الىپ شاھار الماتىنىڭ تىنىس-تىرشىلىگىن كولىكسىز ەلەستەتە المايمىز. ءبىراق كولىك كوبەيگەن سايىن، سوعان قاتىستى كولدەنەڭ ماسەلە دە از بولماي تۇر.
دەرەكتەرگە كوز جۇگىرتسەك، بۇگىندە الماتىدا 500 مىڭنان استام اۆتوكولىك تىركەلگەن. بۇعان قالانىڭ شەتكى ايماقتارىنان كەلەتىن 250 مىڭعا جۋىق كولىكتى قوسىڭىز. ەگەر كولىكتىڭ باسقا تۇرلەرىن (قوعامدىق كولىك، اۋىر جۇك كولىگى، ارنايى قىزمەت كولىكتەرى) ەسەپتەمەگەندە، قالا كوشەلەرىندە كۇن سايىن شامامەن 700-دەن استام جەڭىل كولىك جۇرەدى ەكەن. ال الماتى قالاسى پوليسيا دەپارتامەنتىنىڭ رەسمي دەرەكتەرىنە سۇيەنسەك، جىل باسىنان بەرى مەگاپوليستە 2،2 مىڭ ادام زارداپ شەككەن 2 مىڭعا جۋىق جول-كولىك وقيعاسى تىركەلىپتى. بۇل جاعىمسىز كورسەتكىشتەر كولىك سانىنىڭ ارتقانىنان با، الدە جۇرگىزۋشىلەردىڭ سالعىرتتىعىنان ءھام جاۋاپكەرشىلىگى جوقتىعىنان با؟
البەتتە، ەشكىم بىردەڭەگە ۇشىرايىن دەپ ءتارتىپ بۇزبايتىنى بەلگىلى. ءبىراق ترانسپورت سالاسىنىڭ ساراپشىلارى جولداعى اپاتتاردىڭ باسىم بولىگىنە الدىمەن كولىك جۇرگىزۋشىلەرى كىنالى دەپ ەسەپتەيدى. دەيتۇرعانمەن، بۇل جاعدايلارعا جاياۋ جۇرگىنشىلەردىڭ دە قاتىسى بارى ءسوزسىز. سەبەبى، ولار دا ەلىمىزدەگى جول قوزعالىسىنا نەگىزدەلگەن جالپىعا ورتاق جولدا ءجۇرۋ ەرەجەلەرىنىڭ ءبىرىڭعاي بەلگىلەنگەن تارتىبىنە باعىنۋى ءتيىس. ماسەلەن، جول قوزعالىسى ەرەجەلەرىندە جاياۋ جۇرگىنشى كولىك جۇرگىزۋشىسىنىڭ توقتاعانىنا كوز جەتكىزىپ بارىپ، جولدان ءوتۋى قاجەت، ياعني ءاربىر جول قوزعالىسىنا قاتىسۋشى ءوزىنىڭ «اۋماعىنا» جاۋاپ بەرۋى كەرەك. ءبىراق بىزدە بۇل زاڭدىلىققا باعىناتىندار از. كەرىسىنشە، جان-جاعىنا قاراماستان، كەلەسى بەتكە ءوتۋ ءۇشىن جولدى كەسىپ وتۋگە قۇمارلار كوپ. قارتايعان كەزدە كوزدىڭ كورۋى، قۇلاقتىڭ ەستۋى، ءتىپتى ءجۇرىس-تۇرىسىنىڭ باياۋلاۋى قالىپتى جاعداي. سوندىقتان كەيدە ەگدە جاستاعى قاريالار دا ءوز مۇمكىندىكتەرىنە قاراماي، كولىك اپاتىن تۋىنداتۋعا سەبەپشى ەكەنى جاسىرىن ەمەس.
