قازاقستاندىق ەكسپورتتىڭ شامامەن 60%-ى مۇنايعا تيەسىلى.
«تامىز-قىركۇيەك 2022» بولجامدىق راۋندى كەزەڭىندە قازاقستان ۇلتتىق بانكى ەلىمىزدەگى ماكروەكونوميكالىق نەگىزگى كورسەتكىشتەردىڭ باعالاۋىن جاڭارتتى. الدىن الا كۇتىلگەندەي، تولەم بالانسىنىڭ اعىمداعى شوتى وڭ ايماققا ءوتىپ، پروفيسيت قالىپتاسادى.تولەم بالانسىنىڭ كورسەتكىشتەرى مەن بولجامدار تۋرالى ۇلتتىق بانك ءتوراعاسىنىڭ ورىنباسارى اقىلجان بايماعامبەتوۆتىڭ تەزيسىنەن ءمالىم بولدى، دەپ حابارلايدى Almaty-akshamy.kz قازاقپاراتقا سىلتەمە جاساپ.
تولەم بالانسىنىڭ اعىمداعى شوتىنىڭ بولجامدىق تراەكتورياسى تۋرالى
وسى بولجامدىق راۋندتا بازالىق سەناريي جاعدايىندا ءبىز مۇناي باعاسى قازىرگىدەن 2023 جىلى ورتاشا ەسەپپەن 1 باررەل ءۇشىن 90 اقش دوللارىنا دەيىن بىرتىندەپ تومەندەيدى دەپ وتىرمىز. مۇنداي بولجامدى باعا تراەكتورياسى جاعدايىندا بيىلعى تولەم بالانسىنىڭ اعىمداعى شوتى وڭ ايماققا اۋىسادى، ياعني، پروفيسيت قالىپتاسادى. بۇل سوڭعى 8 جىلداعى العاشقى پروفيسيت بولادى جانە وعان قازاقستاندىق ەكسپورتتىڭ نەگىزىن قۇراپ وتىرعان شيكىزاتتىق تاۋاردىڭ جوعارى باعاسى ارقىلى قول جەتكىزىلەدى. ءتىپتى يمپورتتىڭ جوعارى دەڭگەيىن جانە شيكىزات سەكتورىنداعى تىكەلەي شەتەلدىك ينۆەستورلارعا كىرىس تولەمدەرىن ەسكەرگەننىڭ وزىندە، بازالىق سەناريي جاعدايىندا پروفيسيت 7،0 ملرد اقش دوللارىن قۇرايدى.
2023 جىلى دا ەكسپورتتىڭ جوعارى دەڭگەيى ەسەبىنەن پروفيسيت 7،5 ملرد اقش دوللارىنا دەيىن ۇلعايادى.
مۇناي باعاسى ديناميكاسىنىڭ ەكسپورت كورسەتكىشتەرىنە اسەرى تۋرالى
ءبىز 2022 جىلى تولەم بالانسى ءادىسناماسى بويىنشا ەكسپورت 35،2%-عا، ياعني، 81،6 ملرد اقش دوللارىنا دەيىن ايتارلىقتاي ارتادى دەپ كۇتىپ وتىرمىز. ءوسىم مۇناي جانە مۇناي ەمەس تاۋارلاردى، ونىڭ ىشىندە، قارا جانە ءتۇستى مەتالل، ۋران، سونداي-اق، استىق داقىلدارىن ساتۋدا اڭعارىلاتىن بولادى. بۇل رەتتە، ارينە، ەكسپورتتىڭ ارتۋىنداعى نەگىزگى ۇلەس مۇناي ەسەبىنەن بولاتىنى ءسوزسىز. جالپى العاندا، بۇكىل قازاقستاندىق ەكسپورتتىڭ شامامەن 60%-ى مۇنايعا تيەسىلى.
پاندەميادان كەيىن الەمدىك ەكونوميكالىق بەلسەندىلىكتىڭ بىرتىندەپ قالپىنا كەلۋى جانە ودان كەيىنگى گەوساياسي داعدارىس شيكىزات باعاسىنىڭ جوعارى بولۋىنا ىقپال ەتتى. بۇل بيىل ساتۋ قۇنىنىڭ كۇتىلەتىن وسۋىنە اسەر ەتەدى.
