الماتىدا ءابدىجامىل نۇرپەيىسوۆكە ارنالعان عىلىمي-تاجىريبەلىك كونفەرەنسيا ءوتتى
قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ ۇلتتىق كىتاپحاناسىندا الماتى قالاسى اكىمدىگىنىڭ قولداۋىمەن قازاق ادەبيەتىنىڭ كلاسسيگى، حالىق جازۋشىسى، پۋبليسيست، اۋدارماشى جانە قوعام قايراتكەرى ءابدىجامىل نۇرپەيىسوۆتىڭ 100 جىلدىعىنا ارنالعان حالىقارالىق جازۋشىلار كونفەرەنسياسى ءوتتى.
كونفەرەنسيانى ۇيىمداستىرۋشىلاردىڭ ايتۋىنشا، بۇل شارا ءابدىجامىل كارىم ۇلىنىڭ قوعامدىق قىزمەتىنىڭ ماڭىزدى كەزەڭدەرىن اشا وتىرىپ، ونىڭ رۋحاني مۇراسىن جاس ۇرپاققا جەتكىزۋدى ماقسات ەتەدى.
ءىس-شاراعا مەملەكەتتىك جانە قوعام قايراتكەرلەرى، قازاقستاندىق جانە شەتەلدىك عالىمدار، اقىن-جازۋشىلار، تاريحشىلار، جوعارى وقۋ ورىندارىنىڭ وقىتۋشىلارى مەن ستۋدەنتتەرى قاتىستى. كونفەرەنسيا قاتىسۋشىلارى ءابدىجامىل نۇرپەيىسوۆتىڭ شىعارماشىلىعى تۋرالى باياندامالار جاساپ، ونىڭ قازىرگى قازاق ادەبيەتىنىڭ دامۋىنا قوسقان زور ۇلەسىن تالقىلادى.
كونفەرەنسيا اياسىندا بەلگىلى كينورەجيسسەر جانە سەناريست، حالىقارالىق سىيلىقتىڭ لاۋرەاتى سەرگەي ءازىموۆتىڭ "سوڭعى جول" اتتى بولاشاق فيلمىنە ارنالعان ءۇزىندى كورسەتىلىمى دە ءوتتى.
كەرەك دەرەك
ءابدىجامىل نۇرپەيىسوۆ 1924 جىلى 22 قازاندا قىزىلوردا وبلىسى، ارال اۋدانىنىڭ قۇلاندى اۋىلدىق كەڭەسىنە قاراستى ۇشكوڭ دەگەن جەردە تۋعان.
1942-1945 جىلدارى ۇلى وتان سوعىسىنا قاتىسقان. 1956 جىلى ماسكەۋدەگى م.گوركيي اتىنداعى ادەبيەت ينستيتۋتىن بىتىرگەن، 1962-1964 جىلدارى «جۇلدىز» جۋرنالىنىڭ باس رەداكتورى بولدى. حالىقارالىق قازاق پەن كلۋبىنىڭ پرەزيدەنتى، 2000 جىلدان «تاڭ-شولپان» جۋرنالى رەداكتورلار كەڭەسىنىڭ ءتوراعاسى.
ادەبيەتكە 1947 جىلدان ارالاسا باستادى. تۇڭعىش شىعارماسى – ۇلى وتان سوعىسى تاقىرىبىنا ارنالعان «كۋرليانديا» رومانى 1950 جىلى جارىق كوردى. بۇل شىعارماسى ءۇشىن جازۋشىعا جامبىل اتىنداعى رەسپۋبليكالىق سىيلىق بەرىلدى. «كۋرليانديا» رومانىن كەيىننەن وڭدەپ، تولىقتىرىپ، 1958 جىلى «كۇتكەن كۇن» دەگەن اتپەن قايتا جاريالادى. «قان مەن تەر» تريلوگياسى (1-كىتاپ – «ىمىرت»، 1961؛ 2-كىتاپ – «سەرگەلدەڭ»، 1964؛ 3-كىتاپ – «كۇيرەۋ»، 1970) جانە «سەڭ» (1983)، «سوڭعى پارىز» (1999) روماندارى دۇنيەجۇزى حالىقتارىنىڭ كوپتەگەن تىلىنە اۋدارىلعان.
