· ا.سەلەزنيەۆ اتىنداعى الماتى حورەوگرافيالىق ۋچيليششەسى ەلىمىزدەگى ەڭ العاشقى كاسىبي بالەت ارتىستەرىن دايارلايتىن وقۋ ورداسى. بۇگىندە 90 جىلدىق تاريحتى ارتقا تاستاپ، ۇلكەن مەكتەپ قالىپتاستىردى. ءبىز ۋچيليششە ديرەكتورى مۇرات تۇكەيەۆكە جولىعىپ، ەڭ كۇردەلى جانر – بالەت ونەرىنىڭ باستاۋ بۇلاعى تۋرالى، جالپى، كوپتىڭ كوكەيىندە جۇرگەن ماڭىزدى سۇراقتارعا جاۋاپ الدىق. سونىمەن...
حورەوگرافيالىق ءبىلىمنىڭ قاراشاڭىراعى
– مۇرات ورىندىقباي ۇلى، سۇحباتىمىزدى حورەوگرافيالىق ۋچيليششەنىڭ تاريحىنان باستاساڭىز... نەلىكتەن سەلەزنيەۆ اتىمەن اتالدى؟
– ەلىمىزدەگى حورەوگرافيالىق ءبىلىمنىڭ نەگىزىن قالاعان ەڭ العاشقى كاسىبي وقۋ ورنىنىڭ تاريحى 1934 جىلدان باستالادى. ونىڭ نەگىزىن قالاعان ءارى العاشقى ديرەكتورى – الەكساندر سەلەزنيەۆ دەگەن كىسى لەنينگرادتان ارنايى شاقىرتىلىپ، قازاقستاندىق كاسىبي بالەتتىڭ دامۋىنا زور ۇلەسىن قوستى. سوندىقتان وقۋ ورداسىنا ەسىمىنىڭ بەرىلۋى زاڭدىلىق. ول – قازاق ونەرىنىڭ دامۋىنا زور ۇلەس قوسقان تۇلعا.
بۇگىندە بۇل وقۋ ورنى ەلىمىزدەگى بالەت سالاسىنىڭ كوپتەگەن جۇلدىزىن تاربيەلەپ شىعاردى. ۋچيليششەنىڭ نەگىزىن قالاعانداردىڭ اراسىندا كورنەكتى بيشىلەر، قازاق كاسىبي حورەوگرافيالىق ونەرى مەن ءبىلىمىنىڭ نەگىزىن قالاۋشىلار بار. ۋچيليششەدە الەكساندر سەلەزنيەۆ، شارا جيەنقۇلوۆا، سارا كوشەربايەۆا سەكىلدى مايتالماندار سالىپ بەرگەن سارا جول ءالى دە جالعاسىن تاۋىپ جاتىر. وسىناۋ جىلدار ىشىندە ۋچيليششە تۇلەكتەرىنىڭ اراسىنان الەمگە ايگىلى ناتاليا چەحوۆسكايا مەن نادەجدا گراچيەۆا، دميتريي تۋبولسيەۆ پەن اللا بۋراكانوۆا، ەلىمىزگە ەڭبەك سىڭىرگەن تۇلعالار – د.ابيروۆ، 3.رايبايەۆ، ب.ايۋحانوۆ، ي.مانسكايا، ر.اجييەۆا، ا.اسىلمۇراتوۆ، س.تۋلۋسانوۆا، 3.اقباروۆا، م.مالبەكوۆ، ل.لي، م.قادىروۆا سياقتى كوپتەگەن تالانتتى ارتىستەر شىقتى. ءبىزدىڭ ۋچيليششە اباي اتىنداعى مەملەكەتتىك اكادەميالىق وپەرا جانە بالەت تەاترىنىڭ بالەت ترۋپپالارى، قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ مەملەكەتتىك اكادەميالىق بي تەاترى، ك.بايسەيىتوۆا اتىنداعى ۇلتتىق وپەرا جانە بالەت تەاترى، «AstanaBallet» مەملەكەتتىك تەاترى، «استانا وپەرا» مەملەكەتتىك وپەرا جانە بالەت تەاترى، سونداي-اق «سالتانات»، «التىناي»، «ناز»، «گۇلدەر» جانە باسقا دا حالىقتىق بي انسامبلدەرى ءۇشىن كادرلار دايارلايتىن بازاعا اينالدى.
