مەملەكەت باسشىسى قاسىم-جومارت توقايەۆ 20–22 تامىز ارالىعىندا مەملەكەتتىك ساپارمەن ۆەتنام حالىق رەسپۋبليكاسىنا باردى. ساپار بارىسىندا ساۋدا-ەكونوميكالىق بايلانىستاردىڭ نىعايۋى كءۇتىلۋدە. ايتا كەتەتىنى، مەملەكەتتىك ساپارعا بۇدان بۇرىن 11–13 ماۋسىمدا بارۋى كەرەك ەدى. الايدا، اباي وبلىسىنداعى ورمان ءوءرتى ونى كەيىنگە قالدىرۋعا مءاجبءۇر ەتتى.
دايىن ءونىم الىپ، شيكىزات ساتامىز
ۆەتنام سونداي-اق، اگرارلى-يندۋستريالدى مەملەكەت. يندۋستريالاندىرۋ مەن جوعارى تەحنولوگيا دامىعانىنا قاراماستان اۋىل شارۋاشىلىق ونىمدەرىن كوپتەپ ەكسپورتتايدى. اۋىل شارۋاشىلىق ونىمدەرىنىڭ ىشىندە تەڭىز ونىمدەرى، كۇرىش، كوفە، كاۋچۋك وزگە ەلدەرگە ساتىلادى. ال يمپورتتايتىن نەگىزگى تاۋارلارعا ونەركاسىپ ونىمدەرى، مۇناي ونىمدەرى، تىڭايتقىشتار، ءداندى داقىلدار، ماقتا، سەمەنت جاتادى.
قازاقستان بۇل جاعىنان ماقتا، بيداي ونىمدەرىن ەكسپورتتاۋعا مۇددەلى. بۇل تۋرالى بيىل 15–17 ناۋرىزدا ۆەتنامدا وتكەن بيزنەس فورۋمدا دا ايتىلدى. سونىمەن قاتار، اۋىل شارۋاشىلىق تىڭايتقىشتارىن دا ساتۋعا مۇمكىندىگىمىز بار. الايدا، ەكى ەلدىڭ ساۋدا-ەكونوميكالىق ساياساتىن جۇزەگە اسىرۋدا ءبىرشاما كەمشىلىكتەر بار.
بىرىنشىدەن، تاۋار اينالىمى تەرىس سالدونى كورسەتۋدە. مىسالى، بىلتىر جالپى ساۋدا اينالىم 525 ملن اقش دوللارىن قۇراسا، سونىڭ 125 ملن-ى عانا ەكسپورتقا تيەسىلى. دەمەك، ءبىز ساتقاننان گورى، كوپ نارسەنى ساتىپ الامىز. ءبارى ارينە، بىزگە ءتيىمدى ەمەس.
ەكىنشىدەن، ءبىزدىڭ ەكسپورتتىڭ قۇرىلىمى دا ستراتەگيالىق تۇرعىدان ءالسىز. ەلىمىز شيكىزاتتى ساتىپ، دايىن ونىمدەردى ساتىپ الادى. بۇل كەمشىلىك تەك ۆەتنام باعىتىندا عانا ەمەس، وزگە دە ەلدەرمەن ساۋدا-ەكونوميكالىق بايلانىستا بايقالادى.
سوندىقتان ۇكىمەتتىڭ الدىندا ەكى مىندەت تۇر. الدىمەن ەكسپورت كولەمىن ارتتىرۋ، قالا بەردى ءوندىرۋ ونەركاسىبىن دامىتىپ، دايىن ونىمدەردى ساتۋ.
ساتۋعا دا كەدەرگى كوپ
قازاقستان مەن ۆەتنام اراسىندا ساۋدا-ەكونوميكالىق بايلانىستى نىعايتۋعا باستى الاڭ – ەۋرازيالىق ەكونوميكالىق وداق. 2015 جىلى ەاەو مەن ۆەتنام اراسىندا ساۋدا بايلانىسىن نىعايتۋ ماقساتىندا ەركىن ساۋدا كەلىسىمى جاسالدى. ول 2016 جىلى كۇشىنە ەندى. الايدا، ۇزاق ۋاقىت وتسە دە ءالى كۇنگە دەيىن اۋىز تولتىرىپ ايتاتىنداي وزگەرىس جوق.
دەگەنمەن، سوڭعى جىلداعى الەمدەگى گەوساياسي جاعدايدىڭ ناشارلاۋى، سانكسيالىق تەكەتىرەس وڭتۇستىك شىعىس ازيا ايماعىنا دەگەن قىزىعۋشىلىقتى ارتتىردى. بۇل ءبىزدىڭ استىقتى ساتاتىن جاڭا نارىقتى اشۋعا يتەرمەلەدى. ال 100 ملن-نان استام حالقى بار ۆەتنام تاپتىرماس ەل. دەسە دە، مۇندا دا كەدەرگىلەر بولۋى مۇمكىن. بىرىنشىدەن، ۆەتنامدىقتاردىڭ نەگىزگى راسيونىن كۇرىش قۇرايدى. سوندىقتان نارىق ۇلكەن بولمايدى. دەگەنمەن، كەسپەنى دە كوپ تۇتىنادى. سوعان سايكەس قازاقستاننىڭ تەك بيدايدى ەمەس، ونى وڭدەپ، دايىن ءونىم – كەسپەلەردى ەكسپورتتاۋىنا بولادى.
