جولبارىس جۇرەكتi، ارىستان ايبىندى قازاق

بۇگىن مۇستافا وزتۇرىكتىڭ تۋعان كۇنى. وسى رەتتە مۇستافا وزتۇرىكتىڭ  قازاقستانعا  تۇڭعىش رەت  كەلۋى تۇرعىسىندا  1990 جىلى  جازىلعان  تومەندەگى  شاعىن  ماقالانى  ۇسىنىپ وتىرمىز. سەبەبى، مۇستافانىڭ  ەلىمىزگە  العاش  اياق  باسقانداعى، جۇرتشىلىقپەن  كەزدەسۋى  كىمدى  بولماسىن  قىزىقتىرماۋى  مۇمكىن ەمەس. سول كەزدەسۋلەردى  سول قالپىندا  بەرۋگە  تىرىستىق. وقىپ كورىڭىز. ول كەزدە ەلىمىز ءالى دە تاۋەلسىزدىك الماعان ەدى. الماتى قالاسى ەلىمىزدىڭ استاناسى بولاتىن.

...بولات قاناتتارى كوك كۇمبەزىنەن سەبەلەگەن التىن نايزالى كۇن ساۋلەسىنە شاعىلىسىپ، زەڭگىر اسپاندى قاق ايىرارداي الگiندەگi ەكپiنi باسەڭدەگەن «ماسكەۋ-الماتى» مارشرۋتىنداعى الىپ اۋە قۇسى ءبىر ءسات قازاقستاننىڭ اسەم استاناسى ۇستىمەن قالىقتاپ، قالا شەتiندەگi اتشاپتىرىم اەروپورتقا بەت تۇزەدi. بۇدان ءسۇت پiسiرiم ۋاقىت بۇرىن ستيۋاردەسسا قارىنداستىڭ: «بiزدiڭ سامولەت ون مىڭ مەتر بيىكتىكتە، ساعاتىنا 950 شاقىرىم جىلدامدىقپەن ۇشىپ كەلەدi. بورت سىرتىندا ەلۋ گرادۋس اياز. ەندi بiرنەشە مينۋتتان سوڭ سامولەت قونۋ ءۇشiن قۇلديلاي باستايدى. الدىمىزدا-الماتى. ءقازىر قازاقستان استاناسىندا كۇن اشىق، اۋانىڭ تەمپەراتۋراسى 28 گرادۋس ىستىق» دەۋi مۇڭ ەكەن، ونسىز دا قازاق توپىراعىنا تابانى تيگەنشە اسىعىپ وتىرعان مۇستافادان مازا كەتكەن. ءبىر ءتۇرلى جۇرەگى لۇپىلدەپ، القىمىنا اۋا كەپتەلىپ قالعانداي بەيمازا ءباز كەشەدi. تورت-بەس ساعاتتىق ماڭدايدان تەر سورعالاتار جاتتىعۋدا دا، نەبىر جولبارىس جۇرەكتى ءجالاڭتوس پالۋاندارمەن، مىسىق ايلالى كاراتەشىلەرمەن، تاەكۆوندوشىلارمەن جەكپە-جەككە شىققاندا دا جۇرەگى قاعىپ، ءدال وسىلايشا كۇي كەشپەۋشى ەدى-اۋ.

قايتا-قايتا ساعاتىنا قاراعىشتايدى. انشەيىندە، تاۋ بوكتەرiنەن اققان بۇلاقتاي سۋماڭداپ جەتكiزبەيتiن ساعات تiلدەرi مۇندايدا ءبىر ورىندا ءمولشيىپ، بەدىرەيە قالاتىنى نەسى ەكەن؟ سامولەتتىڭ دە ۇشۋى ونبەيدى-اۋ، جازعان! «عالىمدار بۇدان جىلدامىراق ۇشاتىن ەش نارسە تاپپاعانى ما سوندا؟» ورەكپىگەن كوڭىلى، الىپ-ۇشقان جۇرەگى قازاقستانعا جەتكەنشە اسىعادى. جان-جاعىنا ۇرلانا قارايدى. ءوزiمەن بiرگە كەلە جاتقان تاەكۆوندوشى ون ەكى شاكiرتi دە، ەكi جۋرناليست دوسى دا، سامولەتتەگى باسقا جولاۋشىلار دا ءداپ قازiر قاننەن-قاپەرسىز. ويلارىندا ەشنارسە جوق اۋ، ءسىرا! «بۇلاردا ساعىنىش دەگەن بولا ما ءوزى؟» نەگە بولماسىن؟ مۇستافا زامات ءوز ويىنان ءوزى ۇيالادى. ءاي، پەندەشىلىك-اي! انەبiر جiگiت بۇدان باسقا ۇيىقتايتىن جەر تاپپاعانداي ءتاتتى ۇيقىعا بەرىلگەن. قاسىنداعىسى قولىنداعى گازەتىنە قوماعايلانا شۇقشيادى. مىنا ەكى كەلىنشەكتىڭ اڭگىمەلەرى ەكى-ۇش ساعاتقا سوزىلسا دا تاۋسىلار ەمەس. سوندا مىناۋ اسپان اپشىسىن قۋىرىپ كەلە جاتقان سامۇرىق قۇس قاناتىنداعى جۇزدەگەن جولاۋشىلاردىڭ ىشىندە بەيمازا ءباز كەشىپ، اياعى قازاق توپىراعىن باسقانشا اسىعىپ، شىدامسىزدانا تاعات تاپپاي وتىرعان وسى مۇستافا عانا ما؟ ارينە ول جاعىن دەپ باسىپ ايتۋ قيىن-اق. ءبىراق ادام بالاسىن ءتۇسiنە الاتىن، سەزىنە الاتىن كەز-كەلگەن كiسi وسى بiر iلكى ءسات مۇستافا ءجۇزiنە زەر سالىپ، بايىپپەن باعدارلاي كوز جۇگىرتسە، ونىڭ جانارىنان ساعىنىشتىڭ سارتاپ iزiن، ەلىنە، جەرىنە دەگەن كiرشiكسiز ماحابباتىن، عۇمىرلىق عاشىقتىعىن بiردەن ۇعىنار ەدى-اۋ، شىركىن. سوسىن سونشالىقتى جاناشىرلىقپەن ونىڭ تولقىندانعان بۇيرا شاشىنان جەڭiل سيپاپ: «مىنە، امان-ەسەن جەتتiڭ عوي، اينالايىن!» دەپ ءبىراۋىق مۇنىڭ وسى ءسات قۋانىشتان بال-بۇل جانعان ءجۇزiنە كۇلىمسىرەي قارار ەدى. سوندا مانالى بەرi iشتەن تىنىپ، ءوزىن-وزى ارەڭ تەجەپ وتىرعان مۇستافا الگi جاندى قاپسىرا قۇشاقتاپ، اعىل-تەگiل بوتاداي بوزدار ەدى-اۋ. «جۇرەگىم جارىلىپ كەتەر مە ەكەن، قايتەر ەكەن؟ رازىمىن جاراتقانعا! اتا-بابامنىڭ كiندiك قانى تامعان قاسيەتتi اتامەكەنىمە تاعى دا جەتتiم-اۋ، اڭساپ ءجۇر ەم! ينشاللا! ينشاللا!..» ءبىراق جەر-انادان ون مىڭ مەتر بيىكتىكتە كiمنiڭ جانىن كiم ءتۇسiنسiن، كىم ۇقسىن، اركىم ءوز ويىمەن الەك. مىناۋ ءوزiمەن بiرگە قازاقستانعا تۇڭعىش رەت ساپار شەگiپ كەلە جاتكان سپورتشى شاكىرتتەردى دە، جۋرناليست جولداستارى دا، بالكiم، بۇل ءسات وزدەرiنiڭ سوناۋ ەۆروپانىڭ كiندiگiندەگi ەلiن، جەرiن، وتباسى-وشاق قاسىن، اتا-اناسىن، دوس-جارانىن ويلاپ وتىرعان شىعار. ءيا، بۇل جالعاندا كوڭiلدiڭ كوك دونەنiنەن جۇيرىك، ويدان جىلدام ەش نارسە جوق-اۋ، ءسىرا!

كۇمiس قاناتتارى التىن نايزالى كۇن نۇرىنا شاعىلىسىپ، كوك كۇمبەزiن قاق ايىرارداي ەكپىنىن باسەڭدەتكەن «ماسكەۋ-الماتى» مارشرۋتىنداعى الىپ اۋە قۇسى ءبىر ءسات اسەم الماتى ءۇستiمەن قالىقتاپ، قالا شەتىندەگى اتشاپتىرىم اەروپورتقا تابان تىرەدى. مانادان بەرi سامۇرىق قۇس يلليۋميناتورىنان تومەنگە كوز تiگiپ، قالىڭ وي قۇشاعىنا بەرىلىپ وتىرعان مۇستافا وسى ءسات جانارلارىنان قۋانىشتىڭ قوس تامشىسىنىن سىناپتاي سىرعىپ تۇسكەنiن سەزبەي دە قالدى. تەك «جەتتىك-اۋ، جەتتىك-اۋ» دەي بەردى iشتەي كۇبiرلەپ. ال بۇل كەزدە مۇستافا قازاقستانعا جەتۋگە قالاي اسىقسا اەروپورت الاڭىندا جۇزدەگەن باۋىرلاستارى ونى سولايشا تاعاتسىزدانا كۇتىپ تۇر ەدi....

مۇستافا! كادiمگi قاھارلى شىعىس جەكپە-جەگى تاەكۆوندودان 6 داننىڭ يەگەرى، قارا بەلبەۋلi مۇستافا ءوزتۇرiك! قازاق حالقىنىڭ اتىن ايداي الەمگە پاش ەتىپ جۇرگەن جولبارىس جۇرەكتi، ارىستان ايبىندى قازاق جىگىت-مۇستافاڭ وسى!

-مۇستافا! مۇستافا!-باۋىرلاستارىنىڭ، قانداستارىنىڭ داۋىسىن سامولەت ساتىسىنا جەتەر-جەتپەستەن-اق ەسىتكەن ونىڭ جان-جۇيكەسi شىمىرلاپ، قۋانىشتان جۇرەگi جارىلارداي العا ۇمتىلادى. مiنە، سامولەت ساتىسىنىڭ العاشقى باسپالداعىنا اياعى تيگەن ساتتە-اق ءوزi ساعىنىپ قاۋىشقان قاسيەتتi جەرiنiڭ، قازاق اسپانىنىڭ سامال جەلi دە جەتتى-اۋ «امان-ەسەن كەلدiڭ بە، جارقىنىم-اۋ!» دەپ ايمالايتىن سياقتى ول. مۇستافا وسى ءسات كوكiرەگiن كەرە كەڭ تىنىس الىپ، جانارى جاساۋراعان بويى «قايران ەلىم-اۋ، ساعىنىپ ءجۇرiپ تاعى دا جەتتىم-اۋ، ايتەۋىر» دەپ باسپالداقپەن ءتۇسiپ كەلە جاتتى. ال بۇل كەزدە بiزدiڭ كەز الدىمىزدان مۇستافانىڭ بۇدان ءۇش اي بۇرىنعى قازاقستانعا العاشقى ساپارى، ونىمەن بولعان قىزىقتى كەزدەسۋلەر كينو تاسپاسىنداي ەتiپ جاتكان ەدi...

تاەكۆوندو تاڭىرىمەن تۇڭعىش جۇزدەسۋ

 جۋرناليست اعايىنداردىڭ جىلت ەتكەن جاڭالىققا قۇلاق ءتۇرiپ، تiپتi مۇمكiن بولىپ جاتسا ول تۋرالى وزگە ءارiپتەستەرiنەن بۇرىن حالىقتى حاباردار ەتۋگە قۇلشىنىپ تۇراتىن قاشانعى ادەتى ەمەس پە؟ «قازاقستانعا كەلگەن قارا بەلبەۋلى، اتى مۇقىم الەمگە ءماشھۇر تاەكۆوندوشى باتىسگەرمانيالىق قازاق جiگiتi-مۇستافا ءوزتۇرiك قازاقستان لكسم ورتالىق كوميتەتiندە جۋرناليستەرمەن كەزدەسەدى ەكەن!» دەگەن شۇعىل حاباردى قۇلاعىمىز شالىسىمەن-اق سوندا بارعانبىز. ونداعى ماقساتىمىز- ەلىم، جەرىم دەپ اڭساپ كەلگەن، ساعىنىپ كەلگەن باۋىرىمىز جايلى باسقا ءارiپتەستەرiمiزدiڭ الدىنا ءتۇسiپ كەتiپ، ول تۋرالى وزگەلەردەن بۇرىن جازۋ ەمەس، شىندىقتى مويىنداساق-وتانداسىمىزدىڭ بiزدiڭ ەلiمiزگە دەگەن، حالقىمىزعا دەگەن ماحابباتىن، ىشكى ويىن، ساعىنىشقا تولى سىرىن، ءوزiندiك پiكiرiن بiلۋ، ال دالىرەك ايتساق، مۇمكiندiگiنشە ەمىن-ەركىن وتىرىپ، اشىق-جارقىن اڭگىمە-دۇكەنىن قۇرۋ بولاتىن. سوندىقتان دا بۇل ادەتتەگىدەن وزگەشە، سونشالىقتى قىمبات ءارi قايتالانباس كەزدەسۋدىڭ وعان قاتىسقان قاي-قايسىمىزعا دا بەرەر رۋحاني، ادامي اسەرى مول ەدى. سەبەبى، بىرىنشىدەن-بۇل كەزدەسۋدە بiز وتانداسىمىز ارقىلى شەت ەلدەردىڭ اسىرەسە، ەلىمىزبەن شەكارالاس ەۆروپا ەلدەرiنiن، ونىڭ تۇرعىندارىنىڭ تۇرمىس-تiرشiلiگiنەن، الەۋمەتتىك، ساياسي رۋحاني جاعدايىنان حاباردار بولساق، ەكiنشiدەن كەزiندە باس ساۋعالاپ، پانا iزدەپ سول مەملەكەتتەرگە قونىس اۋدارعان ازدى-كوپتى قازاق باۋىرلارىمىزدىڭ ءومiرلەرiنەن كوپتەگەن ماعلۇماتتار الماقپىز. سوندىقتان دا بولار وسىناۋ كەزدەسۋگە قالايدا قاتىسۋعا قۇلاعىنا حابار جەتكەن بiزدiڭ ءاربiر ءارiپتەسiمiزدiڭ اسىققانى انىق ەدi. بiراق شىنىن ايتساق، بۇگiنگi بiز جۇزدەسكەلى وتىرعان قاھارلى شىعىس جەكپە-جەگى - تاەكۆوندو تارلانى مۇستافا ءوزتۇرiكتi كەزدەسۋگە كەلگەندەردىڭ ەشقايسىسى دا اتىن ەسىتكەنi بولماسا، بۇرىن-سوڭدى جۇزدەسىپ، تiلدەسپەگەن ەكەن. بiزدiڭ دە بiلەتiنiمiز سول - مۇستافانىڭ سپورتتىق اتاق-داڭقى، ۇلتىنىڭ قازاق ەكەندiگi دەمەكشى، وسى ءسات بiزدiڭ ويىمىزعا بۇدان ەكi جىل بۇرىن رەسپۋبليكالىق «لەنينشىل جاس» گازەتiندە (قازىرگى «جاس الاش») بولعان كەزدەسۋ ەرiكسiز ورالا بەردى. (مەن ول كەزدە  «لەنينشىل جاس» گازەتىندە  ءبولىم مەڭگەرۋشىسى ەدڭمۇ اۆتور).

ءالi ەسiمiزدە كەزدەسۋ كەيىپكەرى باتىس گەرمانيانىڭ كەلن قالاسىندا تۇراتىن لياحات ەسiمدi قازاق جiگiتi ەدi. العاشىندا توماعا-تۇيىق باستالعان سول كەزدەسۋدىڭ سوڭى اشىق انگىمەگە ۇلاسقان-دى. سوندا «لەنينشىل جاستىڭ» بiر جۋرناليسiنiڭ «قازiر باتىستا قازاق حالقىنىڭ اتىن شىعارىپ جۇرگەن ازاماتتار بار ما؟» دەگەن ساۋالىنا لياحات بىردەن-اق. «ارينە، وندايلار كوپ ەمەس. بiراق سولاردىڭ iشiنەن مەن بولە جارىپ سپورتشى، تاەكۆوندوشى وتانداستارىڭىز، باۋىرلارىڭىز، اتى الەمگە ايگىلى بولعان مۇستافا ءوزتۇرiكتi ايتار ەدىم» دەگەن. بۇرىندارى مۇستافا ەسىمىن ءتيىپ قاشىپ سىرتتاي ەستىسەك، سول كەزدەسۋدە لياحات باۋىرىمىزدىڭ قازاق حالقىنىڭ اتىن اسقاقتاتا شىعارىپ جۇرگەن سپورتشى وتانداسىمىزبەن جاقىنىراق تانىسقانداي بولىپ، ونىمەن بiر كەزدەسۋگە ىنتىققان ەدىك. ەندi مiنە، بۇگىن سول كەزدە ارمانداعان جانمەن جۇزبە-جۇز اڭگىمەلەسكەلى، سۇحباتتاسقالى وتىرمىز. كەزدەسۋ باستالعانعا دەيىن «مۇستافا باۋىرىمىز بىزبەن قاي تiلدە سويلەسەر ەكەن؟ قالاي بولعاندا دا تۋعاننان شەت ەلدە ءوسىپ كەلە جاتقان ازامات ەمەس پە؟ قازاق تiلiن شەتەل تۇگىل ءومىر بويى قازاقستاندا تۋىپ-وسكەن كەي قازاقتارىمىز دا ۇمىتىپ، ماڭگۇرت بولىپ جاتقان جوق پا؟ سوندىقتان، ەگەر مۇستافا باۋىرىمىز تۇرىك نەمەسە نەمiس تiلiندە سويلەسiپ جاتسا، وعان كەشىرىممەن قاراۋ كەرەك بولار» دەگەن وي قايتا-قايتا الدىمىزدان وراعىتا بەرگەن. دەسە دە قازاق حالقىنىڭ اتىن بۇكىل الەمگە، جەر-جاھانعا ءمالىم ەتiپ جۇرگەن قايسار قازاقتىڭ ءوز انا ءتىلىن بىلمەۋى مۇمكىن ەمەس دەگەن ءۇمىت وتى دا ورەكپىگەن كوڭىلىمىزدى باسىپ، جىلت ەتكەن جاقسىلىق نىشانىنا جەتەلەي تۇسكەن. كەزدەسۋ بەلگiلەنگەن زال اپ-ساتتە-اق ابىر-سابىر بولدى دا قالدى. جالاڭداعان جۋرناليستەردiڭ بiرi بلوكنوت، قالامىن دايارلاسا، ەندى ءبىر پىسىقتاۋلارى شەتەلدiك ديكتوفوندارىن ارلى-بەرلى شىرتىلداتىپ، تاعى ءبىر رەت تەكسەرۋدەن وتكىزۋدە. قۇداي-اۋ مۇندا نەسiن ايتاسىڭ، رەسپۋبليكالىق بارلىق گازەتتەردiڭ ەكiلiء-ۇشتi وكiلدەرi ءجۇر. قازاق تiلiندە شىعاتىن گازەت-جۋرنال قالامگەرلەرiن بىلاي قويعاننىڭ ءوزiندە بۇگiنگi كەزدەسۋگە ورىس تiلiندەگi «كازاحستانسكايا پراۆدا"، "لەنينسكايا سمەنا»، «سپورت» گازەتتەرiنەن، كورەي تiلiندە باسىلاتىن «لەنين كيچي»، نەمiس تiلiندەگi «فرويند شافتتان» دا، ۇيعىرشا شىعاتىن «كوممۋنيزم تۋعي» جانە رەسپۋبليكالىق وتان قوعامىنىڭ گازەتى-حالىقارالىق «شالقار» اپتالىعىنان دا وكiلدەر كەلگەن. بۇلاردان بوگدە ارا-تۇرا جاس عالىمدار مەن استانالىق ستۋدەنت اعايىندار دا بوي كورسەتىپ قالادى. زال ءبىر ءسات سىلتىدەي تىنا قالعان. «كەلە جاتىر»،-دەدi وتىرعانداردىڭ بiرi. ويىمىزعا تاعى دا لياحات باۋىرىمىز ورالعان. ونىمەن كەزدەسكەندە دە العاش وسىنداي ەكىۇداي ويدا بولعانىمىز بار ەدi. بiراق كەزدەسۋىمىز باستالعان زاماتتا-اق بىزبەن ءوز انا تiلiندە سويلەسكەن كەلندiك باۋىرىمىز-لياحات الگىندەگى كوڭىلىمىزدى كۇپتى ەتىپ تۇرعان قويۋ تۇماندى سەيiلتiپ جiبەرگەن.

-اتا-بابامنىڭ كiندiك قانى تامعان قاسيەتتى توپىراققا كەلiپ وتىرىپ، سiزدەرمەن تۇركi نەمەسە نەمىس، اعىلشىن تiلiندە سويلەسسەم، ءوزiمنiڭ قانىم، جانىم قازاق بولا تۇرىپ، قازاق باۋىرىممەن سويلەسۋ ءۇشىن، جانىما اۋدارماشى ەرتiپ جۇرسەم، مەنiڭ كiم بولعانىم سوندا؟ وزدەرiڭiزگە بەلگىلى، قازاقستانعا كەلگەنiمە ءبىراز كۇن بولىپ قالدى. وسى كۇندەر iشiندە كوپتەگەن جەرلەردە ءوزىمنىڭ باۋىرلاستارىممەن جۇزدەسiپ، اتا-قونىس مەكەنىمدە كوپتەن ارمانداعان ماقساتىما جەتكەندەي كۇي كەشۋدەمىن. ول قۋانىشىمدا شەك جوق، ونى ايتىپ جەتكiزۋiم دە مۇمكiن ەمەس. جاڭا جوعارىدا ايتىپ كەتتiم عوي، مۇندا كەلگەنiمە دە بىرەر كۇن بولدى دەپ. الدىمەن مەنiڭ اتامەكەنگە كەلۋiمە قازاقستانداعى «وتان» قوعامى كوپ قامقورلىق جاسادى. العاشقى العىسىمدى مەن سولارعا ايتتىم. الگىندە بiرەۋiڭiز بiز جاقتاعى قازاق باۋىرلارىڭىزدىڭ ەجەلگi ءسالت-داستۇر، ادەت عۇرىپقا قالاي قارايتىندىعى، سوسىن انا تiلiندە سويلەي الۋ، الماۋى تۋرالى ماعان ورىندى سۇراق قويدىڭىزدار. شۇكىرشىلىك، باتىس مەملەكەتتەردە تۇراتىن قازاق اعايىندارىڭىز ازىرگە انا تiلiن، ەجەلگi ءسالت-داستۇرiن ۇمىتتى دەپ ايتا المايمىن. ويتكەنi ۇلكەن كiسiلەر جاستارعا قازاق حالقىنىڭ ادەت-عۇرپىن، ءانiن، كۇيiن، تiلiن ىلعي دا ۇيرەتiپ وتىرادى. مىنا مەنiڭ سiزدەردiڭ الدىلارىڭىزدا قازاقشا سويلەپ وتىرعانىم سول كiسiلەردiڭ مىقتىلىعىنىڭ ارقاسىندا. ال ەندى، توي-تومالاق، جيىن، باس قوسۋ، قايتىس بولعان كiسiلەردi جونەلتۋ، سۇندەت، قىز ۇزاتۋ، تاعى باسقا دا تولىپ جاتقان تويلار بiزدە كادiمگi قازاق حالقىنىڭ ەجەلدەن ميراس بولىپ، ۇرپاقتان-ۇرپاققا جەتكەن، جەتە بەرەتiن سالتى بويىنشا وتكiزiلەدi. قايتا مەنىڭ ەستۋىمشە، حالقىمىزدىڭ ءداستۇرiن، ۇمىتىلۋعا شاق قالعان تiلiن سiزدەر ەندi عانا قولعا الىپ جاتقان كورiنەسiزدەر. سوڭعى جىلدارى جۇزدەگەن قازاق مەكتەپتەرى جابىلىپ قالىپتى. گەرمانيادا قازاقشا ءتالiم-تاربيە، ءبىلىم بەرەتىن مەكتەپتەر جوق بولعانىمەن، بiزدەر ءوزارا انا تiلiمiزدە سويلەسەمiز. انا تiلiمiزدiڭ بiزدiڭ ءتۇرiكشە، اعىلشىنشا، فرانسۋزشا سويلەسۋىمىزگە ەشقانداي كەدەرگiسi جوق. وزگە تiلدەردi بiلگەنگە نە جەتسىن، ارينە، بiراق، الدىمەن انا تiلiندە سويلەي ءبىلۋ-جانى، قانى قازاق ءاربiرiمiزدiڭ ەڭ بiرiنشi كەزەكتەگى ادامي پارىزىمىز، قارۋىمىز بولسا كەرەك. باتىستاعى باۋىرلاستارىڭىزدىڭ تiل ءجونiندەگi پiكiرi ءازiرگە وسىنداي،-دەگەن ەدى لياحات باۋىرىمىز سوندا جينالعانداردىڭ ءبارiن دە ريزا ەتiپ. شىنىن ايتساق، سول ءسات ءوز جەرiمiزدە ءجۇرiپ، ءوز تiلiمiزدە كەيبiرiمiزدiڭ سويلەي المايتىنىمىز ەسiمiزگە ءتۇسiپ، ۇياتتان بەتiمiزدiڭ قىزارعانى دا راس بولاتىن.

