دانا حالقىمىز ءوزىنىڭ ارعى-بەرگى كەزەڭىن باعامداپ وتىرعان. زامانعا ساي ءىس قىلعان. ەل اراسىندا «زامانىڭ تۇلكى بولسا – تازى بولىپ شال» دەگەن ءتامسىل قالدىرعان. وسى ءسوز ءداپ بۇگىنگى الماعايىپ شاققا تۋرا كەلىپ تۇرعانداي. ەلىمىزدە ادىلەتتى قازاقستان قاعيداتى جۇزەگە اسىپ جاتىر. وسى يدەيا توڭىرەگىندە الەۋمەت پەن الەۋەءتتىڭ جاي-كۇيى باعامدالارى انىق. ەلدە جاڭا باستامالار جاسالعانى قۋانتادى. تاۋەلسىزدىك كۇنىنە وراي قوعام قايراتكەرى، ءتىل جاناشىرى اسىلى وسمانمەن سۇحباتتاسقان ەدىك.
قازاق مەملەكەتتىلىگىنىڭ تىرەگى – قازاق ءتىلى
– مەملەكەتتىك ءتىلدى قاجەتتىلىككە قاشان اينالدىرامىز؟
– بۇنى شەشۋدىڭ جولى بار. دابىرا قىلماي، بەرەكەلى ءىس قىلايىق. ەڭ اۋەلى مەملەكەتتىك ءتىلدى قاجەتتىلىككە اينالدىرۋ قاجەت. ءتىل تۋرالى زاڭ قابىلدايىق. قۇقىق قورعاۋ ورىندارى، سوتتاردىڭ مىندەتتى تۇردە مەملەكەتتىك ءتىلدى ءبىلۋى تۋرالى زاڭنامالىق نورما ەنگىزەيىك. مەملەكەتتىك قىزمەتكەرلەردىڭ مەملەكەتتىك ءتىلدى مەڭگەرۋ دەڭگەيىن انىقتاۋدىڭ جۇيەسى مەن ءتارتىبىن بەلگىلەپ، ونىڭ قاجەتتى مەحانيزمدەرىن جاسايىق. مەملەكەتتىك ءتىلدى مەڭگەرۋ دەڭگەيىنە قاراي باسشىلىققا نەمەسە قاتارداعى مامان لاۋازىمىنا تاعايىنداۋدا ولاردىڭ جالاقى كولەمىن بەلگىلەۋ ءتارتىبىن ەنگىزەيىك. مەملەكەتتىك قىزمەتكە كەلەتىن ادامنىڭ ءبارى مەملەكەتتىك ءتىلدى ءبىلۋى شارت. ءتىل بىلمەگەن ادامنان ءبىر نارسە سۇراۋدىڭ ءوزى ۇيات. ءتىل ورتاق بولماي، قوعام توپتاسپايدى. قاشانعى جالتاقتاي بەرەمىز. ۇلتارالىق ءتىل جاسايتىن ۋاقىت جەتتى.
ەگەر ءتىل ۇلتتىڭ جانى، رۋحىنىڭ ءۇنى، ەڭ قۇندى دۇنيەسىنىڭ التىن قويماسى بولاتىن بولسا، سول ءتىلدى جۇيەگە كەلتىرەيىكتە. ءتىلىن بىلمەگەننەن كەيىن ۇلتتىڭ جانىن ۇقپايسىز. ءتىلدى بىلمەگەندەر ادام ەسەبىندە ەسەپتەلەر، ءبىراق سول مەملەكەتتىڭ ادال ازاماتى، پەرزەنتى، ءادىل قىزمەتكەرى دەپ ساناۋعا بولمايدى. ويتكەنى، ول سويلەپ قاتىرمايدى، ۇقپايدى. بۇل ءتىلدىڭ يەسى دە، كيەسى دە – قازاق حالقى. قازاقتىڭ جان-دۇنيەسىن ۇقپاعانداردان نە ءۇمىت، نە قايىر؟! نەگە ءتىل تاعدىرى، ەل تاعدىرى دەيمىز؟ قازاقتىڭ ءتىلىن قۇداي زور ەتتى، بىلمەيتىندەر قور ەتتى. ءبىر نارسەنى ۇعىڭدار، قازاق مەملەكەتتىلىگىنىڭ تىرەگى – قازاق ءتىلى. قازاقتىڭ ۇلاعاتتى سوزدەرىن جازىپ قويۋدان قىمسىنباۋ قاجەت. قايتالاپ وتەيىن، ەل دە، جەر دە – قازاققا تيەسىلى.