– كوپتەگەن اتا-انا «ۇل-قىزىم بالەت ءارتىسى بولسا» دەپ ارماندايدى. دەگەنمەن، ونىڭ تالابى تۋرالى بىلە بەرمەيدى. حورەوگرافيالىق ۋچيليششەگە قالاي، قاشان قابىلدايسىزدار؟ قازاق سىنىپتارى بار ما؟
– ءبىزدىڭ ۋچيليششەگە قابىلداۋ جىل سايىن كوكتەم مەن جاز مەزگىلىندە جۇرگىزىلەدى. ىرىكتەۋ ءتورتىنشى سىنىپتى بىتىرگەن، ياعني 10-11 جاستاعى بالالار اراسىندا ۇيىمداستىرىلادى. نەگىزىنەن، الماتى قالاسى مەن الماتى وبلىسىنىڭ بالالارىن قابىلدايمىز. ىلگەرىدە ماماندارىمىز جاس تالانتتاردى شەت اۋىلدارعا ارنايى ىزدەپ باراتىن. ءقازىر بۇل جاعىنا قاراجات قاراستىرىلماعاندىقتان، بولاشاق بيشىلەردى تەك الماتى قالاسىنىڭ مەكتەپتەرىنەن ىزدەيمىز. وقۋ ورنىندا 1965 جىلى شارا اپايدىڭ باستاماسىمەن قازاق ءبولىمى اشىلعان. ءقازىر قازاق سىنىپتارى بار.
تالانتپەن قوسا، توزىمدىلىك قاجەت
– قابىلداۋ تالابى قانداي؟ بولاشاق بالەت ءارتىسىنىڭ قانداي ەرەكشەلىكتەرىنە باسا ءمان بەرەسىزدەر؟
– دۇرىس ايتاسىز. بۇل كۇردەلى جانر بولعاندىقتان، قابىلداۋ كەزىندە قويىلاتىن تالاپتار دا بار. ءبىز بولاشاق ساحنا ادامىن دايارلايمىز. سوسىن بۇل وقۋ ورنىنىڭ ەرەكشەلىگى – بالەت ونەرىنە يكەمى بار بالالارعا ءتان بەلگىلى ءبىر فيزيكالىق جانە فيزيولوگيالىق تالاپتار بولادى. ءبىز، ەڭ الدىمەن، بولاشاق بيشىلەردىڭ دەنە بىتىمىنە، اياق-قولدىڭ ۇزىندىعىنا، بۋىنداردىڭ يكەمدىلىگىنە، ارقا قۇرىلىمىنا جانە جالپى ۇيلەسىمدىلىككە باسا ءمان بەرەمىز. سونىمەن قاتار، مۋزىكالىق ەستۋ قابىلەتى، ىرعاق سەزىمى جانە ەموسيونالدىق ەكسپرەسسيۆتىلىك تە ماڭىزدى ءرول اتقارادى. بالەت بيشىلەرىنىڭ تاعى ءبىر ەرەكشەلىگى – ونىڭ جۇرىسىندە. سوندىقتان اياق الىسىنا، جۇرىسىنە، ءتىپتى باسقان قادامىنا دا ءمان بەرەمىز. بۇعان قوسا، ىرىكتەۋ كەزىندە بالانىڭ يكەمدىلىگى، جەڭىل سەكىرۋى، ىرعاقتى قابىلداۋى ءبارى ساراپقا تۇسەدى. بالا كاسىبي بالەتپەن اينالىسۋ ءۇشىن ءتوزىمدى، ءتارتىپتى، ەڭ باستىسى ەڭبەكقور بولۋى شارت. جالپى، بالەرينالاردىڭ تالدىرماش بولعانى وزىنە دە، جانىنداعى سەرىگىنە دە جاقسى. نەگە دەسەڭىز، ولار قوساقتالىپ بيلەيدى، جوعارىعا كوتەرۋ، اينالۋ دەگەندەي قيمىلدار جاسايدى. سونداي كەزدە يكەمدى ءارى جەڭىل قوزعالعانى وزىنە دە جاقسى.
– ءقازىر ۋچيليششەدە قانشا وقۋشى بار جانە تۇلەكتەر 9-سىنىپتان سوڭ قانداي ءبىلىم الىپ شىعادى؟
– قازىرگى ۋاقىتتا ءبىزدىڭ وقۋ ورنىندا 371 وقۋشى بالەت ءارتىسى جانە بي ءانسامبلىنىڭ ءارتىسى ماماندىقتارى بويىنشا ءبىلىم الىپ جاتىر. وقۋشىلارىمىز 180 بالاعا ارنالعان مەكتەپ-ينتەرناتقا ورنالاسقان. ولار مۇندا ستاندارتقا ساي، جالپى بىلىممەن قوسا، كاسىبي دايىندىقتان دا وتەدى. توعىزىنشى سىنىپتى اياقتاعان تۇلەكتەر «بي ءانسامبلىنىڭ ءارتىسى» ماماندىعى بويىنشا ديپلوم الادى. ال ون ءبىرىنشى سىنىپتى بىتىرگەندەر «بالەت ءارتىسى» نەمەسە «بي ءانسامبلىنىڭ ءارتىسى» ماماندىعى بويىنشا كاسىبي ديپلوممەن قوسا، تولىق ورتا ءبىلىم تۋرالى اتتەستات الادى.