جولدا ءتۇرلى ادام كەزدەسەدى
قوعامدىق كولىك جۇرگىزۋ – اسا جاۋاپتى جۇمىس. ويتكەنى، اۆتوبۋسپەن بىردى-ەكىلى ادام عانا جۇرمەيدى، ونىڭ ىشىندە تۇتاس ءبىر وتباسىنىڭ مۇشەلەرى وتىرۋى مۇمكىن نەمەسە ءبىر ءۇيدىڭ جالعىز ۇلى، اسىراۋشىسى بولۋى مۇمكىن. ال سالعىرتتىقتان ادامنىڭ ءومىرى قيىلادى، ايرانداي ۇيىعان وتباسىلار بۇزىلادى. سوندىقتان جۇرگىزۋشىلەردىڭ كولىك باسقارۋداعى كاسىبي شەبەرلىگى اۆتوبۋستاعى ادامداردىڭ عانا ەمەس، سونىمەن قاتار، جاياۋ جۇرگىنشىلەردىڭ ومىرىنە دە اسەر ەتەدى. دەيتۇرعانمەن، قالا كوشەلەرىندەگى قوعامدىق كولىك تىزگىندەگەن ازاماتتاردىڭ «ءتارتىبى» الماتىلىقتاردىڭ كوڭىلىنەن شىعا بەرمەيدى. بۇل تۋرالى الەۋمەتتىك جەلىلەردەگى پابليكتەردە ءجيى جازىلادى. البەتتە، كوپكە توپىراق شاشپايمىز. ارالارىندا كولىك تىزگىنىندە بايسالدى، جولدىڭ جايى مەن جولاۋشىنىڭ جاعدايىن بىلەتىن، وتە ساق، ەسەبى مىقتى جۇرگىزۋشىلەر بار. وزگەلەرمەن جارىساتىن نەمەسە جولعا تالاساتىن، قۇددى ءبىر اعاش باسىپ الىپ كەلە جاتقان ادامشا جۇيتكيتىندەر دە جەتەرلىك. سالوندا تەمەكى شەگىپ، تەلەفونمەن سويلەسەتىندەر دە جوق ەمەس. جالپى ايتقاندا، جول-كولىك وقيعالارىنىڭ كوبى جۇرگىزۋشىنىڭ قاۋىپسىزدىك ەرەجەلەرىن ساقتاماۋىنان ورىن الادى. سوندىقتان ولار جول ۇستىندە بارىنشا ساق، اباي بولعانى ءجون. ويتكەنى، جولاۋشىلار تاعدىرى ويىنشىق ەمەس.
– كولىك جۇرگىزۋشىلەرىنىڭ تەمەكى شەگىپ، بولماسا تەلەفونمەن سويلەسۋى – ورەسكەل قۇقىقبۇزۋشىلىق بولىپ ەسەپتەلەدى. ولار بۇل ارەكەتتەرى ءۇشىن زاڭ الدىندا جاۋاپ بەرەدى. قازىرگى تاڭدا قوعامدىق كولىكتەردىڭ بارلىعىندا ارنايى اقپاراتتىق تاقتالار ورناتىلعان. ەگەر كولىك جۇرگىزۋشى قانداي دا ءبىر زاڭعا قايشى ارەكەتتەرگە بارسا، جولاۋشىلار سول جەردە كورسەتىلگەن تەلەفون نومىرلەرىنە حابارلاسىپ، وزدەرىنىڭ شاعىمدارىن قالدىرۋىنا بولادى، – دەيدى قالالىق موبيلدىلىك باسقارماسىنىڭ ماماندارى.
تاپشىلىق جاعدايدىڭ جوقتىعىنان تۋىندايدى
Urban Forum Kazakhstan قوعامدىق قورىنىڭ كولىك جانە قاۋىپسىزدىك جونىندەگى ساراپشىسى رومان بارابانوۆتىڭ ايتۋىنشا، كولىك جۇرگىزۋشىلەردىڭ جەتىسپەۋشىلىگى الماتى جولدارىنداعى جاعدايدى قيىنداتا تۇسۋدە.
– جۇرگىزۋشىلەردىڭ تاپشىلىعى، بۇل – رەسپۋبليكالىق اۋقىمداعى ماسەلە. مەنىڭ ويىمشا، ونىڭ سەبەبى، كولىك جۇرگىزۋ كۋالىگىن بەرۋ رەگلامەنتىنە جاتىر. ماسەلەن، ءوتىنىش بەرۋشى، ياعني بولاشاق كولىك جۇرگىزۋشى بارلىق قاجەتتى ساناتتار بويىنشا قاجەتتى قۇجاتتى ءوز ەسەبىنەن جانە ءوز بەتىنشە الۋعا ءماجبۇر. مۇنداي ارەكەت جەتى جىلدان نەمەسە ودان دا كوپ ۋاقىتقا سوزىلۋى مۇمكىن. الايدا، مۇنشا ۋاقىتقا سوزىلاتىن ارەكەت ماماندىقتىڭ قاجەتتىلىگىن ايتارلىقتاي تومەندەتەدى. ال مامانداردىڭ جەتىسپەۋشىلىگى قولدانىستاعى جۇرگىزۋشىلەرگە جۇكتەمەنى ەداۋىر ارتتىرۋدا. سەبەبى، ۋاقىت وتكەن سايىن ادامنىڭ دەنساۋلىعى ناشارلاپ، ماماندىققا دەگەن قىزىعۋشىلىعىن تومەندەتۋى مۇمكىن. ناتيجەسىندە ءبىز كۋا بولىپ جۇرگەن قايعىلى جاعدايلار ورىن الۋدا، – دەيدى ۋربانيست.