-كەلiندەرiڭiز دە قازاق، اكە-شەشەسى دە تۇركيادا تۇرادى،-دەپ جالعاستىرعان ءسوزىن لياحات ودان ءارى.-ەكi كiشكەنتايىمىز بار. بالا ەمەس پە، دالاعا شىقسا، دوستارىمەن نەمىسشە سويلەسiپ كەتەدi. وعان دا وكپەلەي المايسىڭ، ويتكەنi ورتا سولاي. بiراق ورتا سولاي ەكەن دەپ كوز الدىمىزدا تiلiمiزدەن اجىراپ قالماقپىز با؟ جوق، ولاي ەمەس. بالالارىمىز ۇيگە كiرگەن بويى ولاردىڭ انا تiلiندە سويلەۋىن تالاپ ەتەمiز. مىنەكي، قازiر شۇكiرشiلiك، ولار قازاق تiلiندە ەركىن سويلەيدى...

انە، باتىسگەرمانيالىق قازاق وتباسىندا انا تiلiن جەتiلدiرۋ وسىلايشا ەشقانداي تiل تۋرالى زاڭسىز-اق جۇزەگە اسىرىلۋدا. ال بىزدە شە؟ تاعى دا ۇياتتان جەرگە قارايمىز. وي-سانامىزدى لياحاتپەن بولعان سول بiر اسەرلi كەزدەسۋ بيلەپ-اق العان ەكەن، قازiر بiر ساتكە مۇستافامەن جۇزدەسەتiنiمiزدi دە ەستەن شىعارىپ العاندايمىز. «كەلە جاتىر» دەدi شەتكى ورىندىقتا وتىرعان قاعىلەز جۋرناليست ورىندىعىنا بiر وتىرىپ، بiر تۇرىپ. ول وسىلاي دەپ اۋىز جيىپ بولعانشا قاسىندا قازاقستان لكسم ورتالىق كوميتەتىنىڭ، تاعى دا باسقا جاۋاپتى مەكەمەلەردiڭ جاۋاپتى قىزمەتكەرلەرi، قازاقستاندىق دوستارى، تانىستارى بار مۇستافا ىشكە ەنiپ تە ۇلگەردى. ونىڭ العاشقى ءسوزى «اسسالاۋماعالەيكۇم، قىمباتتى باۋىرلارىم!» بولدى.

- قوش كەلدiك، مۇستافا باۋىرىمىز!-دەپ شۋلاستىق اۋزىن تولتىرىپ «اسسالاۋماعالايكۋم» دەپ سالەمدەسكەن وتانداسىمىزعا كوڭiلiمiز تولىپ، رياسىز ريزاشىلىعىمىزدى بiلدiرە. الەمگە ايگىلى، دەگەنمەن، بiزگە تەك ەسiمi عانا تانىس تاەكۆوندو تارلانى - مۇستافامەن العاشقى جۇزدەسۋىمىز وسىلايشا باستالىپ تا كەتتى. شىمىر دەنەلى، سۇلۋ رەڭدi شەتەلدiك باۋىرىمىزدىڭ سوزدەرى دە نىق ەكەن. اڭگىمەنى ارىدەن ساباقتايدى.

-قازاق حالقىنا قاسىرەت بۇلتىن ءتوندiرگەن سوناۋ اشارشىلىق جىلدار،ودان كەيiنگi زۇلمات كەزەڭدەر بiزدiڭ اتا-بابامىزدىڭ كىندىك قانى تامعان جەرىن، ەلىن تاستاپ، پانا ىزدەپ، باس ساۋعالاپ باسقا ەلگە ەرىكسىز ۇدەرە كوشۋىنە ءماجبۇر ەتكەنiن مىنا وتىرعان سiزدەر مەنەن دە جاقسى بiلەسiزدەر،-دەپ باستاعان اڭگىمەسىن مۇستافا ءوزتۇرiك.-مiنە، سول جانىنا تالشىق iزدەگەن، قايتسەك تiرi كالامىز دەپ، امالسىز بوسقىن اتانىپ، اۋىر دا، ازاپتى ساپار شەككەندەردiڭ iشiندە مەنiن دە اكە-شەشەم بار ەكەن. ىقىلىم زاماننان قازاقستاننىڭ شىعىسىن مەكەن ەتكەن، سول بiرنەشە رۋلى ەل باستارىنا تۇسكەن قايعىلى قاسىرەت كۇندەرi جۇزدەپ، مىڭداپ جۇڭگو ەلىنە اسقان. بiزدiڭ اكەلەرiمiز تiپتi، ءۇندىستان، پاكيستان جەرلەرiندە دە از-كەم تۇراقتاپ، ودان تۇركياعا تارتقان. ارينە، جالعىز ەمەس قوي. مۇنىڭ ءوزى ۇلكەن بiر اڭگiمە. ەلدەن شىققان سول بiرنەشە مىڭ ادامنىڭ بiرنەشە مىڭداعان شاقىرىم جول ءجۇpin، تۇركياعا جەتكەنشە وتكەرگەن ازاپتى ساپارىندا قانشاسىنىڭ كوز جۇمعانىن مەن بۇگiن سiزدەرگە دالمە-دال ايتىپ بەرە المايمىن. بiراق ۇلكەن كiسiلەردەن ەستiپ-بiلۋiم بويىنشا ەلدەن شىققان سان مىڭ ادامنىڭ تۇركياعا امان-ەسەن از بولىگى عانا جەتكەن. مىنا ءبىز-سولاردىڭ ۇرپاعىمىز. دۇنيەگە 1954 جىلى كەلگەن ەكەنمىن. ال ءوزىمىزدىڭ ەلىمىزدىڭ، جەرiمiزدiڭ، وتانىمىزدىڭ قازاقستاندا ەكەندىگىن كەيىن ەس بىلگەندە عانا ۇعىندىم. اكەم مارقۇم شەشەمە ىلعي «وسى بالالارىم ەڭ بولماسا ءوز وتاندارىنىڭ قايدا ەكەنiن بiلiپ، بارىپ-كەلiپ تۇرسا نە ارمانى بار؟!» دەپ وتىرادى ەكەن. مىنە، وسى ساپارىمنىڭ ءوزى اكە ارمانىنىڭ ورىندالعانى، سونىڭ باستاۋى عوي دەپ قۋاناتىنىم راس. بۇرىنعىداي ەمەس، ءقازىر شەتەلدەرمەن قاتىناس جاقسارا ءتۇستi. بۇل بىزدەر ءۇشىن، اسىرەسە شەتەلدەردە جۇرگەن باۋىرلاستارىڭىز ءۇشiن ابدەن-اق ءتاۋiر شارۋا بولعالى تۇر.

مۇستافانىڭ اڭگiمە ءۇستiندە سونشالىقتى تولقىپ وتىرعانى بارىمىزگە دە ايقىن سەزiلiپ تۇردى. سويتسە-داعى بiزدiڭ تاعى ءبىر تاڭقالعانىمىز سونشالىقتى تولقىپ وتىرعانىنا قاراماستان شەتەلدىك زامانداسىمىزدىڭ ءوز اڭگiمەسiنە ءتۇرiكشە نەمەسە نەمىسشە ءبىر اۋىز ءسوز ارالاستىرماۋى ەدى. «جارىق دۇنيەگە شىر ەتىپ كەلگەلى بەرى جات ەلدە جۇرسە دە انا ءسۇتiمەن دارىعان انا تiلiن قۇرمەتتەۋ ءدال وسىنداي-اق بولار» دەدىك ىشتەي.

مۇستافا باۋىرىمىزعا العاشقىلاردىڭ بiرi بولىپ سۇراق قويعان جۋرناليست ارىپتەسىمىز اعىنان جارىلا:

-شىنىمىزدى ايتساق، ءوزiڭدi سىرتتاي ەسىتكەنiمiز بولماسا جۇزدەسiپ وتىرعانىمىز بۇگىن عانا. ءومىربايانىڭدى تولىق بiلمەيمiز. سوندىقتان دا ەندiگi اڭگiمەنiڭ تۇپ-توركiنiن سولاي قاراتا بۇرساڭ دەيمiز. ونىڭ ءۇستiنە ۇزىنقۇلاق اعايىنداردان ءوزiڭدi ءوزiمiزدiڭ ءارiپتەسiمiز ەكەن دەپ تە ەسiتiپ قالدىق،-دەدى.

الگiندە عانا ءجۇزiندە-مۇڭ تابى، جانارىندا-سون-و-ۋ-ۋ بiر قاسىرەت جىلدارىنداعى قازاقستان-تۇركيا ازاپتى ساپارىندا جان كەشكەن اعايىندارىنا، تۋعاندارىنا، قانداستارىنا دەگەن جاناشىرلىق سەزiمi سەبەلەگەن مۇستافا وڭىنە وسى ءبىر ءسات قان جۇگiرگەندەي كۇيگە ەنiپ، رياسىز جىميدى.

• وتىز التى جىلدىق عۇمىرىم iشiندە سiزدەردi تاڭقالدىرا قويارلىقتاي تاۋ قوپارىپ، تاس بۇزعانىم جوق قوي دەپ ويلايمىن. مەنى شەت ەلدە-تۇركيا توپىراعىندا ءونىپ-وستى دەمەسەڭىزدەر، جاستىق كەزىم، اسىرەسە، بالالىق شاعىم، ەس بىلگەنگە دەيiنگi كۇندەرiم وزدەرiنiزدiڭ بالالىق شاقتارىڭىز سياقتى الاڭسىز ءوتتى. ارينە، ونداي كەزدەردiڭ، دالىرەك ايتقاندا اكە-شەشە ماپەلەۋiندەگi سول بiر ءتاتتى، قىزىعى دا، شىجىعى دا مول ساتتەردiڭ تەز ءوتiپ كەتەتىنi دە، الاڭسىز، ۋايىمسىز بولاتىنى دا شىندىق. مەكتەپتى ءتۇرiك تiلiندە وقىدىم. ويتكەنى، تۇركيادا قازاقشا مەكتەپ جوق قوي. ال ەندi ەسەيiپ، ەس بiلگەن تۇستا، جوعارى سىنىپقا بارعاندا الدىما مىناداي ۇلكەن ماقسات قويدىم: ول ماقساتىم-ەسەيگەندە جۋرناليست بولۋ ەدى. سول كەزدە، شىنىمدى ايتسام، جۋرناليست بولۋ وڭاي، ءارى قىزىقتى كورىنەتىن-دى. سوندىقتان دا العا قويعان ارمانىما قاتتى تالپىندىم. ءسويتiپ 1970 جىلى تايۆان مەملەكەتتىك ۋنيۆەرسيتەتiنiڭ جۋرناليستيكا فاكۋلتەتىنە ءتۇستىم. ارىپتەستەرiڭiز ەكەنiمدi الگىندە بىرەۋلەردەن ەستiپ قالدىق دەدiڭiزدەر عوي. ول راس، ەسىتكەندەرiڭiز-شىندىق. ماماندىعىم-جۋرناليست. وسى رەتتە مەن سiزدەرگە تاعى بiر شىندىقتىڭ بەتىن اشايىن. ماماندىعىم جۋرناليست بولعانىمەن، مەن بۇل سالادا iستەگەنiم جوق. نەگە ەكەنiن بiلمەيمiن، مەن ءوزiم جاستايىمنان اۋەستەنگەن كۇرەس ونەرى قول بۇلعاپ شاقىردى دا تۇردى. ونىڭ بەرگى جاعىندا «جۋرناليست بولۋ وڭاي، ءارi قىزىقتى. كەرەگiنشە ەل ارالاپ جۇرەتiنiڭ جانە بار» دەگەن ويىم دا شىندىققا ۇلاسپادى. سەبەبى، ناعىز، شىن ءمانiندەگi جۋرناليست بولۋ، سويتسەم، قيىننىڭ قيىنى ەكەن. بۇعان قاراپ، سىزدەر مەنi «قيىندىقتان قورىققان ەكەن» دەپ قالماڭىزدار. باتىس ەلدەرiندەگi اتى شۋلى جۋرناليست بولماسام دا، ورتانقول مامان بولۋعا تالابىم دا، مۇمكiندiگiم دە بار ەدi. بiراق جۇرەككە ءامىر جۇرمەيدى دەگەندەيiن، جاڭا جوعارىدا ايتتىم عوي، جاتسام دا، تۇرسام دا تابيعاتى تىلسىم، ءتۇسiنگەن ادامعا دا، تۇسىنبەگەن ادامعا دا قۇپياسى مول، ءادiس-ايلاسى جەتەرلiك تاەكۆوندو تەكپiشەگi مەنi ءوزiنە تارتتى دا تۇردى. اقىرىندا ونىڭ سوڭىنا بiرجولاتا تۇسكەنiمدi ءوزiم بايقاماي قالدىم. وسى جولدا جاپونيا، جۇڭگو، كورەيا ەلدەرiندە بولىپ، جۇرەگىم قالاعان، كوڭiلiم سۇيگەن-بۇگiندە سپورت الەمiنiڭ ۇلكەن ءبىر سالاسىنا، كوكجيەگىنە اينالىپ وتىرعان تاەكۆوندومەن اينالىسۋعا شىڭداپ-اق كiرiسiپ كەتتiم. بۇل ساپارلارىمدا «جۋرناليست بولۋ ەكiنiڭ بiرiنiڭ قولىنان كەلە بەرەتىن شارۋا ەمەس ەكەن،  ال سپورتشىلىققا سونشالىقتى  تالانتتىڭ دا، تەر توگۋدىڭ دە قاجەتى شامالى شىعار» دەگەن ويىم دا تەرىسكە شىقتى. بۇگiندە ءوزiمنiڭ ءجۇرiپ وتكەن قىسقا عانا سپورتتىق سوقپاعىما بۇرىلىپ قاراپ، باعدارلاي زەر سالسام، شىڭداپ كىرىسكەن ءىسىڭنىڭ، العا قويعان ماقساتىڭنىڭ ۇدەسiنە جەتۋ ءۇشiن از تەر توكپەيتiنiڭ، نەشە ءتۇرلى قيىنشىلىقتاردى باسىڭنان وتكەرەتiندiگiڭە تاعى دا ءبىر كوز جەتكiزگەندەي بولامىن. بۇل قىزىعىنان گورi ماشاقاتى مول ونەردiڭ مەنiڭ ءوز باسىما تيگiزگەن پايداسى دا زور بولدى. وسىناۋ سپورت ونەرi جولىندا مەن الدىمەن ۇلتتىق نامىسىمدى شىڭداعانداي بولدىم. ارينە، سىزدەر ءاربiر سپورتشى بويىندا نامىس جiگەر-قايرات، ونىڭ iشiندە اسىرەسە، ۇلتتىق نامىسى بولماسا ول سپورتشىنىڭ ءاردايىم ءساتسiزدiككە ۇشىرايتىنىن جاقسى بiلەسiزدەر. سوسىنعى بەرگەنi-مەن الدىمەن سۋارىلعان بولاتتاي شىنىقتىم، ەل ارالاپ، جەر كوردiم، مۇقىم الەمنىڭ ءارتۇرلى ادامدارىمەن جۇزدەستىم، جاقىنداستىم، پiكiرلەستiم. سپورت قاشاندا ەل مەن ەلدi، ادام مەن ادامدى جاقىنداستىرادى، دوستاستىرادى. سپورت ءتىلى-ورتاق ءتىل. تاعى ءبىر ايتا كەتەتىنىم، وسى ۋاقىت ارالىعىندا مەن قازاق جانە ءتۇرiك تiلدەرiنەن باسقا جاپون، جۇڭگو، نەمىس، اعىلشىن تiلدەرiندە ەركىن سويلەۋدى مەڭگەردىم.

ءيا، مۇستافا سوڭعى سويلەمدەرiن مەيiرلەنە، تەبىرەنە ايتتى. شىنىندا دا ونىڭ ءداپ قازiر قالاي ايتسا دا، تiپتi ماقتانا، كوتەرىلە سويلەسە دە قۇقى بار ەدi. بiراق كوتەرiلiپ سويلەۋ، كوكiرەگiن قاعىپ، ماقتانگەرشiلiك قاسيەتتىڭ ق ۇلى بولۋ سياقتى پاسىق سەزiم، جيىركەنىشتى ادەت مۇستافا بويىندا جوق ەكەن. بiزدiڭ وعان ءا دەگەندە-اق ريزا بولعاندىعىمىز دا سوندىقتان. بۇتكىل جەر جاھاندى ءوزiنiڭ سپورتشىلىق ونەرiمەن، تاەكۆوندو سىندى تابيعاتى تىلسىم شىعىستىڭ قاھارلى جەكپە-جەگiنiڭ قىرىن دا، سىرىن دا اسقان شەبەرلiكپەن مەڭگەرۋمەن ءتانتى ەتكەن شەتەلدiك قازاق باۋىرىمىزدىڭ ءوز اۋزىنان الەم حالىقتارىنىڭ التى تiلiندە ەركىن سويلەيتiنiن ەسiتكەنiمiزدە، شىنى كەرەك، بار بولعانى ءوز انا تiلiمiزدەن وزگە ءبىر عانا تiل بiلەتiن ءوزiمiزدi ونىڭ  جانىندا تiلi شىقپاعان بالاداي سەزىندىك. التى تiل! بiر ادامنىڭ وسىنشاما تiلدە ەركىن سويلەۋى، تاڭقالارلىق، ريزا بولارلىق جاعداي. قازاق ءتىلىن ءبىلۋ –  بۇل تiل ونىڭ انا ءتىلى، تۇرىكشە بىلەتىنى ول تۇركيادا ءتۋىپ-وستى، سول تىلدە بiلiم الدى، ال نەمىسشە بiلەتiنi ونىڭ قازiرگi ءومiرi ميۋنحەندە – كiل نەمiستەردiڭ اراسىندا وتۋدە. سوندا اعىلشىن، جاپون، جۇڭگو تiلدەرi وعان نەگە كەرەك بولدى ەكەن؟ ماجبۇرلىكتەن بە، جوق الدە ونىڭ باسقا سەبەپتەرi بار ما؟ ءبىزدىڭ وسى ساۋالدىڭ تۇبىنە جەتە الماي وتىرعانىمىزدى ۇققانداي، مۇستافا باۋىرىمىز اڭگىمەسىن ودان ءارi ءوزi جالعاستىرىپ اكەتتى.

-جاڭا جوعارىدا وزدەرiڭiزگە ايتقانداي جاستىق شاعىمدى بiلiم، سپورت ونەرىن ىزدەۋمەن شىعىستىڭ ۇلكەندى-كىشىلى ءبىراز ەلدەرىندە وتكىزدىم. ال ەندi وسىنداي iزگi ماقساتپەن جۇرگەندە سول ەلدەردiڭ، جەرگiلiكتi حالىقتىڭ، ۇلتتىڭ ءتىلىن بىلمەسەڭ، جالپى جاعدايىنان حاباردار بولماساڭ، وندا العا قويعان مۇراتىڭنىڭ ورىندالۋى، وعان قول جەتكiزۋدiڭ ەكىتالاي ەكەنiن ۇقتىم. ادامداردىڭ بiر-بiرiنiڭ جانىن، جايىن ۇعىنۋ ءۇشiن تiلدiڭ كەرەمەتتەي ءرول اتقاراتىنى كiمگە دە بولسا تۇسىنىكتى عوي. سوندىقتان، مەن ءوزiم جۇرگەن ەلدەردە جەرگiلiكتi ۇلتتىڭ ءتىلىن، سالت-داستۇرلەرiن، مادەنيەتiن بiلۋگە، مۇمكiندiگiنشە سولاردى تەزدەتىپ ۇيرەنىپ الۋعا كوڭىل اۋداردىم. مۇنىڭ ءوزى ەڭ الدىمەن سول ەلدiڭ جەرگiلiكتi حالقىنا دەگەن ۇلكەن قۇرمەت بولسا، ەكiنشiدەن، ادامدارمەن ەركىن سويلەسىپ، ويىمدى ەركiن جەتكiزەتiنiمدi بىلاي قويعاننىڭ وزىندە رۋحاني ورەمدi ءوسiرiپ، الەم حالىقتارىنىڭ تۇرمىس-تiرشiلiگiن، ادەت-عۇرپىن تەرەندەتiپ بiلۋiمە كومەگىن تيگiزەدi. ال ەندi شىنىمدى ايتسام ءار حالىقتىڭ تiلiن بiلگەن ادام ءوزىن شەت مەملەكەتتەردە ەركiن سەزiنەدi ەكەن. ونى مەن ءوز باسىمنان كەشiرiپ جۇرگەن جانمىن...

مۇستافا ءوزiنiڭ تiل تۋرالى ويىن، پىكىرىن وسىلايشا پايىمدايدى. ءبىز بولساق شەتەلدىك باۋىرىمىزدىڭ ورەسiنiڭ، سانا-سەزiمiنiڭ سونشالىقتى جوعارى ەكەندiگiنە، كوڭiلiنiڭ وياۋ، كوزىنىڭ اشىق، ءتۇسiنiگiنiڭ مولدىعىنا ىشتەي ريزاشىلىعىمىزدى بiلدiرە وتىرىپ، ءوزiمiزدەگi رەسپۋبليكامىزداعى ءتىل ماسەلەسىن ەرىكسىز ويلاپ، جانىمىز جاسي تۇسەدى. جاسي تۇسەتىنى-ومiرگە قازاق بولىپ كەلiپ، بiراق بiر اۋىز قازاقشا سويلەي المايتىنداردىڭ قالالىق جەردى بىلاي قويعاننىڭ ءوزiندە باسقا ۇلت وكiلدەرi ارالاسقان اۋىلدى جەرلەردە دە كوبەيىپ بارا جاتقاندىعى. ءاسiرەسە، قالا جاستارىنىڭ بۇگiنگi جايى ەس بiلەر، ءجون ۇعار قازاق اعايىندارىن كاپالاندىرۋدا. ويتپەگەندە شە؟ كوز الدىمىزدا قاسيەتتى انا تiلiمiزدەن، ارالىمىزدىڭ تارتىلىپ بارا جاتقان سۋىنداي اجىراپ قالا جازداپ، قالت-قۇلت ەتىپ تۇرعان جوقپىز با؟ ايتەۋىر. ءتىل تۋرالى زاڭ شىعىپ، قۇلازىعان كوڭىلىمىزگە ازىرشە مەدەت بولىپ تۇر. سوڭعى جىلدارى جابىلىپ قالعان 800-گە تارتا قازاق تiلiندە ءدارىس بەرەتىن مەكتەپتەردiڭ ورنىن تولتىرۋ دا ارالدىڭ ارناسىن باياعى قالپىنا كەلتىرۋدەن وڭاي ەمەس-اۋ، ءسىرا! ويتكەنى، تiلiمiزدiڭ سونشالىقتى داعدارىسقا ۇشىراپ، جويىلىپ كەتە جازداعانىنا قاراماستان ارامىزدا ءالى دە بولسا ءومiرلiك، ماڭگiلiك ءمانi بار وسى ماسەلەگە ءاتۇستi، تiپتi ءجۇردiم-باردىم قارايتىن ءوز قانداستارىمىز تولىپ جاتىر. ولار ءۇشiن الدىڭعى كەزەكتەگi iءس-وز ۇلتىنىڭ ماڭگiلiك بولۋى ەمەس،قارنى توق، كويلەگى كوك بولسا بولعانى! تiلiنەن، دiنiنەن، ادەت-عۇرىپ، سالت ءداستۇرiنەن ايرىلعان ۇلتتىڭ-ۇلت بولۋدان دا ايرىلاتىنى ولاردىڭ كاپەرىنە دە كiرiپ شىقپايدى-اۋ! وسىدان كەيىن كوڭىلىڭ قالاي جاسىمايدى؟ ال ەندi ءوز قانداستارىمىز، باۋىرلارىمىز قازاق تiلiنiڭ، انا ءتىلىمىزدىڭ تاعدىرىنا وسىلايشا شەكەسiنەن قاراپ جۇرگەندە رەسپۋبليكامىزدا تۇراتىن باسقا ۇلت وكiلدەرiنەن جاناشىرلىق، قايىرىمدىلىق كۇتىپ، تiلiمiزدiڭ دامۋىنا قول ۇشىن بەرگiن دەۋiمiزدiڭ ءوزi دە ۇيات-اۋ، ۇيات! جانە ونىڭ ۇستىنە ول اعايىنداردىڭ وزدەرى دە پالەنباي جىلداردان بەرى قازاقستاندا تۇرىپ، جەرگiلiكتi ۇلت ءتىلىن ۇيرەنۋگە، قۇرمەتتەۋگە سىڭاي تانىتار ەمەس. ول ءتۇسiنiكتi دە. جۇرتتىڭ ءبارى «بارعان ەلiمدە جەرگiلiكتi ۇلتتىڭ تiلiن، ءسالت-داستۇرiن بiلۋدi العاشقى مiندەتiم سانايمىن دەيتiن مۇستافا باۋىرىمىزداي دەيمiسiڭ؟! ءيا، ونداي ادامدار ساۋساقپەن سانارلىق شىعار-اۋ! ويىمىزدى مۇستافاعا قويىلعان تاعى بiر سۇراق ءبولiپ جiبەرەدi. بۇل جولى بiزدiڭ جۋرناليست اعايىنىمىزدىڭ ساۋالى بىلايشا ءوربىدى:

