ۋكراينا 30 كۇن بويىنا سوعىستى توقتاتۋعا كەلىستى
جاھاندىق ساياساتتىڭ باستى ەرەكشەلىگى – كۇن سايىن وزگەرىپ وتىرۋىندا. الەمنىڭ نازارىن اۋدارعان ۆ.زەلەنسكيي مەن د.ترامپ اراسىنداعى اق ۇيدە وتكەن «ديپلوماتيالىق تارتىستان» ەكى اپتا وتكەن سوڭ، ۋكراينالىق جانە امەريكالىق ديپلوماتتار ساۋد ارابياسىنىڭ دجيددا قالاسىندا كەلىسسوزدەر جۇرگىزدى. سەگىز ساعاتقا سوزىلعان كەزدەسۋدىڭ ناتيجەسىندە ۋكراينا العاش رەت اقش تاراپىنان ۇسىنىلعان 30 كۇندىك سوعىستى توقتاتۋ جانە كەلىسسوزدەرگە قايتا ورالۋ تۋرالى ۇسىنىستى قابىلدادى. سايكەسىنشە، اقش تاراپى بۇعان دەيىن توقتاتىلعان قورعانىس سالاسىنداعى قارجىلاندىرۋدى قايتا جانداندىرىپ، ارنايى قىزمەتتەر اراسىندا اقپارات الماسۋدى جالعاستىراتىن بولدى. كەلىسسوزدەردىڭ باستى ەرەكشەلىگى – وسىعان دەيىن قاۋىپسىزدىك كەپىلدىگىنسىز ەشبىر كەلىسىمگە كەلمەيتىنىن مالىمدەگەن رەسمي كييەۆتىڭ بۇل جولى «30 كۇندىك كىدىرىس» ستراتەگياسىن ءبىراۋىزدان قولداۋى بولدى. جالپى، وتاندىق باق-تا ۋكرايناداعى قاقتىعىس ماسەلەسىنىڭ جۇيەلى تۇردە جازىلۋىنىڭ باستى سەبەبى – ونىڭ ايماقتىق گەوساياسي تارتىپكە ىقپالى مەن سالدارىن تالداۋ قاجەتتىلىگى. سوندىقتان ماقالامىزدا دجيددا قالاسىندا وتكەن كەلىسسوزدەردىڭ ناتيجەسىنىڭ ۋكرايناداعى بەيبىتشىلىككە اسەرىن تالداپ كورەلىك.
· اقش تاراپىنان ۇسىنىلعان 30 كۇندىك بەيبىتشىلىك جوباسىنىڭ ناتيجەلى بولۋى – رەسمي ماسكەۋدىڭ ۇستانىمىنا تىكەلەي بايلانىستى. كەشە باسپا ءسوز ءماسليحاتىندا د.ترامپ وسى اپتادا قاۋىپسىزدىك بويىنشا كەڭەسشىسى ستيۆ ۋيتكوففتىڭ ماسكەۋگە باراتىنىن مالىمدەدى.
· Bloomberg باسىلىمىنىڭ مالىمەتىنشە، اپتا سوڭىندا امەريكالىق جانە رەسەيلىك ديپلوماتتاردىڭ كەلىسسوز ۇستەلىنە وتىرۋى جوسپارلانعان. ناقتى قاي قالادا وتەتىنى ازىرگە جاريالانعان جوق.
· 11 ناۋرىزدا ۋكراينا پرەزيدەنتى ساۋد ارابياسىنا رەسمي ساپارمەن بارىپ، تاق مۇراگەرى موحاممەد بين سالمانمەن كەزدەستى.
· قازاقستان حالىقارالىق كەز كەلگەن ساياسي قاقتىعىستى ديپلوماتيالىق كەلىسسوزدەر ارقىلى شەشۋ كەرەك دەگەن ۇستانىمىنىڭ ماڭىزدىلىعىن دالەلدەپ كەلەدى.
