حاي-تەك
بۇگىنگى تاڭدا عىلىم مەن تەحنيكانىڭ قارىشتاپ دامىعانى سونشالىقتى، ەلەكتروندى جۇيەلەر، سونىڭ ىشىندە ينتەللەكتۋالدى اۆتوماتتى قۇرىلعىلار ادامداردىڭ ومىرلىك تاجىريبەسىنە دەندەپ ەنىپ كەتتى. سونىڭ ءبىر ايعاعى – جاساندى ينتەللەكت. قازىرگى كۇنى جاساندى ينتەللەكت مەديسينا سالاسىن دا اينالىپ وتپەدى. وعان ءبىر دالەل ماشينالىق وقىتۋ بولا الادى. بۇل وقىتۋ جۇيەسى مەديسينالىق دەرەكتەردى وڭدەۋگە كومەكتەسىپ، دەنساۋلىق ساقتاۋ ماماندارىنا سىني تۇسىنىكتەر بەرىپ، پاسيەنتتەردىڭ ناتيجەلەرى مەن دارىگەرلەردىڭ تاجىريبەسىن جاقسارتادى. ينفورماتيكا مەن ينفورماتيكاداعى سوڭعى جەتىستىكتەردىڭ ارقاسىندا جاساندى ينتەللەكت (جي) تەز ارادا زاماناۋي دەنساۋلىق ساقتاۋدىڭ اجىراماس بولىگىنە اينالۋدا.
كلينيكالىق شەشىمدەردى قولداۋ جانە كەسكىندى تالداۋ
قازىرگى ۋاقىتتا دەنساۋلىق ساقتاۋ مەكەمەلەرىندەگى ەڭ كوپ تارالعان جي فۋنكسيالارى كلينيكالىق شەشىمدەردى قولداۋ جانە كەسكىندى تالداۋ بولىپ تابىلادى. كلينيكالىق شەشىمدەردى قولداۋ قۇرالدارى پروۆايدەرلەرگە ەمدەلۋشىگە قاتىستى اقپاراتقا نەمەسە زەرتتەۋلەرگە جىلدام قول جەتكىزۋ ارقىلى ەمدەۋ، دارى-دارمەك، پسيحيكالىق دەنساۋلىق جانە پاسيەنتتىڭ باسقا قاجەتتىلىكتەرى تۋرالى شەشىم قابىلداۋعا كومەكتەسەدى. مەديسينالىق بەينەلەۋدە جاساندى ينتەللەكت قۇرالدارى كومپيۋتەرلىك توموگرافيا (كت)، رەنتگەن ساۋلەلەرى، ماگنيتتى-رەزونانستىق توموگرافيا (مرت) جانە باسقا دا راديولوگ ماماندار جىبەرىپ الۋى مۇمكىن باسقا دا مالىمەتتەردى تالداۋ ءۇشىن قولدانىلادى. ويتكەنى، ماماندار كەسكىندەردىڭ زاقىمدالۋى سەكىلدى كەيبىر ۇساق نارسەلەردى اڭعارماي جىبەرىپ الىپ مۇمكىن.
COVID-19 پاندەمياسىنىڭ كوپتەگەن دەنساۋلىق ساقتاۋ جۇيەلەرى ءۇشىن تۋدىرعان قيىندىقتارى الەمدەگى كوپتەگەن دەنساۋلىق ساقتاۋ ۇيىمدارىن پاسيەنتتەردى باقىلاۋعا كومەكتەسۋگە ارنالعان الگوريتمدەرى جانە COVID سكرينينگى ءۇشىن جي-مەن جۇمىس ىستەيتىن قۇرالدار سياقتى جاڭا جي قولدايتىن تەحنولوگيالاردىڭ دالالىق سىناقتارىن باستاۋعا يتەرمەلەدى.
زەرتتەۋلەر مەن وسى سىناقتاردىڭ ناتيجەلەرى ءالى دە جيناقتالۋدا جانە جاساندى ينتەللەكتتى مەديسينادا قولدانۋدىڭ جالپى ستاندارتتارى ءالى دە انىقتالۋدا. دەگەنمەن، جاساندى ينتەللەكتىنى دارىگەرلەرگە، زەرتتەۋشىلەرگە جانە ولار قىزمەت كورسەتەتىن پاسيەنتتەرگە پايدا كەلتىرۋ ءۇشىن پايدالانۋ قارقىنى مەن سالالارى تۇراقتى تۇردە ءوسىپ كەلەدى. قازىرگى ۋاقىتتا جي زاماناۋي مەديسينانى قالىپتاستىراتىن جانە قولدايتىن سيفرلىق دەنساۋلىق ساقتاۋ جۇيەسىنىڭ نەگىزگى بولىگىنە اينالاتىنىنا كۇمان جوق.