2023 جىلداعى ەكسپورتقا قاتىستى بولجامدار تۋرالى
ءيا، 2023 جىلى بازالىق سەنارييدە ەكسپورت قۇنى تاعى دا جوعارى بولادى، ونىڭ ءوسىمى 83،3 ملرد اقش دوللارى دەڭگەيىندە كۇتىلۋدە. وسى جىلعى جوعارى بازانىڭ ارقاسىندا جالپى ءوسىمنىڭ ءوزى ايتارلىقتاي بولمايدى، بار بولعانى 2،2% عانا. بۇل كورسەتكىشكە ەنەرگەتيكا مينيسترلىگى بولجاعان 2022 جىلى ءوندىرىس كولەمىن 85،7 ملن توننادان 92،6 ملن تونناعا دەيىن ۇلعايتۋ ەسەبىنەن قول جەتكىزىلەدى جانە ول وتكەن جىلدارداعى جوعارى شيكىزات باعالارىن ءبىرشاما تومەندەتۋگە قاراي سەنارييلىك تۇزەتۋ ارقىلى نيۆەليرلەنەدى.
مۇناي ەكسپورتى بويىنشا قازىرگى باعالاۋلار تۋرالى
قازاقستاندىق مۇناي ەكسپورتىنىڭ نەگىزگى ارنالارى – كقك جانە اتىراۋ-سامارا قۇبىر جەلىلەرى. كقك-نىڭ ۇلەسىنە مۇناي ەكسپورتىنىڭ ايتارلىقتاي كوپ كولەمى تيەسىلى. اتاپ ايتار بولساق، ول جالپى ەكسپورتتىڭ 80 پايىزىن قۇرايدى. سوندىقتان كقك-نىڭ توقتاۋ ءقاۋپى قازاقستاندىق تولەم بالانسىنىڭ جاعدايىنا ىقپال ەتپەي قويمايدى.
بازالىق سەنارييدە مۇناي ەكسپورتى بويىنشا باعالاۋ قالىپتاستىرۋدا ءبىز ەنەرگەتيكا مينيسترلىگىنىڭ ءوندىرۋ كولەمى بويىنشا بولجامدارىنا سۇيەنەمىز. كۇتۋلەرگە سايكەس، وسى جىلدىڭ سوڭىندا ءوندىرۋ كولەمى وتكەن جىلدىڭ دەڭگەيىندە ساقتالىپ قالادى جانە 85،7 ملن توننانى قۇرايدى.
شىنىندا دا، ءبىرىنشى جارتى جىلدىقتا ءبىز كقك جۇمىسىندا ۇزىك-سوزىق كەيدە ءىشىنارا، كەيدە تولىقتاي توقتاپ قالعان جاعدايلاردى كوردىك. الايدا، ەنەرگەتيكا مينيسترلىگىنىڭ مالىمەتتەرىنە سايكەس، 2022 جىلدىڭ ءبىرىنشى جارتى جىلدىعىندا ەكسپورتقا شىعارىلعان مۇناي شامالى عانا 2،2%-عا، ياعني، 33 ملن تونناعا دەيىن ازايعانىمەن، ونىڭ ناقتى كولەمى ءىس جۇزىندە وتكەن جىلدىڭ دەڭگەيىندە ساقتالدى دەۋگە بولادى.
بۇل فاكتوردى ەسكەرە وتىرىپ، مكك دەرەكتەرى بويىنشا، بيىل ءبىرىنشى جارتى جىلدىقتا مۇناي ەكسپورتىنىڭ ءوسىمى 84،7%-عا، ياعني، 24،8 ملرد اقش دوللارىنا دەيىن ءوسۋى، ەڭ الدىمەن، Brent ماركالى مۇنايعا ديسكونتقا قاراماستان، باعا فاكتورىمەن ءتۇسىندىرىلدى.
قازاقستاندىق مۇنايدى ەكسپورتتاۋداعى ەرەكشەلىكتەر تۋرالى
ەكسپورتقا شىعارىلعان مۇنايدىڭ 20 پايىزعا جۋىعى ۇلكەن ديسكونتپەن ساتىلدى. بۇل مۇناي نەگىزىنەن اتىراۋ-سامارا قۇبىر جەلىسى ارقىلى رەسەيلىك Urals ماركالى مۇنايمەن بىرگە تاسىمالدانىپ جاتىرا.
