قازاق تاەكۆوندوسىنىڭ نەگىزىن قالاعان تۇلعانىڭ وتانشىلدىق-پاتريوتتىق رۋحى، ۇلتتىق سەزىمى جوعارى ەدى...
بۇگىن – تاەكۆوندودان التىنشىدان قارا بەلبەۋ يەگەرى، قازاقستان تاەكۆوندو فەدەراسياسىنىڭ نەگىزىن قالاۋشى، حالىقارالىق دارەجەدەگى جاتتىقتىرۋشى مۇستافا وزتۇرىكتىڭ تۋعان كۇنى. قازاق سپورتىنىڭ دامۋىنا ولشەۋسىز ۇلەس قوسقان تۇلعا ءتىرى بولعاندا، بيىل ءوزىنىڭ 70 جىلدىق مەرەيتويىن قارسى الار ەدى...
ول 1954 جىلى تۇركيانىڭ قايسەرى قالاسىنا قاراستى مۇساحودجالى اۋىلىندا دۇنيەگە كەلگەن. ول – 1930 جىلدارى اتالارى قيىن-قىستاۋ كەزدە قىتايدىڭ التايىنا كەتىپ، ول جەردەن ءۇندىستان مەن پاكىستان ارقىلى تۇركياعا وتكەن قازاق دياسپوراسىنىڭ وكىلى.
«اتا-بابامىز شىعىس قازاقستاننان ەكەن. اتالارىم الكەنباي، تولەباي دەگەن كىسىلەر بولعان. ولار ەل باسقارعان، بي بولعان ازاماتتار. اكەمنىڭ اتى – كابەن. ول كىسى كىتاپتار جازعان. ءبىراق باسپاعا شىقپاعان. حالىق اكەمدى قاجى كابەن دەپ تانيدى. ول بالۋان بولىپتى»، – دەيدى سپورتشى «بارىپ قايت، بالام، اۋىلعا» دەرەكتى فيلمىندە.
1975–1980 جىلدارى مۇستافا تايبەيدەگى حالىقارالىق ساياسات ۋنيۆەرسيتەتىندە وقىپ، جۋرناليست ماماندىعى بويىنشا ديپلوم الادى. سول جاقتا ونىڭ ىنتاسى سپورتقا اۋىپ، تاەكۆوندونى ۇيرەنەدى. وقۋ بىتىرگەننەن كەيىن وزتۇرىك ميۋنحەندە اسكەريلەر مەن پوليسەيلەرگە شىعىس جەكپە- جەگىنەن جاتتىقتىرۋشى بولىپ جۇمىسقا تۇرادى. كەيىن گەرمانياداعى العاشقى تاەكۆوندو مەكتەپتەرىنىڭ ءبىرىن اشادى. 1980 جىلداردىڭ باسىندا ستامبۋلدا دا مۇستافا وزتۇرىك مەكتەبى اشىلىپ، تۇرىك شاكىرتتەرى الەمدىك جارىستاردا جۇلدە الا باستايدى.
«بۇل سپورت ءتۇرى وسىدان ەكى مىڭ جىل بۇرىن كورەيادا پايدا بولعان. تە – اياق، كون – جۇدىرىق، دو – رۋح، جول، ءتارتىپ جانە باسقا دا ماعىنالاردى بىلدىرەدى. ياعني «تاەكۆوندو» جۇدىرىق، اياق، رۋح پەن تاربيەنىڭ جولى دەگەن ماعىنانى بىلدىرسە كەرەك. سپورت مەكتەبىمدى اشپاس بۇرىن ۇستازدارىمنىڭ مەكتەبىندە ساباق بەردىم»، – دەيدى كەيىپكەردىڭ ءوزى دەرەكتى فيلمدە.