زاماناۋي مەديسيناداعى جاساندى ينتەللەكت تۋرالى ءسوز قوزعاعاندا ەڭ الدىمەن «جي دەنساۋلىق ساقتاۋ جۇيەسىنىڭ ساپالى دەڭگەيىن قالىپتاستىرا الا ما؟» دەگەن ساۋالعا ناقتى مىسالدار كەلتىرۋ ارقىلى جاۋاپ بەرەيىك.
اۋرۋدى انىقتاۋ مەن دياگنوستيكالاۋ
ادامداردان ايىرماشىلىعى، جي ەشقاشان ۇيقىنى قاجەت ەتپەيدى. ماشينالىق وقىتۋ ۇلگىلەرى اۋىر مەديسينالىق كومەك الاتىن پاسيەنتتەردىڭ ومىرلىك ماڭىزدى بەلگىلەرىن باقىلاۋ جانە بەلگىلى ءبىر ءقاۋىپ فاكتورلارى ارتقان جاعدايدا دارىگەرلەردى ەسكەرتۋ ءۇشىن پايدالانىلۋى مۇمكىن. جۇرەك مونيتورلارى سياقتى مەديسينالىق قۇرىلعىلار ومىرلىك ماڭىزدى بەلگىلەردى باقىلاي الادى، ال جي وسى قۇرىلعىلاردان دەرەكتەردى جيناپ، سەپسيس سياقتى كۇردەلى جاعدايلاردى انىقتايدى. ماسەلەن، ءبىر زەرتتەۋشى عالىم IBM باعدارلاماسى كومەگىمەن شالا تۋىلعان نارەستەلەردى بولجاۋ ءۇشىن جاساندى ينتەللەكت ۇلگىسىن ازىرلەدى، ول اۋىر سەپسيستى انىقتاۋدا 75% دالدىك تانىتتى.
ناۋقاستاردى جەكە ەمدەۋ
ۆيرتۋالدى جي كومەگىمەن دالدىك مەديسينانى قولداۋ وڭايىراق بولادى. جاساندى ينتەللەكت ۇلگىلەرى تاڭداۋلاردى ۇيرەنىپ، ساقتاي الاتىندىقتان، جي تاۋلىك بويى پاسيەنتتەرگە جەكەلەندىرىلگەن، ناقتى ۋاقىتتاعى ۇسىنىستار بەرە الادى. ءار جولى اقپاراتتى جاڭا ادامعا قايتالاۋدىڭ ورنىنا، دەنساۋلىق ساقتاۋ جۇيەسى پاسيەنتتەرگە پاسيەنتتىڭ اۋرۋ تاريحىنا، قالاۋلارىنا جانە جەكە مالىمەتتەرىنە نەگىزدەلگەن سۇراقتارعا جاۋاپ بەرەتىن جي-مەن جۇمىس ىستەيتىن ۆيرتۋالدى كومەكشىگە تاۋلىك بويى قولجەتىمدىلىكتى ۇسىنا الادى.
مەديسينالىق بەينەلەۋ
جي ءقازىردىڭ وزىندە مەديسينالىق بەينەلەۋدە ماڭىزدى ءرول اتقارۋدا. زەرتتەۋلەر كورسەتكەندەي، جاساندى نەيروندىق جەلىلەر ارقىلى جۇمىس ىستەيتىن جي ءسۇت بەزى قاتەرلى ىسىگىنىڭ بەلگىلەرىن، سونداي-اق باسقا اۋرۋلاردى انىقتاۋدا رەنتگەنولوگتار سياقتى ءتيىمدى بولۋى مۇمكىن. دارىگەرلەرگە اۋرۋدىڭ ەرتە بەلگىلەرىن انىقتاۋعا كومەكتەسۋمەن قاتار، جي ەمدەلۋشىنىڭ اۋرۋ تاريحىنىڭ ماڭىزدى بولىكتەرىن انىقتاۋ جانە ولارعا سايكەس سۋرەتتەردى ۇسىنۋ ارقىلى دارىگەرلەر قاداعالايتىن مەديسينالىق كەسكىندەردىڭ تاڭقالارلىق سانىن جاقسارتۋعا كومەكتەسەدى.