Thomson Reuters اگەنتتىگىنىڭ مالىمەتىنشە، Urals ماركاسىنىڭ Brent ماركاسىنا ورتاشا ديسكونتى جىل باسىنان بەرى شامامەن 1 باررەل ءۇشىن 18 اقش دوللارىن قۇرادى. قازاقستاندىق مۇنايدىڭ كوپ بولىگى بۇرىن دا ايتقانىمىزداي، CPC Blend ماركاسىمەن كقك قۇبىر جەلىسى ارقىلى ەكسپورتتالىپ وتىر. ول ءۇشىن ورتاشا ديسكونت وسى جىلى 1 باررەل ءۇشىن 3 اقش دوللارىن قۇرادى. بۇل – قازاقستان مۇنايدىڭ نەگىزگى كولەمىن سىرتقا مينيمالدى ديسكونپەن ساتىپ وتىر دەگەن ءسوز.
وسىنى جانە بولجامدى ءوندىرىس كولەمىن ەسكەرسەك، بازالىق سەناريي جاعدايىندا 2022 جىلى مۇناي ەكسپورتىنىڭ 60،7%-عا، ياعني، 50 ملرد اقش دوللارىنا دەيىن ءوسۋى ءبىزدىڭ ەسەپ بويىنشا شىندىققا نەگىزدەلگەن دەپ باعالانادى.
ەكسپورتتى ءارتاراپتاندىرۋ تۋرالى
2022 جىلدىڭ ءبىرىنشى جارتىجىلدىعىندا جالپى رەسمي تاۋار ەكسپورتى وتكەن جىلدىڭ وسى كەزەڭىمەن سالىستىرعاندا 56،2 پايىزعا ارتىپ، 42،2 ميلليارد دوللارعا دەيىن ەكى ەسە ءوستى. بۇل ءوسىمدى ءار سالاعا ءبولىپ قاراساق، ونىڭ ىشىندە ءوسىمنىڭ 52،3%-ى شيكىزات پەن ولاردى العاشقى وڭدەۋ ارقىلى، ال قالعان 3،9%-ى عانا دايىن ءونىم ارقىلى قامتاماسىز ەتىلدى.
ەكىنشى جاعىنان، ەكسپورتتاعى دايىن ءونىمنىڭ ۇلەسى 2014 جىلعى 5،1%-دان 2021 جىلى 8،5%-عا دەيىن ارتىپ كەلەدى. نومينالدى تۇردە اتاساق، 4،1 ميلليارد دوللاردان 5،1 ميلليارد دوللارعا دەيىن ءوستى. بۇعان، سونداي-اق، تەڭگە باعامىنىڭ ەركىن اينالىمدا بولۋىنا بايلانىستى باعانىڭ باسەكەگە قابىلەتتىلىگىنىڭ ءوسۋى ىقپال ەتتى. الايدا، شيكىزاتتىق ەمەس ەكسپورتتىڭ ءوسۋ الەۋەتى ءالى تولىق ىسكە اسىرىلعان جوق، سوندىقتان كورسەتكىش ءالى دە بولسا تومەن دەڭگەيدە قالىپ وتىر.
ەكسپورتتى ءارتاراپتاندىرۋ – ءبىر كۇندىك جۇمىس ەمەس. ول ۇزدىكسىز جۇرگىزىلەدى. ۇكىمەت 2025 جىلعا قاراي تاۋارلار مەن قىزمەتتەردىڭ شيكىزاتتىق ەمەس ەكسپورتىن 41 ميلليارد دوللارعا دەيىن وسىرۋگە ماقسات قويدى، ونىڭ 29،5 ميلليارد دوللارى – تاۋارلار. بۇل باعىتتاعى جۇمىستى جالعاستىرىپ، كۇشەيتە بەرۋ كەرەك.