1990 جىلى كوكتەمدە مۇستافا وزتۇرىك قازاقستان بيلىگى وكىلدەرىنىڭ شاقىرۋىمەن تاريحي اتاجۇرتىنا العاش رەت كەلەدى. كۇزدە وزتۇرىك قازاق جاستارىن تاەكۆوندوعا باۋلۋ ءۇشىن قازاقستانعا ءبىرجولا ورنىعىپ، 1991 جىلى قازاقستان تاەكۆوندو فەدەراسياسىن قۇرادى. 1992 جىلى قازاقستان حالىقارالىق تاەكۆوندو فەدەراسياسىنىڭ (WTA) ءمۇشەسى بولادى. وسى جىلى مۇستافا وزتۇرىك قازاقستان ازاماتتىعىن الدى. ال ونىڭ شاكىرتتەرى العاش رەت 1992 جىلى تۇركياداعى حالىقارالىق جارىسقا بارىپ، ەكى التىنمەن ورالدى. 1995 جىلى مۇستافا وزتۇرىك جاتتىقتىرعان قازاقستاندىق سپورتشىلار اسكەريلەر اراسىنداعى تاەكۆوندودان الەم چەمپيوناتىندا وڭتۇستىك كورەيا سپورتشىلارىنا عانا ەسەجىبەرىپ، كوماندالىق ەسەپتە ەكىنشى ورىن الادى.
1995 جىلى مۇستافا وزتۇرىك تاماشالاۋ ءۇشىن بارعان جارىستاردىڭ بىرىندە ءوزىن جايسىز سەزىنىپ، الماتىداعى مەديسينالىق ورتالىقتىڭ كلينيكالىق اۋرۋحاناسىنا جاتقىزىلادى. وكىنىشكە وراي، وسى جىلدىڭ 15 ناۋرىزىندا 6 دۇركىن الەم چەمپيونى، 6-شى دان يەگەرى اتانعان قازاق سپورتشىسى ومىردەن وزادى.
بۇگىندە ەل اراسىندا قازاقتىڭ داڭقتى ۇلىنىڭ ەسىمى دە، ونىڭ تاعىلىمدى وي-تۇجىرىمدارى دا اڭىزعا اينالعان. ءبىر سۇحباتىندا: «اۋىلدا جۇرگەن كەزدە بالالار جۇگىرىپ كەلەدى دە، «مەن مۇستافا وزتۇرىك» بولامىن دەيدى. مەنى كىشكەنتاي بالالار جاقسى كورەدى عوي. ولارعا: «سەندەر مۇستافا وزتۇرىك بولماڭدار! عالىم، جازۋشى، اقىن، پەداگوگ بولىڭدار!» دەيمىن. مەن ەڭ وڭاي جولدى تاڭدادىم. اشىعىن ايتقاندا، مەنىكى قارا كۇش قوي. چەمپيون بولۋ – وڭاي، ادام بولۋ – قيىن»، – دەگەن ەكەن مۇستافا وزتۇرىك.
قازاقتىڭ ايبوز ۇلى تۋرالى 5 دەرەك
1. شىن ەسىمى – مۇستافا كابەن ۇلى ءابدىراحمان.
2. اكەسى قابەن تۇرىك جەرىندە پالۋاندارمەن بەلدەسكەندە جاۋىرىنى جەرگە تيمەيتىن شەبەر بولعان. تۇرىك باۋىرلاردىڭ قابەن اعاعا دەگەن سىيلاستىقتارى ارتىپ، وزتۇرىك اتاپ كەتكەن. وسىلايشا وتباسى مۇشەلەرى وسى اتاۋدى وزدەرىنە تەك ەتىپ الادى. سوندىقتان قابەن اعا ومىرگە كەلگەن ۇلىنىڭ ەسىمىن مۇستافا قويىپ، تەگىن وزتۇرىك ەتىپ جازدىرادى.
3. نەگىزگى ماماندىعى – جۋرناليست.
4. 6 ءتىلدى جەتىك مەڭگەرىپ، ەركىن سويلەگەن.
5. 1991 جىلى بەلگىلى كينورەجيسسەر قاليلا وماروۆ مۇستافا وزتۇرىككە ارناپ «بارىپ قايت، بالام، اۋىلعا» ءفيلمىن ءتۇسىردى.
