بەرەكەگە تولى، كۇللى مۇسىلمان اسىعا كۇتكەن كەشىرىم ايى – رامازان ايىنىڭ ءمان-ماڭىزىن تولىق ايتىپ ءبىتۋ مۇمكىن ەمەس.
Almaty-akshamy.kzء-تىڭ قۇران ايى تۋراسىندا بىرنەشە سۇراعىنا الماتى قالاسىنىڭ باس يمامى تولە بي وسپان جاۋاپ بەردى.
- ەكى اۋىز سوزبەن رامازان ايى تۋرالى تۇسىندىرە كەتسەڭىز؟
- رامازان – قۇران تۇسكەن اي. بۇل ايدى اللا تاعالا ورازا پارىزىمەن ەرەكشەلەگەن. سونىمەن بىرگە، رامازان – جاقسىلىق پەن قايىرىمدىلىق ايى. «رامازان كىرىسىمەن-اق اسپان (مەيىرىم) قاقپالارى اشىلادى. ال شايتاندار شىنجىرلانادى» دەگەن حاديس بار. مۇنىڭ ماعىناسى – ورازا تەك تاماقتان تيىلۋ قۇلشىلىعى ەمەس. ورازا – ناپسىمەن كۇرەسۋ جانە ونى تاربيەلەۋ ايى. ويتكەنى، ادامنىڭ جەتىستىككە جەتۋى نەمەسە ساتسىزدىك شىرماۋىنان شىعا الماۋىنىڭ باستى سەبەبى – ءوزى ەكەنىن مەڭزەۋدە. ورازانى اسقان مۇقياتتىلىقپەن، بار ىقىلاسپەن تۇتۋ – جاقسىلىققا داعدىلانۋعا، ەڭ باستىسى، ماقساتقا جەتۋگە سەرپىلىس بەرەدى. سوندىقتان دا عالىمداردىڭ «رامازانشىل بولماڭدار» دەگەن وي سالارلىق ءسوزى بار. مۇنىڭ ءمانى ورازادا جاقسىلىق پەن قايىرىمدىلىق جاساپ، رامازان بىتكەندە باياعى قالپىنا قايتا تۇسپەڭدەر دەگەنى. سەبەبى، بۇل ەڭ ۇلكەن الدانۋ ەكەنىن ۇقتىرۋدا. قىسقاسى، رامازان – مول مۇمكىندىكتەر ايى. ونىڭ ەڭ شىڭىندا – اللا پارىزى ورازا تۇتۋ تۇرسا، ەتەگىندە ادامعا جۇيەلى ءومىر ءسۇرۋدى، ماقسات قويا ءبىلۋدى، سوعان جەتۋدى ۇيرەتەتىن عاجايىپ مەكتەپ.
- ورازا تۇتقان جاڭعا قانداي ساۋاپ بەرىلەدى؟ ورازانىڭ باسقا قۇلشىلىقتان ايىرماشىلىعى نەدە؟
تەڭدەسى جوق قۇلشىلىق
- بۇل – يمام بۇحاري مەن ءمۇسليم حاديستەر جيناعىندا كەلگەن حاديس. ريۋاياتتا اللا تاعالانىڭ: «ادام بالاسىنىڭ ورازادان باسقا بارلىق امالى وزىنە. ول (ورازا) مەن ءۇشىن. ونىڭ ساۋابىن مەن بەرەمىن...»، – دەگەنى كورسەتىلەدى. حافيز يبن حاجار (اللا ونى راقىمىنا السىن) اتالمىش حاديسكە سۇيەنە وتىرىپ، نەلىكتەن ورازا ەرەكشە عيبادات ەكەنىنە قاتىستى عالىمداردىڭ ءبىرقاتار تۇجىرىمىن جيناقتاعان. سولاردىڭ بىرنەشەۋىنە توقتالايىق: ءبىرىنشى، ورازا – ريا (كوزبوياۋشىلىق) ارالاسپايتىن قۇلشىلىق. يمام قۋرتۋبي: «قۇلشىلىقتارداعى نيەتكە كوزبوياۋشىلىق كىرە الادى. ال ورازانى اللادان باسقا ەشكىم كورمەيدى. سوندىقتان اللا تاعالا قۇدسي حاديستە: «پەندەم مەن ءۇشىن (ورازادا) قۇمارلىعىن تىيادى»، – دەپ ايتقان. ەكىنشى، حاديستە: «ونىڭ ساۋابىن مەن بەرەمىن» دەلىنگەن، ونىڭ ماعىناسى: «ورازانىڭ ساۋابى مەن مولشەرى ماعان عانا ايان»، – دەگەندى بىلدىرەدى. ءۇشىنشى، ورازا – تەڭدەسى جوق قۇلشىلىق. ماسەلەن، مەشىتتى اللانىڭ ءۇيى دەپ اتايمىز. ونىڭ ءمانى مەشىتتىڭ دىنىمىزدەگى مارتەبەسى مەن ماڭىزدىلىعى جوعارى ەكەنىن اڭعارتادى. سول سياقتى، «ورازا مەن ءۇشىن» دەپ اللا تاعالا ورازانى ايشىقتاپ ايتۋى اتالمىش قۇلشىلىقتىڭ تەرەڭ سىرىن اڭعارتادى.