-مۇستافا باۋىرىمىز، مىناۋ ءوزى تاەكۆوندو دەگەن سپورت ءتۇرi بiزدiڭ ەلدە كەنجەلەپ قالعان بولۋ كەرەك، ويتكەنi بۇل تۋرالى ءبىز سوڭعى جىلدارى عانا ەستىپ-بىلىپ ءجۇرمىز. وندا دا اتاق-داڭقى بۇكىل الەمگە ءمالiم سپورتشى كينواكتەر، قىتايلىق جىگىت بريۋس لي ارقىلى، دالىرەك ايتساق، ول جايلى تۇسىرىلگەن جانە بۇگىندە الەمنىڭ جۇزدەگەن، مىڭداعان كينوتەاترلارىندا، بەينەسالوندارىندا كورسەتiلiپ جۇرگەن كينو تاسپالارى ارقىلى. مەنiڭ ويىمشا، بۇل جiگiتتiڭ جاسى وزىڭمەن شامالاس، نەمەسە ءوزiڭنەن كوپ بولسا بەس-التى جاس ۇلكەندەۋ بولار. بiراق مەنiڭ ايتپاعىم بۇل ەمەس. سول جiگiت الەم كوكجيەگىنە جۇلدىزداي جارق ەتتى دە، جاس عۇمىرى ەرتە ءۇزiلدi. ەرتە ءۇزiلگەنمەن ارتىنا وشپەستەي ءىز قالدىردى-اۋ دەپ ويلايمىن. ال ەندi بiزدiڭ بىلۋىمىزشە ول جىگىت تە شىعىستىڭ قاھارلى جەكپە-جەگىن شەگىنە جەتكىزە مەڭگەرگەن، كوزi جۇمىلعانشا ءوز حالقىنىڭ نامىسىن قورعاپ وتكەن ۇلكەن جۇرەكتi ازياتتاردىڭ بiرi بولسا كەرەك. وسى ورايدا بiز دە سەنi شەتەلدە تۇرساڭ دا ءوز حالقىڭنىڭ، قازاعىننىڭ اتىن ايداي الەمگە پاش ەتiپ جۇرگەن اياۋلى ۇلى دەپ بiلەمiز. قاھارلى جەكپە-جەكتە تالاي رەت چەمپيون اتانىپ، التىنشى داننىڭ يەگەرى بولعانىندى دا ماقتانىشپەن جىر ەتەمiز. بiلۋiمشە، بۇگىندە بۇكiل ەۆروپا مەملەكەتتەرiندە تاەكۆوندو سپورتىنان مۇنداي دارەجەلi ەكi-اق ادام بار كورىنەدى. سونىڭ بiرi - ءوزiڭ ەكەنسiڭ! قانداي عانيبەت بۇل! وسىلاردىڭ ءبارiن ايتىپ وتىرعان سەبەبiم، سەن ءوزىڭ شىعىس ەلدەرiندە وقىپ، سپورت كوكجيەگىنە سوندا ءجۇرiپ قول جەتكiزدiڭ. جاستىق شاعىڭ سوندا -شىعىستا ءوتتى. وسى جولداردا سەنiڭ بريۋس ليمەن كەزدەسپەۋiن مۇمكiن ەمەس قوي دەپ ويلايمىن. ەگەر كەزدەسسەڭ، ونى بىلسەڭ سول تۋرالى دا ايتساڭ دەگەن تىلەك بار. سەبەبى، بريۋس ليدiڭ ءولiمi تۋرالى اركىم ءارقالاي ايتادى.

وسى ءسات مۇستافا ءجۇزى ءسال كۇرەڭىتىپ، جانارلارى مۇڭدانا قالعانداي كورiندi بiزگە. ارينە، مۇستافانىڭ ءداپ قازiرگi جاي-كۇيiن دە ءتۇسiنۋگە بولادى. جاستايىنان بiلiم قۋىپ، شىعىس ەلدەرىندە، شەت مەملەكەتتەردە جۇرگەندە تالاي-تالاي قيىندىقتاردى باسىنان وتكەرگەنiندە داۋ جوق-اۋ، ءسىرا! بالكىم، ءدال قازiر مۇستافا باۋىرىمىز سوندا وتكەرگەن كۇندەرiن ەسiنە الىپ وتىر ما ەكەن، يا بولماسا اققان جۇلدىزداي جارق ەتiپ، ماڭگiلiك كوز جۇمعان سپورتشى، كينواكتەر بريۋس ءليدى ويلادى ما ەكەن، ول جاعى بiزگە بەلگiسiز، بiراق، ايتەۋىر ونىڭ كوڭiلiنiڭ بiر ساتكە قۇلازىعانى بiزدەرگە ايدان انىق سەزiلiپ تۇردى. «بريۋس ليدە نەسى بار ەدى، قاراپ وتىرماي» دەپ ءارiپتەسiمiزدi دە iشتەي كىنالاپ الدىق. دەسە دە، بۇل سۇراقتى قويۋ، شىنىندا دا، زالدا وتىرعان ءاربiرiمiزدiڭ كوكەيىمىزدە بار ەدى. سوندىقتان دا ەشكىم ەشنارسە دەۋگە ءداتى بارماي، مۇستافانىڭ جاۋابىن كۇتكەن بويى بەزەردiك  تە قالدىق.

-يا، ول كەزدەر، 1970 جىلدارى بريۋس ليدiڭ اتاعىنىڭ جەر جارىپ تۇرعان كەزى ەدى،-دەپ باستادى مۇستافا ءسوزىن.  - مەنىڭ ويىمشا بريۋس ءليدىن اتىن ەسىتكەن ءاربiر ءجاسوسپiرiم دال سونداي بولۋدى ارماندايتىن. مۇنداي سەزىم ءوز باسىمنان دا ءوتتi. سونشالىقتى مۇقىم الەمگە اتى ءماشھۇر بولعانىمەن-تاەكۆوندودان ول نەبارi ءتورتiنشi داننىڭ يەگەرi ەدi. بۇل جەردە سiزدەر مەنi دۇرىس ءتۇسiنiڭiزدەر. ءوزىم التىنشى داننىڭ يەگەرى بولعاندىقتان ونى كەمسiتiپ وتىرعانىم جوق. تاەكۆوندو سياقتى قاھارلى جەكپە-جەكتە ءتورتiنشi دان دارەجەسىنە كوتەرىلۋ دە وڭاي شارۋا ەمەس. الدىمەن، مەن بريۋس ليدiڭ مىقتى سپورتشى ەكەنىن ايتۋىم كەرەك. جاڭا سۇراق بەرگەن باۋىرىم مەنىڭ بريۋس ءليدى تانۋ، تانىماۋىم تۋرالى ايتۋىمدى وتىنگەن ەدi. ەندi سوعان توقتالايىن. جالپى بۇل تاەكۆوندو دەگەنiڭiز كورەي سپورتى. قازاقشالاعاندا «اياق-جۇدىرىق رۋح» دەگەن جەكە-جەكە سوزدەردەن تۇرادى. ياعني، اياعىڭ دا، جۇدىرىعىڭ دا كەۋدەڭە، سەزiمiڭە باعىنۋ دەگەن ءسوز عوي. بiردi ايتىپ، بiرگە كەتiپ جاتقانىما كەشiرiم ءوتiنەمiن. ال بريۋس ليگە كەلسەم، ول ەكەۋمiز بiر مەكتەپتە-بiرگە جاتتىق. العاشقى تانىستىعىم دا سول جاتتىعۋ ءۇستiندە بولدى. ول مەنەن بiراز ەرەسەكتەۋ ەدى. ونىڭ كۇرەسى، ءجۇرىس-تۇرىسى، شىمىر، سۇلۋ دەنەسى شىنىندا دا كوزدiڭ جاۋىن الۋشى ەدى. ءاسiرece، قىم-قيعاش وقيعالى فيلم تۇسىرگەلى جۇرگەن رەجيسسەرلەرگە ول تاپتىرمايتىن اكتەر ەدى-اۋ، مارقۇم. بريۋس ليدiڭ مۇقىم الەمگە ءا دەگەننەن-اق تاراپ كەتكەنى، مىنە، وسىنداي فيلمدەردiڭ ارقاسى. ول كوپتەگەن فيلمدەردە باستى رولدەردە وينادى. سپورتتىق، اكتەرلiك تالانتىمەن قوسا ونىڭ بويىندا مەنىڭ ءوز باسىم اسا قۇرمەتتەيتiن ۇلتتىق نامىسى جوعارى جiگiت بولاتىن. ول ءقايسىبىر شەتەلدە جۇرمەسiن، الدىمەن ءوزiنiڭ قىتايلىق ەكەنىن ايتاتىن ەدi. مەنiڭ قانىم دا، جانىم دا جۇڭگو. سوندىقتان مەن ءوز حالقىمنىڭ، ۇلتىمنىڭ نامىسى جولىندا جانىمدى دا ايامايمىن» دەيتىن. ال ەندى ونىڭ ءولiمi تۋرالى، ارينە، الىپ-قاشپا اڭگىمەلەر كوپ-اق. شىنىن ايتسام، ول كوز جۇماردا مەن ونىڭ باسى-قاسىندا بولعانىم جوق. بiراق مەنiڭ ويىمشا، مەنiڭ بiلۋiمشە ونى ولتىرگەندەر مافيا ەمەس، بريۋس لي ەز اجالىنان قايتىس بولدى. بiرگە جۇرگەنiمiزدە ول «باسىم اۋىرادى» دەپ جيi ايتۋشى ەدى. ونىڭ تىم ەرتە كوز جۇمۋىنا سول ناۋقاسى سەبەپ بولعان شىعار دەيمىن.

مۇستافانىڭ وسى اڭگiمەسiنەن بiز ونىڭ تاعى ءبىر ازاماتتىق، قاراپايىمدىلىق قىرىن ۇققانداي بولدىق. سەبەبى، ءوزى التىنشى داننىڭ يەگەرi بولىپ وتىرىپ، «مەن بريۋس ليدەن دە مىقتى ەدىم» دەپ ءبىراۋىز ءسوز قوسپاعانى. قايتا ءارiپتەسiنiڭ سپورتتىق، اكتەرلىك، ازاماتتىق جاعىنا تەرەڭدەي توقتالىپ، جالىن عۇمىر كەشكەن قىتايلىق ازاماتتىڭ رۋحىن جوعارى كوتەرىپ، قاستەرلەپ، قۇرمەتتەپ وتىر. مىنە، مۇنىڭ ءوزى دە ەكىنىڭ بiرiنiڭ قولىنان كەلە بەرمەيتiن شارۋا. ادەتتە، ونەر ادامدارى، ونىڭ iشiندە سپورتشىلار اراسىندا بiرiن-بiرi كورە الماۋشىلىق، كۇندەۋشىلىك سياقتى تەرiس قاسيەتتەردiڭ از دا بولسا بوي كورسەتiپ قالاتىن كەزدەرى بولادى. مۇنداي وقيعالاردى بىردى-ەكىلى ءوزiمiزدiڭ دە بايقاعانىمىز بار ەدى. ارينە، جاقسى ەمەس. ال، مۇستافا باۋىرىمىزدىڭ بويىندا ونداي پاسىق قاسيەت جوق ەكەن. بiزدiڭ قۋانعانىمىز دا سوندىقتان. ءسوز ورايى كەلگەندە مۇستافاعا بiز دە كوكەيiمiزدەگi سۇراقتى قويدىق. وعان وسى قازاقستان لەنين كومسومولى سىيلىعىنىڭ لاۋرەاتى، تالانتتى سۋرەتشى، كەزiندە موسكۆادا كاراتەدەن قالالىق جارىستا چەمپيون اتانعان سپورتشى، مۇستافانىڭ قازاقستاندىك دوسى، قازاقستان كاراتە فەدەراسياسىنىڭ پرەزيدەنتى بەكسەيىت تۇلكييەۆپەن بۇدان بiر-ەكi كۇن بۇرىنعى ارادا وتكەن اڭگىمە سەبەپ بولعان ەدى. اڭگىمەدەن اڭگiمە تۋىنداپ كەتiپ، بەكسەيىت سوندا: «مۇستافا دا سوندا بىرنەشە فيلمگە ءتۇسىپ ۇلگەرگەن» دەگەن-دى. ال بiز بولساق، سول ساتتە بەكسەيىتكە: «نەسi بار، بiزدiڭ مۇستافا باۋىرىمىز دا شىتىرمان وقيعالى فيلمدەرگە ىزدەسە تاپتىرمايتىن كەيىپكەر عوي. سۋرەتىنە قاراعاندا رەندى جiگiت بولۋ كەرەك» دەگەنبiز ءوز ويىمىزدى، پىكىرىمىزدى بiلدiرiپ. ەندى سول بەكسەيىت ايتقان ءسوزدiڭ شىندىعىن مۇستافانىڭ ءوز اۋزىنان ەسىتكەلi وتىرمىز.

-بىرنەشە كينوعا تۇسكەنىم دە راس،-دەدى بiزدiڭ سۇراعىمىزعا جىميا جاۋاپ بەرە وتىرىپ. -كينوعا ءتۇسۋ دە وڭاي ەمەس ەكەن. وسى ۋاقىتقا دەيiن التى كينودا باستى رولدەردە وينادىم. ال، جالپى شىنىمدى ايتسام، كينوعا تۇسەمiن-اۋ دەگەن بۇرىن-سوڭدى ويىمدا جوق ەدى. ول ءوزi بىلاي باستالدى. بiردە، ويدا جوقتا تۇركياداعى كينورەجيسسەر دوسىم ۇيىنە قوناققا شاقىرىپ: «مۇستافا، ءبىر شىم-شىتىرىق وقيعالى فيلم ءتۇسiرگەلi ءجۇر ەدiم، سونىڭ باستى رولىندە ويناۋعا سەنى شاقىرسام با دەگەن ويىم بار، بۇعان قالاي قارايسىڭ؟» دەپ ءوز ويىن ايتتى. قيماس دوسىم ەدى، ۋادەمدى بەردiم، بiراق مەن دە: «سەنارييىن ءوزىم جازايىن» دەپ وعان شارت قويدىم. ول دا، مەن دە كەلىستىك. سونىمەن ومىرگە «الاتاي» دەگەن فيلم كەلدi. ونىڭ قىسقاشا مازمۇنى مىناداي:

ء-بىر قازاق جiگiتi باقىت ىزدەپ، تۇركيانىڭ استاناسى ستامبۋل قالاسىنا كەلەدى. ارادا ءبىراز ۋاقىت وتكەن سوڭ الگi جiگiت بiر قىزدى ۇناتىپ قالادى. بiراق وسى ارادا ورتاگا مافيا كيلiگiپ، جiگiتتi ءولتiرمەك بولادى. دەگەنمەن، كاراتەشى قازاق جىگىتى مافيا مۇشەلەرiنەن قورىقپاستان جالعىز ءوزى ولاردىڭ بiرنەشەۋىن سۇلاتادى. اقىرىندا مافيانىڭ ءۇش-تورت جiگiتi مۇنى قىسپاققا الادى. امالى تاۋسىلعان كاراتەشi جiگiت شىنىمەن-اق ساسادى. ويتكەنi، بiرiنشiدەن ول جالعىز عانا، ەكiنشiدەن، قالجىراپ، شارشاعان. ەندi نە iستەمەك؟ قول ۇشىن بەرەر ەشكiم جوق. جiگەرi قۇم بولعان جiگiت بiر جەرگە جاسىرىنادى. سوندا الگىلەر: «جىگىت بولساڭ، شىق بەرمەن» دەيدى ايقايلاپ. بۇل شىقپايدى. «باتىر بولساڭ بەرi شىق» دەيدi، تاعى شىقپايدى. «قازاق بولساڭ شىق» دەيدi، سوندا بارىپ كاراتەشى جىگىت ءوزiنiڭ ۇلتىنىڭ نامىسىن قولىنان بەرگىسى كەلمەستەن جاسىرىنىپ جاتقان جەرiنەن شىعادى دا، مافيامەن اقتىق ايقاسقا تۇسەدi. بiز بۇل فيلمدە قازاقتىڭ «قاماجاي» ءانىن، ۇلتتىق كيىمدەردى پايدالاندىق. «الاتاي» كينوفيلمiنەن باسقا «دۇشمان قارىنداستار»، «مۇسىلمان قارا ءتاجi»، «شاھادات»، تاعى باسقا دا تۇركيا فيلمدەرiنە ءتۇستىم. بۇل فيلمدەردiڭ باسقا ەلدەر فيلمدەرىنەن ءبىر ەرەكشەلiگi سول-مۇندا ەروتيكالىق كورiنiستەر مۇلدەم جوقتىڭ قاسى. تiپتi قىز بەن جiگiتتiڭ ءسۇيiسۋi، توسەكتە جاتۋى بiزدiڭ ەل كينوونەرiنە جات قۇبىلىس. بالكiم، ول دا دۇرىس شىعار دەپ ويلايمىن ءوز باسىم.

مۇستافا پiكiرiنە بiز دە iشتەي قوسىلىپ وتىردىق. شىندىعىندا بۇگiندەگi قازاق فيلمدەرiندە جالپى حالقىمىزدىڭ، ۇلتىمىزدىڭ سيپاتىنا كەلمەيتiن وسىنداي كورiنiستەر جيi كەزدەسiپ جاتادى. ەكى جاستىڭ، جالپى ەكى ادامنىڭ ءسۇيىسۋى دەگەنىمىز-بىزدىڭ تۇسىنىگىمىزشە ولاردىڭ بiرiن-بiرi جاقسى كورەتىندىگىن بiلدiرەتiن بولۋعا كەرەك. بىلايشا ايتقاندا، ەكi ادام اراسىنداعى ماحاببات، ءسۇيiسپەنشiلiك قوي. بۇل ارادا بiز بiر-بiرiنە ىنتىق جاندار تۋرالى ايتىپ وتىرمىز. بولماسا، انا مەن بالا، اكە مەن پەرزەنت، باۋىر مەن تۋىس، دوس-جاران اراسىنداعى بiر-بiرiنە دەگەن ماحابباتتار جەتەرلiك قوي. جاڭا مۇستافا ايتقانداي، قازاقي فيلمدەردە ەروتيكالىق كوpiنicتەرگە تىم تەرەڭدەپ بارا بەرگەنiمiز قالاي بولار ەكەن؟ ونسىز دا جاستارىمىزعا ەستەتيكالىق، ەتيكالىق تاربيە بەرۋدi سوڭعى جىلداردى تومەندەتiپ العان جوقپىز با؟ بۇگiندەرi رەسپۋبليكامىزدىڭ جۇزدەگەن جەتiم بالالار ءۇيiندەگi تاستاندىلار جاستارعا ءوز دارەجەسiندە ءتالىم تاربيە بەرە الماۋشىلىقتىڭ ناتيجەسi ەمەس پە؟ ءقازىر رەسپۋبليكا بويىنشا تاستاندى بالالاردىڭ 55 پروسەنتi جەرگiلiكتi ۇلتتىڭ، ياعني قازاقتىڭ قارا دومالاق بالالارى ەكەن! بۇل سيفردىڭ جىل سايىن وسە تۇسپەۋiنە كiم كەپiلدiك بەرە الادى؟ ارينە، ەشكىم دە ناقتى جاۋاپ بەرە الماس. سوندىقتان، ءاربiر اتا-انانىڭ بالا تاربيەسiنە كiشكەنتاي كەزىنەن باستاپ-اق كiرiسكەنى ءجون-اۋ. يا، بۇل ءوز الدىنا بولەك اڭگiمە. وسى ءسات ويىمىزدى جەلكە تۇسىمىزدان تۇرىپ، مۇستافاعا سۇراق قويعان جارىقشاق ءۇندi جۋرناليست ءارiپتەسiمiز بولەدi.

- مۇستافا باۋىرىمىز، سەن ءوزiڭنiڭ مىقتى سپورتشىلىعىڭنىڭ ارقاسىندا بۇتكىل قازاق حالقىنىڭ اتىن الەمگە پاش ەتتىڭ. سول ءۇشىن سەنىڭ قازاقستاندىق باۋىرلارىڭ ساعان قارىزدار دەپ ويلايمىن. وسى ورايدا مەنىڭ سۇراعىم مىناۋ ەدى: سەنiڭ تاەكۆوندو سپورتىنداعى ۇستازىڭ كىم، ول قايدا تۇرادى؟

مىناۋ بiر ورىندى سۇراق ەكەن-اۋ دەپ قالدىق بiز دە. شىنىندا دا مۇستافانىڭ وسىنداي دارەجەگە جەتۋiنە العاش جانە قوماقتى ۇلەس قوسقاندار، ارينە ۇستازدارى عوي. جالپى ۇستاز تۋرالى ويلاعاندا كىمنىڭ بولماسىن ويىنا تۇڭعىش مۇعالiمi تۇسەدi. مiنە، بiز دە ءقازىر ءوزىمىزدىڭ ءارىپ تانىتقان، بiلiم بەرگەن العاشقى ۇستازىمىز تۋرالى ويلاپ وتىرمىز. ال، مۇستافاعا سۇراق قويعان ارىپتەسiمiز ودان ءارiپ تانىتقان تۇڭعىش ۇستازى ەمەس، سپورتقا، تاەكۆوندوعا تاربيەلەگەن تۇڭعىش جاتتىقتىرۋشىسى تۋرالى سۇراپ وتىر.

-تاەكۆوندو-تابيعاتى تاڭعاجايىپ، قۇپياسى مول، بiلگەن سايىن بiلە تۇسسەم، ۇيرەنە تۇسسەم دەپ وزىنە تارتا بەرەتiن بيىك پاراساتتى سپورت ونەرi. جالپى سپورتتىڭ قاي ءتۇرi بولماسىن وڭايشىلىقپەن باس يە قويمايدى. ونىڭ سەبەبi، بۇل ونەر-سپورتشىلىققا دەن قويعان ءاربىر ادامنان جالىقپاي جاتتىعۋ مەن iركiلمەي ىزدەنۋدى، شارشاماي ماڭداي تەر توگۋدى تالاپ ەتەدى. ەگەر وسى شارتتاردىڭ بiرiن ورىنداي الماساڭ ساعان باس ءيۋى ەكىتالاي. ال بۇل جولدا ۇستازىڭنىڭ دا اتقاراتىن زور بولماق. مەن ءوزىم كوپ جىلدار بويى تاەكۆوندومەن جاتتىعىپ كەلەمىن. ۇستازدارىم دا كوپ بولدى. بiراق سولاردىڭ iشiندە ماعان كوڭىلى اۋىپ، وسى ءبىر تىلسىم سپورت ونەرiنiڭ قۇپياسىن اشۋىما، ونى جەتىك مەڭگەرۋىمە بۇگiندە سەۋلدە تۇراتىن پاك ير مان اتتى ۇلكەن جۇرەكتi ادام كوپ ەڭبەك سiڭiردi. بۇل كiسi توعىز دانى بار الەمدەگi جالعىز ادام. وسى كىسىدەن مەن تەك تاەكۆوندو ونەرىن عانا بiلiپ شىققان جوقپىن، سونىمەن قاتار ادامگەرشىلىك قاسيەتتەردi دە ۇيرەندىم. بۇل مەكتەپ ماعان ءومiر جولىمنىڭ ۇلكەن مەكتەبىندەي كورىندى. ودان كەيiنگi ۇستازدارىمنىڭ ءبىرى -حون سان مە دەگەن كiسi. ول دا مەنiڭ وسىنداي دارەجەگە جەتۋiمە تەر توككەندەردىڭ بiرi. ارينە ايتا بەرسەم ونداي ۇستازدار كوپ بولدى مەندە. مەن سولاردىڭ بارىنەن دە وزىمە قاجەت دەپ تاپقان قاسيەتتەردى ۇيرەنۋگە تىرىستىم. جالپى، شاكiرتتiڭ قانشالىقتى بiلiمدiلiگi كوبىنە-كوپ ۇستازىنا دا بايلانىستى ەكەنى بەلگىلى. ونى ءومiردiڭ ءوزi دە كۇندەلiكتi تiرشiلiگiمiزدە كورسەتiپ جۇرگەن سياقتى عوي.