ءار ءىستىڭ سۇراۋى بار
– ءادىل قوعامدى ورناتۋدىڭ تەتىگى قانداي؟
– قازاقتىڭ دۇنيەتانىمىندا «قالاۋىن تاپسا قار جاۋادى» دەگەن ۇلاعاتتى ءسوز كەزدەسەدى. ەگەر بۇگىن-ەرتەڭ دەپ كۇندى كۇنگە ساتاتىن بولساق، كۇندى كۇنگە جالعاستىرساڭ دا وتكەنگە جەتپەيدى. بىر-ەكى ادامنىڭ قولىنان ەشتەڭە كەلمەيدى. اڭگىمە – قوعام بولىپ توپتاسا بىلۋدە. مەنىڭ تۇسىنىگىمدە ءبىر يدەيانىڭ توڭىرەگىنە ۇيىسىپ ءىس قىلۋ قاجەت. ماقۇل، جاقسىلىق بار، بولاشاقتان ءۇمىت زور. ادىلەتتىلىك دەگەن جاقسى ءسوز. تولە بي بابامىز «حالقىڭا ءادىل بول، دۇشپانىڭا قاتال بول، دوسىڭا ادال بول» دەپتى. وسى ۇستانىمدى ساقتاعان ەل، پرينسيپكە بەرىك ادام عانا ادىلەتتى قوعام قۇرا الادى. قۇر سوزدەن ءبارى بولا قالمايدى. اۋەلى سانالى تۇردە جەتۋ كەرەك. قازاقتىڭ بويىنداعى ادامي قاسيەتتەردى جاستاردىڭ بويىنا ءسىڭىرۋ قاجەت. قازاق قانداي كەڭ بولعان ەدى. دارحاندىعى دالاسىنان دارىعان، تەكتىلىك باباسىنان جارىعان. باستامالارىمىز كوپ. ەل باسشىسىنىڭ ايتىپ جاتقان ءسوزىنىڭ دۇرىستىعى، ادىلدىگى، بىلگىرلىگى، ديپلوماتياسى – ءبارى ءجون. ءبىراق ايتىلعان ءسوز جانە سونىڭ جۇزەگە اسىرىلۋى بارىنەن قۇندى. ءىس پەن ءسوز قابىسسا ەكەن. ءسوزدىڭ قۇندىلىعى سوندا، ەگەر ناتيجەلى بولسا. ءبىز سول ناتيجەگە ءوز دارەجەسىندە جەتە الماۋدامىز.
– جولداۋدا قانداي وزگەرىس بولدى؟
– جولداۋدىڭ جولدانعانى جاقسى. حالىقتىڭ تۇرمىس-سالتىن تۇزەگەن دۇرىس. سول بويىنشا جوسپار جاساعانى قۋانتادى. گاپ – ورىندالۋىندا. ءبارىبىر باياعىنىڭ جاقسىسىن ايتپاسقا بولماس. بۇرىن كەڭەس كەزەڭىندە 5 جىلعا جوسپار جاسايتىن. جىل سايىن اتقارىلعان جۇمىستاردى پىسىقتاپ تۇراتىن. 5 جىلدان كەيىن قانداي ناتيجەگە قول جەتتى، قايسىسى ورىندالمادى، سونى قارايتىن. قولىنان ءىس كەلمەگەندەردى ىستەن بوساتاتىن. اتقارىلماي قالعان شارۋانى سوڭىنا جەتكىزىپ ورىندايتىن.
باستاما كوتەرگەن ءجون. الايدا، جولداۋدىڭ سۇراۋى بولۋى كەرەك. جۇزەگە اسپاعان تۇسىن كورەيىك. ءار تاپسىرىلعان ءىستى جىل سوڭىندا قورىتىندىلايىق. مىناۋ شارۋا اتقارىلدى، كەلەسى شارۋاعا كۇش جەتپەدى، مىنا تىرلىكتى كىم ىستەدى دەگەن قاداعالاۋ قاجەت. بيۋدجەتتەن بولىنگەن اقشانى ءجوندى پايدالانايىق. حالىقتىڭ قارجىسىنا قول سالمايىق. مينيستر، اكىم تۇراقتى بولۋى ءتيىس. ارى-بەرى اۋىس-تۇيىستەن دىم شىقپايدى.