ءابدۋلازيز تەيجي، مۇستافا وزتۇرىكتىڭ تۋىسى:
«ءتىلىمىزدى ۇمىتساق، ءبارىن جوعالتامىز»
اعامىزبەن تۇركيادا دا، قازاقستاندا دا بىرگە بولدىق. مەنىڭ قازاقستانعا كەلۋىمە سەبەپكەر بولعان ادامداردىڭ ءبىرى – سول كىسى. ونىڭ «قازاعىم، وتانىم» دەگەن ۇلتتىق سەزىمى جوعارى ەدى. ءوزىنىڭ «ءتىلىمىزدى ۇمىتساق، ءبارىن جوعالتامىز» دەگەن ءسوزى جازىلىپ ساقتالعان. سونداي-اق، ەمشىلىك قاسيەتى بار بولاتىن. بىردە قاتتى باسىم اۋىرىپ تۇرعاندا وتىرعىزىپ، «ءقازىر الاقانىم ماڭدايىنا كۇش بەرەدى، ىستىققا شىدايسىڭ، سوسىن جازىلادى» دەدى. ءسويتىپ، وڭ الاقانىن ماڭدايىما جاقىن ۇستادى، 5 مينۋتتان كەيىن ونىڭ جىلۋىن سەزە باستادىم. 15 مينۋتتاي ۇستاپ بولعان سوڭ، باسىمنىڭ اۋىرعانى جازىلىپ كەتتى.
مۇستافا وزتۇرىك اعامىز قالجىڭداعاندى دا جاقسى كورەتىن ەدى. قارا جورعانى بيلەپ، ءان ايتاتىن. «جۇلدىزداردى بىلەسىڭ بە؟» دەگەن ءوزىنىڭ ءانى دە بار بولاتىن. شىندىقتى كەيدە تۋراسىنان كەسىپ ايتاتىن، كەيدە قالجىڭمەن سپورتشى بالالارعا نەنى، قالاي ىستەۋ قاجەتتىگىنىڭ اقيقاتىن جەتكىزەتىن.
ول كىسىمەن الماتىدا دا ءبىراز بىرگە جۇردىك. اعامىز كولىك ايدامايتىن، «ءىنىم، قالاي بارامىز؟» دەپ سۇراعاندا، «مىنە، بىلاي باراسىز» دەپ ءتۇسىندىرەتىنمىن. سوندا ول كىسى كۇلىپ، «سەنى وسىندا مەن شاقىردىم، ءبىراق مەنەن بۇرىن كوشەلەردى جاتتاپ الدىڭ» دەپ ايتاتىن.
قايىر مەيىربەك، مۇستافا وزتۇرىك اتىنداعى ورتالىقتىڭ پرەزيدەنتى:
«ەلىمە قىزمەت ەتەمىن» دەپ كەلدى
مۇستافا وزتۇرىك اعامىز قازاق ەلىنە العاش تاەكۆوندونى اكەلىپ، نەگىزىن قالاعان كىسى ەكەنى بارلىعىنا بەلگىلى. ول ەل اراسىندا اڭىز ادامعا اينالعان وتە قۇرمەتتى ازامات. «ەلىمە قىزمەت ەتەمىن»، «باۋىرلارىمدى وسى سپورتتا ۇلكەن دەڭگەيگە جەتكىزەمىن» دەگەن قاعيداتتارمەن ءومىر سۇرگەن تۇلعا بولدى. بۇگىنگى كۇنى مۇستافا وزتۇرىك اتىنداعى ورتالىعىمىزدا تاەكۆوندو جانە ودان بولەك بوكس، كۇرەس، جەكپە-جەك، گرەپلينگ، دزيۋدو سپورت تۇرلەرى بويىنشا 500-دەن استام بالا جاتتىعادى. كوبىسى مەكتەپ جاسىنداعى بالالار، ونىڭ ىشىندە 200-گە جۋىق بالا تاەكۆوندوعا قاتىسادى. 15 جاتتىقتىرۋشىمىز بار. رەتى كەلگەندە مۇستافا وزتۇرىك اتىنداعى اۋداندىق، قالالىق، رەسپۋبليكالىق جارىستاردى وتكىزىپ وتىرامىز. مۇستافا وزتۇرىكتىڭ ءوزى اشقان العاشقى سپورت مەكتەبى №143 مەكتەپتە ورنالاسقان. بالالار وسى مەكتەپ قابىرعاسىندا جانە بەساعاش اۋىلىنداعى سپورت كەشەنىندە جاتتىعادى.