- تاڭنان كەشكە دەيىن اش ءجۇرۋ ورازا ما؟
- قۇران كارىمدە: «ۋا، يمان كەلتىرگەندەر! وزدەرىڭنەن بۇرىنعىلارعا پارىز ەتىلگەندەي، سەندەرگە دە ورازا ۇستاۋ پارىز بولدى. سول ارقىلى (اساۋ ءناپسىنى تىزگىندەپ) كۇنا اتاۋلىدان ساقتانىپ، تاقۋالىققا جەتەرسىڭدەر» دەگەن ايات بار. ورازا – ءناپسىنى تاربيەلەۋ ايى. بۇرىنعى ۇمبەتتەردە دە بۇل قۇلشىلىق بولعان. ورازا ارتىق سالماقتان ارىلۋ ەمەس. بۇل – اللانىڭ بۇيرىعى. جاراتۋشى ءامىرىنىڭ اربىرىندە ۇلكەن سىر مەن حيكمەت بولادى. اش-جالاڭاشتىڭ كۇيىن ءتۇسىنۋ دەپ ايتىپ جاتامىز. الايدا، ەلدىڭ جاعدايى جاقسارىپ كەتسە بۇل قۇلشىلىق توقتاتىلادى دەگەن ءسوز ەمەس. ەلدىڭ ءال-اۋقاتى جاقسارسا دا، بۇل قيامەتكە دەيىن ساقتالاتىن پارىز. يمام عازالي: «ورازانىڭ ءۇش دەڭگەيى بار. مۇنى ءبىل»، – دەپ جازادى. عۇلاما ءسوزىن جالعاستىرىپ: «كوپشىلىكتىڭ ورازاسى (ۋمۋم)، ەرەكشە ورازا (حۋسۋس) جانە ارنايى ورازا (حۋسۋس ءال-حۋسۋس). كوپشىلىكتىڭ ورازاسى – اسقازان مەن قۇمارلىقتان تىيىلۋ. ەرەكشە ورازا – قۇلاق پەن كوزدى، ءتىل مەن قول-اياقتى جانە باسقا دا دەنە مۇشەلەرىن كۇنا اتاۋلىدان تىيۋ. ال ارنايى ورازا – جۇرەك ورازاسى. بۇل – جامان وي مەن دۇنيەلىك پىكىردەن تۇتاستاي ارىلىپ، اللادان باسقا بارلىق ويدان تولىعىمەن تىيىلۋ»، – دەيدى (يحيا ۋلۋم ءاد-دين كىتابىندا (1/234- ب.).
- ورازا كىمگە پارىز؟
- باليعات جاسىنا تولعان، اقىل-ەسى دۇرىس، جولاۋشى ەمەس ءاربىر مۇسىلمان ەر مەن ايەلگە پارىز. ياعني مۇسىلمان بولۋى، باليعات جاسىنا تولۋى، اقىل-ەسى دۇرىس بولۋى، ورازا ۇستاۋعا كۇشى جەتۋى جانە تۇرعىلىقتى جەرىندە بولۋى شارت.
- جالپى، سارەسىگە تۇرماي ورازا ۇستاۋعا بولا ما؟
سارەسىگە تۇرۋ – سۇننەت
- ءيا، سارەسىگە تۇرماي-اق ورازا تۇتۋعا بولادى. الايدا، پايعامبارىمىزدىڭ (وعان اللانىڭ سالاۋاتى مەن سالەمى بولسىن): «ءبىر جۇتىم سۋ ىشسەڭدەر دە، سارەسىن ۇزبەڭدەر. ويتكەنى، اللا تاعالا مەن پەرىشتەلەر سارەسىگە تۇرعاندارعا جاقسىلىق تىلەيدى»، – دەگەن وسيەتى بار. سونىمەن قاتار، سارەسىگە تۇرىپ، اس ءىشۋ نەمەسە ەڭ بولماسا سۋ ءىشۋ نە قۇرما جەۋ كۇنى بويى ادامعا قۋات بەرەدى. ورازا ۇستاۋدا ءتۇرلى قيىندىقتاردىڭ الدىن الۋعا سەپتىگىن تيگىزەدى.