مەملەكەتتىك كادر دايىنداۋدى قولعا الايىق. ماعان سالسا مەملەكەتتىك تۇرعىدا ىستەيتىن مامانداردى دايىندار ەدىم. ومىردە تاجىريبەدەن ارتىق ەشتەڭە جوق.
مەملەكەتتىك قىزمەتشى مەملەكەتتىك ءتىلدى ءبىلۋى مىندەت
– قازاق تىلىندە ءىس-قاعازداردى جۇرگىزۋدى ءقايتىپ جولعا قويامىز؟
– ويىمدى تەرەڭنەن تولعايىن. اينالايىندار، قازاقتىڭ بايتاق دالاسى قانداي كەڭ بولسا، ءتىلى دە سونداي باي. نەگە؟ سەبەبى، قازاق اتپەنەن جەلىپ ءجۇرىپ كەڭ دالانى ساقتاپ، ەل مەن ەل ارالاستى. مەن قازاقتى سۇيەمىن، ءتىلىن قۇرمەتتەيمىن، سوندىقتان قازاق جۇرتى دا ماعان مەيىربان.
ءبىز قازاق ءتىلىنىڭ جاعدايىنا كەلگەندە جان اياماي قىزمەت قىلۋىمىز قاجەت. شەن-شەكپەنگە قىزىقپايىق. مىسال ءۇشىن، مىنا ورىس حالقى ءوزىنىڭ مادەني ورتالىعىندا ورىس ءتىلى ءۇشىن جانىن سالىپ ءىس قىلادى. وزگە ەتنوستاردا وزدەرىنىڭ جايىنا كەلگەندە سولاي ەتەدى. قازاقستان پرەزيدەنتتىگىنە ۇمىتكەر تۇلعا قازاق تىلىنەن ەمتيحان تاپسىرادى. ءبىز سول ىسىمىزگە عانا ءمازبىز. ال نەگە سونى بارلىق مەملەكەتتىك قىزمەتشىلەر تاپسىرىپ تۇرمايدى. قازاقتىڭ ءتىلىن ايقايلاپ ايتا بەرگەننەن تۇك تە شىقپايدى. ەگەر قاجەتتىلىك ارتىپ، قازاقشا بىلمەيتىندەر مەملەكەتتىك قۇرىلىمدا ىستەۋگە بۇگىن تىيىم سالىنسىنشى، ءبارى سۋداي سايراپ شىعا كەلەدى.
دالىرەك:
- قازاق تىلىنە تالاپ بولۋى كەرەك؛
- قازاقتىڭ تىلىنە سۇرانىس بولۋى ءتيىس؛
- ءتىل قاجەتتىلىككە اينالۋى شارت؛
- ۇلتارالىق قاتىناس ءتىلى جاساۋ قاجەت.
بالاڭ ەڭ قيىن جۇڭگو، حيندي تىلدەرىن ۇيرەنەدى. ءاي، نەگە ءوزىڭنىڭ اناڭنىڭ اق سۇتىمەن كەلگەن ءتىلدى ۇيرەنبەيدى. وسى عوي، ءبىزدىڭ جانىمىزعا باتاتىنى. وتىز جىلدان بەرى سارناپ ايتىپ كەلەمىز، ءبىراق ءالى قازاقشانى جارىتىپ سويلەمەيتىندەر قاتارى كوپ. ويتكەنى، جالتاقتىق باسىم. تەك كۇن ءۇشىن كۇن كورەتىندەر كوبەيدى. كەڭەس ۇكىمەتى تۇسىندا «ورىس ءتىلىن بىلمەسەڭ نان تاۋىپ جەي المايسىڭ» دەيتىن-تۇعىن. ونداي داقپىرتتىڭ داۋرەنى ءوتتى. ءتۇبى قازاق ءتىلى قازاقستاندا سالتانات قۇرادى. سول كۇنگە جەتەيىك! ءبىراق قاي ۋاقىتتا قازاقشا سويلەۋ مەملەكەتتىك دارەجەدە جۇزەگە اسىرىلادى ەكەن، سونى اڭساۋمەن وتەتىن بولدىق قوي.
