىسىپ جاتاتىن تاشريق تاكبىرىن ەكىنتى نامازىنا دەيىن ايتادى. ال ەندى "سوندا تاشريق تاكبىرى نە؟" دەگەن سۇراق تۋىنداسا، ماقالانى ارى قاراي وقىڭىز.
3. تاشريق كۇندەرىنىڭ تاكبىرىن ايتۋ
ورازا ايت كۇنى دە، قۇربان ايت كۇنى دە اللا تاعالانى ۇلىقتايتىن مەرەكەلىك تاكبىرلەردى ايتۋ شاريعاتتا قۇپتالاتىن امال. ءبىراق، ءدال قۇربان ايت كەزىندە ايتىلاتىن تاكبىردىڭ ارنايى بەكىتىلگەن دە ۋاقىتتارى بار. ونى - تاشريق كۇندەرىنىڭ تاكبىرى دەيدى.
تاشريق كۇندەرىنىڭ تاكبىرى دەگەنىمىز - ءزۇلحيججانىڭ 9-كۇنگى تاڭعى نامازىنان كەيىن ايتىلىپ باستالاتىن، سودان ءارى پارىز نامازىنىڭ سوڭىندا ايتىلۋى ءزۇلحيججانىڭ 13-كۇنگى ەكىندى نامازىنىڭ سوڭىنا دەيىن جالعاساتىن
«ءاللاوۋ اكبار، اللاھۋ اكبار، ءلا ءيلاحا ءيللاللاھۋ، ۋاللاھۋ اكبار، اللاھۋ اكبار ءۋا ءليللاحيل-حامد».
(اللا بارىنەن دە ۇلىق، اللا بارىنەن دە ۇلىق. اللادان باسقا ءتاڭىر جوق، جانە اللا بارىنەن دە ۇلىق. اللا بارىنەن دە ۇلىق جانە بارلىق ماقتاۋ-ماداق اللاعا عانا لايىق) ءسوزى.
ۋماير يبن سا`ييد: "ءالي تاكبىرلەردى ارافا كۇنىنىڭ تاڭىنان سوڭعى تاشريق كۇنىنىڭ ەكىندى نامازىنا دەيىن ايتاتىن"، - دەگەن ("مۋسونناف يبن ءابي شايبا": 2/165).
"ساناۋلى تاشريق كۇندەرى اللانى ەسكە الىڭدار!" («باقارا» سۇرەسى، 203-ايات) دەگەن اياتتىڭ نەگىزىندە تاشريق تاكبىرىن مەيلى جاماعاتپەن، مەيلى جالعىز اتقارىلعان ءار پارىز نامازىنىڭ ارتىندا ەر ادامدارعا دا، ايەل كىسىلەرگە دە، تۇرعىلىقتى كىسىگە دە، جولاۋشى كىسىگە دە ءبىر مارتە ايتۋ ءۋاجىپ، كوبىرەك ايتۋ مۋستاحاب (ىستەۋشىسى ساۋاپ الىپ، جاسالماعان ادامعا كۇنا جاسالمايتىن جاعداي) سانالادى. ايت نامازى مەن ءۇتىر نامازىنان كەيىن ايتىلمايدى. ماسبۋق كىسى تاشريق تاكبىرىن يمامنىڭ سالەمىنەن كەيىن وتكىزىپ العان راكاعاتتارىن وتەگەن سوڭ ايتادى. ەر كىسى كوتەرىڭكى داۋىسپەن، ال ايەل كىسى ىشىنەن ايتادى.
"ومار مينادا تىگىلگەن شاتىرىندا تاكبىر ايتاتىن. ونى ەستىگەن مەشىتتەگىلەر دە بازارداعىلار دا تاكبىر ايتاتىن. مينا ءتىپتى تاكبىردەن دىرىلدەپ كەتەتىن. يبن ومار دا تاشريق كۇندەرى مينادا، نامازداردىڭ سوڭىندا دا، توسەگىندە دە، شاتىرىندا دا، وتىرىسىندا دا تاشريق كۇندەرى بويى تاكبىر ايتاتىن. مايمۋنا انامىز دا قۇربان ايت كۇنى تاكبىر ايتاتىن. سونداي-اق، ايەل كىسىلەر مەشىتتە ءابان يبن وسماننىڭ، ومار يبن ءابدۋلازيزدىڭ ارتتارىندا تۇرىپ تاشريق تۇندەرىندە ەر كىسىلەرمەن بىرگە تاكبىر ايتاتىن"،- دەپ ريۋايات ەتكەن. (بۇحاري)
4. ايت نامازىنا شىعاردا ەشتەڭە جەمەي شىعۋ
سۇننەت بويىنشا، مۇسىلمان ورازا ايتىنىڭ نامازىنا شىعاردا ءبىر نارسە جەپ شىعادى، ال قۇربان ايت نامازىنا شىعۋدان بۇرىن قايتىپ كەلگەنشە ەش نارسە جەمەيدى.
