الماتىداعى ق ر ۇلتتىق كىتاپحاناسىنىڭ ءبىر بۇرىشىندا كىشكەنتاي عانا "كلينيكا" بار دەسەم سەنەر مە ەدىڭىز؟ بۇل جەردە ادامدار ەمەس، ەسكى كىتاپتار "ەمدەلەدى". كوگەرگەن مۇقابا، سارعايعان پاراق، جىرتىلعان كىتاپ بەتتەرى – ءبارى وسىندا كەلىپ تۇسەدى. سىرت كوزگە جاي عانا قاعاز بولىپ كورىنگەنىمەن، ءار پاراقتىڭ ارتىندا قانشا ادامنىڭ كوز مايى، ۋاقىتى، تاريحى جاتقانىن بۇل جەردىڭ ماماندارى جاقسى بىلەدى. اqshamnews.kz ءتىلشىسى ءبىز كۇندە وقىپ جۇرگەن ءبۇتىن، تازا كىتاپتىڭ ارتىندا قانداي اۋىر دا نازىك جۇمىس تۇرعانىن ءتۇسىنۋ ءۇشىن ۇلتتىق كىتاپحانانىڭ رەستاۆراسيا بولىمىنە باس سۇعىپ، "كىتاپ ەمشىلەرىنىڭ" كورىنبەيتىن ەڭبەگىن بۇگە-شىگەسىنە دەيىن ءوز كوزىمەن كورىپ قايتتى.
7 ميلليون قۇجات، قولجازبالار پاتشالىعى: ەلىمىزدەگى ەڭ ءىرى كىتاپ قورى قايدا ساقتاۋلى؟
قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ ۇلتتىق كىتاپحاناسى – الەمدەگى ەڭ ءىرى كىتاپ قورلارىنىڭ ءبىرى. مۇندا 7 ميلليوننان اسا قۇجات ساقتالادى. تومەنگى ەكى قاباتتا الىپ كىتاپ قويماسى بار. "ەگەمەن قازاقستاننىڭ" "سوسياليستىك قازاقستان" بولىپ شىققان كەزىنەن بەرگى بارلىق سانى، تۇركىستان مەن قىزىلوردادا جارىق كورگەن، ءتىپتى وزدەرىندە ساقتالماعان كونە گازەتتەردىڭ ءتۇپنۇسقالارى دا وسىندا تۇر.
سۋرەتتە: قايتا قالپىنا كەلتىرىلۋىن كۇتىپ جاتقان كىتاپتار، گازەتتەر، قولجازبالار
سيرەك كىتاپتار مەن قولجازبالار قورىندا 40 مىڭنان اسا جادىگەر بار: كۋفا جازۋىمەن جازىلعان XII عاسىرداعى قۇران، ءفيردوۋسيدىڭ شاعاتاي تىلىندەگى "شاحنامەسى"، قوجا احمەت ياساۋي مەن سۇلەيمەن باقىرعانيدىڭ قولجازبالارى، العاشقى قازاق باسپا كىتاپتارى مەن قازاق ءباسپاسوزىنىڭ التىن قورىنا ەنگەن "قازاق"، "ايقاپ"، "اباي"، "شولپان" سياقتى باسىلىمدار.
ال ونەر قورىندا قازاق مۋزىكاسىنىڭ 3700-گە جۋىق سيرەك كۇيتاباق جازباسى ساقتالعان: دينا، داۋلەتكەرەي، جاياۋ مۇسا، امىرە، كۇلاش، بيبىگۇل، روزا باعلانوۆا جانە باسقا دا داۋىس يەلەرىنىڭ قايتالانباس جازبالارى بار.
سۋرەتتە: قايتا كەلتىرۋ "وتاسى" جاسالاتىن 1928 جىلعى "كەڭەس اۋىلى" گازەتى
پاراققا قويىلعان دياگنوز: كىتاپتاردى "ەمدەۋ" نەدەن باستالادى؟
وسىنداي وراسان زور رۋحاني قازىنانىڭ ۇزاق عۇمىر ءسۇرۋى – كىتاپحانانىڭ كورىنبەيتىن "الدىڭعى شەبىندە" جۇمىس ىستەيتىن رەستاۆراتورلارعا تىكەلەي بايلانىستى. "كىتاپ ەمشىلەرىنىڭ" جۇمىسى جايلى 15 جىلدان بەرى وسى قىزمەتتە جۇرگەن كاسىبي مامان، ق ر ۇلتتىق كىتاپحاناسىنىڭ كونسەرۆاسيا، قالپىنا كەلتىرۋ جانە تۇپتەۋ قىزمەتىنىڭ جەتەكشىسى شومانوۆا ايدا مۇرات قىزى اڭگىمەلەپ بەردى.