بۇگىندە «قازاق ەلىندە قازاقشا بىلمەسەڭ – كۇن كورۋ مۇڭ» دەپ شەگەلەپ جازىپ قويۋ شارت. سول ارقىلى بارلىق قۇجات اتاۋلىنى تەك قازاقشا تولتىرۋ كەرەك. گازەتتەن وقىدىم، قىرعىزدار مەملەكەتتىك قىزمەتكەرلەرگە قىرعىز ءتىلىن مىندەتتەيتىن زاڭ قابىلداپتى. انا ءتىلىن قولداۋ بويىنشا وزبەگىڭ دە، قىرعىزىڭ دا الدا تۇر. بىلەسىز بە؟ ولار وتباسىندا ۇلتتىق تاربيەنى ءتىل ارقىلى بالا-شاعاسىنىڭ بويىنا سىڭىرەدى. ال بىزدىكىلەر قىرىق جىل بۇرىن قۇرىپ كەتكەن ورىسشادان ايىرىلعىمىز كەلمەيدى. بالالارىمىز ورىس مەكتەبىنە بارادى. سودان كەيىن وزگەلەردەن نە سۇرايسىڭ؟ وتارشىلدىق قاي حالىققا وتپەدى دەيسىز. ءبارى دە وتارشىلدىق ەزگىنى كوردى. ءالى دە سول وتكەن شاقتاعى كومپارتيانىڭ وتارشىلدىق يدەولوگياسىنان شىعا الماي جۇرگەندەر جەتەدى.
قازىرگى بالانى تەلەفون تاربيەلەپ جاتىر. ىشىپ-جەيتىن نارسەنىڭ ءبارىن بالادان ايامايدى. دەسە دە، ءوز ۇلتىڭنىڭ پەرزەنتى ەكەندىگىن ۇعىندىرا بەرمەيدى. قانشا قاداعالاعانمەن ءتىلدى بالاعا سىڭىرەتىن، بولاشاق ومىرگە ءوز انا تىلىندە تاربيەلەيتىن، ول – وتباسى. بارلىق ءىستىڭ العاشقى قادامى جانۇيادان باستالادى.
ءتىل كوميتەتى ەل باسشىسىنا تىكەلەي باعىنۋى ءتيىس
– مەملەكەتتىك ءتىلدى قاداعالايتىن جوعارى ورگان قاجەت پە؟
– 1989 جىلى كەڭەس وكىمەتى وكتەمدىگىن جۇرگىزىپ تۇرعان شاقتىڭ وزىندە «قازاق ءتىلى» قوعامى قۇرىلدى. سول كەزدىڭ وزىندە جەكە-دارا ءتىل كوميتەتى بولسىن دەپ باستاما كوتەردى. ءتىپتى، مينيسترلىك دەڭگەيىندە بولسا دەپ تە ۇسىنىس جاسالدى. سول ۋاقىتتا قازاقستان ورتالىق كوميتەتىندە يدەولوگيا بويىنشا لاۋازىمدى باسشى، قازاقتىڭ كورنەكتى مەملەكەت جانە قوعام قايراتكەرى وزبەكالى جانىبەكوۆ باسقارىپ تۇرعان ەدى. ۇلتقا تىلىمەن، قانىمەن، جانىمەن قىزمەت قىلعان دارا تۇلعا-تۇعىن. سونداي بىرەگەي تۇلعالاردىڭ بىرلەسۋىنىڭ ارقاسىندا ءتىل كوميتەتى قۇرىلدى. سول كەزدە ءتىل كوميتەتى پرەمەر-مينيستردىڭ جانىندا بولدى. ءسويتىپ، ۇكىمەتتىك ينستيتۋت دارەجەسىنە كوتەرىلدى. وعان ارنايى مەكەمە بەردى. رەسمي باسشىسى، ءۇش ورىنباسارى سايلاندى. وسى كۇنى ءتىل كوميتەتىن بىرەسە قحا، ەندىگىدە مينيسترلىككە قوسىپ ابىگەرگە سالۋدامىز.