كلينيكالىق زەرتتەۋلەر تيىمدىلىگى
كلينيكالىق سىناقتار كەزىندە پاسيەنتتىڭ ناتيجەلەرىنە مەديسينالىق كودتاردى تاعايىنداۋعا جانە وعان بايلانىستى دەرەكتەر جيىنىن جاڭارتۋعا كوپ ۋاقىت جۇمسالادى. جي مەديسينالىق كودتاردى جىلدامىراق، اقىلدىراق ىزدەۋدى قوسۋ ارقىلى بۇل پروسەستى جىلدامداتۋعا كومەكتەسەدى. جاقىندا ەكى IBM Watson Health تۇتىنۋشىسى جي كومەگىمەن مەديسينالىق كودتى ىزدەۋدى 70%-دان اسا ازايتا الاتىنىن انىقتادى.
دارىلىك زاتتاردىڭ جەدەل دامۋى
جاڭا دارى-دارمەكتىڭ ويلاپ تابىلۋى كوبىنەسە ەڭ ۇزاق جانە ەڭ قىمبات كەزەڭدەردىڭ ءبىرى بولىپ تابىلادى. جاساندى ينتەللەكت جاڭا پرەپاراتتاردى ازىرلەۋ قۇنىن ەكى جولمەن ازايتۋعا كومەكتەسەدى: تيىمدىرەك دارىلىك كونسترۋكسيالاردى جاساۋ جانە كەلەشەگى زور جاڭا دارىلىك كومبيناسيالاردى تابۋدا ۇتىمدى ەكەنىن كورسەتتى.
پاسيەنتكە كۇتىم جاساۋ
مەديسينالىق جي دارىگەرلەردىڭ جۇمىس ۇردىسىندە ەمدەۋ شەشىمدەرىن قابىلداۋ كەزىندە قۇندى كونتەكستپەن قامتاماسىز ەتە الادى. ۇيرەتىلگەن ماشينالىق وقىتۋ الگوريتمى دارىگەرلەرگە ەمدەلۋشى ءالى بولمەدە بولعان كەزدە ەمدەۋ جانە ەم-شارالار تۋرالى دالەلدى اقپارات پەن قۇندى ىزدەۋ ناتيجەلەرىن بەرۋ ارقىلى زەرتتەۋ ۋاقىتىن قىسقارتۋعا كومەكتەسەدى.
قاتەلەردى تومەندەتىپ، قاۋىپسىزدىكتى جاقسارتۋ
جي پاسيەنتتەردىڭ قاۋىپسىزدىگىن جاقسارتۋعا كومەكتەسەتىنى تۋرالى كەيبىر دالەلدەر بار. مىسالى، جاقىندا جۇرگىزىلگەن جۇيەلى شولۋ جي-نىڭ ەمدەلۋشى قاۋىپسىزدىگىنە اسەرىن زەرتتەيتىن 53 رەسەنزيالانعان زەرتتەۋدىڭ ناتيجەلەرى قاتەلەردى انىقتاۋ جانە دارى-دارمەكپەن باسقارۋدى جاقسارتۋعا كومەكتەسەتىنىن كورسەتتى.
كۇتىم شىعىندارىن ازايتۋ
ءجي-نىڭ دەنساۋلىق ساقتاۋ سالاسىنداعى شىعىنداردى ازايتۋدا كوپتەگەن ىقتيمال جولدارى بار. ەڭ پەرسپەكتيۆالى مۇمكىندىكتەردىڭ كەيبىرى دارىلىك قاتەلەردى ازايتۋ، جەكە ۆيرتۋالدى كۇتىم، الاياقتىقتىڭ الدىن الۋ جانە تيىمدىرەك اكىمشىلىك جانە كلينيكالىق جۇمىس پروسەستەرىن قولداۋدى قامتيدى.
دارىگەر مەن پاسيەنتتىڭ ءوزارا ارەكەتتەسۋىن ارتتىرۋ
كوپتەگەن پاسيەنتتەر قالىپتى جۇمىس ۋاقىتىنان تىس ماسەلەلەر تۋرالى ويلايدى. جي نەگىزگى سۇراقتارعا جاۋاپ بەرە الاتىن جانە ەمدەلۋشىلەرگە دارىگەردىڭ كابينەتى جابىلعان كەزدە رەسۋرستاردى قامتاماسىز ەتەتىن چات-بوتتار ارقىلى تاۋلىك بويى قولداۋ كورسەتۋگە كومەكتەسە الادى. سونداي-اق، جي سۇراقتاردى انىقتاۋ جانە قوسىمشا تالداۋدى قاجەت ەتەتىن دەنساۋلىق جاعدايىنداعى وزگەرىستەر تۋرالى اقپاراتتى بەلگىلەۋ ءۇشىن پايدالانىلۋى مۇمكىن.