"كىتاپتار دا ءتىرى جان سەكىلدى. ولار دا اۋىرادى. تەك فيزيكالىق كۇيىن ناقتى ايتار بولساق، ەسكى كىتاپتار ۇزاق جاتا بەرسە كوگەرىپ، قولجازبالار جىرتىلىپ، داق توگىلىپ، ساپاسىن جوعالتا باستايدى. وسىنداي جاعدايلاردا ءبىز كومەككە كەلەمىز. رەستاۆراتورلار ەشقاشان الدىن الا زەرتتەۋ جۇرگىزبەي، قالپىنا كەلتىرۋ جۇمىستارىن باستامايدى. ادامدى ەمدەگەندەگىدەي، ەڭ الدىمەن كىتاپتاردان دا اناليز الۋ كەرەك"، – دەيدى ايدا مۇرات قىزى.
سۋرەتتە: ايدا مۇرات قىزى
الدىمەن پاراق (كىتاپ بەتتەرى نەمەسە قولجازبالار - ەسك.) مەحانيكالىق تازارتۋدان وتەدى: بەتتەگى شاڭ، ۇساق قوقىم، كوگەرگەن داقتىڭ ۇستىڭگى قاباتى اسا ۇقىپتىلىقپەن الىنادى. ءبىراق بۇل – تەك ءبىرىنشى قادام.
كەلەسى كەزەڭ – اناليز. قۇجاتتىڭ قىشقىلدىعى، تالشىقتارىنىڭ قۇرامى، جالپى جاعدايى انىقتالمايىنشا، ەشقانداي جەلىم دە، قاعاز دا تاڭدالمايدى.
سۋرەتتە: عاسىر كۋاگەرى بولعان "كەڭەس اۋىلى" باسىلىمى
ءماتىن جوق جەردەن وتە كىشكەنتاي عانا تالشىق الىنادى. ول زاتقا ارنالعان اينەككە سالىنادى. سوسىن ۇستىنە ديستيلدەنگەن سۋدىڭ ءبىر تامشىسى تامىزىلادى. سوسىن امبەباپ ينديكاتور قاعازىمەن pH (قىشقىلدىق پەن سىلتىلىك دەڭگەيىن كورسەتەتىن شكالا -ەسك.) ولشەنەدى.
"ءقازىر بۇل قۇجاتتىڭ كورسەتكىشى شامامەن 6-عا كەلىپ تۇر. بۇل – قاناعاتتانارلىق جاعداي. ەگەر 3–4 بولسا، مىندەتتى تۇردە بەيتاراپتاندىرۋ، ياعني قىشقىلدىقتى ازايتۋ جۇمىستارىن جاسار ەدىك"، – دەپ تۇسىندىرەدى مامان.
سۋرەتتە: گازەت بەتىنىڭ تالشىقتارىن الۋ ءساتى
ارتىنشا كىتاپقا دياگنوز قويىلعان سوڭ عانا "رەسەپت" جازىلادى: قانداي جەلىم، قانداي ءادىس، قانداي رەستاۆراسيالىق قاعاز قولدانىلاتىنى وسى زەرتتەۋلەرگە سۇيەنىپ شەشىلەدى.
"قۇرىلعى جەتىسپەگەندىكتەن ميكروسكوپتى قولدان جاساپ، امالداپ وتىرمىز"
كىتاپتىڭ "ىشكى الەمىن" ءتۇسىنۋ ءۇشىن حيميا دا كەرەك. ماسەلەن، قۇجاتتىڭ قۇرامىن انىقتاۋ ءۇشىن جاسالاتىن تاعى ءبىر ميكروسپيالىق تالداۋ بار. ونى مامان "قاعاز قۇرامىنداعى ليگنيندى انىقتاۋ پروسەسى" دەپ اتادى.
"قاعاز قۇرامىندا ليگنيننىڭ بەلگىلى ءبىر پايىزى بولادى. ليگنين – قاعازعا بەرىكتىك، قاتتىلىق بەرگەنىمەن ونىڭ سارعايىپ، تەز ەسكىرۋىن جەدەلدەتەتىن زات. سول سەبەپتى مۇنداي قۇجاتتارعا ەشقانداي اعارتۋشى، قىشقىل قۇرامدى وڭدەۋ جۇرگىزبەيمىز"، – دەيدى ايدا شومانوۆا.