قايرات قىرعىزبايەۆ، مۇستافا وزتۇرىكتىڭ شاكىرتى:
مەن ءۇشىن وتە جاۋاپتى مىندەت
مەن مۇستفا وزتۇرىكتىڭ العاشقى شاكىرتى، ءارى العاشقى ۇلتتىق قۇرامانىڭ مۇشەسى بولدىم. ول كىسىدەن تاەكۆوندونىڭ قىر-سىرىن ۇيرەندىم. 1992 جىلى تۇركيادا وتكەن اشىق ەۆروپا چەمپيوناتىنا قاتىسىپ، چەمپيون اتاندىم.
ول كىسى قايسار، ۇلتجاندى بولاتىن. قازاققا دەگەن قۇرمەتى ەرەكشە ەدى. ءوزىنىڭ شاكىرتتەرىنە «باتىر بولام دەسەڭ، ەلىڭ مەن جەرىڭدى ءسۇي» دەپ ءجيى ايتاتىن. سوسىن «بالالار سەندەردىڭ مەنى جاقسى كورەتىندىكتەرىڭدى بىلەمىن. ءبىراق سەندەر مۇستافا بولماڭدار، عالىم بولىڭدار» دەگەن اقىلىن ۇنەمى ايتىپ وتىراتىن. ول كىسى جاتتىعۋ الاڭىندا جۇرگەندە ارىستانداي ايبارلى، قاسقىر مىنەزدى كورىنەدى دە، سىرتقا شىققاندا يبالى، قاراپايىم كورىنەتىن. مەن مۇستافا اتىنداعى مەكتەپتى 1993 جىلى اشتىم. سول جىلى دەنەشىنىقتىرۋ ينستيتۋتىن ءبىتىرىپ جاتقان كەزىم ەدى. ۇستازىم ماعان «سەن وسى بالالاردى وقىت، مەنەن ۇيرەنگەن ءادىس-تاسىلىڭدى ۇيرەت»، – دەپ سەنىم ءبىلدىردى.
بۇل مەن ءۇشىن وتە جاۋاپتى مىندەت بولدى. دەگەنمەن، سەنىم ۇدەسىنەن شىقتىم-اۋ دەيمىن. الەم، ازيا ويىندارىنىڭ چەمپيونى شىقتى. ءوزىم ۇلتتىق قۇرامانى باسقاردىم. مۇستافادان باتا العان بالالار ءتۇركيادا وتكەن چەمپيوناتقا قاتىسىپ، چەمپيون اتانعاندا مۇستافا ءوزتۇرىكتىڭ «وسى كۇنگە دە جەتتىك-اۋ» دەپ جىلاعانى ەسىمدە.
قانسەيىت ابدەز ۇلى، قازاقستاننىڭ ەڭبەك سىڭىرگەن قايراتكەرى:
ونەرىمەن جۇرتتى ءتانتى ەتتى
مۇستافا وزتۇرىك 1989 جىلى مەنىڭ تۋعان ءىنىم، بەلگىلى سۋرەتشى بەكسەيىت تۇلكييەۆپەن ميۋنحەن قالاسىندا تانىسادى. جالپى، مۇستافامەن العاش تانىسىپ، ونى قازاقستانعا شاقىرعان دا ءىنىم بەكسەيىت بولاتىن. ول كەزدە كەڭەس وداعىنىڭ ءالى دە كۇشىندە تۇرعان كەزى. بالتىق جاعالاۋى مەملەكەتتەرى ەندى-ەندى تاۋەلسىزدىككە ۇمتىلىپ، الەمدىك سىلكىنىستەردىڭ بەلەڭ العان كەزى ەدى. سونداي كەزدە قازاقتىڭ ەكى بالاسى شەت جەردە تانىسىپ، بەكسەيىت ءىنىم «مۇستافا، ءسال شىداشى، وداقتىڭ قۇلايتىن ءتۇرى بار. ءبىز دە وزگە مەملەكەتتەر سياقتى ءوز الدىمىزعا مەملەكەت بولامىز. سول كەزدە تۋعان ەلىڭە ورالاسىڭ!» دەپ ءۇمىتىن وياتقان ەكەن.