ماتىندىك سايكەستىكتى قامتاماسىز ەتۋ
تەرەڭ وقىتۋدىڭ باستى ارتىقشىلىقتارىنىڭ ءبىرى – جي الگوريتمدەرى اقپاراتتىڭ ءارتۇرلى تۇرلەرىن اجىراتۋ ءۇشىن كونتەكستى پايدالانا الادى. مىسالى، ەگەر كلينيكالىق جازبادا ەمدەلۋشىنىڭ اعىمداعى دارى-دارمەكتەرىنىڭ ءتىزىمى، سونداي-اق ولاردىڭ دارىگەرى ۇسىنعان جاڭا ءدارىسى بولسا، جاقسى دايارلانعان جي الگوريتمى قاي دارى-دارمەكتىڭ ەمدەلۋشىگە تيەسىلى ەكەنىن انىقتاۋ ءۇشىن تابيعي ءتىلدى وڭدەۋدى پايدالانا الادى.
- ءبىزدىڭ ەلىمىزدە جاساندى ينتەللەكت كومەگىمەن جۇمىس ىستەيتىن مەديسينالىق قۇرىلعىلاردىڭ ىشىنەن ەلەكتروكارديوگرافيا اپپاراتىن الۋعا بولادى. مىسالى، ۇلىبريتانيانىڭ «BTL» كومپانياسى وندىرگەن ەكگ اپپاراتتارى ناۋقاستىڭ جۇرەك ىرعاعىن تەرى ارقىلى تىركەپ، ونىڭ ناتيجەسىن قاعاز لەنتا بەتىنە شىعارىپ قانا قويماي، پاتولوگيالىق اۋىتقۋلارى بار-جوعىن تالداۋ جاساپ، قاعاز بەتىنە باسىپ شىعارادى. بۇل ەكگ تالداۋشى فۋنكسيونالدىق دياگنوستيكا دارىگەرىنىڭ جۇمىسىن ءبىرشاما جەڭىلدەتەدى. ەگەر دالدىك پەن تولىقتىرۋلار قاجەت بولسا، دارىگەر تولىقتىرىپ جازادى.
(بريتاندىق BTL كومپانياسىنىڭ جي كومەگىمەن جۇمىس جاسايتىن ەكگ اپپاراتى. فوتودەرەككوز: www.btlnet.com).
سول سەكىلدى، «InHeart» پلاتفورماسى دا جي كومەگىمەن جۇرەك ىرعاعىنىڭ بۇزىلىسىنا بايلانىستى جاسالاتىن قانتامىر ارقىلى حيرۋرگيالىق تاسىلمەن ەمدەۋدە ناۋقاستىڭ جۇرەگىندەگى اناتوميالىق نىسانالاردى دەتالدى تۇردە انىقتاۋدا قولدانىلادى. ول جۇرەكتىڭ 3د مودەلدەگى سۋرەتىن الىپ وڭدەپ، جۇرەك ىرعاعىمەن شۇعىلداناتىن اريتمولوگ دارىگەردىڭ كاتەتەرلىك ابلاسيا ارقىلى جۇرەك ىرعاعى بۇزىلىسىن حيرۋرگيالىق جولمەن ەمدەۋ بارىسىندا ابلاسيالىق كاتەتەردىڭ جۇرەكتىڭ قاي ايماعىندا تۇرعانىن دالدىكپەن كورسەتىپ، دارىگەر جۇمىسىن جەڭىلدەتەدى جانە وعان ءتيىستى ناتيجەگە قول جەتكىزۋگە جاقسى كومەكشى بولا الادى. كت، مرت-مەن سالىستىرعاندا قولجەتىمدى جانە كلينيكا ءۇشىن ەكونوميكالىق تۇرعىدا ارزانعا تۇسەدى.
(2000 جىلى اقش-تىڭ Intuitive Surgical كومپانياسى شىعارعان Da Vinci جاساندى ينتەللەكت كومەگىمەن جۇمىس جاسايتىن روبوت-حيرۋرگ. فوتودەرەككوز: davincisurgery.com).
- قورىتا ايتار بولساق، جاساندى ينتەللەكت كەشە عانا ادامزات وركەنيەتىنىڭ تابالدىرىعىندا تۇرسا، بۇگىندە مەديسينانىڭ بەل ورتاسىندا ءجۇر. زاماناۋي تەحنولوگيانى جەتە مەڭگەرىپ الساق، ونىڭ دەنساۋلىق ساقتاۋ سالاسىنا بەرەر پايداسى مول بولماق.
كەنجەبەك بيجانوۆ،
اريتمولوگ.