ءبىر قاعيدانى شەگەلەپ ايتايىن. ءتىل كوميتەتىن پرەزيدەنتكە تىكەلەي باعىندىرۋ كەرەك. ايتپەسە، ءبىر مينيسترلىك نەمەسە دەپارتامەنت ەكىنشىسىنە قۇلاق سالمايدى. ايتقان نۇسقاۋلارىن ەلەمەيدى. ەل باسشىسى ءتىل كوميتەتىنىڭ جۇمىسىن قاداعالاپ، جىل سايىن قوماقتى بيۋدجەت بەرىپ، مەملەكەتتىك ءتىل ساياساتى جونىندەگى ۇكىمەتتىڭ جۇمىسىنا باقىلاۋ جۇرگىزىپ وتىرۋى كەرەك، مونيتورينگ جاساپ، حالىققا ەسەپ بەرىپ وتىرسا ەكەن. مىنە، سوندا عانا قازاق ءتىلىنىڭ كوسەگەسى كوگەرەدى.
تاعى ءبىر ۇسىنىسىمدى ايتا وتەيىن. مەن قازاقتىڭ ءار ءسوزىن بويتۇمار ەتەمىن. ءاربىر قاناتتى ءسوزىن ءوزىمنىڭ ويىما وزەك ەتىپ قوسىپ جۇرەمىن. قازاقتىڭ دۇنيەتانىمىندا «قويشى كوپ بولسا، قوي ارام ولەدى» دەيدى. سانى بار، ساپاسى جوق كوپتەگەن قوعامدىق ۇيىمدار مەن ءتىل ينستيتۋتتارىنىڭ باسىن بىرىكتىرىپ، بارشاسىن ءبىر ارناعا توعىستىرايىق.
قازاقستاندا رەسپۋبليكالىق قازاق ءتىلى كوميتەتىن قۇرىپ، ءار وبلىستا باسقارمالارىن جاساقتاپ، اۋدانداردا بولىمشەلەرىن اشىپ قويۋ قاجەت. سودان كەيىن ولارعا قۇقىق بەرەيىك. نە ىستەپ، نە قويىپ جاتقانىن قاداعالايىق. مىسالى، اسسامبلەيا مەن قوعامدىق كەلىسىم ۇيىمدارى بار، ال ەكەۋىنىڭ اتقاراتىن قىزمەتى بىرەۋ-اق. جان-جاققا اقشا شاشا بەرگەنشە، مەملەكەت بيۋدجەتىن ۇنەمدەيىك.
قحا قازاقي مۇددەگە قىزمەت قىلۋى قاجەت
– قازاقستان حالقى اسسامبلەياسىنىڭ ەلگە تيگىزەر پايداسى بار ما؟
– ويىمدى ءبىرشاما مىسالدارمەن تولىقتىرايىن. ايتا كەتەيىك، ءبىز وسى يگى ويلاردى ايتقاندا ەشكىمدى الالاپ، ءبولىپ جارمايمىز. ايتسە دە، قوعامداعى ويدى ايتۋ پارىز. مەن قحا اتىنان پارلامەنتكە 5 دەپۋتات تاعايىنداۋدى قۇپ كورمەيمىن. بىزدە سول بەسەۋدەن باسقا وزگە ۇلتتىڭ وكىلدەرى زاڭ شىعارۋشى ورگاندا، اتقارۋشى بيلىكتە تولىپ وتىر عوي. نەگە ارتىقشىلىق بەرەمىز؟ قازاق جۇرتى «بولىنگەندى ءبورى جەيدى، ايىرىلعاندى ايۋ جەيدى» دەپ بەكەر ايتپاعان. اسسامبلەيانىڭ قىزمەتى شالاعاي. الەمدە جوق ۇيىمدى ساقتاپ كەلەمىز. ءيا، توقسانىنشى جىلداردىڭ توقىراۋ كەزىندە كەرەك بولعان بولار. قۇدايعا تاۋبە، تىنىشتىق زاماندامىز. الايدا، ايدىڭ كۇننىڭ امانىندا، بۇنداي باسى ارتىق ۇيىمنىڭ قاجەتى شامالى.