وسى ورايدا بiزدiڭ ويىمىزعا ءوزiمiز مەكتەپ قابىرعاسىندا جۇرگەندە دە، ودان بەرى دە ىلعي شىرقايتىن «ۇستازىم» ءانiنiڭ قايىرماسى تۇسەدى:

ۇستازىم، مەنiڭ، ۇستازىم،

ءوزiڭمەن وتكەن قىس، جازىم

قالدىرعان ءىزىڭ ماڭگiلiك،

جادىمدا تۇرار جاڭعىرىپ،

ۇستازىم، مەنiڭ، ۇستازىم!

قانداي كەرەمەت ءان! ارينە، ۇستازىمىزبەن ءومiر بويى، قىسى-جازى بىرگە جۇرمەيمiز، جۇرە دە المايمىز، بiراق ونىڭ بەينەسiنiڭ، سiڭiرگەن ەڭبەگiنiڭ عۇمىر بويى جادىمىزدا جاڭعىرىپ تۇراتىنى شىندىق. مىنە، ۇستاز قۇدiرەتتiلiگi دەگەن سول!

بۇل كەزدەسۋگە جوعارىدا ايتىپ كەتكەندەي جۋرناليستەردەن وزگە سپورتشىلار دا، جاس عالىمدار مەن ستۋدەنتتەر دە قاتىستى دەپ. شىنى كەرەك، قاتىسقانداردىڭ اركايسىسىنىڭ كوكەيىندە بiر ەمەس، ەكi ەمەس، بىرنەشە سۇراقتار بار-اۋ. بiراق ۋاقىتى قۇرعىر تار عوي، مۇستافانىڭ وسى كەزدەسۋدەن وزگە شارۋاسى جوق دەيمiسiڭ. رەسپۋبليكا باسشىلارىنىڭ، قالا باسشىلارىنىڭ قابىلداۋىندا دا بولۋى كەرەك. سوندىقتان ۋاقىتتىڭ بارلىعى ساعات، مينۋتقا دەيiن ءبولiنiپ، گرافيك جاسالىنىپ قويىلعان. بۇل تۋرالى كەزدەسۋ الدىندا قازاقستان كومسومولىنىڭ جەتەكشىسى يمانعالي تاسماعانبەتوۆ قاتتى ەسكەرتكەن بولاتىن. قاتىسقانداردىڭ بiرiنەن سوڭ بiرiنiڭ سۇراق قويىپ جانتالاسىپ جاتقانى دا سوندىقتان بولسا كەرەك. ءوزىن رەسپۋبليكا تاەكۆوندو فەدەراسياسىنانمىن دەپ تانىستىرعان كورەي جىگىتى:

-مۇستافا، ءبىزدىڭ فەدەراسيانىڭ قۇرىلعانىنا دا كوپ بولا قويعان جوق. دەگەنمەن، وسى سپورت ءتۇرiمەن جاتتىعىپ جاتقان شاكiرتتەرiمiز بارشىلىق. ەگەر مۇمكiن بولسا جاتتىعۋ زالىمىزعا ءبىر ساتكە عانا باس سۇقساڭىز. شاكiرتتەرiمiز ءوزiڭiزدi بiر كورۋگە ىنتىق،-دەدi جالىنعانداي بولىپ.                          - ءتۇسiنەمiن، ءبارiن دە ءتۇسiنەمىن،-دەيدى مۇستافا سابىرلى ۇنمەن. - سiزدەرگە جولىعۋدى ءوزiم دە جوسپارلاپ كەلگەنمiن. قازاقستاندا تاەكۆوندو فەدەراسياسىنىڭ قۇرىلعانى تۋرالى بەكسەيىت تۇلكييەۆ دوسىمنان وتكەن جىلى ەسىتكەن ەدiم. كەلمەك بولىپ، دايارلانعان دا ەدiم. بiراق اياق استىنان تايۆانعا جارىسقا ءجۇرiپ كەتتiم دە كەلە الماي قالدىم. ال وسىلاي قاراي جۇرگەلى تۇرعانىمدا كورەياداعى تاەكۆوندو فەدەراسياسىنىڭ پرەزيدەنتiمەن سويلەسكەنىمدە، ول كiسi: «قازاقستاندا بiزدiڭ كورەي باۋىرلارىمىز بارشىلىق. تاەكۆوندودان فەدەراسيا قۇرعانىن دا ەسىتكەمiز. ەگەر ءسىز قازاقستانعا بارا قالساڭىز بۇتكىل وتانداستارىڭىزعا، بiزدiڭ كورەي باۋىرلارىمىزعا ۇلكەن سالەمىمىزدى جەتكiزiڭiز. ال تاەكۆوندو فەدەراسياسى ءۇشiن قاراجات كەرەك بولسا، ءبىز ول ءوتiنiشتەرiن ورىنداۋعا ءازىرمىز. ءتىپتى تالانتتى شاكiرتتەرiن بiزدiڭ ەلگە اكەلىپ جاتتىقتىرامىز دەسە دە قۇشاق جايىپ قارسى الامىز» دەگەن ەدى. مiنە، ول كiسiنiڭ سالەمiن جەتكiزدiم، ەندi قايتقانشا جاتتىعۋ زالدارىڭىزعا، بولاشاق سپورتشىلارعا بiر كiرiپ كەتۋگە ۋادە بەرەمىن.

كورەي جiگiتi مىناداي الەم تانىعان سپورتشىنىڭ شاكىرتتەرىنە قالاي دا ۋاقىت تاۋىپ بارامىن دەپ ۋادە ەتكەنiنە سەنەر-سەنبەسiن بiلمەستەن، قۋانعانىنان راقمەتىن جاۋدىرىپ جاتىر. زالدىڭ بiر سەكۋندقا عانا سىلتىدەي تىنا قالعانىن پايدالانىپ، بiز دە كوكەيiمiزدەگi تاعى بiر سۇراقتى قويدىق.

- مۇستافا، بۇدان ەكi جىل بۇرىن باتىس گەرمانيانىڭ تۇرعىنى، وتانداسىمىز لياحات ەسىمدى ازاماتپەن دە ءدال بۇگىنگىدەي كەزدەسۋ وتكiزگەن ەدىك. سوندا ءوزiڭدi بiزگە جاقىنىراق تانىستىرعان سول جiگiت بولاتىن. شىنى كەرەك، سول كەزدەسۋدە لياحات ارقىلى ءبىز شەتەلدىك وتانداستارىمىز تۋرالى، ولاردىڭ تۇرمىس-تiرشiلiگi، الەۋمەتتىك، ساياسي جاعدايلارىنان بiراز حاباردار بولعانىمىز بار ەدى. ەندi بiزدiڭ بiلگiمiز كەلەتiءنى-ول جاقتاعى وتانداستارىمىزدىڭ انا تiلiن بiلۋگە، حالقىمىزدىڭ ءان-جىرىن، ادەت-عۇرپىن ۇيرەنۋگە دەگەن ىقىلاسى ەدى.

- بۇل ماسەلەگە، اسىرەسە تiل ماسەلەسiنە الگىندە ءسوزiمنiڭ باسىندا توقتالعان ەدىم. وعان قايىرا سوقپاي-اق قويايىن. ءبىر سوزبەن ايتقاندا، مەن انا تiلiن بiلمەگەن ادامنىڭ ۇلتىن سىيلاماعانى دەپ ءتۇسiنەمiن. ال، ءان-جىرعا كەلەتىن بولساق، بiز ءوزiمiز دە توي-تومالاقتى ءانسiز، كۇيسىز وتكىزە المايمىز. اتا-بابامىزدىڭ ادەت-عۇرىپ، ءسالت-داستۇرiن ساقتاۋدا سiزدەردەن قالىسپايمىز. جاڭاعى لياحات دەگەن جiگiتتi مەن ابدەن جاقسى تانيمىن. ءۇيiندە دومبىرا، تۇسكيiز ءىلۋلى تۇرادى. ارباسىنا، سiزدەر اربانى ماشينا دەيدi ەكەنسiزدەر عوي، مiنە قالساڭ قازاقشا ان-كۇي جازىلعان ماگنيتتى تاسپاسىن iسكە قوسىپ، تىڭداپ وتىرعانىن كورەسىڭ. مىنە، حالىقتىڭ ان-كۇيi بiزدە وسىلايشا ناسيحاتتالادى، ودان قالا بەرسە ۇلكەن كىسىلەر ۇيرەتەدى. ارينە، وندايدا ەلiمiزدi،وتانىمىزدى، مىنا وتىرعان سiزدەردi ساعىنامىز. سوندايدا كوكiرەگiمiزگە سول ساعىنىش ءان بوپ توگiلiپ، جىر بوپ جازىلىپ قالاتىن كەزدەرi دە بولادى. مىنا ءبىر شۋماقتار سونداي كەزدەردە تۋعان بولسا كەرەك:

بۇلبۇل قۇستار سايراعان،

گۇل شەشەكتi باقشادان

ءبىر ۋىس گۇل بەرەيىن بە،

قابىل الساڭ مەن ساعان.

جۇلدىزداردى تىلەيسىڭ بە

كۇندi الىپ بەر دەيسiڭ بە؟

ساعىنعاننان عوي دەپ ويلايمىن. بولماسا، مەنەن اقىن شىعا ما؟

وسىلايشا دەپ مۇستافا جىلى جىميادى. ال ءبىز بولساق، ونىڭ ولەڭ شىعاراتىنى بىلاي تۇرسىن، ءومiر بويى شەتەلدەردە ءجۇرiپ، ءوزiنiڭ انا تiلiن تازا سويلەپ وتىرعانىنا ريزا بولدىق. مۇستافا ءسوزiن اياقتاي بەرە سەمياسى تۋرالى ايتىپ بەرۋىن سۇرايىق دەپ وتىرعانىمىزدا بiزدiڭ بۇل ويىمىزدى باسقا بiر اعايىن قاعىپ الىپ كەتتi.

- قازاق بولعاندىعىم ءۇشiن مەن الدىمەن حالقىما، سوسىن اتا-اناما، تۋعان-تۋىسىما، سەمياما قارىزدارمىن،-دەپ باستادى الگى سۇراققا جاۋابىن مۇستافا باۋىرىمىز. ءبىزدىڭ تۇركيا ەلىنەن قالاي شىققانىمىز تۋرالى ءسوزىمنىڭ باسىندا ايتقانمىن. اكەم جوق، قايتىس بولعان. مەنىڭ ءدال وسىلاي وسكەنىمدى، ەلiمدi، جەرىمدى، وتانىمدى، اتا-بابامنىڭ كىندىك قانى تامعان قاسيەتتى توپىراعىن كورگەنiمدi، اتتەڭ، ول كiسi كورە المادى. شەشەم، تۋعان-تۋىستارىم، باۋىرلارىم تۇركيانىڭ قازكەنت دەگەن جەرiندە تۇرادى. ال ءوزىم سەمياممەن بىرەر جىلدان بەرى باتىس گەرمانيانىڭ ميۋنحەن قالاسىندا تۇرامىن. ايەلىم، ءۇش بالام بار. كىل نەمiستەردiڭ، ءتۇرiكتەردiڭ اراسىندا وسكەنiمiزگە، ءومiر ءسۇرiپ جاتقانىمىزعا كاراي ايەلi ءتۇرiك نەمەسە نەمiس ەكەن دەپ قالماڭىزدار. ايەلىم-تازا قازاق قىزى. اكە-شەشەسى تۇركيادا تۇرادى. نازىربەك، ءناسiلحان، اسىلحان اتتى بالالارىم، ايەلىم قازاقشا، نەمىسشە، تۇرىكشە تازا سويلەيدى. باسقا تiلدەردi دە ۇيرەنiپ ءجۇر. بiز جاقتاعى وتانداستارىڭىز ءوز دiنiن، ءوز دiلiن قاتتى ۇستايدى. سوندىقتان دا ءبىز باسقا ۇلتتان قىز المايمىز جانە قىزدارىمىزدى باسقا ۇلتتارعا بەرمەيمىز.

شىركىن-اي، دەپ تاڭداي قاعامىز، ءداپ وسى ماسەلە تۋرالى ويىمىزعا ءار ءتۇرلi جاعداي ءتۇسiپ، «دiلiمiزدi دە، دiنiمiزدi دە ۇمىتىپ كەتە جازداعان جوقپىز با، ءبىز؟!»

مۇستافاعا قويىلار سۇراقتار تاۋسىلار ەمەس. بايقايمىز، ونىڭ جانىنداعىلار، ونىمەن iلەسiپ جۇرگەندەر اسىعا باستادى. ويتكەنi بiرiنەن سوڭ ءبىرى ساعاتىنا قاراعىشتاپ كەتتى. ال، زالداعىلار بولسا، الەمگە ايگiلi قازاق جايلى از دا بولسا وسىنداي مۇمكىندىكتى پايدالانىپ، وزدەرiنە كەرەكتى ماعلۇماتتاردى الىپ قالۋ ءۇشiن الەك. ۋاقىت بولسا سىناپشا سىرعىپ، سۋ جىلانداي سۋماڭدايدى. «قازاق اعايىندار-اۋ، باعانالى بەرى سويلەسىپ جاتقاندارىڭ از با، ەندiگi كەزەكتi بiزگە بەرمەيسىڭدەر مە؟» دەگەندەي «فرويندشافت» پەن كورەي تiلiندە شىعاتىن «لەنين كيچي» گازەتتەرىنىڭ وكىلدەرى، عالىمدار، ستۋدەنتتەر، جان-جاقتارىنا ءوتىنىش ايتقانداي جالتاق-جالتاق قارايدى. اكىرىندا شىدامادى بiلەم، «فرويندشافتتىڭ» ءبىر جۋرناليسi مانادان بەرi جۇپتاپ وتىرعان سۇراعىن قويدى-اۋ، ايتەۋىر. زال ءبىر ساتكە تىنا قالدى. تىنا قالعان سەبەبى، بۇل جiگiتتiڭ نە سۇراق قويىپ، قانداي جاۋاپ العالى جاتقانىن تۇسىنبەي دە قالدىق. ويتكەنi سۇراق نەمiس تiلiندە قويىلعان ەدى. جاسىراتىن نە بار، جۇرەگiمiز زۋ ەتە قالىپ، ماڭدايىمىزدان سۋىق تەر شىققانداي بولدى. مانالى بەرi «مۇستافا، مۇستافا» دەپ شەتەلدiك قازاق باۋىرىمىزدىڭ اتىن شىن ءمانiندە قۇرمەتتەپ وتىرعانىمىزدا مۇستافامىز نەمiس جiگiتiنە نەمىسشە جاۋاپ بەرە الماسا نە ىستەمەكپىز؟ مۇستافادان بۇرىن وسىلايشا الدىمەن بiز ساستىق. سوسىن، مۇستافاعا كوڭىل اۋدارىپ، زەر سالا قاراساق باۋىرىمىز ساساتىن، ءتىپتى اسىعاتىن ەمەس. سۇراعىنا اسپاي-ساسپاي، ەمىن ەركىن نەمىسشە جاۋاپ قايتارىپ وتىر. «ۋھ» دەدiك-اۋ iشتەي. ەكi نەمiس سويلەسىپ وتىرعان سياقتى. بiر سىننان ءوتتiك-اۋ دەي بەرگەنiمiز سول-اق ەكەن، ارامىزدا اسقار جۇمادىلدايەۆ دەگەن جاس تالانتتى عالىم بار ەدى، سول سۇراعىن اعىلشىنشا قويماسى بار ما! «ويپىرىم-اۋ، بۇل نەعىلعان ادام، قازاقشا تازا-اق سويلەۋشى ەدى عوي، مۇنىسى نەسى؟» دەپ قالدىق ءبارiمiز iشتەي، وعان جالت-جالت قاراپ. قويار سۇراعىن قويىپ الىپ بۇل دا ساسار ەمەس، ميىعىنان كۇلiپ وتىر. سوسىن، مۇستافاعا نازار اۋدارساق، ول دا ميىعىنان كۇلiپ وتىر ەكەن. ءىشiمiز جىلىپ سالا بەردi. بۇ جولى دا مۇستافا باۋىرىمىز بiزدi تىعىرىقتان وڭاي الىپ شىقتى. «تازا سويلەيدى ەكەن» دەپ باس شايقادى اسقار جۇمادىلدايەۆ.

- قانشاما ورتادا، عالىمدار اراسىندا بولىپ ءجۇرمiن، ازىرگە مۇنداي جاندى كەزدەستiرگەنiم جوق،-دەدى ول تاعى دا داۋىستاپ. بۇدان كەيiن نەمىسشە دە، اعىلشىنشا دا ەمىن-ەركىن جاۋاپ بەرگەن ءوزiمiزدەي، بiزدiڭ دە كەۋدەمىز كوتەرىلىپ، جان-جاعىمىزعا مەرەيلەنە قارادىق. انە، تiل بiلگەننىڭ پايداسى دەگەن وسى! بiزدiڭ كەيبiر قانداستارىمىز باسقا ۇلت ءتىلى تۇگiلi قازاقستاندا ءتۋىپ-وسiپ-اق ءوزiنiڭ انا تiلiن دە مەڭگەرە الماستان ءجۇر.

ساعاتىنا قاراعىشتاي بەرگەن سوڭ بۇل كiسiلەردiڭ اسىعىپ وتىرعانىن iشتەي ۇققانبىز. ءسويتiپ، ەندi ەشكiم دە سۇراق بەرمەيتiن بولار دەپ وتىرعانىمىزدا شەت جاقتاعى ورىندىقتان ستۋدەنت بولۋ كەرەك، ءبىر جاس جiگiت ورنىنان كوتەرiلiپ:

- مۇستافا اعا، تاەكۆوندو ونەرiن كورiپ وتىرىپ، كينوداعى توبەلەستەر كوز الدىمىزعا ەلەستەيدى. سوندا بۇل ونەردiڭ ءمانi نەدە دەپ ويلايسىز؟ ەكiنشi سۇراعىم-بوس ۋاقىتىڭىزدا نەمەن اينالىساسىز؟

- الدىمەن ەكىنشى سۇراعىڭا جاۋاپ بەرەيiن، مەندە بوس ۋاقىت دەگەنiڭ بولا بەرمەيدى. ال تiپتi بولا قالعان جاعدايدا قازاقشا ان-كۇي تىڭدايمىن، سوسىن، تۋىستار، باۋىرلار باس قوسىپ اڭگiمەلەسەمىز، دوپ تەبەمىز. سىزدەردىڭ كوبىڭىز بىلە بەرمەيتiن مىنا بiر جايدى ايتا كەتەيىن. بىزدە، تۇركيادا فۋتبولدان تازا قازاق كومانداسى بار. بۇل كوماندا بۇگiندە تۇركيانىڭ كiشi توبىندا جاپ-جاقسى ويىن ورنەگiن كورسەتiپ ءجۇر. مۇنىڭ ءوزى جاستارىمىزدىڭ اراسىندا فۋتبول ونەرiنiڭ دامىعانىن كورسەتەدi. ال ەندi ەكiنشi سۇراعىڭا جاۋاپ بەرسەم-سپورتتىڭ بۇل ءتۇرى، تاەكۆوندونى ايتامىن، ادامدى جاۋاپكەرشiلiككە، قىسىلعاندا جول تاۋىپ كەتەتiن ەپتىلىككە، كەرەك دەسەڭ بايسالدىلىققا تاربيەلەيدى دەر ەدiم. جۇرتتىڭ كوبiسi تاەكۆوندونى، جالپى وسىنداي سپورت ءتۇرiن جاقسى توبەلەسۋ ءۇشىن ۇيرەتەدi دەپ ويلايدى. تiپتi دە ولاي ەمەس. سپورتتىڭ قاي ءتۇرi بولماسىن، الگىندە ايتىپ وتكەنىمدەي، ادامدى شىڭدايدى، دەنساۋلىعىنىڭ مىقتى بولىپ، دەنەسىنىڭ ءبىرقالىپتى قالىپتاسۋىنا جاعداي جاسايدى. تاەكۆوندو، ارينە، وتە قاھارلى كۇرەس. مۇنى ۇيرەنiپ الىپ، باسقالاردى ءزابiرلەۋگە، ۇرىپ-سوعۋعا استە بولمايدى. مۇستافانىڭ وسى ءسوزىن كۇتىپ وتىرعانداي تاعى ءبىر جاس جىگىت ورنىنان كوتەرiلiپ:

- تاەكۆوندومەن اينالىسقانىڭىزعا، ونىمەن اينىماس، ءومiرلiك دوس بولعانىڭىزعا، جيىرما جىلدىڭ ءجۇزى بولىپ قالىپتى. وسى جىلدار iشiندە تاەكۆوندو ءادىسىن بiرەۋلەرگە، ايتايىق، بۇزاقىلارعا قولداندىڭىز با؟ قولدانساڭىز نە سەبەپتى؟ ەكiنشi سۇراعىم-قازاقتا «شاكىرتسىز - ۇستاز تۇل» دەگەن اتالى ماقال بار. ونىڭ ءمان-ماعىناسىن ءسىز جاقسى بىلەسىز. وسى جاعىنان العاندا، مەنiڭ ويىمشا، ءسىز سياقتى الەم تانىعان، مويىنداعان سپورتشىنىڭ ءوز ءىزباسارلارىن دايىندايتىن ارنايى سپورت مەكتەبىنىڭ بولماۋى مۇمكىن ەمەس. بولسا-ول قاي ەلدەردە؟ وسى ۋاقىتقا دەيىن باۋلىعان شاكiرتتەرiڭiزدiڭ اراسىندا تاەكۆوندودان ۇلكەن دارەجەلi دان يەگەرلەرى بار ما؟ سوڭعى سۇراعىم-قازاقستانداعى تاەكۆوندو بولاشاعىنا كوزقاراسىڭىز قانداي؟

جاس جىگىت قويعان ءۇش سۇراقتىڭ العاشقىسىنا مۇستافادان بۇرىن ونىڭ قازاقستاندىق دوسى، تالانتتى كينورەجيسسەر، قازاقستان لەنين كومسومولى سىيلىعىنىڭ لاۋرەاتى تالعات تەمەنوۆ جاۋاپ بەردى.

- بىردە مۇستافا قىتايدا وقىپ جۇرگەندە مىناداي جاعداي بولادى. كۇن ىستىقتا بارعا باس سۇعىپ، ءبىر ستاقان سۋسىن الىپ، ۇستەلگە جايعاسقانى سول-اق ەكەن، توردە وتىرعان توعىز جۇڭگو جiگiتiنiڭ بiرi مۇنىڭ الدىنداعى سۋسىندى رۇقساتسىز الىپ كەتەدى. قاشاننان قوناقجاي حالىق ەمەسپىز بە، مۇستافا داياشىنى شاقىرىپ الىپ، تاعى ءبىر ستاكان سۋسىن اكەلۋiن وتىنەدى. الگi جiگiت ونى دا الىپ كەتەدi جانە بۇل جولى تiپتi بالاعات سوزدەر دە ايتىپ، مۇستافانىڭ ازاماتتىق، جىگىتتىك نامىسىنا تيەدى. بۇعان شىداماعان مۇستافا ولارعا: «جىگىتتەر، ءوز جايلارىڭا جۇرىڭدەر، ماعان سەندەرمەن توبەلەسۋگە بولمايدى» دەيدi شىن نيەتىمەن-اق ءوتىنىپ. بۇل ءسوز قىتايلىق جىگىتتەردىڭ دە نامىسىن تىرناپ العانداي بولادى دا، ولار مۇستافانىڭ جانىنا جەتiپ كەلiپ، كۇش كورسەتە باستايدى. «مۇندايدا قورعانباساڭ، مىناۋ بۇزاقى جiگiتتەردiڭ ءولتiرiپ كەتۋi ابدەن مۇمكiن» دەگەن ويمەن مۇستافا قورعانىسقا كوشەدى. ارادا نەبارى 6 سەكۋند وتكەندە قىتايلىق توعىز جiگiت توعىز جەردە ەس-تۇسسىز سۇلاپ جاتادى. ال مۇستافا ولاردىڭ ءبارىنىڭ دە مامان كاراتەشiلەر ەكەنiن سوتقا شاقىرعاندا ءبىر-اق بىلەدى. «ءسىز مۇنداي ادىستەردى نەگە قولداندىڭىز؟» دەيدى سوتتاعىلار بۇعان دۇرسە قويا بەرىپ. سوندا مۇستافا: «ەگەر مەن بۇل كاراتەشىلەرگە الگىندەي ءادىستى قولدانباسام، بۇگىن ءسىزدىڭ الدىڭىزدا وسىلايشا وتىرماس ەدiم، سول كۇنi-اق كوز جۇمار ەدiم عوي» دەپ بولعان ءىستى بايىپپەن ءتۇسiندiرiپ، جازادان قۇتىلعان.