بۇل امالعا بايلانىستى ءاناس يبن ماليك (وعان اللا رازى بولسىن) بىلاي دەپ بايانداعان: “ورازا ايت كۇنى اللا ەلشىسى (وعان اللانىڭ يگىلىگى مەن سالەمى بولسىن) ەشقاشان ايت نامازىنا بىرنەشە قۇرما جەمەي شىقپايتىن. ءارى ادەتتە ول تاق سان قۇرما جەيتىن”. (ءال-بۇحاري) جانە بۋرايدا “پايعامبار (وعان اللانىڭ يگىلىگى مەن سالەمى بولسىن) ورازا ايتىنىڭ نامازىنا تاماقتانباي شىقپايتىن، ءارى قۇربان ايت نامازىنا شىعۋدان بۇرىن قايتىپ كەلمەيىنشە تاماق جەمەيتىن”، - دەگەن. (ءات-تيرميزي 542، يبن ءماجاھ 1756) وسى ءحاديستىڭ يمام احماد كەلتىرگەن ريۋاياتىندا: «ءارى قۇربان ايت نامازىنا شىعۋدان الدىن ودان قايتىپ كەلمەيىنشە تاماق جەمەيتىن. سودان سوڭ ءوزىنىڭ قۇرباندىعىنان جەيتىن”، - دەپ ايتىلعان. (احماد)
وسى ورايدا كوبىمىزدە: "سوندا قۇربان ايت كۇنى سارەسىگە تۇرىپ، ءوزىمىز شالعان قۇباندىعىمىزدان اۋىز اشامىز با؟" - دەگەن جاڭساق پىكىرلەر تۋىنداپ جاتادى. قۋانىش پەن شاتتىققا تولى بۇل قوس مەيرامدا مۇسىلماندار سارەسىگە تۇرمايدى، ورازا ۇستامايدى. بۇل تۋرالى ابۋ سا’يد ءال-حۋدري بىلاي دەپ بايانداعان: «اللانىڭ ەلشىسى (وعان اللانىڭ يگىلىگى مەن سالەمى بولسىن) ادامدارعا ورازا ايت پەن قۇربان ايتتىڭ ەكى كۇنىندە ورازا ۇستاۋعا تىيىم سالاتىن». (بۇحاري)
5. قۇربان ايتتا ۇلكەن قاجىلىق ءراسىمى ورىندالادى
جىلىنا ءبىر-اق رەت كەلەتىن ۇلكەن قاجىلىق ماۋسىمى ءدال وسى قۇربان ايت كەزىندە ورىندالادى. ول - يسلام ءدىنىنىڭ بەسىنشى تىرەگى. حاج (قاجىلىق) اراب تىلىندە «قۇرمەتتى ورىندى زيارات ەتۋ» دەگەن ماعىنانى بەرەدى. ال بۇل ءسوزدىڭ شاريعاتتاعى ءمانى – بەلگىلى ورىنداردى بەلگىلەنگەن ۋاقىتتا، بەلگىلەنگەن امالداردى ورىنداۋ ارقىلى زيارات ەتۋ نەمەسە ءدىننىڭ ءبىر تىرەگىن ورىنداۋ ماقساتىندا قاعبانى زيارات ەتۋ.
قاجىلىق – باليعات جاسىنا تولعان، اقىل-ەسى ءبۇتىن، قاراجاتى جەتكىلىكتى جانە قاجىلىق ساپارىنا دەنساۋلىعى جارايتىن ءاربىر مۇسىلمانعا پارىز.