«قان مەن تەر» رومانى بويىنشا جاسالعان ينسەنيروۆكاسى م.اۋەزوۆ اتىنداعى اكادەميالىق قازاق دراما تەاترىنىڭ (1974 جىلدان) رەپەرتۋارىنان تۇراقتى ورىن الدى، ەكرانعا شىعارىلدى. «سوڭعى پارىز» رومان-ديلوگياسى – الەۋمەتتىك-پسيحولوگيالىق شىعارما. ديلوگيادا ارال تەڭىزىنىڭ اپاتقا ۇشىراۋ حيكاياسى ناقتى سۋرەتتەلگەن. شىعارمادا ەكولوگيا، تابيعات پەن ادام اراقاتىناسىن تولعاعان قالامگەر وقىرمانداردى رۋحاني-ادامگەرشىلىك مۇراتتارعا جەتەلەيدى. تاڭدامالى ادەبي-سىن ماقالالارى «تولعاۋ» (كەيىننەن «جۇرەگى تولى جىر ەدى») دەگەن اتپەن قازاق جانە ورىس تىلدەرىندە جەكە كىتاپ بولىپ شىقتى (1972)، 1985 جىلى «اقبيداي تۋرالى اڭىز» اتتى وچەركتەر جيناعى جارىق كوردى.
ا.پ.چەحوۆتىڭ، ا.م.گوركييدىڭ، نازىم حيكمەتتىڭ، يسپان جازۋشىسى ا.كەسونىڭ شىعارمالارىن قازاق تىلىنە اۋدارعان.
كسرو مەملەكەتتىك سىيلىعىنىڭ لاۋرەاتى (1974). 2001 جىلى ماسكەۋدەگى حالىقارالىق ادەبي قوردىڭ «زا چەست ي دوستوينستۆو»، 2003 جىلى حالىقارالىق م.شولوحوۆ اتىنداعى سىيلىقتاردىڭ لاۋرەاتى اتاندى. «قىزىل جۇلدىز»، «ەڭبەك قىزىل تۋ»، «قۇرمەت بەلگىسى»، «حالىقتار دوستىعى» (1984)، «وتان» (1994) وردەندەرىمەن جانە مەدالدارمەن، رسفسر جوعارعى كەڭەسى پرەزيديۋمىنىڭ قۇرمەت گراموتاسىمەن ماراپاتتالعان. 1985 جىلى قازاق كسر حالىق جازۋشىسى قۇرمەتتى اتاعى بەرىلدى.
الماتى قالاسىنىڭ جانە قىزىلوردا وبلىسىنىڭ قۇرمەتتى ازاماتى، قازاقستاننىڭ حالىق جازۋشىسى، قازاقستاننىڭ ەڭبەك ەرى.
ءابدىجامىل نۇرپەيىسوۆ تۋرالى
اندرە ستيل، فرانسۋز جازۋشىسى
«وسى ءبىر ۇلى رومانداعى سان قىرلى، الۋان بوياۋلى دالا مەن ونى مەكەن ەتەتىن حالىق ءوزىنىڭ بەيتانىس ءارى تاڭسىقتىعىمەن ەجەلگى ءبىر دالالىق اۋىزەكى تىلدە ايتىلعان ەپوپەيا سەكىلدى ءبىزدى ەلىكتىرىپ الىپ كەتەدى».
لۋي اراگون، فرانسۋز جازۋشىسى
«...نۇرپەيىسوۆ پەن اۋەزوۆتى سالىستىرعاندا تىم قاراپايىم بولۋدىڭ قاجەتى جوق، ويتكەنى «ىمىرت» قازاق رومانىنىڭ پروگرەسىندەگى جاڭا باسپالداق. «اباي جولى» رومانىن بەلگىلى ءبىر دەڭگەيدە گەتەنىڭ «ۆيلگەلم مەيستەرىمەن» قاتار قويۋعا بولادى. بۇل ەكى رومان دا ادام مىنەز-قۇلقىنىڭ قالىپتاسۋىن كورسەتۋدىڭ ءالى ەشكىم اسىپ وتە الماعان جارقىن ۇلگىلەرى. ال نۇرپەيىسوۆتىڭ رومانى بولسا، وسى كىتاپتار تاقىلەتتەس.