- ابدەن ورىندى سۇراق ەكەن،-دەدى مۇستافا تالعات دوسى ءسوزiن اياقتاپ بولعان سوڭ -سپورت بولماسىن، مەيلى، قايسىبiر ونەر بولماسىن، ادەت-عۇرىپ، ءسالت-داستۇر بولماسىن، ۇرپاقتان-ۇرپاققا ميراس بولىپ قالماسا ونىڭ ومىرشەڭدiگi دە بiر-اق تۇتام ەمەس پە؟ سوندىقتان دا ادامزات بالاسى سوناۋ ىقىلىم زاماننان بەرi ءوز بiلگەنiن، بiلiمiن، ومىرلىك ءتاجiريبەسi مەن ءتالىمىن وسەر ۇرپاققا ۇيرەتiپ وتىرعان. مۇنى ءبىز تاريحتان دا، كۇندەلiكتi ءومiر تiرشiلiگiمiزدەن دە كورiپ-بiلiپ ءجۇرمiز. وسى ورايدا حالقىمىزدىڭ ۇرپاقتان-ۇرپاققا ميراس بولىپ كەلە جاتقان ادەت-عۇرىپ، ءسالت-داستۇر، ونەرiن بىلاي قويعاننىڭ ءوزiندە، بەرتىن زاماندا پايدا بولعان سپورت ونەرiنiڭ دە، ونىڭ ۇرپاق مارتەبەسi ءۇشiن قىزمەت اۋقىمىن كەڭەيتۋ، ناسيحاتتاۋ، جاستارعا مۇمكiندiگiنشە ونى ۇيرەتۋ ماسەلەسى دە اعا بۋىننىڭ باستى مiندەتتەرiنiڭ بiرiنە اينالىپ كەلەدi. ال ەندi وزدەرiڭiز كورiپ وتىرعانداي اتادان بالاعا، ۇستازدان شاكىرتكە اۋىسار مۇنداي جاقسى سالتتى ءوز ىرعاعىنان جاڭىلىستىرۋعا كiمنiڭ قانداي قۇقى بار؟ مiنە، بۇل رەتتە مەن دە وسى ماسەلەگە ازدى-كوپتi ۇلەس قوسىپ جۇرگەندەردiڭ بiرiمiن. شىنىندا دا مەنiڭ تاەكۆوندومەن اينالىسقانىما بiرنەشە جىلدىڭ ءجۇزi بولدى. ءتاجiريبەلەرiم دە بارشىلىق. ال ەندى وسى بۇگiنگi ءوزiم يگەرگەن تاەكۆوندو جەكپە-جەگىنiڭ قىرىن-سىرىن، ءادىس-ايلاسىن بولاشاق جاستارعا ۇيرەتپەسەم مەنiڭ سوندا كiم بولعانىم؟! بۇل وي مەنى شىعىس ەلدەرiنەن ەۆروپاعا كەلگەنiمدە-اق مازالاعان ەدى. سوندىقتان بۇل ماسەلەنi مەن كەلiسiمەن قولعا الىپ، تۇركيادان، باتىس گەرمانيادان تاەكۆوندو بويىنشا ءوزiمنiڭ ارنايى بiرنەشە مەكتەبiمدi اشتىم. قازiر ول مەكتەپتەردە جۇزدەگەن ءجاسوسپiرiمدەر ءدارىس الۋدا. ال شاكىرتتەرىمە توقتالسام، ولاردىڭ سانى بۇگiندە ەۆروپادا جۇزدەپ سانالادى. ولاردىڭ iشiنەن قانشاما مىقتى سپورتشىلار شىقتى. سولاردىڭ بiرازى 3-4 دان يەگەرi دە اتانىپ ۇلگەردi. مiنە، بۇل مەنiڭ جۇمىسىمنىڭ ناتيجەسi. ال ەندi قازاقستانداعى تاەكۆوندو سپورتى تۋرالى ايتار بولسام-بولاشاعىنان كوپ ءۇمىت كۇتەتىنىم داۋسىز. سىزدەردەگى رەسپۋبليكالىق تاەكۆوندو فەدەراسياسىن تالانتتى سپورتشى، مەنiڭ دوسىم بەكسەيىت تۇلكييەۆ دەگەن كاراتەشى باۋىرلارىڭىز باسقارادى. تەگىندە بەكسەيىتتىڭ قولىنان كوپ iس كەلەدi. مەنiڭ ەندiگi ارمانىم-قازاقستاننىڭ ءىرى-ىرى بىرنەشە قالاسىنان ءوزiمنiڭ تاەكۆوندو مەكتەبiمدi اشۋ. ەگەر مۇمكiنشiلiك بولىپ جاتسا، مۇنداي مەكتەپتiڭ الماتىداعى سانى ەكەۋ بولماق. وندا بولاشاق مەنiڭ ءىزباسارلارىم تابيعاتى تىلسىم، تاكاپپار تاەكۆوندو جەكپە-جەگىنىڭ قىر سىرىن مەڭگەرەتىن بولادى. بۇيىرسا، ەندi ءۇش ايدان سوڭ قازاقستانعا قايتا سوقپاقپىن. سوندا گەرمانيادان، تۇركيادان ءوزىمنىڭ باۋلىپ جۇرگەن شاكىرتتەرىمدى دە الا كەلەمiن، ولار سiزدەردە اشىلاتىن ارنايى تاەكۆوندو مەكتەپتەرiنiڭ جاي-كۇيiمەن، بولاشاعىمەن تانىسىپ، سولاردىڭ اشىلۋ سالتاناتىنىڭ كۋاسi بولماق.

كەزدەسۋدiڭ تiپتi كەشكە دەيiن سوزىلاتىن ءتۇرi بار ەكەن، وسى ارادا ي.تاسماعانبەتوۆ مۇستافانىڭ قازاقستاندا ءالى ەكى اپتا بولاتىندىعىن، ەرتەڭ-بۇرسىگۇنى قازاق سيركىندە تاەكۆوندو ونەرىن كورسەتەتiنiن ايتا كەلىپ، قوناق اتىنان جينالعانداردان رۇقسات سۇرادى. «قاپ!» دەپ كوكەيىندەگى سۇراعىن قويا الماعاندار دا بولدى ارامىزدا. ولارعا «سيركتە كەزدەسەدى ەكەنبىز عوي، سوندا قويارسىڭ سۇراعىڭدى» دەپ باسۋ ايتقاندار دا تابىلماي قالعان جوق. سونىمەن الەمگە ايگiلi تاەكۆوندو تارلانىمەن، قاھارلى شىعىس جەكپە-جەگىنىڭ التىنشى دان يەگەرى، قارا بەلبەۋلi باتىسگەرمانيالىق قازاق جىگىتى مۇستافا ءوزتۇرiكپەن بىرنەشە ساعاتقا سوزىلعان العاشقى كەزدەسۋ وسىلايشا اياقتالدى. «سيركتە كەزدەسكەنشە!» دەدىك ءبىز دە، باسقالار دا.

«ريزامىز ساعان، مۇستافا!»

 «قاھارلى شىعىس جەكپە-جەگى-تاەكۆوندونىڭ تەڭدەسسiز شەبەرى، ميۋنحەندiك قازاق جiگiتi مۇستافا ءوزتۇرiك بiرنەشە كۇن بويى سيركتە ونەر كورسەتەدى ەكەن» دەگەن حابار ءبىر ميلليوننان استام حالىق تۇراتىن الماتى جۇرتشىلىعىنا اپ-ساتتە-اق تاراعان. مۇستافانى سىرتتاي بiلەتiن ازاماتتار الاقاندارىن ىسقىلاپ: «اينالايىن-اي، قازاعىمىزدىڭ ابىروي-اتاعىن جالپاق الەمگە جارقىراتىپ پاش ەتiپ جۇرگەن پالۋان باۋىرىمىز-اي، وتانىڭا دا جەتكەن ەكەنسiڭ-اۋ، اقىرىندا سەنi دە كورەتىن بولدىق» دەپ قۋانسا، بiلمەيتiندەرi: «ول كىم، قايدا تۇرۋشى ەدi، تاەكۆوندو دەگەنiڭiز سپورتتىڭ قاي ءتۇرi؟» دەپ تە اعىنان جارىلدى. ولارعا دا وكپەلەي المايسىڭ. سەبەبى، مۇستافا تۋرالى شەتەل گازەتتەرى شۋلاپ جازعانىمەن بiزدiڭ ەل گازەتتەرiندە بۇرىن-سوڭدى ول جايىندا جازىلعان ماقالالار بولمادى. شىنى كەرەك، ءجۋرناليستپىز دەپ جۇرگەن ءوزiمiز دە ونى سىرتتاي ەسiتiپ، اتاق-داڭقىنا سىرتتاي قىزىعىپ جۇرگەنiمiز بولماسا، مۇستافا باۋىرىمىزدىڭ تولىق ءومiربايانىمەن، ونىڭ سپورتتىق سوقپاعىمەن جاقىندا ءوزiمەن بولعان كەزدەسۋدە عانا قانىقتىق. سوندىقتان دا قالىڭ قاۋىمنىڭ iشiندە ميۋنحەندiك ارىستان ايبارلى باۋىرىمىزدى بiرەۋ بiلiپ، بىرەۋ بىلمەي جاتسا، ولارعا كەشىرىممەن قاراۋدىڭ ارتىقشىلىعى بولماس دەپ تۇيدىك ويىمىزدى. وسىنداي كۇندەردiڭ بiرiندە كوشەدە بiر تانىسىمىزدى كەزدەستiرiپ قالعانىمىزدا ول: «ارينە، سوناۋ شەتەلدەن ەلىم، جۇرتىم، اتامەكەنىم دەپ كەلiپ جاتقان وتانداسىمىزدى، حالقىمىزدىڭ ابىروي-اتاعىن شىعارىپ جۇرگەن باۋىرىمىزدى كورسەك، ونەرىن تاماشالاساق، مۇمكىن بولسا تiلدەسiپ، ەسەندەسسەك، تiپتi كەرەمەت-اق بولار ەدi. بiراق قىسقا جiپ كۇرمەۋگە كەلمەيدi قاشاندا. مىنە، كورمەيسىڭدەر مە، بىرنەشە كۇننەن بەرi بيلەت تابا الماي سورىمىز قايناپ، سالىمىز سۋعا كەتكەندەي كۇي كەشiپ جۇرگەن جوقپىز با؟» دەگەن ابدەن-اق تاۋسىلىپ. سوندا مۇستافا باۋىرىمىزدى كورە الماي قالسا، ءومىر بويى وكiنiپ قالۋعا بار تانىسىمىزعا شىن جانىمىز اشىپ، ءبىر بيلەت ۇسىنعانىمىزدا، ول بiزگە سەنەر-سەنبەسiن بiلمەستەن بەتiمiزدەن ءسۇيىپ: «تىرشىلىك بولسا – ءبىر كادەلەرىڭە مەن دە جارارمىن» دەگەن قۋانىشى قوينىنا  سىيماستان. ال بiز بولساق وسى ءسات ءدال وسىناۋ تانىسىمىز سياقتى جۇزدەگەن ادامنىڭ بiرنەشە كۇننەن بەرi بيلەت iزدەپ سابىلىپ جۇرگەنiن iشتەي سەزiنiپ تۇرعانبىز. بiراق وعان جاسار ايلامىز قايسى؟

سول كۇنى، مۇستافا سيركتە ونەر كورسەتەتiن العاشكى كۇنى استانامىزداعى كورىكتى جەرلەردiڭ بiرiنەن سانالاتىن سيرك ماڭىنا قاراقۇرىم حالىق جينالدى. اۋەلى تۇسىنبەگەن بىلايعى جۇرت: «مۇندا نە بولىپ جاتىر ەدى، بۇلار نەنiڭ كەزەگiندە تۇر؟» دەپ تاڭداي قاعىستى. شاي قايناتىم ۋاقىت ەرتە بارعان بiز دە: «اپىرم-اۋ، بۇلاردىڭ بارلىعى مىناۋ اياداي سيرككە قالاي سىيادى!» دەپ باس شايقادىق. سيرك ەسiگiنە جاقىنداعانشا «ارتىق بيلەتiڭiز بار ما»؟- دەگەن ونشاقتى ادامنىڭ ءوتiنiشiنە بولماي تۇر» دەپ بىرنەشە رەت قايتالاپ جاۋاپ بەرۋگە تۋرا كەلدى. باقساق، بيلەت سۇراعانداردا ەسەپ جوق. ميليسيونەر اعايىندار دا وسىندا ەكەن. ونىسى تۇسىنىكتى دە. ءتارتىپ ساقشىلارى بولماسا مىناۋ بيلەت سۇراپ جۇرگەندەردiڭ ىشىنەن كەيبiر قىزبا جiگiتتەردiڭ ەسىك الدىنداعى بيلەت تەكسەرۋشى اپايدى تىڭداماي، ىشكە ەنiپ كەتۋi ابدەن-اق ىقتيمال. «ساقتىقتا قورلىق جوق» دەگەندەيiن، قالالىق iشكi iستەر باسقارماسىنىڭ مۇندا ارنايى بiرنەشە ءبولiمشەنi جiبەرگەنi كورiنiپ-اق تۇر. ادەتتە، مۇنداي كورiنiستەردi «قايراتتىڭ» ويىنى كۇندەرi ەرتەرەكتە ورتالىق ستاديوننان، «تاماشا» دەپ شىعا باستاعان جىلدارى ۆ.ي.لەنين اتىنداعى مادەنيەت سارايى الدىنان كورۋشى ەدىك. «بۇلار تەگiن كiرەدi» دەدi بيلەت iزدەپ جۇرگەندەردىڭ ءبىرى جانىنداعىسىنا. «تەگىن كىرسە ماعان نەعىل دەيسىڭ؟ بيلەت الىپ قوي الدىن الا دەپ قۇدايدىڭ زارىن قىلمادىم با ساعان؟» دەدi ەكiنشiسi وعان دۇرسە قويا بەرىپ. بiز سيرك ەسiگi اشىلىپ، iشكە ەنگەنشە وسى تاقىلەتتەس كوپتەگەن اڭگiمەنiڭ كۋاسى بولدىق. ىشكە ەنىپ، ورىن-ورنىمىزعا جايعاسقان سوڭ دا جۇرتتىڭ مازاسى كەتتى. سەبەبى، كۇتكەن كەزدە ۋاقىت شىركىننىڭ شىمىرىكپەستەن تابانداپ تۇرىپ الاتىن قاشانعى ادەتi ەمەس پە؟ بۇگىن دە سول ادەتiنە باسىپ، نايەتى 10-15 مينۋتتىڭ اششى ىشەكتەي سوزىلماسى بار ما؟ الگi iشكە ەنiپ، ورىن-ورنىنا جايعاسقانداردىڭ مازاسىنىڭ كەتكەنi دە سوندىقتان. ەكiنiڭ بiرi: «قاشان باستالادى، سونشا سوزعانى قالاي؟» دەۋمەن بولدى. اقىرىندا جۇرتشىلىقتىڭ تاعاتسىزدانا كۇتكەن ءساتى دە جەتتى-اۋ. سيرك وتتارى بiر ساتكە سونە قالدى دا، iزiنشە ارەنادا قىزىلدى-جاسىلدى جارىقتار ويقاستاپ جۇرە بەردى. جۇرت نازارى ورتادا. وسى كەزدە ميكروفوننىڭ كەشتi جۇرگiزۋشi، رەسپۋبليكامىزعا تانىمال اكتەر، قازاقستان لەنين كومسومولى سىيلىگىنىڭ لاۋرەاتى دوسقان جولجاقسىنوۆتىڭ داۋسى ەستىلدى.

- قۇرمەتتى حالايىق! سىزدەر بۇگىن سيرك ارەناسىندا سوناۋ باتىس گەرمانيانىڭ ميۋنحەن قالاسىنان كەلگەن اتى الەمگە ايگىلى قازاق جىگىتى مۇستافا وزتۇرىكتىڭ ونەرىن تاماشالايسىزدار. قارا بەلبەۋلى مۇستافا قاھارلى شىعىس جەكپە-جەگى-تاەكۆوندودان 6-شى داننىڭ يەگەرى. مۇنداي قازاق ازىرگە الەمدە جالعىز-اق. ول بiزدiڭ وتانداسىمىز، باۋىرىمىز، قانداسىمىز قارا بەلبەۋلi مۇستافا ءوزتۇرiك!

دوسحاننىڭ ءسوزiنiڭ اياعىن توسپاستان جينالعان قاۋىم ساتىرلاتا شاپالاققا كوشتi. ءبازبىر جاستار قۇلاقتى جارىپ جىبەرەردەي ىسقىرىپ تا، ايعايلاپ تا جاتىر. بiر جاعىنان قاراپ تۇرساڭ شاپالاق ۇرعاننان باسقاسى ءسال مادەنيەتسiزدiككە جاتادى، ەكiنشi جاعىنان قاراساڭ ونىڭ ءوزى مۇستافا باۋىرىمىزعا دەگەن قۇرمەت سياقتى. قىزىلدى-جاسىلدى ويقاستاعان ايقىش-ۇيقىش جارىق ساحنانى كەزىپ الەك.

جۇرت نازارى تاعى دا ورتادا. دەگبىرسىزدەنە مۇستافانى كۇتەدى. وسى ءسات جينالعان قاۋىمدى تاڭقالدىرا ورتاعا شىناشاقتاي عانا 5-6 جاسار قازاقتىڭ قارا دومالاق قىزى جۇگiرiپ شىقتى. ۇستىنە كيمونو كيگەن. ورتاعا شىعا سالىپ ول اپ-ساتتە كاراتە سپورتىنىڭ بىرنەشە ءادiسiن كورسەتىپ ۇلگەردى. قيمىلىنا كوز ىلەسپەيدى. تۇپ-تۋرا كينوداعىداي. سەنەرىمىزدى دە، سەنبەسىمىزدى دە بىلمەي قالدىق. ابدەن جاتتىققانى كورىنىپ-اق تۇر. ادەپكىدە مۇنداي كورىنىستى كۇتپەگەن كورەرمەندەر بiر ساتكە مانادان بەرى وزدەرiنiڭ تاعاتسىزدانا كۇتiپ وتىرعان مۇستافاسىن دا ۇمىتقانداي. ريزا كوڭiلمەن ساتىرلاتا شاپالاق ۇرادى. كەيiنiرەك بiلسەك، بۇل كiشكەنتاي عانا الماتىلىق التى جاسار كاراتەشى قىزدىڭ ءاتى-جونى م.شاكييەۆا ەكەن. ريزا بولماعان جان جوق. «انە، سپورت قۇدiرەتi دەگەن وسى» دەيمiز بiز دە ىشتەي. كiشكەنتاي سپورتشىنىڭ ونەرiن تاماشالاپ، ونىڭ قيمىلىنا ءتانتى بولىپ وتىرعانىمىزدا ورتاعا تالانتتى جاس ءانشى ب. تىلەۋحانوۆ شىعىپ، مۇستافا اعاسىنا ءارناۋ-ان ورىندادى. جۇرتشىلىق شەبەر ورىندالعان انگە قۇرمەت كورسەتىپ، شاپالاق سوعىپ جاتقاندا ورتاعا «سالتانات» بي انسامبلiنiڭ قىزدارى مەن جiگiتتەرi شىقتى. ەندiگi بiر ءسات جينالعاندار نازارىن وزىنە مىڭ بۇرالعان بي اۋداردى. كەيiنگi كەزدەرi ءتاپ-تاۋىر ونەر كورسەتiپ جۇرگەن وسى كوللەكتيۆتiڭ اتى ەندى-ەندى كورەرمەندەر نازارىنا iلiگە باستاعان ەدى. ونەر ورەندەرiنە بۇگiن دە شىن نيەتiمiزبەن ءساتتiلiك تiلەدiك. بايقايمىز، جۇرتشىلىق ورتاعا شىعىپ ونەر كورسەتiپ جاتقاندارعا سونشالىقتى ريزا بولىپ وتىرعانمەن دە، دەگبىرسىزدەنە مۇستافانى كۇتۋدە. ول ءسات تە تۋدى-اۋ، ايتەۋىر. دوسحان جولجاقسىنوۆتىڭ داۋسى تاعى دا ساڭق ەتە قالدى:

- قارسى الىڭىزدار، ورتاعا ءوز باۋىرلارىڭىز مۇستافا ءوزتۇرiك شىعادى! زامات مانالى بەرى سيرك iشiن ويقاستاپ، ارلى-بەرلi تiلگiلگەن الاباجاق، جارىقتار ءسونiپ، ونىڭ ورنىن كۇن ساۋلەسىندەي سامالا جارىق باستى. جۇرت نازارى تاعى دا ورتادا. وسى ءسات سيرك ءتورiنەن ءۇستiنە اق كيمونو كيiپ، قارا بەلبەۋ تاعىنعان تاەكۆوندو تارلانى - مۇستافا ءوزتۇرiك نىق باسىپ شىعىپ كەلە جاتتى. سۇلۋ رەڭى مەن شىمىر دەنەسى سونادايدان كوز تارتادى. سيرك iشi اپ-ساتتە-اق ابىر-سابىر بولدى دا قالدى. سوعىلعان شاپالاقتان قۇلاق تۇنادى. ميىندى شاعار ىسقىرىق، ايعايلاعان داۋىستاردا ەسەپ جوق.

مۇستافا ادىمداعان بويى دوسحاننىڭ قولىنداعى ميكروفوندى الىپ:

- اسسالاۋماعالەيكۇم، ەلiم-جۇرتىم!-دەپ باسىن ءيدى. وسى ءسات دۋىلداتا شاپالاق ۇرىپ وتىرعان جۇرت بiر كiسiدەي ورىندارىنان تۇرىپ:

 - ۋاعالەيكۋماسسالام، مۇستافا!- دەپ اتى الەمگە ايگiلi قانداستارىنا، وتانداستارىنا ۇلكەن ىزەت كورسەتتi. مۇنداي iزەتتiڭ كiم بولسا سوعان كورسەتىلە بەرمەيتiنiن مۇستافا دا جاقسى تۇسىنەدى عوي، قايتا-قايتا باسىن يiپ، قولىن كەۋدەسiنە باسىپ، جينالعاندارعا ريزاشىلىعىن بiلدiردi دە، ءسوزiن باستاپ كەتتi.

- اسا ءقادىرلى حالقىم، ەلىم، باۋىرلارىم، ارمانىم بولعان اتامەكەن توپىراعىن باسقانىما ءوزiمدi شىن باقىتتى سانايمىن. ەلدەن جىراق كەتىپ پانا iزدەگەن اكە-شەشەمنىڭ، تۇركياداعى جانە باتىستاعى باسقا ەلدەردە تۇراتىن قازاق باۋىرلارىڭىزدىڭ، اعايىندارىڭىزدىڭ ىستىق سالەمىن جەتكiزۋگە رۇقسات ەتiڭiزدەر. ول وتانداستارىڭىزدىڭ اتامەكەنiن لاجسىز تاستاپ، جىلاپ-ەڭىرەپ ۇدەرە كوشۋiنە نە سەبەپ بولعانىن سiزدەر جاقسى بiلەسiزدەر. ءبىراق ولاردىڭ قاي-قايسىسى بولماسىن، قاي ەلدە، قاي مەملەكەتتە تۇرسا دا جۇرەكتەرi اتامەكەن دەپ سوعادى. سولاردىڭ قاتارىنا مىناۋ الدىلارىڭىزعا شىعىپ، باس ءيىپ تۇرعان «جامان» بالالارىڭىزدى دا قوسىڭىزدار. ءدال ءقازىر سىزدەردىڭ بارلىقتارىڭىزدى قۇشىپ سۇيەر ەدىم، اتتەڭ، قۇشاعىما سىيمايسىزدار. بiراق مەن كوڭىلىممەن، جۇرەگiممەن سiزدەردi بۇگiن دە، ەرتەڭ دە سۇيەمىن، سۇيە بەرەمىن ءومiر بويى...

جانىمىزدا وتىرعان قارت كiسi قوزعالاقتاپ، جانقالتاسىنان ورامالىن الىپ ەدi، بايقاساق جىلاپ وتىر ەكەن.

- كوڭىلىڭىزدى بوساتپاڭىز،-دەپ باسۋ ايتقانداي بولدىق.

- قالايشا بوساتپايىن كوڭiلiمدi، شىراعىم، مىنا بالانىڭ ءسوزى جۇرەگىمدى اۋىرتىپ وتىر. «ات اينالىپ قازىعىن تابار» دەگەن، كورمەيسىڭ بە، سوناۋ تۇرىك ەلىندە تۋىپ، ءوسىپ، ەرجەتىپ، ەر-ازامات بولسا دا جۇرەگى اتامەكەن دەپ سوعىپ تۇرعانىن. وسىنداي پەرزەنتتەرi بار قازاعىم قاشان دا باقىتتى عوي...

وسى ءسات قارت كىسىگە مۇستافانىڭ وقۋ، ءبىلىم، ونەر iزدەپ بۇتكىل شىعىس ەلدەرى-جاپونيادا، قىتايدا، كورەيادا، تايۆاندا بولعانىن، وندا جاستىعىنا قاراماستان قانشاما قيىندىقتاردى باسىنان وتكەرگەنiن ايتۋعا وقتالدىك تا، ونسىز دا كوڭىلى بوساپ وتىرعان كەيۋانانىڭ جانىن جابىرقاتۋدى ارتىق سانادىق.