سودان 1990 جىلدىڭ كۇزىندە العاش رەت مۇستافا وزتۇرىك قازاقستانعا كەلدى. ونى اۋەجايدان ءبىر توپ ازامات قارسى الىپ، بالۋان شولاق اتىنداعى سپورت كەشەنىنە الىپ كەلدى. ول وزىمەن بىرگە تۇركيادا تاەكۆوندو ونەرىنە باۋلىپ جۇرگەن 12 شاكىرتىن دە ەرتە كەلگەن ەكەن. مىڭداعان ادامنىڭ الدىندا الەمدىك بىرىنشىلىكتە، ازيا بىرىنشىلىگىندە كورسەتكەن جاتتىعۋلارىن كورسەتتى. سول جولى مۇستافا ەكى جىگىت ساۋساعىنىڭ ۇشىمەن عانا ۇستاپ تۇرعان گازەتتى لەبىمەن-اق قايشىمەن قيعانداي ەتىپ ءتىلىپ ءتۇستى. سوسىن 4 مەتر بيىكتىكتە تۇرعان تاياقتى، سوسىن كىرپىشتى سىندىرعان ونەرىمەن جۇرتتى ءتانتى ەتتى. مۇستافا مەن بەكسەيىت ەكەۋى جان دوس بولدى. وسىلايشا قازاق توپىراعىندا 1990 جىلى العاش رەت قۇرىلتاي وتكىزەدى. ال 1991 جىلى قازاقستان تاەكۆوندو فەدەراسياسى قۇرىلىپ، وعان مۇستافا بەكسەيىت تۇلكييەۆتى پرەزيدەنت ەتىپ ءوزى سايلادى. وسىلايشا بەكسەيىت ەكەۋى 1995 جىلعا دەيىن جۇبىن جازباي بىرگە ءجۇردى. شاكىرتتەرى 56–92 سالماقتا نيۋ-يوركتەگى مانحەتتەن سپورت كەشەنىندە مۇحاممەد ءالي، مايك تايسون ونەر كورسەتكەن الاڭدا ونەر كورسەتتى.
ەرنات راحمەتوللا، اۋەسقوي ۆەلوشاباندوز، جۋرناليست:
ءور تۇلعالى قايسار ۇل
مۇستافا وزتۇرىكتىڭ تۋعان كۇنى – 23 قاراشا كۇنى «ءبايتەرەك» مونۋمەنتىنىڭ الدىنان باستاۋ الاتىن سولو ۆەلوشەرۋ وتكىزەمىن. ۆەلوشەرۋ ماقساتى – قازاقستان تاەكۆوندو فەدەراسياسىنىڭ (WTF) نەگىزىن قالاۋشى، تاەكۆوندودان 6 دۇركىن الەم چەمپيونى، قارا بەلبەۋ 6-شى دان يەگەرى، حالىقارالىق دارەجەدەگى جاتتىقتىرۋشى، اتى اڭىزعا اينالعان دارا تۇلعا مۇستافا كابەن ۇلى وزتۇرىكتى ەسكە الۋ، رۋحىنا تاعزىم ەتۋ، ونەگەلى ءومىرى مەن ەڭبەگىن دارىپتەۋگە ۇلەس قوسۋ.
مەنىڭ نيەتىم – ءوزىمدى ناسيحاتتاۋ ەمەس، تۇپكى وي – مۇستافا وزتۇرىكتى ناسيحاتتاۋ. بيىل ونىڭ 70 جىلدىق مەرەيتويى بولسا دا، ەلىمىزدىڭ سپورت مينيسترلىگى نەمەسە ءوزى نەگىزىن قالاعان قازاقستاننىڭ تاەكۆوندو فەدەراسياسى تاراپىنان تۇك ەلەنبەدى. جىل بولسا، اياقتالىپ كەلەدى. بۇل ءبىز ءۇشىن ۇلكەن سىن. «حالقىمىزدىڭ ءتول پەرزەنتىن ۇلىقتاۋعا كەلگەندە مۇنداي نەمقۇرايلىق، قۇرمەتسىزدىك نەگە قالىپتاسىپ وتىر؟» دەگەن وي مازالايدى. مۇستافا ەسىمى مەن ەڭبەگىن ۇمىتۋعا لايىقتى ادام با ەدى؟! وتانى مەن ۇلتىن شىن سۇيگەن ءور تۇلعالى قايسار ۇلدىڭ رۋحى جاساي بەرەرى ءسوزسىز.