قاجىلىقتىڭ پارىز ەكەندىگىنە قۇران، سۇننەت جانە بارلىق مۇسىلمان عۇلامالارىنىڭ ءبىراۋىزدى كەلىسىمى (يجماع) دالەل بولادى. اللا تاعالا:
«ونىڭ جولىنا شاماسى كەلگەن ادامدارعا اللا ءۇشىن ۇيگە (قاعباعا) قاجىلىق جاساۋ مىندەت»، – دەگەن. («ءالى يمران» سۇرەسى، 97-ايات)
ءابۋ ھۋرايرا (اللا وعان رازى بولسىن): «اللا ەلشىسى (وعان اللانىڭ يگىلىگى مەن سالەمى بولسىن) بىزگە قۇتپا وقىپ: «ەي، ادامدار! اللا سەندەرگە قاجىلىقتى پارىز ەتتى، سوندىقتان قاجىلىق جاساڭدار»، – دەدى. سوندا ءبىر كىسى: «ۋا، اللانىڭ ەلشىسى! جىل سايىن با؟» – دەپ سۇرادى. ول (وعان اللانىڭ يگىلىگى مەن سالەمى بولسىن) ۇندەمەدى. (الگى كىسى) سۇراعىن ءۇش رەت قايتالاعاننان كەيىن، اللا ەلشىسى (وعان اللانىڭ يگىلىگى مەن سالەمى بولسىن): «ەگەر «ءيا» دەسەم، پارىز بولاتىن ەدى جانە سەندەردىڭ وعان (جىل سايىن قاجىلىق جاساۋعا) شامالارىڭ كەلمەس ەدى»، – دەدى دە، سوسىن: «مەنى وزدەرىڭە قالدىرعان نارسەدە جايىما قويىڭدار. ويتكەنى سەندەردەن ىلگەرى وتكەندەردى سۇراقتارىنىڭ كوپتىگى جانە پايعامبارلارىمەن كەلىسپەۋشىلىكتەرى سەبەبىنەن قۇرىدى. سوندىقتان سەندەرگە ءبىر نارسە بۇيىرسام، ونى شامالارىڭ كەلگەنشە ورىنداڭدار، ال ەگەر ءبىر نارسەدەن تىيسام، ونى تاستاڭدار»، – دەدى»، – دەپ ايتقان. (ءمۇسلىم)
6. دۇعالار كەرى قايتارىلمايتىن كۇن - ارافا
ارافا – زۋل-حيججا ايىنىڭ توعىزىنشى كۇنى ءارى قاسيەتتى قۇربان ايت مەيرامىنىڭ الدىنداعى كۇن. «ارافا» ءسوزى «تانىسۋ»، «ءبىلۋ» دەگەن ماعىنانى بەرەدى. ياعني باعزى زاماندا مەككەدەن 20 شاقىرىمداي جەردەگى ارافات جازىعىندا ادامزاتتىڭ اتاسى ادام (وعان اللانىڭ سالەمى بولسىن) مەن حاۋا تابىسىپ، تانىسقان. بۇل كۇنى قاجىلىق ءراسىمنىڭ ەڭ باستى شارتى – اللاعا عيبادات ەتىلەتىن قاسيەتتى ورىن سانالاتىن ارافات جازىعىندا تۇرۋ پارىزى اتقارىلادى.
ال پايعامبارىمىز مۇحاممەد (وعان اللانىڭ يگىلىگى مەن سالەمى بولسىن): «قاجىلىق دەگەنىمىز – ارافات. كىمدە-كىم ارافاتقا ۇلگەرسە، قاجىلىققا ۇلگەرگەن بولادى»، - دەگەن. (ءابۋ ءداۋد، تيرميزي)
دەمەك، كىمدە-كىم ارافاتتا ءبىر ءسات تە تۇرماسا، قاجىلىق عيباداتىن ورىنداماعان بولىپ سانالادى ەكەن. قاجىلار قانشاما جولدى وسى جەردە دۇعا جاساۋ ءۇشىن باعىندىرادى. ارافاتتا بولاتىن كۇن – قاجىلىقتىڭ شىڭى. قاجىلار بۇل كۇندى تەك قانا دۇعا تىلەۋمەن وتكىزەدى.
اللا ەلشىسى (وعان اللانىڭ يگىلىگى مەن سالەمى بولسىن): “اللا تاعالا قۇلدارىن توزاق وتىنان ازات ەتۋدە ارافات كۇنiمەن تەڭ كەلەتiن كۇن جوق. ارافات كۇنi ولارعا پەرiشتەلەر جاقىنداپ، مۇسىلمانداردى كورگەنiن ماقتانىش تۇتادى. ءارi، ولاردىڭ دۇعالارى قابىل بولۋىنا تiلەكتەس بولادى”،- دەگەن. (يمام مۋسليم)
7. قۇربان ايت پەن ورازا ايتتىڭ ۋاقىتتارى
قاسيەتتى رامازان ايىنىڭ پارىز ەتىلگەن وتىز كۇن ورازاسىنان كەيىن ورازا ايت بولسا، ارادا تۋرا 70 كۇن ۋاقىت وتكەننەن كەيىن قۇربان ايت مەرەكەسى بولادى. ياعني ءزۇلحيججا ايىنىڭ 10-جۇلدىزىندا.