سارەسى ءىشۋدىڭ وزىندىك بەرەكەتى مەن ارتىقشىلىقتارى بار. اتاپ ايتقاندا، سارەسىگە تۇرعان ادامدى اللا راقىمىنا الىپ، جارىلقاۋ تىلەيدى. سارەسىگە تۇرۋ – سۇننەت. قۇلشىلىققا كۇش-قۋات بەرەدى. شيراقتىقتى ارتتىرادى. اشتىقتان كەلەتىن ناشار مىنەزدىڭ الدىن الادى. ەڭ باستىسى، سارەسى – دۇعا قابىل بولاتىن ۋاقىت. نيەتتى تۇزەپ، ىقىلاستى ارتتىرۋعا مۇمكىندىك. سارەسىگە تۇرعان ادام تاڭ نامازىنا ۇيىقتاپ قالمايدى.
- ۇمىتىپ ىشىپ-جەپ قويسا، ورازا بۇزىلا ما؟
- تاماق، ياكي سۋدى بايقاۋسىزدا ءىشىپ قويۋ ورازانى بۇزبايدى. مۇنداي جاعدايدا ورازانى جالعاستىرا بەرۋ كەرەك. پايعامبارىمىز (وعان اللانىڭ سالاۋاتى مەن سالەمى بولسىن): «اۋزى بەرىك ادام ۇمىتىپ، ىشىپ-جەسە، ورازاسىن بۇزباي تولىقتىرسىن. ويتكەنى، وعان جەگىزگەن دە، ىشكىزگەن دە اللا»، – دەگەن (بۇحاري، ءمۇسليم). الايدا، ورازا ەكەندىگى ەسىنە تۇسكەن ساتتە ىشىپ-جەۋىن دەرەۋ توقتاتۋى شارت.
- ورازا ۇستاۋشىنىڭ ۇمىتىپ تاماق جەپ تۇرعانىن كورگەن ادام نە ىستەيدى؟
- ەگەر جاس نە بويىندا ورازاسىن جالعاستىرا الاتىنداي ءال-اۋقاتى بار كىسى بولسا، وعان ەسكەرتۋ مىندەت. ال ءال-اۋقاتى جوق، ياكي ۇلكەن جاستاعى قارت ادام بولسا، ۇندەمەگەن ابزال. سەبەبى، حاديستە: «ويتكەنى، وعان جەگىزگەن دە، ىشكىزگەن دە اللا»، – دەلىنگەن (بۇحاري، ءمۇسليم).
- ورازانى ادەيى بۇزعان جاعدايدا قالاي وتەلەدى؟
- ادەيى ورازاسىن اشسا، كاففارات وتەيدى. كاففارات رامازان ايىنداعى ورازانى ەش سەبەپسىز، ادەيى بۇزعان ادامعا بەكىتىلگەن. باسقا ايداعى ورازاسىن بۇزعانعا كاففارات قاجەت ەتىلمەيدى. وتەۋ (كاففارات) رەتىندە 60 كۇن اراسىن ۇزبەي ورازا ۇستاۋ – مىندەت. بۇعان قوسا، ادەيى بۇزعان كۇننىڭ قازاسىن دا وتەيدى. ەگەر ورازا ۇستاۋعا دەنساۋلىعى جاراماسا، 60 كەدەيدىڭ قارنىن تويدىرۋ ارقىلى كاففارات وتەيدى. رامازان ورازاسى – پارىز امال. ال باستالعان پارىز امالدى بۇزۋ – ۇلكەن كۇنا. سوندىقتان مۇنداي كۇنادان بارىنشا ساقتانۋ كەرەك. رامازان ورازاسىنان باسقا ورازانى بۇزسا، كۇنىنە كۇن تۇتىپ قازاسىن وتەيدى.
- عايبات ايتۋ، وسەك تاسۋ نەمەسە بىرەۋگە ءتىل تيگىزۋ ورازانى بۇزا ما؟
- شاريعاتتا بىرەۋدىڭ سىرتىنان جامانداپ عايبات ايتۋ، ءسوز تاسۋ – ۇلكەن كۇنا. الايدا، ورازانى بۇزبايدى. حاديستە: «كىمدە-كىم ورازا ۇستاعانىمەن جامان ادەتتەردەن تىيىلماسا، ونىڭ ورازاسى بەكەر»، – دەسە، باسقا ءبىر ريۋاياتتا: «ورازا – توزاقتىڭ قالقانى. عايبات ايتۋ ارقىلى بۇزبايىنشا ورازا ونى قورعايدى»، – دەگەن سياقتى حاديستەردىڭ ماعىناسىن عالىمدار ءبىر اۋىزدان ورازا بۇزادى دەپ ايتپاعان. الايدا، ورازانىڭ ساۋابىن كەمىتەدى دەپ تۇسىندىرگەن. دەمەك، ورازانىڭ نەگىزگى حيكمەتى تەك ىشىپ-جەۋدەن عانا تىيىلۋ ەمەس. سونىمەن قاتار، عايبات، وسەك، وتىرىك ايتۋ سياقتى ءتۇرلى كۇنالاردان دا تىيىلۋ مىندەتتى ەكەندىگىن ەستەن شىعارماعان ءجون.