تاۋار يمپورتىنىڭ ديناميكاسى تۋرالى
يمپورتتىڭ اعىمداعى شوتقا قىسىمى ساقتالىپ وتىر. ايتا كەتۋ كەرەك، وسى جىلدىڭ 1 جارتىجىلدىعىنىڭ قورىتىندىسى بويىنشا، وتكەن جىلدىڭ سايكەس كەزەڭىمەن سالىستىرعاندا، تولەم بالانسىنىڭ ادىستەمەسىنە ساي تاۋار يمپورتى 15،9%-عا، ياعني، 20،7 ملرد اقش دوللارىنا دەيىن ءوستى. جانە بۇل جاھاندىق جەتكىزۋ تىزبەگىنىڭ بۇزىلۋىنا قاراماستان ورىن العان جاعداي. بولجامدارعا سۇيەنسەك، 2022 جىلدىڭ سوڭىنا قاراي ءوسىم 11،3%، ياعني، 44،2 ملرد اقش دوللارىنا دەيىن، ال 2023 جىلى 3،4%، 45،7 ملرد اقش دوللارىنا دەيىن بولادى.
قازاقستاندىق ءوندىرىس بولماعاننان كەيىن حالىقتىڭ جانە بيزنەستىڭ قاجەتتىلىگى ءوسۋى – يمپورت كولەمىنىڭ ارتۋىنا ىقپال ەتەدى جانە سولاي بولا بەرەدى دە. سونىمەن قاتار، وعان مەملەكەتتىك باعدارلامالار مەن ەكونوميكانى قولداۋ شارالارىنا بولىنگەن بيۋدجەتتىك شىعىستاردىڭ اسا ۇلكەن كولەمى دە اسەر ەتىپ وتىر.
قىسقا مەرزىمدى كەزەڭدەگى يمپورت ءوسىمىنىڭ نەگىزگى درايۆەرى تۋرالى
بولجامدىق كوكجيەكتە يمپورتتىڭ ەڭ ۇلكەن ءوسىمى ارالىق جانە ينۆەستيسيالىق تاۋارلار بويىنشا كۇتىلەدى. بۇل تاۋارلاردىڭ يمپورتى 2022 جىلى 11،4%-عا ءوسىپ، 32،0 ملرد دوللارعا دەيىن جانە 2023 جىلى 0،9%-عا ءوسىپ، 32،3 ملرد دوللارعا دەيىن جەتەدى دەپ بولجانۋدا. بۇل شيكىزات قۇنىنىڭ وسۋىمەن، سونداي-اق مەملەكەتتىك جانە جەكە سەكتورداعى ينۆەستيسيالىق جوبالار مەن باعدارلامالاردىڭ ىسكە اسىرىلۋىمەن بايلانىستى.
مۇنداي جوبالار مەن باعدارلامالار، ماسەلەن، اۆتوكولىك نارىعىندا جۇزەگە اسىرىلىپ كەلەدى. جەڭىلدەتىلگەن اۆتونەسيە، وتاندىق ءوندىرىس قۋاتتىلىعىن كەڭەيتۋ جانە باسقا دا باستامالار اۆتوكولىك قۇراستىرۋعا ارنالعان ءىرى توراپتىق كومپونەنتتەردىڭ يمپورتىن ۇستاپ تۇرادى. وسى جىلدىڭ ءبىرىنشى جارتىجىلدىعىندا ولاردىڭ يمپورتى ەكى ەسە ءوسىپ، 1،0 ميلليارد اقش دوللارىنا جەتكەنىن ءبىز ستاتيستيكالىق مالىمەتتەردەن كورىپ وتىرمىز.
بيىلعى 1 جارتىجىلدىقتا ارالىق جانە ينۆەستيسيالىق تاۋارلار وتكەن جىلدىڭ سايكەس كەزەڭىمەن سالىستىرعاندا 17،8%-عا ءوسىپ، 15،0 ملرد اقش دوللارىنا دەيىن جەتتى. ولار نەگىزىنەن رەسەي مەن قىتايدان جەتكىزىلدى. ايدى وتكەن جىلدىڭ سايكەس ايىمەن سالىستىراتىن بولساق، ءار ايدا ءوسىم بولىپ وتىرعانىن بايقايمىز جانە بۇعان گەوساياسي داعدارىس اسەر ەتكەن دە جوق. رەسەيدەن كەلەتىن يمپورت بويىنشا ءسال قۇلدىراۋ ءساۋىر ايىندا عانا تىركەلدى. الايدا، بولاشاقتا رەسەي فەدەراسياسىنان ساتىپ الۋ كورسەتكىشى تومەندەگەن جاعدايدا دا، سۇرانىستىڭ جاڭا نارىقتارعا قايتا باعىتتالۋىنا بايلانىستى ارالىق جانە ينۆەستيسيالىق تاۋارلار يمپورتىنىڭ ءوسۋ ءۇردىسى ساقتالىپ قالا بەرەدى.