ەكىنشى سۇرانىسقا يە تاۋار – بۇل ماقتا. ماقتانى دا كەڭ كولەمدە ەكسپورتتاۋعا بولادى. الايدا، ەلىمىزدە ماقتانىڭ ونىمدىلىگى تومەن. سەبەبى، ماقتا سۋدى قاجەت ەتەدى. ال اۋىزسۋ مەن شارۋاشىلىق سۋ ماسەلەسى ءورشىپ تۇرعان ءبىزدىڭ ەل ءۇشىن ماقتا ەكسپورتىن ارتتىرۋ قيىن بولماق.
دەگەنمەن، ەڭ باستى كەدەرگى ەاەو-عا مۇشە ەلدەردىڭ ەكسپورت قۇرىلىمى بىردەي بولۋىندا. بۇل جەردە ۆەتنام سياقتى نارىققا باسەكە بولۋى مۇمكىن.
ۇلگى الار تۇسىمىز كوپ
ەل ەكونوميكاسىنىڭ نەگىزگى قوزعاۋشى كۇشى – حالقى. بيىل حالقىنىڭ سانى 100 ملن-نان استى. ەلدەگى جۇمىس كۇشى كوپ، ءارى ارزان. سوندىقتان ينۆەستيسيالىق جاعىنان تارتىمدى.
سىرتقى ينۆەستيسيالىق تارتىمدىلىق جايلى ەلگە تارتىلعان ينۆەستيسيا كولەمى ايتىپ بەرە الادى. ۆەتنامنىڭ جوسپارلاۋ جانە ينۆەستيسيا مينيسترلىگىنىڭ مالىمەتىنشە 2022 جىلى ينۆەستيسيا كولەمى 27،7 ملرد اقش دوللارىن قۇرادى. بۇل جاعىنان ۆەتنام الەمنىڭ ۇزدىك 30 ەلى قاتارىندا. مىسالى، 2019 جىلعى بۇكىل الەمدىك بانكتىڭ سىرتقى ينۆەستيسيا تارتۋ رەيتينگىسىندە 22-ورىندى يەلەنگەن. ول كەزدە ينۆەستيسيا كولەمى 15،5 ملرد اقش دوللارىن قۇراعان.
ينۆەستيسيانىڭ باسىم كوپشىلىك سالا بويىنشا تارتىلۋى، ەل ەكونوميكاسىنىڭ ءارتاراپتانعانىن (ديۆەرسيفيكاسيا) كورسەتەدى. مىسالى، 2022 جىلى ۇلتتىق ەكونوميكاداعى 21 سالانىڭ 19-ىنا سىرتتان ينۆەستيسيا سالىنعان. جالپى ينۆەستيسيانىڭ 60%-ى وڭدەۋ ونەركاسىبىنە تيەسىلى. ودان كەيىنگى ورىندا جىلجىمايتىن مۇلىك سالاسى. مۇندا 4،5 ملدر اقش دوللارى كولەمىندە ينۆەستيسيا تارتىلعان. سونداي-اق، ەلەكتروقۇرىلعىلار ءوندىرىسى مەن عىلىمي-تەحنيكالىق سالاعا ينۆەستيسيا كوپ سالىنعان.
قالا بەردى ەلدىڭ ينۆەستيسيالىق ساياساتى تەك ەلگە قاراجات الىپ كەلۋمەن شەكتەلمەيدى. مۇندا جوعارىدا اتاپ وتكەنىمىزدەي، ينۆەستيسيالىق ديۆەرسيفيكاسياعا ءمان بەرەدى. سونىمەن قاتار، ينۆەستيسيانىڭ جاڭا جوبالارعا (ستارتاپتارعا) سالىنۋىنا ءمان بەرىلەدى. مىسالى، وتكەن جىلى كوتەرمە جانە بولشەك ساۋداعا تارتىلعان ينۆەستيسيانىڭ 30%-ى ستارتاپتارعا سالىنعان. سول سياقتى، وڭدەۋ ونەركاسىبىنىڭ 25%-ى جانە كاسىبي عىلىمي-تەحنيكالىق سالانىڭ 16%-ى – ستارتاپ.
جالپى، ەلگە وتكەن جىلى 108 ەلدەن ينۆەستيسيا تارتىلعان. 2022 جىلعى مالىمەت بويىنشا ەلگە ەڭ كوپ ينۆەستيسيانى سينگاپۋر قۇيعان. ودان كەيىن وڭتۇستىك كورەيا، جاپونيا، جۇڭگو ەلدەرى. ەلدىڭ ينۆەستيسيالىق ساياساتىندا وڭتۇستىك كورەيانىڭ ءرولى باسىم. سەبەبى، كاپيتالدىڭ باسىم بولىگى جاڭا وندىرىسكە، ستارتاپتارعا بولىنەدى.
«اlmaty-akshamۋ»، №100، 22 تامىز، 2023 جىل