ال اۆتوبۋس پاركتەرى باسشىلارى قوعامدىق كولىك جۇرگىزۋگە رۇقسات بەرەتىن ساناتتى الۋ وتە قيىن، سوندىقتان جۇرگىزۋشى جوق ەكەنىن ايتۋدا. بۇگىندە اۆتوبۋس جۇرگىزۋشىلەرى كەستە بويىنشا ەكى كۇن جۇمىس ىستەپ، ەكى كۇن دەمالۋى ءتيىس. ال ونى الماستىراتىن كىسى اۋىرىپ قالسا نەمەسە جۇمىستان كەتسە، جاعداي قيىنداي تۇسەتىن كورىنەدى. ويتكەنى، جۇرگىزۋشى تاپشى. ال وعان سەبەپ قوعامدىق كولىكتى ايداۋعا قاجەتتى سانات ەكىنىڭ بىرىندە بولا بەرمەيتىنى دەيدى ماماندار.
كولىك جۇرگىزۋشىلەردىڭ سوزىنشە، گارموشكا اۆتوبۋستى جۇرگىزۋ ءۇشىن د مەن ە كاتەگوريالارى قاجەت. ويتكەنى، ونىڭ ارتقى بولىگى پريسەپ بولىپ ەسەپتەلەدى. قازىرگى تاڭدا كوبىنىڭ كاتەگورياسى از.
2014 جىلى شىققان «جول ءجۇرىسى تۋرالى» زاڭعا سايكەس قوعامدىق كولىكتى ناقتىراق ايتقاندا، اۆتوبۋس پەن تروللەيبۋستى جاسى 25-كە تولعان ازاماتتارعا جۇرگىزۋگە رۇقسات. ونىڭ وزىندە د ساناتىندا 5 جىل، ال د1 ساناتىندا 3 جىل ەڭبەك ءوتىلى بولۋى كەرەك. وعان قوسا، ە ساناتى بولۋى ءتيىس. جولاۋشىلاردى تاسىمالداۋمەن اينالىساتىن مەكەمە باسشىلارىنىڭ ايتۋىنشا، جۇمىس ىستەگىسى كەلەتىن جۇرگىزۋشىلەر وسى تالاپتارعا ساي كەلمەيدى. سول سەبەپتى دە، قوعامدىق كولىك جۇرگىزۋشىلەر قات.
ال رومان بارابانوۆتىڭ پىكىرىنشە، جۇرگىزۋشىلەردىڭ تاپشىلىعىن ازايتۋ ءۇشىن سەرتيفيكاتتالعان كاسىپورىن نەگىزىندە وقىتۋدى ۇيىمداستىرۋ قاجەت. ەگەر وقىتۋ پروسەسىن تاسىمالداۋشى كومپانيالاردىڭ وزدەرى باقىلايتىن بولسا، ءتىپتى جاقسى. بۇل ولاردىڭ وزدەرى قىزىعۋشىلىق تانىتقان ماماندى جۇمىسقا قابىلداۋلارى ءۇشىن، سونىمەن قاتار، كاسىبي جۇرگىزۋشىلەردىڭ سانىن كوبەيتۋگە مۇددەلى بولۋى ءۇشىن كەرەك. ول سونداي-اق، جولاۋشىلاردىڭ ءومىرى مەن دەنساۋلىعى اۆتوبۋس جۇرگىزۋشىسىنە تىكەلەي بايلانىستى بولعاندىقتان، وسى جاۋاپتى لاۋازىمعا ۇمىتكەرلەردى ىرىكتەۋگە قاتاڭ قاراۋ كەرەك دەپ سانايدى. جۇمىسقا ورنالاسۋ كەزىندە جۇرگىزۋشى تاجىريبەسىن ەسكەرۋ قاجەت (جۇمىس ءوتىلىنىڭ نەعۇرلىم كوپ بولسا، سوعۇرلىم جاقسى)، جۇرگىزۋشىنىڭ ەڭبەك ءوتىلىن قاراۋ كەرەك دەپ ەسەپتەيدى.