تۇتىنۋ يمپورتىنىڭ كولەمى تۋرالى
شىن مانىندە، ءبىزدىڭ كۇتۋىمىزگە ساي تۇتىنۋشىلىق يمپورت تا ءوسىپ كەلەدى، ءبىراق ارالىق جانە ينۆەستيسيالىق تاۋارلار يمپورتىنا قاراعاندا ءبىرشاما باياۋ قارقىنمەن ءوسىپ كەلەدى. ەگەر وتكەنگە كوز سالساق، تۇتىنۋشىلىق يمپورت 2021 جىلى 12،4 ميلليارد اقش دوللارىنا دەيىن جەتتى، بۇل 2014 جىلدان بەرگى ەڭ جوعارى كورسەتكىش بولاتىن. وسى جىلعا بولجام بويىنشا، ول سول دەڭگەيدەن اسىپ، 13،5 ملرد اقش دوللارىن قۇرايدى. 2022 جىلعا ارنالعان كۇتۋلەر كوپ باعىتتى فاكتورلارعا نەگىزدەلگەن.
گەوساياسي جاعدايلاردىڭ يمپورت كورسەتكىشىنە اسەرى تۋرالى
لوگيستيكالىق جەتكىزۋ تىزبەگىنىڭ بۇزىلۋىنا بايلانىستى ۇسىنىستىڭ تومەندەۋى جانە رەسەيدىڭ قانت پەن اۆتوكولىك سياقتى كەيبىر تاۋارلاردى ەكسپورتتاۋعا تىيىم سالۋى – تۇتىنۋشىلىق يمپورتتىڭ قىسقارۋىنا اكەپ سوعادى. جاڭا ترانزيتتىك باعىتتارعا قايتا باعدارلانۋ، ارينە، ۋاقىتتى تالاپ ەتەدى جانە باعاعا دا اسەر ەتەدى. ال بۇل سۇرانىستى بەلگىلى ءبىر دەڭگەيدە تەجەيدى. ماسەلەن، رەسەيدىڭ ناۋرىزدا قانت ەكسپورتىنا ەنگىزگەن تىيىمى – ءبىرىنشى توقسانعا قاراعاندا، ەكىنشى توقساندا قانتتىڭ وسى ەلدەن شىعاتىن يمپورتى 57،6 مىڭ تونناعا دەيىن تومەندەپ كەتتى. قازاقستاننىڭ ىشكى نارىعىندا پايدا بولعان تاپشىلىق ءۇندىستان ارقىلى، ياعني، مۇلدەم جاڭا جەتكىزۋشىمەن ءىشىنارا جابىلدى. ەكىنشى توقساندا ءۇندىستان قازاقستانعا 17،7 مىڭ توننا قانت ساتتى.
ەكىنشى جاعىنان، قازاقستاندىق ءوندىرىستىڭ بولماۋىنىڭ سالدارىنان ىشكى قاجەتتىلىكتەردىڭ جىلدان-جىلعا ارتۋى تۇتىنۋ تاۋارلارى يمپورتىنىڭ وسۋىنە ىقپال ەتەدى. تولەمگە قابىلەتتى سۇرانىس حالىقتىڭ جەكە قاراجاتىمەن دە، تۇتىنۋشىلىق نەسيە تۇرىندەگى قارىز قاراجاتىمەن دە قامتاماسىز ەتىلەتىن بولادى.
وسى فاكتورلاردىڭ جيىنتىعى 2022 جىلى تۇتىنۋشىلىق يمپورتتىڭ بولجامدى 8،6%-عا ءوسۋىن قامتاماسىز ەتەدى.