سۋرەتتە: جاس رەستاۆراتور اقجاننىڭ تەلەفونعا جالعانعان ميكروسكوپپەن كىتاپ ليگنينىن تەكسەرۋ ءساتى
ليگنيندى انىقتاۋ ءۇشىن پاراقتان تاعى دا ميكروسكوپيالىق تالشىق الىنادى. بۇل جولى ول فلوروگليۋسين ەرىتىندىسىمەن وڭدەلەدى. ەگەر تالشىق قۇرامىندا ليگنين 70 پايىزدان جوعارى بولسا، ول قىزىل، تاڭقۋراي سەكىلدى تۇسكە بويالادى.
بۇل پروسەستى ماماندار تىلشىلەرگە تەلەفون ميكروسكوبىمەن كورسەتۋگە ءماجبۇر بولدى. سەبەبى رەستاۆراتورلاردىڭ نەگىزگى جۇمىسىنا قاجەت قۇرالدار جەتكىلىكسىز ەكەن.
"ارنايى اپپاراتتار جوعىنان، امالداۋعا تۋرا كەلەدى. قۇرىلعىلاردىڭ جەتىسپەۋشىلىگى وسىنداي عىلىمي پروسەستەردە قاتتى بايقالادى. ءالى كۇنگە دەيىن ءبىز ەسكى ادىستەردى قولدانىپ ءجۇرمىز"، – دەيدى زەرتحانا مەڭگەرۋشىسى.
"كىتاپتى سۋعا سالۋ ارقىلى عۇمىرىن ۇزارتۋعا بولادى"
ەڭ ەرەكشە ساتتەردىڭ ءبىرى – ەسكى كىتاپتىڭ سۋعا "شومىلۋى". ءبىر قاراعاندا وعاش كورىنگەنىمەن، ءدال وسىلاي قاعاز عۇمىرىن ۇزارتۋعا بولادى.
سۋرەتتە: گازەت بەتتەرى جۋىلۋ ۇستىندە
قايتا قالپىنا كەلتىرەتىن قاعازىمىزدى الىپ، الدىمەن ارنايى ماتەريالدىڭ ۇستىنە قويامىز. ويتكەنى ۇگىتىلىپ تۇرعان ۇساق بولشەكتەر سۋعا كەتكەندە جوعالىپ كەتپەۋى كەرەك. سوسىن پاراقتى ءبىر شەتىنەن باستاپ، وتە جايلاپ سۋعا مالامىز. شامامەن 5–7 مينۋتتىڭ ىشىندە قاعازداعى كىر، سارعىشتىق ىدىستىڭ تۇبىندە قالادى. كەيىن پاراقتى الىپ، كەپتىرۋگە قالدىرامىز. ارى قاراي جىرتىلعان تۇستارىن جاماۋ باستالادى.
سۋرەتتە: لاباراتوريا ءبولىمىنىڭ بيولوگ مامانى مادينا نۇرمات قىزى "جۋىلعان" گازەتتى سۋدان الىپ جاتىر
"قالپىنا كەلەتىن قۇجات شامامەن 75% اعاش ماسساسىنان تۇرعاندىقتان، سوعان ۇقساس ارنايى رەستاۆراسيالىق قاعاز تاڭدالادى. بۇل تۇستا ەكى قاعازدىڭ بىردەي بولۋى ماڭىزدى. قاعازدىڭ قانداي ەكەنىن انىقتاپ الىپ، ارنايى جەلىمدى قولدان جاسايمىز. جەلىم از دا، كوپ تە بولماۋى كەرەك. جۇقا قىلقالاممەن جىرتىلعان جەرگە اقىرىن جاعىپ شىعامىز. ودان كەيىن جىرتىلعان جەردى ءدال ءتۇيىستىرىپ، ۇستىنەن جەڭىل باسامىز"، – دەيدى ايدا شومانوۆا.
قازاقستاندا "كىتاپ دارىگەرىن" دايىندايتىن وقۋ ورنى جوق
ايدا شومانوۆانىڭ ايتۋىنشا، ەلىمىزدە رەستاۆراتورلاردىڭ ارنايى وقۋى جوق.
"قالپىنا كەلتىرۋشى دەگەن ماماندىق بىزدە رەسمي تۇردە جوق. قالپىنا كەلتىرۋ – ۇلكەن ۇعىم، ول مەتالعا دا، ماتاعا دا، كەراميكاعا دا، اينەككە دە قاتىستى. ال ارنايى “قاعاز بەن بىلعارىنى قالپىنا كەلتىرۋشى” دەگەن ماماندىقتى قازاقستاندا كورگەن ەمەسپىن"، – دەيدى ايدا مۇرات قىزى.