«ىمىرت» رومانى سۋى اششى شولدەگى شىڭىراۋ قۇدىق سەكىلدى (اۆتور ءوز كىتابىندا ادام رۋحىنىڭ وجەتتىگىن كورسەتەتىن كوپءماندى ەپيگرافتى تەكتەك-تەك قولدانىپ وتىرعان جوق قوي). نۇرپەيىسوۆتىڭ «ىمىرت» رومانى سەكىلدى تەرەڭ ءارى تارتىمدى كىتاپتار كەيىندە جازىلعان جوق. «ىمىرتتى» قازىرگى امەريكالىق، فرانسۋزدىق، نە بولماسا باسقا دا زاماناۋي ادەبيەتتەگى ۇلكەن شىعارمالارمەن قاتار قويۋعا ابدەن بولادى».
اۋگۋست ۆيدال، يسپانيالىق ادەبيەت سىنشىسى
«تريلوگيا كلاسسيكالىق ورىس پروزاسىنىڭ داستۇرىندە جازىلعان. ەپيكالىق قۇلاش، تەرەڭ سۋرەتكەرلىك، قيلى كەيىپكەرلەر گالەرەياسى، كوركەمدىك شەبەرلىك ەرىكسىز «تىنىق دوندى» ەسكە تۇسىرەدى. وسى رەتتە نۇرپەيىسوۆتى «قازاق ادەبيەتىنىڭ شولوحوۆى» دەۋگە بولادى».
گەرولد بەلگەر، اۋدارماشى، سىنشى
«قازاق دالاسىنداعى ءبىر اياۋلى ەسىم – ءابدىجامىل نۇرپەيىسوۆ. فرانسيا، گەرمانيا، بەلگيا، يسپانيا، بولگاريا، سلوۆاكيا، جۇڭگو جانە رەسەي جازۋشىلارى مەن سىنشىلارىنىڭ پىكىرى ءبىر جەردە توعىسادى – «قان مەن تەر» تريلوگياسى مەن «سوڭعى پارىز» ديلوگياسىنىڭ اۆتورى ءىرى سۋرەتكەر، مەتر، الەم ادەبيەتىندەگى ەلەۋلى قۇبىلىس دەگەنگە سايادى».
ءابىش كەكىلباي ۇلى، جازۋشى، مەملەكەتتىك سىيلىقتىڭ لاۋرەاتى
«سونداي ءبىر كۇن بولعان»، «سونداي ءبىر ءتۇن بولعان» دەيتىن ەكى كىتاپتان تۇراتىن ديلوگيا – جانرلىق-ستيلدىك ءبىتىمى جاعىنان دا، كونسەپسيالىق وزەكتى ويى جاعىنان دا ۇلتتىق پروزامىزداعى بۇگىنگى تاڭداعى وقشاۋ قۇبىلىس. ول – ءبىزدىڭ جاڭا ادەبيەتىمىزدىڭ جاڭا ارناسىن سالىپ بەرەتىن العاشقى مۇز جارعىشتاي. ءبىزدىڭ پروزامىز بەن دراماتۋرگيامىزدا جاڭا ءبىر اعىم باستالاتىنداي. وعان «زايا عۇمىر ادەبيەتى» دەپ ات قويساق جاراساتىنداي. ءبىزدىڭ دە كەشكەنىمىز زايا تاعدىر. الەۋمەتتىك وزبىرلىقتىڭ ايداعانىنان شىعا الماي، اسىل مۇراتتاردىڭ ءوزىن اسىرا سىلتەيتىن الاڭعاسارلىققا اينالدىرىپ الدىق. سونىڭ سالدارىنان دا ەتكەنىمىز ەش زايا ۇرپاققا اينالىپ وتىرمىز. سونىمەن زايا ۇرپاق تاقىرىبى ورمەگىن قۇردى. ارىلۋ ادەبيەتى جەلى تارتتى. كەسەك ەپيكانىڭ ورنىنا از ادامداردىڭ، ءتىپتى ءبىر عانا كىسىنىڭ جان دۇنيەسىندەگى الاي-دۇلەي احۋالدى ەجىكتەيتىن جاڭا رومان كەلدى».