– ۋچيليششە تۇلەكتەرىنە، جالپى بالەت ارتىستەرىنە سۇرانىس بار ما؟
– ارينە، بالەت ارتىستەرى وتە جوعارى سۇرانىسقا يە. ءبىزدىڭ تۇلەكتەرىمىز اباي اتىنداعى قازاق مەملەكەتتىك اكادەميالىق وپەرا جانە بالەت تەاترىنا، «استانا وپەرا» تەاترىنا، «استانا بالەتكە»، سونداي-اق قازاقستاننىڭ باسقا دا بي ۇجىمدارىنا جۇمىسقا ورنالاسادى. سونىمەن قاتار، كەيبىر تۇلەكتەرىمىز رەسەي، جۇڭگو، فرانسيا، اقش، گەرمانيا، ۆەنگريا سياقتى ەلدەردەگى اتاقتى تەاترلاردا ەڭبەك ەتىپ جاتسا، بۇل قازاقستاندىق بالەتتىڭ جوعارى دەڭگەيىن كورسەتەدى.
ەڭبەك ءوتىلى مەن زەينەتاقى جۇيەسى – سالاداعى ەڭ وزەكتى ماسەلە
– بالەت ارتىستەرى زەينەتكەرلىك دەمالىسقا قانشا جاسىندا شىعادى؟
– كەڭەس زامانىندا بالەت ارتىستەرى 20 جىلدىق ەڭبەك وتىلىنەن كەيىن زەينەتكە شىعاتىن ەدى. سەبەبى، ونەردىڭ بۇل ءتۇرى وتە ۇلكەن فيزيكالىق جۇكتەمەنى تالاپ ەتەدى. وكىنىشكە قاراي، قازىرگى ۋاقىتتا بۇل جۇيە وزگەرىپ، بالەت ارتىستەرى دە جالپى زەينەتكەرلىك جاسقا جەتكەنشە جۇمىس ىستەۋگە ءماجبۇر بولىپ وتىر. بۇل ارينە، ءبىزدىڭ سالاداعى ەڭ وزەكتى ماسەلە. ماسەلەن، رەسەيدە، قىتايدا، فرانسيادا بالەت ارتىستەرىنە ارنايى جەڭىلدىكتەر قاراستىرىلعان. سوندىقتان ءبىز دە قازاقستاندا دا وسىنداي جۇيەنى قايتا ەنگىزۋ ماڭىزدى دەپ ەسەپتەيمىز.
– قازاقستاندىق بالەت ونەرىنىڭ بولاشاعىن قالاي ەلەستەتەسىز؟
– قازاقستاندا بالەت ونەرىنىڭ بولاشاعى زور دەپ سانايمىن. ءبىزدىڭ ارتىستەرىمىز الەمدىك دەڭگەيدەگى كونكۋرستاردا جۇلدەلى ورىندار الىپ ءجۇر. دەگەنمەن، بالەت سالاسىندا ءالى دە شەشۋدى قاجەت ەتەتىن ماسەلەلەر بار. مىسالى، جاڭادان تەاترلار اشۋ، بالەت ارتىستەرىنىڭ الەۋمەتتىك جاعدايىن جاقسارتۋ، زەينەتاقى جۇيەسىن قايتا قاراۋ دەگەن سياقتى. وسى باعىتتا جۇمىس ىستەسەك، ەلىمىزدىڭ بالەت ونەرى ودان ءارى دامي تۇسەتىنىنە سەنىمدىمىن.
– ءوزىڭىزدىڭ بالەتتى تاڭداۋىڭىزعا كىم اسەر ەتتى؟ بالەتكە قالاي كەلدىڭىز؟ وتباسىڭىز تۋرالى دا بىرەر ءسوز...
– مەنىڭ وسى سالادا ەڭبەك ەتكەنىمە 54 جىل بولدى. العاش رەت 1971 جىلى انام وسىندا وقۋعا الىپ كەلدى. مەن ءتىپتى بالەت ءبيشىسى بولامىن دەپ ارمانداعان ەمەس ەدىم. انام كازگۋ-دىڭ فيلولوگيا فاكۋلتەتىن بىتىرگەن كىسى ەدى. سونداي تالدىرماش، تۋرا بالەت ءبيشىسى سياقتى بولاتىن. بالەتتى قاتتى ۇناتىپ، «ءتۇبى ءبىر بالامدى بالەتكە بەرەمىن» دەگەن شەشىم قابىلداسا كەرەك. نە كەرەك، اقىرى تاڭداۋ ماعان تۇسەدى. مەن نەگىزى بالەتكە يكەمسىزدەۋ، سونداي ەتجەڭدى بالا بولدىم. سىنىپتاستارىم ۇنەمى «پرەدسەداتەل» دەپ مازاقتايتىن. انامنىڭ ارقاسىندا بالەت ءبيشىسى اتانىپ، ءالى وسى سالادا كەلەمىن. جۇبايىم دا ماسكەۋدىڭ بالەت ۋچيليششەسىن بىتىرگەن. ءقازىر قىزىمىز اباي اتىنداعى وپەرا جانە بالەت تەاترىنىڭ بەلدى ءبيشىسى.