كەڭ اۋقىمدى تاقىرىپتار قامتىلدى
قىزىل تەڭىز جاعالاۋىنداعى پورتتى قالا دجيددادا وتكەن سەگىز ساعاتتىق كەلىسسوزدەن كەيىن قوس تاراپ باسپا ءسوز مالىمدەمەسىن جاسادى. مالىمدەمەدە نەگىزىنەن ورتاق قول جەتكىزىلگەن كەلىسىم تۋرالى ايتىلعانىمەن، تالقىلاۋ بارىسىندا ەكى تاراپتىڭ كەڭ اۋقىمدى تاقىرىپتاردى قامتىعانى انىقتالدى. دجيددا قالاسىندا وتكەن بۇل كەلىسسوزدىڭ باستى ەرەكشەلىگى – ناقتى كەلىسىمدەرگە قول جەتكىزۋى بولدى. ەندى باستى نازار اۋداراتىن جايتتارعا توقتالساق. بىرىنشىدەن، سوڭعى ەكى اپتا بويى «كىدىرىس» دەڭگەيىنە ءتۇسىپ، الىستاي باستاعان ۋكراينا مەن اقش اراسىنداعى بايلانىس قايتا قالپىنا كەلتىرىلدى. ۋكراينا پرەزيدەنتى ۆ.زەلەنسكيي اقش پەن ۋكراينا قارىم-قاتىناسىنىڭ السىرەۋى كەيبىر ەلدەرگە ءتيىمدى بولۋى مۇمكىن ەكەنىن اتاپ ءوتتى، ءبىراق كييەۆ ستراتەگيالىق ارىپتەستىگىن ساقتاپ قالۋعا نيەتتى ەكەنىن ءبىلدىردى.
ناتيجەسىندە، ۋكراينالىق ديپلوماتتار العاش رەت قاۋىپسىزدىك كەپىلدىگىنسىز د.ترامپ اكىمشىلىگى ۇسىنعان كەلىسسوزدى قابىلداپ، ءتىپتى سيرەك كەزدەسەتىن مەتالدار بويىنشا كەلىسىم جاساۋعا دايىن ەكەنىن مالىمدەدى. بۇل كەلىسسوزدەر ۋكراينا بەيبىتشىلىككە ۇمتىلاتىنىن كورسەتكەنىمەن، ونىڭ قانشالىقتى ءتيىمدى بولاتىنى وسى اپتادا وتەتىن اقش پەن رەسەي ديپلوماتتارىنىڭ كەلىسسوزىنە تىكەلەي بايلانىستى. رەسەي ءۇشىن دە سوعىستى ۇزاق مەرزىمگە سوزۋ ءتيىمسىز. دەگەنمەن، Washington Post باسىلىمىنىڭ جازۋىنشا، رەسمي ماسكەۋ ۇسىنىلعان جوسپاردى قوسىمشا شارتتارمەن قابىلداۋى مۇمكىن. ەگەر ۇسىنىلعان 30 كۇندىك بەيبىتشىلىك مەرزىمى قابىلدانسا، ونىڭ تاعى ءبىر بەلگىسىز مەرزىمگە ۇزارتىلۋى مۇمكىن. الايدا، الداعى ۋاقىتتا قاقتىعىستىڭ قايتا باستالمايتىنىنا ەشكىم كەپىلدىك بەرە المايدى.
ەكىنشىدەن، دجيددا قالاسىندا وتكەن كەلىسسوزدىڭ ماڭىزدى جەتىستىگى – اقش مەملەكەتتىك حاتشىسى ماركو رۋبيو اتاپ وتكەندەي، كەلەسى ديپلوماتيالىق قادام رەسمي ماسكەۋدە جاسالۋى ءتيىس. وسى اپتادا اق ءۇيدىڭ ارنايى وكىلى ستيۆ ۋيتكوفف ماسكەۋگە كەلىپ، كەلىسسوزدەر جۇرگىزەدى. كەلىسسوز ناتيجەسى قانداي بولسا دا، بۇل قادام ماسكەۋدە دوڭگەلەك ۇستەل فورماتىندا كەلىسسوزدەردى باستاۋعا نەگىز قالاۋى مۇمكىن. سونىمەن قاتار، د.ترامپتىڭ ديپلوماتيالىق الەۋەتى مەن ماسكەۋمەن ءتيىمدى كەلىسسوزدەر جۇرگىزۋ قابىلەتى سىنعا تۇسپەك. بەيسەنبى كۇنى ول جۋرناليستەرگە بەرگەن سۇحباتىندا، ەگەر رەسەي بۇل ۇسىنىستان باس تارتسا، اۋقىمدى ەكونوميكالىق سانكسيالار ەنگىزىلەتىنىن مالىمدەدى. قالاي بولعاندا دا، ماركو رۋبيو BBC جۋرناليستىنە بەرگەن سۇحباتىندا اتاپ وتكەندەي، حالىقارالىق ساياساتتى فۋتبولعا تەڭەسەك، ەندىگى «دوپ ماسكەۋدە». دەلەگاسيالار سونداي-اق بىتىمگەرشىلىك پروسەسىنىڭ ءبىر بولىگى رەتىندە گۋمانيتارلىق ميسسيالاردىڭ ماڭىزدىلىعىنا توقتالدى. اتاپ ايتقاندا، قاقتىعىستى توقتاتۋ كەزىندە اسكەري تۇتقىندارمەن الماسۋ، زاڭسىز ۇستالىپ وتىرعان بەيبىت تۇرعىنداردى قايتارۋ جانە كۇشتەپ قونىس اۋدارىلعان ۋكراينالىق بالالاردى ەلگە قايتارۋ ماسەلەلەرى قاراستىرىلدى. ەكى تاراپ تا ۋكراينانىڭ ۇزاق مەرزىمدى قاۋىپسىزدىگىن قامتاماسىز ەتەتىن تۇراقتى بەيبىتشىلىككە قول جەتكىزۋ ءۇشىن كەلىسسوز جۇرگىزەتىن توپتاردىڭ قۇرامىن انىقتاپ، كەلىسسوزدەردى دەرەۋ باستاۋعا كەلىستى. امەريكا قۇراما شتاتتارى بۇل ناقتى ۇسىنىستاردى رەسەيلىك وكىلدەرمەن تالقىلاۋعا مىندەتتەندى. ۋكراينا دەلەگاسياسى ەۋروپالىق ارىپتەستەرىنىڭ بىتىمگەرشىلىك پروسەسىنە بەلسەندى قاتىسۋى قاجەتتىگىن تاعى دا باسا ايتتى.