كەش تiزگiنiن قايتادان دوسحان العان. ول ءسوز اراسىندا مۇستافانىڭ ومىربايانىمەن، سپورتتىق سوقپاعىمەن جينالعانداردى تانىستىردى دا، ورتاعا قازاقستاندىق پالۋانداردىڭ شىعاتىنىن حابارلادى. بۇل ءسات مۇستافا ورتاداعى كۇرەس كiلەمiنiڭ شەتىندە مالداس قۇرىپ وتىر ەدى. كىلەمگە قازاقشا كۇرەس شەبەرلەرى شىعىپ، سپورتتىڭ بۇل ءتۇرiنiڭ ءتۇرلى-تۇرلi ءادiستەرiن كورسەتتى. ولار بiتiسiمەن كiلەمگە ەندى «ازيا» ۋ-شۋ توبىنىڭ مۇشەلەرى-حالىقارالىق دارەجەدەگى سپورت شەبەرى ب.بولەبەكوۆ، كسرو سپورت شەبەرلەرى ف.امانقۇلوۆ پەن ۆ.كيم، تاعى باسقا دا سپورتشىلار شىقتى. ولار بۇل جولى شىعىس جەكپە-جەگىنىڭ ساحنالاندىرىلعان نۇسقاسىن ورىندادى. مىنە، وسىنداي سپورتتىق شوۋ-پروگرامما كەشi بارىسىندا جينالعان جۇرتشىلىق تالانتتى جاس ءانشiلەرiمiز جانار ايجانوۆا مەن نۇرلان ونەربايەۆتىڭ مۇستافاعا ارناپ ايتقان اندەرiن تاماشالاپ وتىردى.

ەندى بىردە ءسوزدى مۇستافانىڭ ءوزى الدى. ماناعىداي داۋسىندا بۇل جولى ءدىرىل جوق. ورەكپىگەن كوڭiل، لۇپىلدەگەن جۇرەگى باسىلعان سياقتى. ارينە، بۇل رەتتە ونىڭ جانىن دا ابدەن-اق سەزiنۋگە بولادى. سىرتتاي اتا-انا، باۋىر-تۋىستارىنان قازاقستان تۋرالى، ءوزىنىڭ اتا-باباسىنىڭ كiندiك كەسكەن جەرi جايلى ەسىتكەنى بولماسا، تابان تىرەپ، قۋانىشپەن قاۋىشىپ وتىرعانى بيىل عانا ەمەس پە؟ مiنە، الماتىدا جۇرگەنىنە دە بiر جەتىگە جاقىنداپ قالىپتى. وسى ۋاكىت ارالىعىندا قانشاما باۋىرلارىمەن، وتانداستارىمەن اڭگiمەلەستى، پىكىرلەستi، جۇزدەستى؟! بiراق، اڭگiمە تاۋسىلار ەمەس. ساعىنىپ كەلiپ، ساعىنا قاۋىشقان وتان-انا، مۇنى باۋىرىنا قىسىپ، قيماسىنداي ايمالايتىن سياقتى. مiنە، قازiر دە ينە شانشار ورىن جوق سيرك ساحناسىندا تۇرىپ مۇستافا وسىنى تاعى دا ويلاپ، ءجۇزi جانىپ، جانارىنان نۇر شاشتى.

- قۇرمەتتi باۋىرلارىم، قيماستارىم، وزدەرiڭiزبەن، جەرiممەن، ەلiممەن ديدارلاسقالى بەرi مەن ءوزiمدi ءومiرگە قايتا كەلگەندەي سەزiنiپ ءجۇرمiن. بۇل مەنiڭ اتامەكەنگە دەگەن ماڭگiلiك تاۋسىلماس ماحابباتىمنان تۋىنداسا كەرەك-تى. ارينە، وسىناۋ قايتالانباس ساتتەرىمنىڭ، قۋانىشقا تولى كۇندەرىمنىڭ مەن ءۇشىن ۇلكەن تاريحي ماڭىزى بار ەكەنiن دە iشتەي سەزiنەمiن. بۇل كۇندەرi مەن كوپتەگەن ادامدارمەن كەزدەستىم. جانە التىنعا ايىرباستاماس سول كەزدەسۋلەردiڭ ەسiمدە، كوز الدىمدا ماڭگiلiك قالاتىنى دا شىندىق. ويتكەنى، ءاربiر اداممەن كەزدەسۋىم مەن ءۇشiن ءارتۇرلi ەرەكشەلiكتەرiمەن قىمبات. دەسە دە، وسى كۇنگە دەيiن تەك سىرتتاي عانا بiلەتiن دىنمۇحاممەد قونايەۆ اتامىزبەن، قازiرگi ەل اعاسى بولىپ وتىرعان رەسپۋبليكا پرەزيدەنتى نۇرسۇلتان نازاربايەۆ سياقتى اعامىزبەن كەزدەسۋىم، اڭگiمەلەسۋىم ماعان ەرەكشە اسەر ەتتى. مەن ول كiسiلەردiڭ پاراساتقا تولى اڭگiمەلەرiن، باتىس ەلدەرىندەگى وتانداستارىنا، باۋىرلارىنا دەگەن ىستىق ىقىلاستارى مەن ساعىنىشتى سالەمدەرiن جەتكiزiپ بارامىن. تۇركيا قازاقتارى، جالپى باتىستا تۇراتىن قازاقتار بۇل اعالارىمىزدىڭ حالىق ءۇشiن سiڭiرiپ جاتقان ەڭبەكتەرiن، توككەن تەرلەرiن جاقسى بiلەدi. ال، ەندi مەن ەل ازاماتى، حالىق قامقورشىسى اتانىپ جۇرگەن وسىنداي اعالارىمىزبەن كەزدەسكەنىمدى ايتقانىمدا، جالپى قازاقستانعا كەلۋiم تۋرالى ءسوز قوزعاعانىمدا الماتى قالالىق اتقارۋ كوميتەتىنىڭ ءتوراعاسى زامانبەك ءنۇرقادىلوۆ پەن ونىڭ ورىنباسارى سەرىك ءابدراحمانوۆ سياقتى اعالارىما دا توقتالماي كەتە المايمىن. سەبەبى، ول كiسiلەر مەنiڭ نيەت ەتكەن ادامدارىما جۇزدەسۋىمە كوپ كومەگىن تيگىزدى. ارينە، بۇل ورايدا مەن ءوزىمنىڭ باسقا دا قازاقستاندىق دوستارىما، تانىس-باۋىرلارىما سiزدەرمەن وسىلايشا كەزدەسۋىمە جاعداي جاساعاندارى ءۇشiن ۇلكەن العىس ايتامىن. مەن ءوزiم قازاقستانعا كەلگەن بۇل تۇڭعىش ساپارىمدى جول باسى دەگiم كەلەدi. امانشىلىق بولسا، تiرشiلiك جازسا مۇمكiن بولعان جاعدايدا مەن بۇدان بىلاي ەلىمە، جەرiمە جيi-جيi كەلۋگە تىرىسامىن.

- لايىم سوعان جازسىن، نيەتiڭە جەت، باۋىرىم،-دەپ ايقايلاستى جينالعاندار. ءبىز دە شىن نيەتiمiزبەن سونى تiلەدiك.

مۇستافا اڭگiمەسiنە كوپشiلiك قاۋىم ىجداھاتپەن قۇلاق ءتۇردi. جاس تا بولسا ءومiردەن كورگەن-بىلگەن مول شەتەلدiك باۋىرىمىز تەك ءوزiنiڭ قاراقان باسى جايلى ايتا بەرمەستەن، ءبىر ءسات اڭگىمەسىن بۇگىنگى الەمدiك پروبلەماعا، جاستاردىڭ قازiرگi بەت-بەينەسىنە، جالپى ادامزات بالاسى باسىنداعى جاعداياتتارعا اۋداردى. كوزى اشىق، كوڭىلى وياۋ مۇستافانىڭ cءوزi وسى ءسات كiمدi بولماسىن ويلاندىرماي قويعان جوق.

اڭگiمە ءسال-پال سايابىر تاپقاندا ورتاعا قازاقستان تاەكۆوندو فەدەراسياسىنىڭ پرەزيدەنتى، رەسپۋبليكا، قالا بەردى وداق سپورت جانكۇيەرلەرiنە تانىمال كاراتەشى، تالانتتى سۋرەتشى، قازاقستان لەنين كومسومولى سىيلىعىنىڭ لاۋرەاتى بەكسەيىت تۇلكييەۆ باستاعان جاس كاراتەشىلەر شىقتى. ولار جينالعان قاۋىمعا، مۇستافا سىندى تىلسىم كۇرەس ونەرiنiڭ جامپوزىنا، مايتالمان مامانىنا ءوز ونەرلەرىن كورسەتتi. ولاردىڭ تيiستi پروگراممالارى بiتكەن سوڭ مۇستافا قالىڭ قاۋىم الدىندا بەكسەيىت باستاعان جاس كاراتەشىلەرگە «قارا بەلبەۋ» تاعىپ، ءوز مەكتەبiنiڭ ارنايى ديپلومىن تابىس ەتتى. جينالعان جۇرت ديپلوم العان سپورتشىلاردى شىن جۇرەكتەن قۇتتىقتاپ، سارتىلداتا شاپالاق ۇرىپ جاتتى. ءبىز وسى ءسات-اتى الەمگە ايگiلi تاەكۆوندوشى مۇستافا وزتۇرىكتىڭ ءوز قولىنان ديپلوم العان جiگiتتەردiڭ قۋانىشتارىنا سىرتتاي كۋا بولىپ وتىردىق. بۇل كۇننiڭ ول جiگiتتەر ءۇشىن وتە قۋانىشتى، باقىتتى ەكەنiنە دە، ءومiرلiك ەستە قالاتىن بiردەن-بiر وقيعا بولاتىنىنا دا ءشۇبا كەلتىرمەدىك.

ەندiگi كەزەك مۇستافانىڭ وزىنە تيگەن ەكەن، الگiندە بiر قاراعاندا بايسالدىلاۋ كورiنگەن باۋىرىمىز كۇرەس كiلەمiنە تابانى تيiسiمەن اتىرىنىپ شىعا كەلدi. بiردە جولبارىسشا اتىلسا، ەندi بiردە قۋاتتى قول اياعىمەن اۋانى تىلگiلەيدi كەپ! «ادام مۇمكىندىگى دەگەنiڭiز كەرەمەت ەكەن عوي» دەپ ويلادىق ىشتەي. نە دەگەن قيمىل، نە دەگەن كۇش بۇل! كوز iلەسپەس جىلدامدىق ويىڭدى ءسۇرiندiرەدi. بiر ءادiستi كوڭiلiڭدە قورىتىپ بولعانشا ەكىنشى، ءۇشىنشى ادىستەر تۋىنداپ جاتتى. سۇلۋ قيمىلدار كوزدiڭ جاۋىن الادى-اۋ، شىركىن! مۇستافا تاەكۆوندو ءادiستەرiن ەمەس، بەينەبىر سپورت ءبيىن بيلەپ جۇرگەن سياقتى. جۇرتشىلىق بولسا دەمدەرiن iشتەرiنە تارتقان بويى «ءبيشى» جiگiتتەن كوز جازار ەمەس. وسى ءبىر تىلسىم تىنىشتىقتى، «ءبيشى» جىگىتكە بەرگەن وي-ساناڭدى تيتتەي بۇزساڭ بولعانى - الگiندەگi بارلىق قىزىقتان، ءتاتتى سەزiمنەن بiرجولاتا اجىراپ قالاتىندايسىڭ. شىمىر دەنە، شالت قيمىل ابدەن-اق ۇيلەسىم تاۋىپتى. بۇل كەز بiزدiڭ كوز الدىمىزعا تابانى قىزعان تۇلپار ەلەستەيدi. «جiگiت-اق ەكەن» دەيمiز داۋىستاپ، جان-جاعىمىزعا قاراپ. ءسوزىمىزدى ءىلىپ اكەتىپ جاتقانداردا سان جوق. باسىن شايقاپ، تاڭداي قاققاندار دا جەتەرلىك. ەندi بiردە مۇستافا تiزگiنiن تارتا سايابىرسىدى. حالىق تا ورىندىقتارىنان كوتەرiلۋگە شاق قالعان ەكەن، ەپتەپ جايعاسا باستادى. وسى كەزدە مۇستافا ورتاعا ەكi قىزدى شاقىرىپ، قولدارىنا ورتاسىنان تەسىلگەن ەكi پاراق ۇستاتتى دا، سول تەسiكتەرگە شامامەن قۇرىلىسشىلاردىڭ سىزعىشتارىنداي تاياقشانى iلدi. ەكi قىز ەكi جاقتان تەك قاعازداردان قانا ۇستاپ تۇردى. بiزدiڭ بايقاۋىمىزشا، مۇستافا الگى تاياقشانى ۇرىپ سىندىرماق. ءبىراق قاعاز جىرتىلماۋ كەرەك. ال ول ءۇشiن قانشاما كۇش، قانشاما جىلدامدىق، قانشاما ءدالدiك كەرەك. ءسال عانا قاتەلەسسەك بولعانى، قاعاز پاراقشالارعا ىلىنگەن ورتاداعى تاياقشا سىنباستان، قىزدار ۇستاپ تۇرعان قاعازداردىڭ جىرتىلىپ كەتۋى داۋسىز-اق. قاراپ تا ۇلگەرمەدىك، مۇستافا كوز ىلەسپەس جىلدامدىقپەن الگi تاياقشانى ورتاسىنان ۇرىپ، سىندىرىپ ءتۇسىردى. ال، قاعاز سول قالپى قالدى. تاڭىرقاعان جۇرتقا بۇل كورىنىس العاشقىدا بiر ءتۇرلi كوزبوياۋشىلىق سياقتى كورiندi. بiراق ول شىن ءمانiندە سپورتشىنىڭ اسقان شەبەرلiگiنiڭ جەمiسi ەدi...

بۇل كۇنگi كەزدەسۋ كەشى، ونەر كەشى ۇزاققا سوزىلدى. جينالعان جۇرتشىلىق سونشالىقتى ريزا كوڭىلمەن مۇستافانى ورتاعا قايتا-قايتا شاقىرادى. تiپتi، ءتۇننiڭ بiر ۋاعىنا دەيiن وتىرا بەرمەك. ءبىراق، وعان ۋاقىت، جاعداي كوتەرە بەرە مە؟ مۇستافا تاپ وسى جەردە ەرتەڭ دە، بۇرسۇگۇنى دە ونەر كورسەتپەك. ودان كەيiنگi كۇندەرi الماتى ماقتا-ماتا كومبيناتىنداعى وتانداستارمەن جۇزدەسپەك. سوندىقتان دا، مۇستافا اتقارار iستەر كوپ الدا. ولاي بولسا ونى دا ءتۇسiنۋiمiز كەرەك قوي... كەش اياقتالار تۇستا مۇستافا ەكi قولىن بiردەي كوتەرiپ:

ء-سۇيدiم بارلىقتارىڭىزدى،-دەدi بار داۋسىمەن. سيرك iشi شاپالاقتان قۇلاق تۇندىرادى. وسى ءسات: - ريزامىز ساعان، مۇستافا ءبىز دە سەنi سۇيەمiز!-دەسiپ ايقايلاستى جۇرتشىلىق قيماي قوشتاسىپ جاتىپ...

اتامەكەنگە ەكىنشى ساپار

مۇستافا ءوزتۇرiك بiرiنشi كەلگەن ساپارىنداعى ءاربiر كەزدەسۋىندە:

-امانشىلىق بولسا ەندى ءۇش ايدان كەيiن كەلەمiن. وندا ءوزiممەن بiرگە گەرمانياداعى شاكiرتتەرiمدi دە الا كەلسەم بە دەيمىن. ويتكەنى، قازاقستاننىڭ بiرنەشە جەرiنەن تاەكۆوندو مەكتەبىن اشسام با دەگەن ارمانىم بار. ونىڭ قالاي جۇزەگە اساتىندىعى مەنەن بۇرىن وزدەرىڭىزگە دە كوبiرەك بايلانىستى. سىزدەردە بەكسەيىت تۇلكييەۆ، اسقار ءابدىراحمانوۆ، قايرات مولداجانوۆ سياقتى مىقتى سپورتشىلار بار. وسىلار تۇرعاندا قازاق توپىراعىندا تاەكۆوندو سپورتىنىڭ دامىماۋى مۇمكiن ەمەس. ەگەر ءوزىم ويلاعانداي بولىپ جاتسا كەيiنiرەك مەن گەرمانياعا بىرنەشە مامان سپورتشىلاردى شاقىرتامىن. ولار سوندا مەنiڭ ارنايى مەكتەبىمنەن ءوتiپ، وسىنداعى الداعى ۋاقىتتا اشىلار تاەكۆوندو مەكتەبiندە بولاشاق چەمپيونداردى باۋليتىن بولادى،-دەپ جيi-جيi قايتالاعان ەدى. ەر-ازامات ءسوزiندە تۇردى. قىركۇيەكتىڭ 20-شى جۇلدىزىنان ارى قاراي استانا كوشەلەرىندە «وكتيابردىڭ ەلۋ جىلدىعى» اتىنداگى سپورت سارايىندا 30-شى قىركۇيەك پەن 2-شi قازان ارالىعىندا اتى الەمگە ايگiلi ميۋنحەندىك قازاق جiگiتi، تاەكۆوندودان 6-شى دان يەگەرى مۇستافا ءوزتۇرiك ءوز شاكىرتتەرىمەن ونەر كورسەتەدى» دەگەن جارناما-قۇلاقتاندىرۋلار پايدا بولدى. شىنىمىزدى ايتساق، شەتەلدiك باۋىرىمىزدىڭ كەلەتiنiنە قالانىڭ حالىق كوپ توعىساتىن جەرلەرiنە iلiنگەن جارناما-قۇلاقتاندىرۋلاردان كەيiن كوزiمiز جەتiپ، ۋادەسiنەن شىققان وتانداسىمىزعا ريزا بولىسقانبىز. وسى حاباردان سوڭ ونىڭ قاي كۇنi، قانداي رەيستەگi سامولەتپەن كەلەتiنiن دە بiلiپ، سول ۋاقىتتا الماتى اەروپورتىنا تارتقانبىز. بۇل 1990 جىلعى قىركۇيەكتىڭ 27-شi جۇلدىزى ەدi.

اەروپورت قاشاندا ىعى-جىعى. بiرەۋ كەلىپ، بىرەۋ كەتىپ جاتادى. بۇلاردىڭ سىرتىندا جولاۋشىلاردى شىعارىپ ساپ، كۇتiپ الۋشىلار قانشاما! مۇستافالار كەلەتiن كۇنi دە ءدال وسىلاي ەكەن. قالىڭ ادام. كiمنiڭ كەتەيىن دەپ، كiمنiڭ شىعارىپ ساپ نەمەسە كۇتiپ الىپ تۇرعانىن ايىرۋ قيىن. سولاردىڭ بiرi بولىپ بiز دە مۇستافالار كەلەتiن سامولەتتi كۇتكەنبiز. سويتسەك، ونى كۇتۋشiلەر كوپ ەكەن. ولاردىڭ اراسىنان وزىمىزگە جەتە تانىس رەسپۋبليكالىق گازەت-جۋرنالداردىڭ «سەن تۇر، مەن اتايىن» دەگەن جالاڭداعان جۋرناليستەردi، ءفوتوتىلشiلەردi، سپورت جانكۇيەرلەرىنە تەك جەڭiس پەن باقىت سىيلاپ جۇرگەن ايتۋلى سپورتشىلاردى، كينو ماماندارىن، تاعى باسقا دا ونەر ادامدارىن، جاستاردى كورiپ قالدىق. الىپ «قۇس» جۇزدەگەن ارمانداردى اەروپورت الاڭىنا ءتۇسiرگەندە كۇتۋشiلەر جاپا-تارماعاي ەسiككە ۇمتىلعان. ال ەندi كiمنiڭ كiمدi كۇتىپ الاتىنىن ايىرىپ كور! سونادايدان مۇستافانى تانىدىق، ءجۇزi بال-بۇل جانعان ونىڭ جانارلارىندا نۇر وينايدى. ءداپ وسى ءسات وتانداسىمىزدىڭ قۋانىشتان جۇرەگiنiڭ ءلۇپiلدەپ، جارىلارداي بولىپ تۇرعانى داۋسىز. ال قاسىنداعى شاكiرتتەرiنiڭ بارلىعىن ەمەس، ءتىپتى بiرiن دە تاني المادىق. ويتكەنى، بۇرىن-سوڭدى كورمەگەن ادامىڭدى تانۋ مۇمكiن ەمەس قوي. ءبىراق ونىڭ جانىنا جاقىنداپ، سويلەسىپ كەلە جاتقانداردى ءداۋ دە بولسا شاكiرتتەرi شىعار دەپ تۇيدىك....

مۇستافانى شاكiرتتەرiمەن سول كۇنى كوپ ادام كۇتىپ العان. بۇل وعان دەگەن قۇرمەت ەكەنى داۋسىز. ويتپەگەندە شە! حالقىمىزدىڭ اتىن، ابىرويىن ءوزiنiڭ جۇرگەن جەرiندە، ەلiندە اسپانداتىپ ايداي الەمگە پاش ەتكەن مۇنداي پەرزەنتiن كiم سىيلاماسىن؟! ءبارى دە تۇسىنىكتى. جانە ول بۇل جولى ءوز اتامەكەنiن، قانداستارىن تەك كورiپ قايتۋ ەمەس، قازاق توپىراعىندا شىعىستىڭ قاھارلى جەكپە-جەگى-تاەكۆوندو سپورتىنىڭ قانات جايۋىنا قامقورشى، تىلەۋلەس ادام رەتىندە، ءوزiنiڭ مەكتەبىن اشۋعا كەلە جاتقان ازامات! مiنە، ونىڭ قازاقستانعا ەكiنشi رەت ساپارىنىڭ ماقساتى دا وسى. «نيەتiڭە جەتشى، باۋىرىم!» دەيمiز بiز دە شەت ەلدە، جىراقتا ءجۇرىپ-اق ءوز حالقىنىڭ قامىن، جاستارىنىڭ بولاشاعىن ويلاپ، جاناشىر بولىپ جۇرگەن وتانداسىمىزعا شىن ريزا كوڭىلمەن.

