التىن كۇز ەسىك قاعىپ تۇر. اراگىدىك جاڭبىر جاۋىپ، قوڭىر جەل، سالقىن سامال سوعاتىن كەز باستالدى.
الدىمىزدا كۇزدىڭ باسى – قىركۇيەك ايى. ول التى ايدان تۇراتىن سۋىق ايلار لەگىنىڭ العاشقىسى. وسى ايدا اپتاپ ىستىق باسىلىپ، مال تويىنىپ، ەگىن، باقشا ونىمدەرى تولىق پىسەدى، شارۋانىڭ الا دورباسىنا تۇسەدى. تاجىريبەدەن كورىپ جۇرگەنىمىزدەي، ءاربىر ايدىڭ باسى، ورتاسى جانە سوڭى وزگەرىسسىز بولمايدى. وسى نەگىزگە سۇيەنسەك، الداعى 3-4 كۇننىڭ كولەمىندە جاۋىن-شاشىن بولۋى ابدەن مۇمكىن. جاڭبىر سوڭى قايتادان شۋاقتى كۇندەرگە جالعاسادى.
الدا «ميزام شۋاعى» بار. كونەكوز ادامداردىڭ: ««ميزام شۋاعى» كەلمەي، كۇز باستالمايدى، كۇن سۋىتپايدى» دەگەن بولجامى بار. اپتانىڭ سوڭىنا قاراي قىركۇيەك ايى باستالادى. كۇزدىڭ العاشقى ايى. بۇل اي اتاۋى مال شارۋاشىلىعىنا بايلانىستى شىققان. ول تۋرالى كەزى كەلگەندە ايتامىز، اماندىق بولسا.
5 جۇلدىزدان تۇراتىن تارازى شوقجۇلدىزى تامىز ايىنىڭ سوڭىنان مامىر ايىنىڭ ورتاسىنا دەيىن اسپان تورىندە كورىنىپ تۇرادى. بۇل شوقجۇلدىز ءتورت تۇلىكتىڭ جايىمەن ءجيى كوشىپ-قونىپ وتىرعان حالقىمىزدىڭ جىل ماۋسىمدارىن، ءار ايدا تۋاتىن امالداردى ءبىلىپ، سوعان قاراي قام-قارەكەت جاساۋىنا يگى ىقپال ەتكەن. بابالارىمىز جىلدى 12 ايعا بولگەندە، العاشقى التاۋىن (ناۋرىز، ءساۋىر، مامىر، ماۋسىم، شىلدە، تامىز) جىلى ماۋسىمعا، ەكىنشى التاۋىن (قىركۇيەك، قازان، قاراشا، جەلتوقسان، قاڭتار، اقپان) سۋىق ماۋسىمعا جاتقىزعان. ءقازىر جىلى ماۋسىمنىڭ سوڭعى كۇندەرى عانا قالدى، ارى قارايعى كەزەك – سۋىق ماۋسىمدىكى. مۇنى قازەكەم ءولىارا شاق دەپ اتاعان. الداعى مەزگىلدەردىڭ (كۇز، قىس، كوكتەم) قانداي بولاتىنى وسى ءولىارا شاقتاعى تابيعات قۇبىلىستارىنا بايلانىستى بولماق. ايتالىق، ءولىارا شاق جاۋىن-شاشىندى بولسا، قىس بوراندى بولادى. شولپان جۇلدىزى تاڭەرتەڭ تۋسا، قىس شارۋاعا قولايلى بولىپ، كوكتەم ەرتە شىعادى، ت.ب.
ءقازىر وتكەن جولى ءسوز ەتكەن "سارشا تامىز" امالى (20–25 تامىز ارالىعىندا) بۇگىن ءبىتتى. بۇل – تامىزدىڭ سوڭى دەگەن ماعىنانى بىلدىرەدى. ءشوپ ساباعى سارعايىپ، كەيبىرى قۋراي باستايدى. الدا "ماساق" امالى بار. ول ميزامنىڭ 15 جاڭاسىنا دەيىن جالعاسادى. ارى قاراي ەگىن، باقشا ونىمدەرىن جيناۋ، قوشقارعا جانە ەركەك توقتىعا كۇيەك بايلايتىن «كۇيەك» امالى كەلەدى. كۇزدىڭ قاربالاسى باستالادى. ەگىنى جينالىپ الىنعان اتىزعا مال جايىلادى، كارى-قۇرتاڭ، بالا-شاعا ماساق تەرەدى. قارت كىسىلەر ەگىنشىدەن كەۋسەن سۇرايدى. ەگىن بىتىك بولعان جىلى كەۋسەندى كەرسەن-كەرسەنىمەن تاراتادى.
«تارازى تۋسا، تاڭ سالقىن، بيداي، تارى پىسەدى» دەگەن ماقالدىڭ ايتىلعان مەرزىمى كەلدى. سەبەبى، تارازى جۇلدىزىنىڭ تۋۋى شىلدەنىڭ سوڭىنداعى جەمىس-جيدەك پەن ەگىننىڭ پىسەتىن كەزىنە تۋرا كەلەدى. ال سۇمبىلەنىڭ تۋۋى تامىزدىڭ سوڭعى جارتىسى مەن قىركۇيەكتىڭ باستاپقى كەزىنە تۋرا كەلەدى. وسى كەزدە ءشوپ ءپىسىپ، شىق ءتۇسىپ، جىلقى مالىنىڭ شىبىن-شىركەيدەن جانى جاي تاۋىپ، قوڭ جيناپ، قوڭىر كۇزدىڭ كەلە جاتقان نىشانى بايقالادى.
بۇگىن گريگوريانشا - تامىزدىڭ 25ء-ى، اي بويىنشا – 27ء-سى، قازاقشا – ايدىڭ 10-شى جۇلدىزى. اپتا ايدىڭ سوڭى مەن باسىنا سايكەس كەلگەندىكتەن دە، اسپاندى بۇلت تورلاپ، ازداعان جاۋىن-شاشىن بولۋى عاجاپ ەمەس. ءبىراق ول ۇزاققا بارمايدى. شۋاقتى كۇندەر ءالى الدا جەتكىلىكتى.