- بۇل ايدا قانداي قۇلشىلىققا ەرەكشە باسىمدىق بەرۋ كەرەك؟
ەڭ جاقسى ساداقا – رامازاندا جاسالعان ساداقا
- ارداقتى پايعامبارىمىز (وعان اللانىڭ سالاۋاتى مەن سالەمى بولسىن) رامازان ايىندا قۇران وقىپ، كوپ ساداقا بەرگەنى جايىندا ريۋاياتتار بار. عۇلامالار دا قاسيەتتى ايدا باسقا عىلىمي جۇمىستارىن توقتاتىپ، قۇران وقۋعا ەرەكشە كوڭىل بولەتىن. يبن ابباس (اللا وعان رازى بولسىن): «اللا ەلشىسى ادامدار اراسىندا ەڭ جومارتى ەدى. رامازان ايىندا جابىرەيىل (وعان اللانىڭ سالەمى بولسىن) پەرىشتەمەن ءجيى جولىققاندا، ودان وتكەن ءمارت ادام بولمايتىن ەدى. جابىرەيىل (وعان اللانىڭ سالەمى بولسىن) رامازاننىڭ ءار كەشىندە پايعامبارىمىزبەن بىرگە قۇران وقيتىن. جابىرەيىلمەن (وعان اللانىڭ سالەمى بولسىن) جولىققان كەزدەرىندە اللا ەلشىسى (وعان اللانىڭ سالاۋاتى مەن سالەمى بولسىن) جەرگە بەرەكە اكەلەتىن جەلدەن دە جومارت بولىپ كەتەتىن ەدى»، – دەپ پايعامبار (وعان اللانىڭ سالاۋاتى مەن سالەمى بولسىن) ورازاسى جايلى ايتقان. يمام يبن ءراجاب (اللا ونى راقىمىنا السىن) جوعارىداعى ريۋاياتتى تۇسىندىرە كەلە مىنا سەبەپتەردى اتاپ وتكەن: «(رامازان ايىنداعى) ۋاقىتتىڭ قاسيەتى. بۇل كەزدە امالداردىڭ ساۋابى ەسەلەنە تۇسپەك. يمام ءتيرميزيدىڭ حاديس جيناعىندا: «ەڭ جاقسى ساداقا – رامازاندا جاسالعان ساداقا»، – دەلىنگەن. بۇل ايدا اللا تاعالا جومارتتىق جاساپ، قۇلدارىنا مەيىرىمىن توگەدى، كەشىرىم جاسايدى، ولاردىڭ كەيبىرىن توزاقتان شىعارادى، اسىرەسە، ءقادىر تۇنىندە. ەندەشە، ءقايسىبىر پەندە اش ادامدى تويدىرسا، مەيىرىمدىلىك ەتكەنى بولماق. اللا تاعالا مەيىرىمدى قۇلدارىنا راقىمىن توگەدى. ال كىمدە-كىم اللا رازىلىعىن كوزدەپ قايىرىمدىلىق ەتسە، اللا دا وعان جومارتتىق تانىتادى. ورازا مەن ساداقانىڭ بىرگە قاتار ءجۇرۋى – ءجانناتقا اپارار جول ەكەنىن كورسەتەدى...»، – دەيدى.
- ورازا جايلى وقىرماندار سۇراعى وتە كوپ. كەڭىرەك اقپاراتتى قايدان الۋعا بولادى؟
- رەسپۋبليكالىق muftyat.kz جانە الماتى ورتالىق azan.kz سايتتارىنان ورازاعا قاتىستى سۇراقتارعا جاۋاپ الۋعا بولادى. سونىمەن قاتار، رامازانعا قاتىستى 200 سۇراق اتتى كىتاپ شىعاردىق. كىتاپتا ەڭ وزەكتى، ەڭ قاجەتتى دەگەن سۇراقتار قامتىلدى.
- ءماندى، ماعىنالى سۇحباتىڭىزعا راحمەت!