اڭگىمە تۇتىنۋشىلىق يمپورتقا اۋىسقاندىقتان، ايتا كەتەيىن، وسى ايدا ءبىز تولەم بالانسىنىڭ قورىتىندى كورسەتكىشتەرىنە «سۇر» اۆتوموبيل يمپورتى بويىنشا باعالاۋدى قوسامىز. سوڭعى بىرنەشە جىلدا رەسمي اۆتوكولىك يمپورتى 2016 جىلعى 417 ميلليون اقش دوللارىنان 2021 جىلى 1،3 ميلليارد اقش دوللارىنا دەيىن ءۇش ەسە ءوستى. ايتا كەتەتىن جايت، بۇل رەتتە، ءبىزدىڭ اۆتوكولىك نارىعىمىز ەاەو ەلدەرىنەن جانە ەڭ الدىمەن، جەكە تۇلعالاردىڭ اۆتوكولىكتەردى رەسەيدەن بەيرەسمي اكەلۋىنە بايلانىستى قارقىندى تۇردە كەڭەيىپ كەلەدى.
ەاەو اياسىندا كەدەندىك باجداردىڭ جانە ۇلتتىق ستاتيستيكا بيۋروسىنىڭ جەكە تۇلعالارعا سالىق سالۋ مۇمكىندىگىنىڭ بولماۋىنا بايلانىستى اۆتوكولىك يمپورتىنىڭ بۇل ساناتى رەسمي ستاتيستيكاعا ەنگىزىلمەدى. ۇلتتىق بانك بۇل «سۇر» كولىك يمپورتىنا وزىندىك باعالاۋىن جۇرگىزدى. جوسپار بويىنشا، جۇرگىزىلگەن ەسەپتەۋلەرگە قاتىستى تولىق اقپارات قازان ايىندا جاريالانادى.
تۇتىنۋ يمپورتىنىڭ ستاتيستيكاسى مەن باعالاۋى تۋرالى
تولەم بالانسىنىڭ اعىمداعى شوتى ەلدىڭ باسقا ەلدەرمەن اعىمداعى وپەراسيالارى بويىنشا بەلگىلى ءبىر ۋاقىت ىشىندە تاپشىلىق جاعدايىندا قانشا تولەۋى نەمەسە پروفيسيت بولعان جاعدايدا قانشا تابىس تابۋى كەرەكتىگىن كورسەتەدى. بۇل – تاۋارلار مەن قىزمەتتەردىڭ ەكسپورتى، يمپورت، ەڭبەكاقى، ينۆەستيسيالىق كىرىس، سونداي-اق حالىقارالىق ترانسفەرتتەر.
اعىمداعى شوت دەفيسيتى ورىن العاندا، اسىرەسە، ەگەر ول شەتەلدىك ينۆەستيسيانىڭ ازايۋىمەن قاتار جۇرسە، ەلدىڭ ماكروەكونوميكالىق كورسەتكىشتەرى قىسىمعا ۇشىرايدى.
بۇعان دەيىن دە اتاپ وتكەنىمىزدەي، قازاقستانداعى اعىمداعى شوت سوڭعى جەتى جىلدا تاپشىلىق ايماعىندا بولدى. ءبىراق 2022 جىلدىڭ سوڭىنا قاراي پروفيسيتتىك ايماققا كوشەدى دەپ كۇتىلۋدە. قىسقا مەرزىمدى پەرسپەكتيۆادا بۇل ەلدىڭ ماكروەكونوميكالىق كورسەتكىشتەرىنە قىسىمدى ءبىرشاما تومەندەتەدى، دەگەنمەن قۇرىلىمدىق وزگەرىستەر جاسامايدى. سەبەبى، پروفيسيت تەك مۇناي مەن مەتالل قۇنىنىڭ قىمباتتاۋىمەن قامتاماسىز ەتىلەدى، بۇنىڭ ءوزى ەلدىڭ جاھاندىق كۇيزەلىستەرگە ۇشىراۋ ءقاۋپىنىڭ جوعارى ەكەنىن اڭعارتادى.
سىرتقى ورتانىڭ وزگەرۋىنە تاۋەلدىلىكتى تومەندەتۋ تەك قانا تولەم بالانسىنىڭ قۇرىلىمدىق پروبلەمالارىن، ونىڭ ىشىندە، ەكسپورتتى ءارتاراپتاندىرۋدىڭ تومەندىگىن، يمپورتقا جوعارى تاۋەلدىلىكتى، ەكونوميكانىڭ شيكىزاتتىق سەكتورىندا شەتەلدىك ينۆەستيسيالاردىڭ شوعىرلانۋىن شەشۋ بويىنشا جۇمىستار جۇرگىزۋ ارقىلى عانا مۇمكىن بولادى.