«ورتا دەرجاۆا» ەلدەرىنىڭ مەدياتورلىق الەۋەتى ماڭىزدى
دەلەگاسيالار بىتىمگەرشىلىك پروسەسىنىڭ ماڭىزدى بولىگى رەتىندە گۋمانيتارلىق ميسسيالاردىڭ ءرولىن ەرەكشە اتاپ ءوتتى. اتاپ ايتقاندا، قاقتىعىستى توقتاتۋ كەزىندە اسكەري تۇتقىنداردى الماسۋ، زاڭسىز ۇستالعان بەيبىت تۇرعىنداردى بوساتۋ جانە كۇشتەپ قونىس اۋدارىلعان ۋكراينالىق بالالاردى قايتارۋ ماسەلەلەرىنە نازار اۋدارىلدى. ەكى دەلەگاسيا دا ۋكراينانىڭ ۇزاق مەرزىمدى قاۋىپسىزدىگىن قامتاماسىز ەتەتىن تۇراقتى بەيبىتشىلىككە قول جەتكىزۋ ءۇشىن كەلىسسوز جۇرگىزەتىن توپتاردىڭ قۇرامىن انىقتاۋعا جانە كەلىسسوزدەردى دەرەۋ باستاۋعا كەلىستى. امەريكا قۇراما شتاتتارى بۇل ناقتى ۇسىنىستاردى رەسەيلىك وكىلدەرمەن تالقىلاۋعا مىندەتتەندى. سونىمەن قاتار، ۋكراينا دەلەگاسياسى ەۋروپالىق ارىپتەستەرىنىڭ بىتىمگەرشىلىك پروسەسىنە بەلسەندى قاتىسۋىنىڭ ماڭىزدىلىعىن تاعى دا باسا ايتتى.
دجيددا قالاسىندا وتكەن اقش پەن ۋكراينا اراسىنداعى كەلىسسوزدەر حالىقارالىق ديپلوماتياداعى ماڭىزدى قادامداردىڭ ءبىرى. بۇل بەيبىتشىلىككە ۇمتىلىستىڭ بەلگىسى بولعانىمەن، ونىڭ تابىستى جۇزەگە اسۋى رەسەيدىڭ ۇستانىمىنا دا بايلانىستى. ەگەر ماسكەۋ بۇل باستامانى قولداسا، كەلىسسوزدەر ۇزاق مەرزىمدى تۇراقتىلىققا ىقپال ەتۋى مۇمكىن. اقش ءوز تاراپىنان ۋكرايناعا اسكەري كومەك پەن بارلاۋ اقپاراتتارىمەن ءبولىسۋدى قايتا جانداندىرۋعا كەلىستى. سونىمەن قاتار، كەلىسسوز بارىسىندا ۋكراينا مەن اقش ستراتەگيالىق مينەرالدىق رەسۋرستاردى بىرلەسىپ يگەرۋ تۋرالى كەلىسىم جاساۋعا نيەت ءبىلدىردى. بۇل تەك اسكەري عانا ەمەس، ەكونوميكالىق ارىپتەستىكتى نىعايتۋدىڭ بەلگىسى دەپ بىلەمىز.
قازاقستان بۇل قاقتىعىستى ديپلوماتيالىق جولمەن شەشۋدى ءاردايىم قولداپ كەلۋدە. قازاقستان حالىقارالىق قاۋىپسىزدىك پەن تۇراقتىلىقتى ساقتاۋ ءۇشىن مەدياتورلىق ءرول اتقارۋعا دايىن ەكەنىن بىرنەشە رەت كورسەتتى.