مۇستافانىڭ اتا قونىسقا ەكiنشi ساپارىنداعى العاشكى سپورتتىق شوۋ پروگرامماسى قىركۇيەكتىڭ 30-شى جۇلدىزىندا (1990 ج.) الماتىداعى «وكتيابردىڭ 50 جىلدىعى» (قازىرگى بالۋان شولاق اتىنداعى) اتىنداعى سپورت سارايىندا وتپەك. سوندىقتان بۇل كۇندi استانا جۇرتشىلىعىمەن قوسا ءبىز دە اسىعا كۇتكەنبىز. وسى كۇندەرi كورشi وبلىستا تۇراتىن ءبىر تانىسىمىز مۇستافانىڭ الماتىعا ءوز شاكiرتتەرiمەن كەلگەنi، ەندi ونىڭ قازاقستاننىڭ بiرنەشە قالاسىنان تاەكۆوندو مەكتەبىن اشاتىنىن جانە وسى جولى تەك الماتىدا عانا ەمەس، باسقا بىر-ەكى وبلىستا بولىپ، شاكiرتتەرiمەن ونەر كورسەتەتiنiن رەسپۋبليكالىق باسپاسوزدەن وقىپ، «بيلەت الىپ قويارسىڭدار، ءبىز 30-ى كۇنى جەتەمىز» دەپ، ءارى بۇيرىق، ءار ءوتiءنىش ايتقان جانە ءداپ وسىنداي ءوتىنىش ايتۋشىلار الماتىدان دا تابىلعان. ويتكەنى الدىن-الا ساتىلا باستاعان بيلەتتەر ءا دەگەندە-اق ءوتiپ كەتiپ، قالا جۇرتشىلىعىنىڭ كوبىنىڭ سانىن سوقتىرعان. سونىمەن، مۇستافانىڭ شوۋ-پروگرامماسىنىڭ باستالۋىنا بىرنەشە كۇن بار ەكەندiگiنە قاراماستان بيلەت iزدەۋشiلەر سانى كۇن سايىن مولايا تۇسكەن ەدى. سولاردىڭ بiرiنiڭ «شوۋ-پروگراممانى نەگە بiر-ەكi اپتا بويى جۇرگىزبەسكە، نەمەسە كۇنiنە ەكi رەت وتكiزبەسكە» دەپ قىنجىلا ايتىپ تۇرعانىن ءوز قۇلاعىمىزبەن ەستىگەنبىز. ول باۋىرىمىز مۇستافانىڭ ودان باسقا دا قىرۋار جۇمىستارىنىڭ، كەزدەسۋلەرىنىڭ بار ەكەنiن قايدان بiلسiن. ايتەۋiر، ونىڭ ويى – ارمان بولعان مۇستافانى بiر كورiپ قالۋ عوي، تۇسىنىكتى ارينە. بۇل ەشنارسە ەمەس ەكەن. بيلەت iزدەگەننىڭ كوكەسىن «قۋىرداقتىڭ كوكەسىن تۇيە سويعاندا كورەرسىڭ» دەگەندەي 30-شى قىركۇيەك كۇنi «وكتيابردىڭ 50 جىلدىعى» اتىنداعى سپورت سارايى الدىندا، شوۋ-پروگراممانىڭ باستالۋىنا ءبىر ساعات بۇرىن قالعاندا كوردىك-اۋ. بيلەت ىزدەۋشiلەر بiر قادام باستىرمايدى. تiپتi، بيلەتiڭنiڭ شەتiن كورiپ قالسا سۋىرىپ الاتىن سياقتى. ىعى-جىعى حالىق. ميليسيونەرلەر دە مول ەكەن. بيلەتى جوقتاردىڭ بiراز ءبولiگi سپورت سارايىنىڭ ءوز كىزمەتكەرلەرiنە ارنالعان ەسiگiنiڭ اۋزىن كۇزەتۋدە. كiم بiلسiن، يi جiبiگەن بiرi ءوزiمەن بiرگە الا كىرەر دەپ ويلايتىن بولۋى كەرەك. جانە بۇل جەردە الماتىداعى كاراتە سپورتىمەن شۇعىلداناتىن تاڭداۋلى شاكiرتتەرiمەن بiرگە مامان جاتتىقتىرۋشىلار، سپورتشىلار دا تۇر ەكەن. ولار وزدەرىنىڭ ايتۋى بويىنشا، مۇستافا ءوزتۇرiك كەلگەن سوڭ سونىڭ جانىندا جۇرگەن رەسپۋبليكالىق تاەكۆوندو فەدەراسياسىنىڭ قىزمەتكەرلەرiنە ءوتىنىش جاساماقشى. نەسi بار، ول دا دۇرىس-اق. مىناۋ جاس سپورتشىلار ايگىلى قازاق جiگiتiنiڭ، ونىڭ سوناۋ گەرمانيادان ەرتiپ كەلگەن شاكiرتتەرiنiڭ ونەرiن كورسiن، تاماشالاسىن، ۇيرەنسىن. بۇلاردىڭ اراسىنان بولاشاق چەمپيوندار شىقپاسىنا كىم كەپىل. ءوزiمiزدiڭ اتاقتى سپورتشى باۋىرلارىمىز كەزiندە الەمنiڭ سپورت جانكۇيەرلەرiن اۋزىنا قاراتقان ابىلسەيىت، ءابدىسالان، جاقسىلىق، سەرىك، تاعى باسقالار اۋەلگى جولىن مىناۋ بۇگiنگi مۇستافا جانە ونىڭ شاكىرتتەرىنىڭ ونەرىن كورگەلى كەلگەن سارىاۋىز جاس سپورتشىلار سياقتى كىشىگىرىم جاتتىعۋ زالدارىنان، مەكتەپتەردەن باستاعان. سوندىقتان قازىرگى مۇستافا باۋىرىمىزدىڭ قاتىسۋىمەن وتكەلى وتىرعان سپورتتىق شوۋ-پروگرامما كورەرمەندەردi تەك ادام مۇمكىندىگىنىڭ سونشالىقتى مىقتى ەكەندiگiن دالەلدەپ قانا قويماستان، سونىمەن قاتار بولاشاك جاس ۇرپاقتىڭ سپورتپەن اينالىسۋىنا بارشامىزدىڭ كوڭiل ءبولۋiمiزگە ناسيحاتتايدى. ارينە، سپورتپەن اينالىسقان جاننىڭ دەنساۋلىعى، وقۋعا، جۇمىسقا قابىلەتى ارتادى. ءبىراق وسىنى ءبارiمiز بiردەي ۇعىنا بەرەمىز بە؟ جوق. ول ءوز الدىنا بولەك اڭگىمە.

بۇگىنگى ايگىلى قازاق مۇستافانىڭ باسقارۋمەن وتپەك سپورتتىق شوۋ- پروگرامماعا ەرەسەكتەرمەن قاتار بالالار دا مول جينالىپتى. ونىڭ سەبەبى دە وزىنەن-وزi ءتۇسiنiكتi. جانە بۇل بالالاردىڭ كوبi، بiزدiڭ بايقاۋىمىزشا سپورت مەكتەپتەرىندە كاراتە، سامبو، دزيۋدو، قازاقشا كۇرەس، ۋ-شۋ، تاعى دا باسقا سپورت تۇرلەرiمەن جاتتىعىپ جۇرگەندەرگە ۇقسايدى. ونى ءبىز الگىندە سىرتتا تۇرعاندا بىرنەشە بالانىڭ اڭگىمەسىنەن ۇققانبىز. مiنە، سوندىقتان بۇل بالالاردىڭ اتاقتى مۇستافانىڭ، ونىڭ شاكىرتتەرىنىڭ ونەرىن تاماشالاۋعا،ۇيرەنۋگە كەلۋi زاڭدى. ونىڭ ءۇستiنە بالالاردىڭ قۇلاعىنا مۇستافا اعالارىنىڭ اتاق-داڭقى جالپاق الەمدى جايلاپ العان بريۋس ليمەن بiر مەكتەپتە جاتتىققانى جايلى اڭگىمە دە جەتiپ ۇلگەرگەن. ال بريۋس ليدi بiلمەيتiن بالا بار ما بۇگiندە؟

وسى ورايدا ويىمىزعا بiر اڭگiمە ورالادى. بiردە جاقسى تانىسىمىزدىڭ ءۇيiندە بولعانىمىز بار ەدى. اڭگىمەدەن اڭگiمە شىعىپ، ءسوز توركىنى مۇستافا، بريۋس لي تۋرالى وربىگەن. سوندا تانىسىمىزدىڭ كاراتە مەكتەبىنە بارىپ جۇرگەن ون جاسار بالاسى بiزدiڭ الدىمىزعا بريۋس ءليدىڭ جيىرما شاقتى سۋرەتىن جايىپ سالعان.

-بiر جىل بويى «بالمۇزداق الىپ جەگiن» دەپ بەرگەن تيىنداردى بiزگە كورسەتپەستەن جيناپ، وسى سۋرەتتەردى ساتىپ الىپتى،-دەگەن اكەسى مەن شەشەسى. بالانىڭ بۇل iسiنە iشتەي قاتتى ريزا بولدىق سوندا.

-مۇستافا اعايدىڭ دا سۋرەتiن جينار ەدiم. بiراق تابا الماي ءجۇرمiن. ول كiسi بريۋس ليمەن بiرگە جاتتىققان دەيدى عوي. سول راس پا؟ مۇستافا اعامىز الماتىعا كەلگەندە ول كiسiنiڭ ونەرىن تاماشالاۋعا مەن دە بارامىن. سول كۇندەرi بۇل اعامىزدى بiر كiسiلەر سۋرەتكە ءتۇcipce، ماعان سونىڭ بىرنەشەۋىن الىپ بەرۋگە كومەكتەسiڭiزشi،-دەگەن ءبىز كەتۋگە ىڭعايلانىپ جاتقاندا تانىسىمىزدىڭ ۇلى.

- مۇستافانىڭ بريۋس ليمەن بiر مەكتەپتە جاتتىققانىن، ونى ابدەن جاقسى بiلەتiنiن، ونىمەن بiرگە جۇرگەنiن مۇستافا اعاڭنىڭ ءوز اۋزىنان ەسىتتىك. ال ونىڭ سۋرەتi كەرەك بولسا، مۇمكiندiگiنشە بىرنەشەۋىن ساعان اكەلىپ بەرەرمىز، اينالايىن،- دەگەنبiز سوندا جاس سپورتشىعا ۋادە بەرiپ...

وكتيابردىڭ ەلۋ جىلدىعى اتىنداعى سپورت سارايى كەزدەسۋ باستالارعا 10-15 مينۋت قالعاندا جينالعان قاۋىمعا لىق تولدى. ينە شانشار جەر جوق. ءبىراق سوعان قاراماستان ىشكە ەنiپ جاتقاندار كوپ-اق. ساراي ءىشىن تۇركەشتىڭ اتاقتى «كوڭىلاشار» كۇيى باۋراپ العان. ماڭدايشادا «شەتەلدەن كەلگەن باۋىرلارىمىز بەن ءقادىرلى قوناقتارىمىزعا جالىندى سالەم!» دەگەن جازۋ سونادايدان كەز تارتادى. جينالعان قاۋىم كەزدەسۋ باستالعان ءساتتى تاعاتسىزدانا كۇتۋدە. ورتاداعى الاڭعا مولىنان كۇرەس كىلەمدەرى توسەلىنىپتى. ميكروفون دا سوندا قويىلعان. كينووپەراتورلار، تەلەراديو جۋرناليستەر، فوتوجۋرناليستەر، سپورت جۋرناليستەرi دە وسىندا. ولاردىڭ بiرازى قۇرال-سايماندارىن دايارلاپ، تۇسىرۋگە ىڭعايلى ورىن iزدەپ، بايەك بولۋدا. ارالارىنان ءوزiمiزگە تانىس جۋرناليستەردى، فوتوتىلشىلەردى كورiپ، وتكەندە تانىسىمىزدىڭ ۇلىمەن بولعان انگىمە ەسiمiزگە تۇسەدى. جانە سول بولاشاق كاراتەشى بالاعا بەرگەن ۋادەمiزدiڭ ورىندالىپ قالۋىنىڭ مۇمكىن ەكەنiن دە iشتەي سەزىنگەندەي بولامىز. ويتكەنى وسىلاردىڭ iشiندە جۇرگەن يىعىنا اسىنعان قوس فوتواپپاراتى بار فوتوجۋرناليست نۇرعوجا اعا جۇبانوۆپەن ازىن-اۋلىق جاقىندىعىمىز، سىيلاستىعىمىز بۇرىننان-اق بار بولاتىن. كۇنى ەرتەڭ-اق سول كiسiدەن مۇستافانىڭ بiرنەشە سۋرەتىن الىپ، بالمۇزداق ورنىنا سپورتشىلاردىڭ بەينەسىن جيناپ جۇرگەن بالاعا تارتۋ ەتەرمىز دەپ تۇيدىك ويىمىزدى.

اقىرىندا حالىق تاعاتسىزدانا كۇتكەن ۋاقىت تا جەتتى-اۋ. ورتاعا ءوزiمiزگە بۇرىننان-اق تانىس، تالانتتى اكتەر، ءانشى دوسحان جولجاقسىنوۆ شىقتى. وسى ءساتتى كۇتىپ وتىرعان قاۋىم ساتىرلاتا شاپالاق ۇردى. ساراي iشi بiر ءسات تولقىپ تۇردى.

-قۇرمەتتى حالايىق!-دەپ باستادى ءسوزiن دوسحان. -وزدەرiڭiزگە بەلگىلى ميۋنحەندiك وتانداسىمىز، اتى الەمگە ايگىلى مۇستافا ءوزتۇرiك باۋىرىمىزدىڭ بۇل اتامەكەنگە ەكiنشi ساپارى. مۇستافا بۇدان ءۇش اي بۇرىنعى ساپارىندا دا بiرنەشە كۇن بويى قازاق سيركiندە، باسقا دا مەكەمەلەردە، كاسiپورىنداردا، قىسقاسى مۇمكiن بولعان جەرلەردiڭ بارىندە دە قازاق باۋىرلارىمەن كەزدەسۋگە، اڭگiمەلەسۋگە تىرىستى. بiراق كەڭ بايتاق رەسپۋبليكا جۇرتشىلىعىمەن كەزدەسۋدى بىلاي قويعاننىڭ وزىندە  الماتىداعى اعايىندارمەن تولىقتاي جۇزدەسە العان جوق. وعان ەشكانداي مۇمكiنشiلiگi بولمادى. ال بۇل جولعى ساپارىندا ول بiرنەشە كۇن تەك وسىندا عانا بولىپ قويمايدى، سونداي-اق جامبىل، شىمكەنت وبلىستارىنا دا بارىپ قايتپاق. ارينە، مۇستافانىڭ ءومiربايانى ءوزiندiك ەرەكشەلiكتەرiمەن قىزىقتى-اق. ول جايىندا مۇستافانىڭ العاشقى ساپارى كەزiندە رەسپۋبليكالىق گازەت-جۋرنالدار ۇلكەندى-كىشىلى ماقالالار جازدى. راديو، تەلەديداردا دا بىرنەشە حابار ۇيىمداستىرىلدى. دەگەنمەن، مۇستافانىڭ بۇگiندە شەتەلدiك اتانىپ، اتا قونىسىنا ساعىنىپ-سارعايىپ ساپار شەگiپ جۇرگەنi حالقىمىزدىڭ باسىنا قايعى بۇلتى ءتونiپ، اتامەكەننەن لاجسىز كەتۋگە ءماجبۇر ەتكەن سوناۋ ءبىر الاساپىران جىلداردىڭ تاۋقىمەتi ەكەنiن بارشامىزدىڭ دۇرىس ءتۇسiنگەنiمiز ابزال-اق. وسى ورايدا مىنا بiر ماسەلەگە دە توقتالىپ وتكىم كەلەدى. بۇدان بiرنەشە جىل بۇرىن شەتەلدiك قانداستارىمىز، وتانداستارىمىز كەلگەندە وسىلايشا دۇركىرەتە قارسى الۋ بىلاي تۇرسىن، ەسىتپەي دە قالاتىنبىز. ال قازىرگى ەلىمىزدە ءجۇرiپ جاتقان قايتا قۇرۋ مەن دەموكراتيا ءبىزدىڭ شەتەلدىك باۋىرلاستارمەن ارالاسۋىمىزعا جول اشىپ بەرiپ وتىر. وعان دا شۇكىرشىلىك. بۇل رەتتە شەتەلدەردەگi قازاقتارمەن مادەني بايلانىس جاسايتىن رەسپۋبليكالىق «قازاقستان» قوعامىنىڭ جاقسى جۇمىسىن ايتا كەتۋ كەرەك سياقتى. سوڭعى بiرنەشە جىل كولەمىندە قوعامنىڭ ارنايى شاقىرۋىمەن ەجەلگى قازاق جەرىنە، اتا-بابالارىنىڭ مەكەنiنە كەلىپ قايتۋشى قازاق تۋعاندار سانى ەداۋiر ارتتى. وسىنىڭ ناتيجەسiندە ءوزارا ءتۇسiنiستiك، سىيلاستىق، تۋىستىق سەزiمدەرi دە اسا ءبىر ىستىق باۋىرمالدىقپەن كەڭ ارنا تارتا باستادى...

...ءيا، دوسحان اڭگiمەسiنiڭ جانى بار. سوڭعى كەزدەرى شەتەلدەرمەن بايلانىس بۇرىنعىدان ەداۋىر جاقساردى. مۇنىڭ ءوزى ەلىن، وتانىن، اتامەكەنىن ءبىر كورۋدى ارمانداعان، اڭساعان باۋىرلارىمىزدىڭ ايىن – وڭىنان، جۇلدىزىن سولىنان تۋعىزدى. وسى ورايدا ويىمىزعا تامىز ايىندا الماتىدا گەرمانيانىڭ ميۋنحەن قالاسىنان سەمياسىمەن كەلگەن قابي سۇمەر دەگەن قازاق باۋىرىمىزدىڭ اڭگiمەسi ورالادى.

- ارعى اتا-بابامىزدىڭ ءوسiپ-ونگەن جەرi قازiرگi قاراعاندى وبلىسى ەكەن،-دەپ باستاعان قابەكەڭ اڭگىمەسىن. - شامامەن بۇدان ەكi جارىم عاسىرداي بۇرىن التاي جاققا ءوتiپپiز. ال 1935 جىلدار شاماسىندا سوۆەت وداعى، جۇڭگو، مونعوليا سياقتى ءۇش مەملەكەتتىڭ شەكاراسىندا ءبولiنگەن وسى تاۋلى وڭىردە كەزەكتi بiر قاقتىعىستان كەيiن اتا-بابالارىمىز جىلجىپ كەشiپ، 1938 جىلى تيبەتكە تابان تipeپ، ودان گيمالاي ارقىلى ءۇندiستانعا قونىستانىپتى. ول كەزدە مەن نەبارى ەكى جاستا ەكەنمiن. كەيىنىرەك، ەس بىلگەندە ەستۋىم بويىنشا سوندا ءۇندىستانعا ءۇش مىڭداي ءتۇتiن بارعان دەسەدi. بiراق، وكىنىشكە وراي، ونىڭ تەڭ جارتىسى العاشكى جىلدارى-اق قىرىلىپ قالعان. وعان سەبەپ-سالقىن جاقتان بارعانداردىڭ بiردەن ىستىق كليماتقا ۇيرەنە الماۋى، ەكiنشiدەن، مۇندا ۋلى باقا-شايانداردىڭ مول بولۋى، ءۇشiنشiدەن، اياق استى وبا اۋرۋىنا شالدىعۋى. مىنە، وسىنىڭ ءبارى ونسىز دا كوشiپ-قونىپ، ازاپ شەگىپ كەلە جاتقان قازاقتارعا وتە اۋىر سوققان. بۇل كەزدە ءۇندىستان انگليانىڭ وتارلاۋىندا ەدi. اعىلشىندار اۋىپ بارعان قازاقتارعا العاشقى 5-6 اي شاماسىندا تەگىن تاماق بەرىپتى. جاسىراتىن نە بار، ودان كەيiن دە قازاقتار ءوز كۇندەرiن وزدەرى كورiپ كەتە الماعان. سونىڭ سالدارىنان كەيبiرi كوشە كەزىپ، قايىر سۇراۋعا دەيiن بارعان. اقىرىندا تiرi قالعاندارى 1947 جىلى مۇسىلمان eلi عوي دەپ پاكىستانعا كوشiپتi. بiراق مۇندا دا كوپ تۇرا الماپپىز. وسى تۇستا اقساقالدار الدىندا ەكi تانداۋ بولىپتى. بiرi-مۇحيتتىڭ ارعى بەتiندەگi-امەريكا دا، ەكiنشiسi-تۇركيا ەدi. سودان ارادا ءبىراز كەلiسiمدەر بولىپ، اقىرىندا تۇركياعا ساپار شەگiپپiز. بۇل 1953 جىلدار ەكەن. وبالى قايسى، ءتۇرiك اعايىندار بiزدi قۇشاق جايا قارسى الىپ، بiر جىلداي قوناقۇيدە تۇرعىزىپ، «قاي جەردەن جەر الاسىندار، ەرىك وزدەرىڭدە» دەدi. وسىلايشا ءارقايسىمىز ءار جاققا ءبولiندiك. دەسە دە العاشقى جىلدار جەرسiنiپ، ەتiمiز ۇيرەنگەنشە قيىنداۋ بولدى. ءاسiرەسە، اكە-شەشەم پاكىستاندا قازا بولعان ماعان اۋىرلاۋ ءتيدى. ءبىراق سونشاما جىلعى اۋىرلىق، ازاپتى ساپار مەنi شىڭدادى. جاستىعىما قاراماستان، ەۆروپا ەلدەرiنiڭ بiرازىندا بولىپ، بiلiم iزدەدiم، تiل ۇيرەندىم، ءومiر كوردiم. اقىرىندا 1964 جىلى ميۋنحەندە تۇراقتاپ قالدىم. مىنە، سودان بەرگى ءومiرiم گەرمانيا جەرىندە وتۋدە. مەحانيكا سالاسىن مەڭگەرگەم. 1970 جىلى سەميا قۇردىم. مىناۋ قاسىما ەرتىپ جۇرگەن جۇبايىم نۇرنيسانىڭ اكە- شەشەسى تۇركيادا تۇرادى. اقمارال، امان اتتى ۇل-قىزدارىمىز بار. اقمارال 15 جاستا. ءقازىردىڭ وزىندە بەس تiلدە-قازاقشا، تۇرىكشە، نەمىسشە، اعىلشىنشا، فرانسۋزشا تازا سويلەيدى. ال ەكىنشى كلاستا وقيتىن ۇلىم امان قازاق، ءتۇرiك، نەمiس تiلدەرiن جەتىك مەڭگەرگەن. ءقازىر باسقا تiلدەردi ۇيرەنۋ ۇستىندە. مەن دە، زايىبىم نۇرنيسا دا بiرنەشە تىلدە سويلەي بەرەمىز. ءتىل بىلگەننىڭ ارتىقتىعى جوق. قايتا قاي جەردە دە پايداسىن كورiپ ءجۇرمىز.

-قابي اعا، سiزدەن بۇرىن دا ءبىز ەۆروپادان كەلگەن بىرنەشە قازاقپەن كەزدەسكەن ەدىك. سوندا ءبىر ريزا بولاتىنىمىز شەت مەملەكەتتەردە جۇرگەندىگىنە قاراماستان ولاردىڭ ءوز انا تiلiن جەتiك بiلۋi. وسىنىڭ سىر نە؟-دەگەنبiز كوكەيدەگi سۇراعىمىزدى جاسىرماستان.

-مۇندا ەشقانداي قۇپيا جوق. بiزدi جاستايىمىزدان اتا-انامىز، ۇلكەن كىسىلەر انا ءتىلىن بiلۋiمiزگە ۇيرەتەدى. جانە بۇل ءداستۇر ۇرپاقتان-ۇرپاققا جالعاسا بەرەدى. مىنە، بار سىرى وسى. ال ەندi ءتۇرiكشە، نەمىسشە تاعى باسقا تىلدەردە سويلەسسەك-ول ءوزiمiز ارالاساتىن، ءوزiمiز ەڭبەك ەتiپ، ءومiر ءسۇرىپ جۇرگەن ورتامىزداعى سول حالىققا، ۇلتقا دەگەن قۇرمەتiمiز. بiزدiڭ انا ءتىلىمىزدى، اتا-بابا ءداستۇرiن، ادەت-عۇرىپ، ءان-جىرىن بiلۋiمiزگە جاستارىمىزعا سونى ۇيرەتۋiمiزگە ميۋنحەن، كەلن، پاريج، تۇركياداعى قۇرىلعان قازاق قوعامدارىنىڭ ۇلەسى دە زور. العاشىندا بiر-بiرiم جاردەم كورسەتۋ ماقساتىمەن قۇرىلعان بۇل ۇيىمداردىڭ قازiرگi اتقارىپ جاتقان iستەرi وتە اۋقىمدى. جاڭاعى ايتقانىم سولاردىڭ ءبىر سالاسى عانا. ەندى ءبىزدىڭ الدىمىزدا تاعى دا بiر iس كۇتiپ تۇر-ول گەرمانيادا قازاق ورتالىعىن اشۋ. سول ءۇشىن قازاقستاننان كيىز ءۇي، ءتۇرلى جابدىقتار اپارساق ءتيىستى ۇيىمدارمەن كەلىسىم جاساساق دەيمىن. جالپى مەنىڭ ويىم-ەل مە ەلدi جاقىنداستىرا وتىرىپ، ءوزارا قاتىناستا بولساق دەيمiن. وعان قازىرگى كەزدە مۇمكىنشىلىكتەر بار. بۇرىنعىداي ەمەس، بۇگىندە ءوز اتامەكەنىمىزگە كەلiپ-كەتۋ بiزگە دە وڭايىراق بولىپ تۇر...

ميۋنحەندiك قابي اعامىز ءوز اڭگiمەسiندە وسىلاي دەگەن. ويىمىزدى دوسحاننىڭ:

- قازiر سiزدەر ءشومىشباي سارييەۆتىڭ ءسوزiنە جازىلعان تولەگەن مۇحامەدجانوۆتىڭ «ساعىنىش» ءانىن تىڭدايسىزدار. بۇل ءان مۇستافا ءۇشىن ارنايى جازىلعان،-دەگەن ءسوزi ءبولiپ جiبەردi. اۋەزدى ءان اپ-ساتتە-اق ساراي iشiن باۋراپ العان. دوسحاندى بۇگiنگi جينالعان قاۋىم، جالپى رەسپۋبليكا جۇرتشىلىعى بۇرىننان-اق تالانتتى اكتەر رەتiندە دە، ءانشى رەتىندە دە جاقسى تانيدى. مىناۋ جاڭا ءاندi دە ول ناقىشىنا كەلتىرە ورىنداپ شىقتى. ساتىرلاعان شاپالاق سارايدى جارىپ جىبەرەردەي. جانە مۇنداي شاپالاقتار سپورتتىق شوۋ-پروگرامماسىنا ارنايى ەنگiزگەن نومەرلەردى ورىنداعان رەسپۋبليكا ونەر سۇيەر قاۋىمىنىڭ سۇيىكتىلەرىنە اينالعان تۇڭعىشباي جامانقۇلوۆ پەن قۇدايبەرگەن سۇلتانبايەۆ سىندى سانلاقتار ورتاعا شىققاندا دا بىرنەشە رەت قايتالاندى. جۇرتشىلىق بۇلارعا ءدان ريزا. بiراق مۇستافانىڭ ءوز شاكىرتتەرىمەن ورتاعا شىعۋىنا اسىعۋلى. ەندiگi كەزەك مۇستافالاردا شىعار دەپ وتىرعانبىز. سويتسەك قاتەلەسكەن ەكەنبiز. ورتاعا استانامىزداعى «ماقپال» ءسان ۇلگىلەر بiرلەستiگiنiڭ قىز-جىگىتتەرى شىعىپ كەلەدى. كيگەندەرى ءارتۇرلى ۇلگىدەگى كيىمدەر. وسىلاردى كورسەتۋ ارقىلى جينالعان جۇرتشىلىقتىڭ قاي ۇلگىدەگى تiگiلگەن كيiمگە كوڭiلi تولعانىن انىقتاپ الماقشى. ونىسى دا دۇرىس-اۋ.ايتپەسە قالاي بولسا سولاي تiگiلگەن، كوپشiلiك كوڭiلiنەن شىقپاعان قانشاما كيiم-كەشەك دۇكەن سورەلەرiندە شاڭ باسىپ جاتىر. ماتانىڭ سورى عوي ول.