سونداي-اق، بۇۇ مەن قحا سالىستىرۋدىڭ ءوزى اقىماقشىلىق. بىرىككەن ۇلتتار ۇيىمىنىڭ استىنداعىلاردىڭ ءارقايسىسى جەكە-جەكە مەملەكەتتى قۇرايدى. قازاق اتا-بابالارى بىلەكتىڭ كۇشىمەن، نايزانىڭ ۇشىمەن، اقىل-پاراساتتى ىسكە قوسىپ قازاق ساحاراسىن جاۋدان امان ساقتاپ قالدى. وسىعان قاراپ الگى ەكەۋىن سالىستىرۋعا بولا ما؟ ارينە، بولمايدى. بۇرىنعىلار «ءۇي ىشىنەن ءۇي تىكپە» دەگەن. تەگى، جاي ايتپاعان شىعار.
قازاقستان حالقى اسسامبلەياسىنىڭ نەگىزگى فۋنكسياسى – مەملەكەتشىلدىك مۇددە بولاتىن. و باستا وزگە ەتنوستار مەملەكەت قۇراۋشى ۇلت – قازاقپەن ارالاسىپ، بىر-بىرىنە ەتەنە جاقىن بولسىن دەگەن ماقساتتا قويعان بولاتىن. سول قىزمەتىن بۇگىندە اتقارا الماي وتىر. اركىم ءوزىنىڭ جايىن كۇيتتەپ كەتتى. باسىندا «قازاقتانۋ» دەگەن جوبالارى بولدى. وعان قىرۋار قارجى ءبولىندى. ال ناتيجەسى وڭبادى. مەن باسقا ەتنوستاردان قازاقتى ءقايتىپ تانيسىڭدار دەپ سۇرايمىن. قازاق – قىرعىز، وزبەك، موڭعولعا، جۇڭگو ءھام كارىسكە دە ۇقسايدى. ال اجىراتىپ كورىڭدەر دەيمىن عوي. سوندا بىرەۋى جاۋاپ بەرە الماي، كىبىرجىكتەيدى. قاراقتارىم-اۋ، ءبىر-اق فاكتور بار ەمەس پە؟ جاندارىم-اۋ، تىلمەن انىقتايسىز. ءتىلىڭ ارقىلى ءسىز – قازاقسىز. بارىمىزدە جۇمىرباستى پەندەمىز. ەشكىم ەشكىمنەن كەم ەمەس. ءبىراق قازاق ءتىلىن اسسامبلەيا مۇشەلەرى جانداندىرىپ، دامىتىپ، ۇلتارالىق دارەجە كوتەرۋگە اتسالىسۋى مىندەت. قازاقتىڭ نانى ءتاتتى، ءتىلى اششى بولماۋى كەرەك. قازاق توپىراعىن باسىپ جۇرگەن ءاربىرىمىز قازاق ءتىلىن ءبىلىپ، ۇلتتىق مۇددەسىنە ۇلەس قوسىپ، ادەت-عۇرپىن، سالت-ساناسىن قۇرمەتتەۋگە ءتيىسپىز.
بەرەكە-بىرلىك مول بولسىن!
– ۇلت مۇددەسى ءۇشىن قاشان قىزمەت قىلامىز؟
– بۇرىن «قازاقتىڭ – قازاقتان باسقا دوسى جوق» دەپ ايتاتىن. بۇل جاعىنان حاكىم ابايدىڭ ايتقان وسيەتتەرى جەتەرلىك. سونى تىڭدايتىن قۇلاق بولماي تۇر عوي. ايتۋداي-اق ايتامىز، ءبىراق ۇلتتىق مۇددەنى تۋ ەتىپ ۇستامايمىز. اڭگىمە – وسىندا! مەن دە «ءتىل – قازاقتىڭ تىرەگى، ءتىل – جۇرەگى، قازاق ءتىلى تۇرعاندا التىننىڭ دا قۇنى جوق» دەيمىن.
وزىمشە ولەڭمەن جەتكىزەيىن:
تانىتقان قازاعىمنىڭ قازاقتىعىن،
تانىتقان قازاعىمنىڭ ازاتتىعىن.
تانىتقان قازاعىمنىڭ عاجاپتىعىن،
اينالدىم قۇدىرەتىنەن قازاق ءتىلدىڭ.