ساراپشى بۇدان بولەك، كولىك جۇرگىزۋشىلەرىنىڭ دەمالاتىن ورىندارى جونىندە دە ورىندى ءۋاج ايتتى.
– نەگىزىنەن، تاپشىلىق جاعدايدىڭ جوقتىعىنان تۋىندايدى. ەگەر جولاۋشى تاسىمالىمەن اينالىساتىن كومپانيالار جۇرگىزۋشىلەردى جالدايتىن بولسا، وندا ولار تەك كولىك جۇرگىزۋ ەرەجەلەرىن عانا ەمەس، سونىمەن قاتار جۇرگىزۋشىلەرگە جاعداي جاساۋدى دا ۇمىتپاعانى ءجون. ماسەلەن، سوڭعى ايالدامالاردا جۇرگىزۋشىلەردىڭ دەمالۋى مەن اۋىسۋى ءۇشىن قولايلى جاعدايلار جاسالۋى ءتيىس. ولاردى تاماق ءىشىپ، دەمالىپ، دارەتحانانى پايدالانا الاتىن ورىندارى بار كولىك-ترانسپلانتاسيالاۋ توراپتارىمەن قامتاماسىز ەتۋ قاجەت، – دەيدى ۋربانيست.
جول مۇراتى – جەتۋ
الماتىدا اباي داڭعىلى بويىنداعى جاياۋ جۇرگىنشىلەر جولاعىندا ەكى ادامدى اۆتوبۋس قاعىپ كەتكەنى، قالا كوشەلەرىنىڭ بىرىندە جۇرگىزۋشىسى جوق اۆتوبۋستىڭ ارتقا قاراي ءجۇرىپ كەتىپ، جاساعان جول اپاتى ەستەرىڭىزدە بولار. ايدىڭ-كۇننىڭ امانىندا جول اپاتىنان قازا تاپقاندار ەشكىمدى بەي-جاي قالدىرماۋى ءتيىس. قىسقاسى، جول ەرەجەسىن ساقتاماي، جوعارى جىلدامدىقپەن ءجۇيتكىگەندەر ازايمايىنشا، جول بويىنداعى اپاتتى ازايتۋ قيىن.
وسىدان ءۇش جىل بۇرىن مەملەكەت باسشىسى بۇل ماڭىزدى الەۋمەتتىك ماسەلە ەكەنىن اتاپ وتكەن. الايدا، «باياعى جارتاس – سول جارتاس» دەمەكشى، ماسەلە ءالى شەشىلگەن جوق. ويتكەنى، جول-كولىك اپاتى ءالى ازايماي وتىر.
قوعامدىق كولىك بولعاندىقتان، ونىڭ ەرەجەسى مەيلىنشە قاتاڭ ساقتالۋى كەرەك. ەندەشە، جولاۋشىلار تاسىمالداۋمەن اينالىساتىن قوعامدىق كولىك كاسىپورىندارىنىڭ دا، جۇرگىنشىلەردىڭ دە اۆتوبۋس ىشىندە، جولدا مادەنيەت قالىپتاستىرۋعا بەيىمدەلەتىن ۋاقىتى جەتتى.
دەسەك تە، بۇل سالادا حالىققا قىزمەت ەتۋ كولەمىنىڭ ۇلعايعانى ايقىن. جاڭا، ەكولوگيالىق تازا اۆتوبۋستار، قالا ماڭىنا قاتىنايتىن قوعامدىق كولىكتەر كوبەيىپ-اق جاتىر. ءبىراق ول قوعامدىق كولىكتەردەگى مادەنيەتتى قالىپتاستىرىپ، جول اپاتتارىن ازايتۋعا قانشالىقتى اسەر ەتۋدە؟
قورىتا ايتقاندا، ءبىز كەز كەلگەن بولماشىعا تەز اشۋلانىپ، اينالاسىنداعى كولىك يەلەرىنە نەمەسە جولاۋشىعا ايقايلاي كەتەتىن ەمەس، جول ۇستىندە وتە ۇقىپتى، مەجەلى جەرگە اسىقپاي جەتەتىن جۇرگىزۋشىلەرگە ءزارۋمىز. سوندىقتان قالا كوشەلەرىندە جولاۋشىلارىنىڭ قاۋىپسىزدىگى ءۇشىن ءوزىنىڭ ەموسيونالدى قالپىنىڭ ماڭىزدى ەكەنىن جاقسى تۇسىنەتىن جۇرگىزۋشىلەر كوبەيسە دەيمىز. جول مۇراتى – جەتۋ. ال جول – قاتەلىكتى كوتەرمەيدى!