وسى ءسات ويىمىزدى بiر كورەرمەننىڭ:

-مىناۋ ءسانشiلدەر قايدان شىعىپ كەتتi ءوزi!؟ بۇلارعا باسقا ۋاقىت جەتپەي مە؟-دەگەن رەنىشتى ءسوزى ءبولدى. ونىڭ ءسوزiن قارسى بەتتەگى داۋسى جۋان جiگiت تە قاعىپ الىپ، گۇر ەتە قالدى. بiراق iستەيتiن امالى قايسى، «ماكپالدىڭ» كىزدارى مەن جiگiتتەرiنiڭ بارلىق كيiمدەرiن كورiپ شىققانشا وتىردىق-اۋ شىداپ، ايتەۋىر. ەندi بiردە دوسحان:

 -مۇستافا شىعادى ورتاعا! قاسىندا ون ەكi شاكiرتi بار،-دەدi ساڭق ەتiپ. سول-اق ەكەن، ساراي iشi گۋلەپ جۇرە بەردى.

-مۇستافا! مۇستافا! مۇستافا!

-اسسالاۋماعالەيكۇم، باۋىرلارىم مەنىڭ! قۋانعاننان جۇرەگiم جارىلارداي بولىپ تۇرمىن. جاراتقان ماعان بiر جان بەرگەن، ەگەر قازiر مەنىڭ جانىم سiزدەرگە كەرەك بولسا، بەرۋگە ءازىرمىن!..

مۇستافا داۋسىنان بiءرتۇرلi دiرiلدi سەزگەندەي بولامىز. ونىڭ ارينە قۋانىش دiرiلi ەكەنى داۋسىز. جۇرەگى لۇپىلدەپ تۇر-اۋ، باۋىرىمىزدىڭ. ءقايتسىن ەندى، شەتەلدە ءجۇرۋ وڭاي ما! ساعىنادى-اۋ جۇرتىن، اڭسايدى-اۋ ەلىن!

مۇستافا ءسوزىن ارى قاراي جالعاستىردى.

-اتامەكەنىم، وزدەرiڭiزگە كەلىپ-كەتكەنىمە ءۇش ايداي-اق ۋاقىت بولدى. بiراق وسى ءۇش اي ماعان ءۇش جىلدان دا كوپ كورiندi. مەن اۋىرىپ قالدىم.

زالدا وسى ءسات قوزعالىس پايدا بولدى.

-نەگە اۋىردىڭ، سەن اۋىرما، مۇستافا!

-نە دەيدى، اۋىرعانى قالاي؟

-ويپىرىم-اي!

مۇستافا ءسوزىن جالعادى.

-سiزدەرگە عاشىق بولىپ، سiزدەرگە اسىق بولىپ، سiزدەردi ويلاپ اۋىردىم...

-ە، باسە...

وتىرعاندار كۇلiسiپ العان. وسى ارادا مۇستافا ءوزiمەن بiرگە iلەسiپ كەلگەن ون ەكi شاكiرتiن تانىستىردى. بۇلاردىڭ بارلىعى دا گەرمانيادا مۇستافا مەكتەبiندە جاتتىعىپ جۇرگەندەر بولىپ شىقتى. اراسىندا دۇنيە ءجۇزiنiڭ ەكi دۇركىن چەمپيونى اتانعان، تاەكۆوندودان 4-دان يەگەرi ءتۇرiك جىگىت، سونداي-اق ەكiنشi، ءۇشiنشi دان يەگەرلەرى بابىر، يبراگيم سياقتى تالانتتى قازاق جiگiتتەرi دە بار ەكەن. «جالپى بۇلاردىڭ ءبارi دە تىلسىم تابيعاتتى تاەكۆوندو ونەرiن شەبەر مەڭگەرگەن سپورتشى جاستار»،-دەدى شاكiرتتەرiن تانىستىرىپ بولعان سوڭ مۇستافا. بۇدان كەيiن باۋىرىمىز ورتاعا جانە ەكi جiگiتتi شاقىردى. «بۇلار كىم ەكەن»؟- دەپ وتىردىق ىشتەي. «سپورتشىلار ما»؟- دەسەك، اسىنعان فوتواپپاراتتارى بار. مانادان بەرى وسىندا ءوتiپ جاتقان كەزدەسۋدi سۋرەتكە ءتۇسiرiپ جۇرگەن دەر ەدى.

-بۇلار مەنiڭ ءوزiممەن بiرگە گەرمانيادان iلەسiپ كەلگەن جۋرناليست دوستارىم. جالپى ەۆروپادا قازاقستان تۋرالى اسا كوپ بىلە بەرمەيدى. امانشىلىق بولسا، وسى ەكi جۋرناليست دوسىم وسى ساپاردان ورالعان سوڭ باتىس ەلدەرى باسىلىمدارىنا قازاقستان جايلى، قازاقتار جايلى جازاتىن بولادى. بۇل مەن ءۇشiن باقىت قوي. بiلسiن باتىستىقتار قازاقتاردىڭ كىم ەكەنiن!

جينالعان قاۋىم تاعى دا ساتىرلاتا شاپالاق ۇرعان.

- دۇرىس، دۇرىس، اينالايىن! بiزدiڭ حالقىمىزدىڭ كiم ەكەنiن باسقا دا بiلسiن! راحمەت، مۇستافا!

-بۇل ساپارىمىزدا بiز قازاقستاننىڭ بiرنەشە قالاسىنان، اۋدان ورتالىقتارىنان تاەكۆوندو مەكتەبىن اشپاقپىز،-دەگەن مۇستافا ءسوزىن جالعاستىرىپ. الداعى جىلدارى، مەنiڭ ويىمشا، قازاق توپىراعىنان الەم چەمپيوندارى شىعۋى ءتيىس. مەنiڭ ەندiگi ارمانىم - وسى. مەن وسى ماقساتتا جۇمىس iستەيتiن بولامىن.

 -نيەتىڭە جەت، - دەدiك قايتا-قايتا قايتالاپ.

...شوۋ-پروگرامما باستالعان. جۇرت جانارى ورتادا. كورەرمەن ءبىر ساتكە تابيعاتى تىم قاتال، شىعىستىڭ كاھارلى جەكپە-جەگى تاەكۆوندومەن كەزدەسكەن. العاشىندا ون ەكى جىگىت مۇستافانىڭ باسشىلىعىمەن تاەكۆوندو ءادiسiنiڭ بiرنەشەۋىن كورسەتكەن. ودان سوڭعى كەزەك جەكەلەي، سوڭى ەكى-ەكىدەن ءادىس كورسەتۋگە ۇلاسقان. وسى كەزدە بiزدiڭ سپورتشى جىگىتتەرىمىز ءتور جاقتاعى ەسىكتەن ءتورتبۇرىشتى تاقتاي تاسىپ جاتقاندا «مۇنى نە ىستەمەك؟»-دەپ وتىرعانبىز. ءسويتiپ وتىرعانىمىزدا ەندiگi كەز وسى ءتورتبۇرىشتى قالىڭ تاقتايلارعا دا كەلدi. سويتسەك، بۇلاردى تاەكۆوندوشىلار ۇرىپ، تەۋىپ سىندىرادى ەكەن. قالىڭ تاقتايلار كوز الدىمىزدا بىت-شىت بولىپ جاتتى. ءتىپتى مۇستافانىڭ شاكiرتتەرi 2،5 مەتر بيiكتiكتەگi الگi تاقتايلاردى دا سەكiرiپ تەۋiپ، قاق بولگەندە جاعاسىن ۇستاماعان جان قالمادى. ادام مۇمكiندiگiنiڭ شەكسiز ەكەندiگiنە سوندا تاعى بiر رەت باس يگەنبiز جانە مۇستافا باۋىرىمىزدىڭ وسىنداي سپورت ءتۇرiءنىڭ قازاق توپىراعىندا دا وركەندەۋi ءۇشiن سىرتتا ءجۇرiپ-اق قامقورلىق جاساپ، قول ۇشىن بەرۋگە كەلگەنiنە iشتەي ريزا بولىپ وتىرعانبىز. الگiندەگi ءبىر ءسوزiندە مۇستافا وتانداسىمىز سپورتتىڭ بۇل ءتۇرiنiڭ كەلەشەگiنiڭ زور ەكەندiگiن، ونىڭ ەندى وليمپيادا پروگرامماسىنا دا ەنگiزiلەتiنiن جينالعان جۇرتشىلىققا ءتۇسiندiرiپ بەردi. بۇل ءسوزدى كەشە قازاقستان ورتالىق كوميتەتىندە وتكەن كەزدەسۋدە دە مۇستافا تەبىرەنە مالىمدەپ ەدى. سوندا ءبىزدىڭ ودان ۇققانىمىز-تاەكۆوندونىڭ ومىرشەڭدىگى. مۇستافانىڭ بۇل ونەردى ناسيحاتتاپ جۇرگەندiگi سول عوي دەپ تۇيگەنبىز، ويىمىزدى سوندا.

كەيدە بiز استاناعا باسقا جاقتان كەلiپ جاتقان ايگىلى ادامدارمەن كەزدەسە الماي، كەتiپ قالعان سوڭ بiر-اق ەستىپ جاتامىز. ويتكەنi، مۇنداي كەزدەسۋلەردi ۇيىمداستىرۋ ءۇشiن ايتەۋiر بiرەۋلەردiڭ جۇگiرۋi كەرەك قوي. ال وندايلاردىڭ بiزدiڭ ارامىزدا سيرەك ەكەنى شىندىق. سوندىقتان دا ورايى كەلiپ تۇرعان جۇزدەسۋلەردىڭ كەيدە سان سوقتىرىپ كەتەتىنى بار. وسى ورايدا سول كەزدەگى قازاقستان لكسم ورتالىق كوميتەتiنە ايتار العىسىمىز مول-اق. سەبەبى، كوميتەتتەگiلەر مۇستافا العاش الماتىعا ات باسىن تiرەگەندە دە استانادان شىعاتىن گازەت-جۋرنالدار وكiلدەرiءنىڭ باسىن قوسىپ، مۇستافامەن ۇلكەن اڭگiمە وتكiزۋiمiزگە جاعداي جاساپ ەدى. ەندى  مiنە، شەتەلدiك باۋىرىمىز ەكiنشi رەت كەلگەندە دە كۇلاعى تۇرىك جۋرناليست اعايىنداردىڭ باسىن قوسىپ بەردi. كەشە دە جان-جاقتى اڭگىمە بولدى. تiپتi بۇل كەزدەسۋگە مۇستافانىڭ وسى كۇندەرى قازاقستانعا كەلەتىنىن بۇگىندە وقىرمانداردىڭ ءسۇيiكتi گازەتىنە اينالعان رەسپۋبليكالىق «لەنينشىل جاس» (قازىرگى «جاس الاش») گازەتiنەن بiلiپ، نوريلسك قالاسىنان شاديار قوندىبايەۆ دەگەن ازامات تا كەلىپتى. قاسىندا تاەكۆوندومەن اينالىساتىن ەكى ورىس جiگiتi بار. شاديار ءوزى نوريلسك قالاسىندا تاەكۆوندو فەدەراسياسىنىڭ ءتوراعاسى ەكەن. وسى كەزدەسۋدە ءسوز العان رەسەيلiك باۋىرىمىز:

-مۇستافا، بiز ءوزiڭە ارنايى كەلiپ وتىرمىز. ۋاقىتىڭنىڭ تىعىز ەكەنiن دە بىلەمىز. ءبىراق مۇمكىن بولسا ءبىزدىڭ كراسنويار ولكەسىنە ءبىر كۇنگە بولسا دا سوعىپ كەتسەڭ دەگەن تiلەگiمiز بار. بiز ءوزiڭدi كراسنويار ولكەسiندەگi فەدەراسياعا قۇرمەتتى پرەزيدەنت ەتiپ قابىلداۋدى جانە ەگەر ۇلىقسات ەتسەڭ مۇستافا مەكتەبiن اشۋدى ۇيعارىپ ەدىك،-دەدi. شاديار سەزiن اياقتار-اياقتاماستان قاسىندا وتىرعان جەرلەسى:

ء-بىز كوپتەن بەرi تاەكۆوندومەن شۇعىلدانامىز. ءبىراق ءالى كۇنگە دەيىن ەڭ بولماسا بiرiنشi دانىمىز دا جوق. ويتكەنi بiزدiڭ شەبەرلiگiمiزدi ساراپتاپ، ءدال انىقتاپ، اتاق بەرەتiن ءوزiڭiز سياقتى تاەكۆوندو مامانى جوق بiزدە. سوندىقتان وسى الماتىدا بولعان كۇندەرiڭiزدە قولىڭىز بوساي قالسا، بiزدiڭ شەبەرلiگiمiزدi انىقتاپ، تيەسiلi دارەجەمىزدى بەرۋىڭىزدى ءوتiنەمiز. ويتكەنi سiزدiڭ سپورتشى شەبەرلىگىنە بايلانىستى دارەجە، دان بەرە الاتىن قۇقىڭىز بار دەپ ەسىتتىك.

-ول راس،-دەدى مۇستافا. -ۋاقىتىم بولسا، مەن سىزدەردىڭ بۇل ءوتiنiشتەرiڭiزدi ورىنداۋعا تىرىسامىن. ال ەندى سوناۋ قيىردان كەلگەندەرiڭiزگە كوپ-كوپ راقمەت. بiراق، وكىنىشكە وراي، مەن ول جاققا بارا المايمىن، سەبەبى ۋاقىتىم جەتىڭكىرەمەيدى. دەسە دە، سiزدەرگە كەلەسى جىلى سوعىپ كەتەمiن دەپ ۋادە بەرە الامىن.

مۇستافانىڭ بۇل سوزىنە رەسەيلىك سپورتشىلار ريزا بولعان. جالپى بۇل كۇنگi كەزدەسۋ مۇستافامەن بۇدان ءۇش اي بۇرىنعى ءداپ وسى زالداعى كەزدەسۋدەن دە قىزىقتى ءارى تارتىمدى ەتتى. سەبەبى بۇل كەزدەسۋگە مۇستافانىڭ ەكi جۋرناليست دوسى دا قاتىستى. سونىمەن قازاقستاندىق جۋرناليستەر مەن باتىستىق جۋرناليستەر اراسىندا ماماندىققا بايلانىستى، جالپى باسپا ءسوز ءتوڭiرەگiنە قاتىستى ۇلكەن اڭگىمە بولعان. ءبىز وسى كەزدەسۋدە گەرمانيادان شىعاتىن ءتۇرiك تiلiندەگi «ءدۇنيا» گازەتىمەن دە العاش جۇزدەستىك. بۇل گازەت كەزەكتi بiر نومەرiندە مۇستافانىڭ وتكەندە كەلگەندە قازاقستان پرەزيدەنتى نۇرسۇلتان نازاربايەۆپەن تۇسكەن سۋرەتiن جاريالاعان. سۋرەتتىڭ استىندا مىناداي دەپ جازىلىپتى: «تۇرىكتەرگە قانداستارىنىڭ سالەمiن اكەلدi». شەتەلدىك ارىپتەستەرiمiزدiڭ ايتۋىنا قاراعاندا، بۇل گازەت الەمنiڭ بار تۇكپiرiنە تارايدى ەكەن...

ويىمىزدى وسى جەردەن بولە قويىپ، تاعى دا جانارىمىزدى ورتاعا تiككەنبىز. بۇل كەزدە مۇستافانىڭ دا، ونىڭ شاكىرتەرىنىڭ دە ابدەن قىزىپ العان ءساتi ەكەن. بiرiنiڭ ءدال توبەسىنە قويىلعان المانى كوزiن تاڭىپ، اياعىمەن لىپ ەتكiزiپ تەۋiپ ءتۇسiرiپ جاتىر. نە دەگەن ءدالدiك بۇل! ال ەگەر ءسال قالت كەتسە، ادۋىندى كۇشتiڭ باس سۇيەكتى جارىپ كەتپەسiنە كىم كەپىل؟

نەمەسە اۋىزدا تۇرعان تەمەكi كۇلiن اياقتىڭ ۇشىمەن تeyiپ ءتۇسiرۋدi قالاي دەۋگە بولادى؟ اياعىڭدى سال ۇزاتىڭقىراپ تەپسەڭ، جاعىندى وپىرىپ كەتپەي مە؟ ناعىز شەبەرلiك قوي بۇل! انە، مۇستافا مەكتەبىنىڭ سپورتشىلارى وسىنداي! امانشىلىق بولسا، مۇنداي مەكتەپتەر ءبىزدى رەسپۋبليكامىزدا دا اشىلىپ وتىر. بۇل دەگەنiمiز-قاھارلى تاەكۆوندو قازاق جەرiنە دە كەلدi دەگەن ءسوز.

مiنە، وزدەرiڭiز تاماشالاپ وتىرعان جiگiتتەردiڭ سپورتتىق ونەرى ەندى بىرەر جىلدا قازاق توپىراعىندا دا قانات جاياتىن بولادى. مەنiڭ وعان كۇمانىم جوق. تۇركيادا دا، گەرمانيادا دا العاشقى تاەكۆوندو سىزدەردەگى بۇگىنگى اشىلىپ وتىرعان مەكتەپتەگiدەي باستالعان. بۇل 1982 جىل بولاتىن. سوندا گەرمانياداعى ءوزiم جاتتىقتىرعان، ءدارىس بەرگەن قازاق، تۇرىك بالالارىن تۇركياعا جارىسقا اپاردىم. ول كەزدەرى تۇركيادا تاەكۆوندو سياقتى شىعىس كۇرەسىنە ونشا ءمان بەرمەيتىن ەدى. جانە بiزدiڭ سپورتشىلارىمىز ابدەن مەڭگەرگەن سەكىرىپ بارىپ اۋادا اياقپەن ۇراتىن ءادىس مۇندا مۇلدەم جوق تا ەكەن. ءبىز ولارعا وسىنى جانە باسقا دا كۇردەل ادىستەردى ۇيرەتتىك. سودان كەيiن بارىپ تۇركيالىك تاەكۆوندوشىلار شىعىس جەكپە-جەگىنە ءمان بەرە باستادى. تiپتi بiز سول جارىستا كوماندامىزداعى ەكى تۇرىك جىگىتىن تۇركيالىق ارىپتەستەرىمىزگە بەردiك تە. ونىڭ ەكەۋi دە مىقتى سپورتشى ەدى. كەلەسى جىلى سونىڭ بىرى-الەم چەمپيونى، ەكىنشىسى كۇمىس جۇلدەگە يە بولدى. ال ەندi بiر ءتۇرiك بويجەتكەنi بۇتكىل سپورت سۇيەر قاۋىمدى تاڭ قالدىرىپ، ەۆروپا چەمپيونى اتاندى. ءقازىر تۇركيا تاەكۆوندودان الەمدەگi ەكiنشi، ەۆروپاداعى ءبىرىنشى ورىندا تۇر. سوندىقتان دا بۇل سپورتتىڭ سiزدەردە دە تەز داميتىنىندا داۋ جوق دەپ ويلايمىن،-دەدى مۇستافا جۇرتشىلىققا تاڭ كورiنiپ وتىرعان سپورت جايلى از-كەم ءوز ويىن ايتىپ.

بۇل كۇنگi سپورتتىق مەرەكە ۇزاققا سوزىلعان. جينالعان قاۋىم شەتەلدىك باۋىرلارىنا دەگەن قۇرمەتiن سارتىلداتا شاپالاق سوعۋمەن، وعان قۇشاق-قۇشاق گۇل سىيلاۋمەن بiلدiرگەن. تiپتi وسى كەزدەسۋگە قازاقستان پرەزيدەنتى نۇرسۇلتان نازاربايەۆتىڭ كەلۋi دە مۇستافاعا دەگەن قۇرمەت بولسا كەرەك.

-ريزامىن،-دەگەن مۇستافا كەزدەسۋ سوڭىندا. -ەندىگى مەنىڭ ءومىرىم دە، باقىتىم دا، قۋانىشىم دا سiزدەرمەن بiرگە! ەگەر مەنiڭ سپورتتىق ءومiربايانىمنىڭ سiزدەردiڭ ۇيلەرiڭiزدەگi نەمەسە بۇگiنگi كەزدەسۋگە قاتىسىپ وتىرعان بالالارىڭىزعا كiشكەنتاي دا بولسا پايداسى تيiپ، سپورتپەن شۇعىلدانىپ، ءوز حالقىنىڭ ابىروي-اتاعىن شىعارۋ جولىندا قىزمەت ەتسە، وندا مەن ءوزiمدi باقىتتىمىن دەپ سانايمىن!

-راقمەت، اينالايىن، راقمەت!

-راقمەت، مۇستافا! كورىسكەنشە كۇن جاقسى!

-جاراتقانىڭ جار بولعاي، ءاماندا!

- ەل تىلەۋى – اق تىلەۋ. سول تىلەك قاشاندا ورىندالعاي، - دەدىك ءبىز دە  مۇستافا باۋىرىمىزعا شىن ريزا كوڭىلمەن…

ءسوز ءتۇيىنى

…بولات قاناتتارى كوك كۇمبەزiنەن سەبەلەگەن التىن نايزالى كۇن ساۋلەسiنە شاعىلىسىپ، اپ-ساتتە-اق اسپان ءتورiنە قايقان ەتiپ كوتەرىلگەن الىپ اۋە قۇسى باعىتىن ماسكەۋگە تۋرالاعان. سامولەت يلليۋميناتورىنان تومەنگە كوز تىگىپ وتىرعان مۇستافانىڭ وسى ءسات جۇرەگiنە بiر قيماستىك سەزىم پايدا بولدى. كوز الدىنا اتامەكەنگە ەكiنشi ساپارىنداعى قازاقستاندىق باۋىرلارىمەن، قانداستارىمەن وتكiزگەن كەزدەسۋلەرi، جۇزدەسۋلەر، ساعىنىشقا تولى اڭگiمەلەرi، قيماس ساتتەر كەلەدi. نە ءبىتىردى، نە تىڭدىردى، سوناۋ گەرمانيادان شىعاردا الدىنا قويعان ماقساتى ورىندالدى ما؟ «شۇكىرشىلىك، -دەيدى ول ىشتەي،-بiراز جۇمىستار اتقارعان سياقتىمىن».

ءيا، شىنىندا دا مۇستافا اتامەكەنگە وسى ەكiنشi ساپارىندا ءوزىنىڭ كوكەيىندە جۇرگەن ءبىرشاما iستiڭ بەتiن بەرi قاراتتى. ەڭ باستىسى – قازاقستاننىڭ بiرنەشە قالاسىنان، اۋدان ورتالىقتارىنان ءوز مەكتەبىن، تابيعاتى تىلسىم تاەكۆوندو مەكتەبىن اشتىردى. ەندi بۇدان بىلاي قازاق توپىراعىنان دا مۇنىڭ جولىن قۋعان باۋىرلارى الەمدiك سپورت ساحنالارىندا ونەر كورسەتەتىن بولادى. «قازاقستاننىڭ بارلىق وبلىستارىندا بولىپ، باۋىرلارىممەن جۇزدەسسەم، اڭگiمەلەسسەم دەپ ەدى، وعان زىمىران ۋاقىت جەتە بەرە مە؟ جامبىل، الماتى، تالدىقورعان وبلىستارىندا عانا تىلەۋلەس قاۋىممەن جۇزدەسۋدىڭ ءساتى ءتۇستى. «امانشىلىق بولسا، قالعان كەزدەسۋلەر كەلەسى، 1991 جىلدىڭ ەنشىسىندە» دەيدi مۇستافانىڭ تاعى ءبىر ويى وعان باسۋ ايتقانداي.

الىپ قۇس ون مىڭ مەتر بيىكتىكتە تىنباي زۋلايدى. الدا ۇزاق جول. مۇستافا جۇرەگiنiڭ جارتىسىن اتامەكەنگە تاستاپ كەتكەندەي، ساعىنىشتى كۇي كەشەدi. مۇنىڭ ارينە، ەلگە، وتانعا، قانداس باۋىرلارعا دەگەن مۇستافانىڭ شىنايى ماحابباتى، قيماس سەزiمi ەكەنiندە داۋ جوق. بiزدiڭ دە ونىمەن بولعان قىزىقتى ساتتەردi كوپكە دەيiن ۇمىتپايتىنىمىز انىق، مۇستافامەن وتكiزگەن از عانا ۋاقىتىمىز iشiندە بiز ونىڭ تەك ايگiلi سپورتشى عانا ەمەس، سونىمەن قاتار ۇلكەن جۇرەكتى ازامات ەكەندiگiن دە مويىندادىق...

1990 جىل.