وسىنداي ۇلاعاتتى سوزدەردى ۇلكەن قالالار مەن ءاربىر ەلدىمەكەنگە جازىپ قويۋعا بولادى عوي. تۇرىكتىڭ پاتريوتتىعىندا، ۇلتتىق رۋح پەن سەزىمىندە شەك جوق. ىرگەدەگى وزبەگىڭ دە سولاي. ەلدىڭ ىشىندە قازاقى رۋحتى، ءادىل ازاماتتار تولىپ ءجۇر. سولاردى كوتەرەيىك. ۇلتتىق مۇددەنى الدىڭعا قاتارعا شىعارماي، ءىس ونبەيدى. قاي كۇنى قازاق ءوزىنىڭ عاسىرلار بويعى قالىپتاسقان وتكەنىنە قارايدى، سونى بۇگىنگى قوعامدىق سانامەن ۇشتاستىرادى، سول كەزدە قوعام ۇلت مۇددەسىنە توپتاسادى.
ءار ۇلت ءوزىنىڭ تابيعاتىن ءبىلۋ كەرەك. اتا-بابامىزدان كەلە جاتقان قاسيەتىمىزدەن اجىرامايىق. ءبىراق ىلگەرى ءجۇرۋدى دە ەسكەرەيىك. ەۋروپانىڭ گەندەرلىك ساياسات دەپ جۇرگەنى وزىنشە. ءتۇپ قازىعىمىزعا ءمان بەرەيىك.
قوعامدا ەر ادامداردىڭ ءرولىن كوتەرەيىك. قازاقتا «اكەنىڭ سەسى بالاعا ەس» دەيدى. وسى ماقال-ماتەلگە ءمان بەرۋگە بولادى ەمەس پە؟ مىنەكي، اكەنىڭ ءرولى قانداي بولعان! بۇرىنعىلار «اكە كورگەن وق جونار...» دەگەن. تەككە تامسىلدەمەگەن. بالاعا اكە دە، شەشە دە كەرەك. ءبارىبىر تاربيە جاعىنان كەلگەندە اكە تاربيەسىنىڭ ورنى بولەك. ال انا قانشا دەگەنمەن انا. شەشەنىڭ جۇرەگى نازىك، قاتتى ايتىپ قاتىرمايدى.
اينالايىندار، تاربيەنى اتا-اناعا، وتباسىنا جۇكتەۋ كەرەك. بالانىڭ ءتارتىپسىز بولعانى سەنەن دەپ، اكە-شەشەنىڭ كوزىنە شۇقىپ كورسەتۋ قاجەت. باتىر باۋىرجان مومىش ۇلى «تارتىپكە باس يگەن قۇل بولمايدى» دەپ بەكەر ايتپاعان. ەل اراسىندا «ۇلت تىرەگى ۇرپاق، تاربيە ءتىنى قىز» دەگەن ماقال بار. ەرتەرەكتە «ۇل-قىزىڭا ادەپ ۇيرەت، ءبىلىم، تاربيە بەر، سوندا عانا ءومىر وعان كۇلىمدەر» دەيدى ەكەن. «نەگە» دەگەن ءسوزدىڭ ءوزى فيلوسوفيا. زەر سالساڭىز، وسىدان توم-توم كىتاپ جازۋعا بولادى. «قىزعا قىرىق ۇيدەن تىيىم» دەيتىنى بەتىمەن ءجون-جوسىقسىز كەتپەسىن دەگەن قاعيدا. ونى باسقا ۇيگە جىبەرمەۋ دەگەنى ەمەس. قازاقتىڭ ءاربىر سوزىندە ەمەس، ءاربىر ارىپىندە ماعىنا جاتىر.
قازاق ەلىندە ۇلتتىق مۇددە الدىڭعا ورىندا تۇرسا ەكەن. ويتكەنى، جاھاندانۋ زامانىندا جۇتىلۋدان ساقتايتىن جالعىز جول، ول – قازاقيلىق. ەل ىرگەسى ءبۇتىن بولىپ، بەرەكە-بىرلىگىمىز ارتىپ، مەملەكەت الەۋەتى كۇشەيىپ، ەلدىڭ كوڭىلى دە، قارنى دا توق بولسىن، اعايىن!
– كوپ راحمەت!
سۇحباتتاسقان ولجاس جولدىباي.