ول بۇل زەرتحاناعا 2010 جىلى كەلىپ، وسى جەردە ۇيرەنىپ، قالپىنا كەلتىرۋ سالاسىنىڭ قىر-سىرىن مەڭگەرگەن. زەرتحانانىڭ ءوزىن 2001 جىلى حيميا عىلىمدارىنىڭ كانديداتى بوتاگوز سارسەنبايەۆا اشقان. سودان بەرى بۇل شاعىن كەڭىستىكتە قانشاما سيرەك كىتاپ، قۇندى قۇجات "ەكىنشى ومىرگە" يە بولدى. دەسە دە، مامانداردىڭ ەڭبەگى ءالى دە باعالانباي كەلەدى.
"بىزدە قالپىنا كەلتىرۋشىلەردىڭ جالاقىسى وتە تومەن. جۇمىس اۋىر، جاۋاپكەرشىلىگى كوپ، ال ەڭبەكاقىسى وعان ساي ەمەس. سول سەبەپتەن بۇل سالاعا جاستاردىڭ دا قىزىعۋشىلىعى از"، – دەيدى ول.
سۋرەتتە: "كىتاپ وتاسىن" جاساۋعا قاجەت قۇرالدار
سوعان قاراماستان، ۇلتتىق كىتاپحانانىڭ رەستاۆراتورلارى ءوز ەسەبىنەن شەتەلدەردەگى كۋرستارعا بارىپ، ۇلكەن ورتالىقتارمەن بايلانىس ورناتقان. تۇركيا، يران، رەسەي، ارمەنيا، بەلارۋس ماماندارىمەن تاجىريبە الماسىپ، ونلاين كونفەرەنسيالارعا قاتىسىپ، جاڭا ادىستەمەلەردى كۇندەلىكتى جۇمىسىنا ەنگىزىپ كەلەدى.
كىتاپقا جاناشىرلىق – كوزگە كورىنبەيتىن ەڭبەككە قۇرمەت
رەستاۆراسيا زەرتحاناسىندا ايقاي دا، شۋ دا جوق. تىڭداعان قۇلاققا تەك قاعازدىڭ سىبدىرى، قىلقالامنىڭ، ماقتانىڭ جەڭىل قوزعالىسى ەستىلەدى. مۇنداعى جاندار كىتاپقا جاي "زات" ەمەس، ەمدەلىپ جاتقان ءتىرى ورگانيزم سەكىلدى قارايدى. سول ءۇشىن دە رەستاۆراتورلاردىڭ ءار جازىلعان ەڭبەككە دەگەن قۇرمەتى بولەك.
سۋرەتتە: كوگەرىپ كەتكەن قولجازبا كىتاپتار
"ءبىر كىتاپتىڭ ارتىندا قانشا ادامنىڭ ەڭبەگى تۇرعانىن ءجيى ۇمىتىپ كەتەمىز. اۆتور، رەداكتور، تەرۋشى، باسپاحانا، كىتاپحانا – ءبارى سول ءبىر كىتاپ ءۇشىن جۇمىس ىستەيدى. سوندىقتان وقىرمانداردان ەڭ الدىمەن جاناشىرلىق سۇرايمىز. كىتاپتى بۇكتەمەۋ، جىرتپاۋ، شيمايلاماۋ، ۇستىنە سۋ-تاماق توكپەۋ، كۇننىڭ استىندا قالدىرماۋ قاراپايىم عانا نارسە بولعانىمەن، ءبىزدىڭ جۇمىسىمىزدى جەڭىلدەتەتىن ۇلكەن كومەك. كىتاپقا دەگەن سىزدەردىڭ قۇرمەتتەرىڭىز – ءبىزدىڭ ەڭبەگىمىزگە دەگەن ەڭ ۇلكەن قولداۋ"، - دەيدى ايدا مۇرات قىزى.
سۋرەتتە: كىتاپ مۇقاباسىن رەتكە كەلتىرىپ، باسقىشقا سالۋ ءساتى
ۇلتتىق كىتاپحانانىڭ وسى كىشكەنتاي رەستاۆراسيا بولىمىندە قازاقستاننىڭ جازباشا جادىنا تىنىس بەرەتىن اۋىر، ءبىراق اسا ءقادىرلى جۇمىس ءجۇرىپ جاتىر. ال ءبىز، وقىرماندار، مۇنىڭ ءبارىن قولىمىزعا ءبۇتىن، تازا، "ساۋ" كىتاپ كۇيىندە ۇستاعان كەزدە عانا سەزىنۋىمىز مۇمكىن.
سۋرەتتەر: دينا ليتپين