جەمقورلىققا قارسى كۇرەس: قازاقستان حالىقارالىق يندەكستە العا جىلجىپ كەلەدى

بيىل اقپان ايىندا Transparency International – Kazakhstan قوعامدىق قورى قازاقستاننىڭ حالىقارالىق جەمقورلىق يندەكسىندەگى ورنى جايلى اقپارات تاراتتى. 2024 جىلعى رەيتينگتە ەلىمىز 180 مەملەكەتتىڭ ىشىندە 88-ورىنعا تابان تىرەگەن. بۇل جاعىمدى جاڭالىق ەكەنىنە قاراماستان ۇكىمەتتىك ەمەس ۇيىم ەلىمىز ءالى كۇنگە دەيىن جەمقورلىق تاۋەكەلى جوعارى مەملەكەتتەر قاتارىندا دەپ كورسەتكەن بولاتىن. بەلگىلى دەڭگەيدە بۇل پىكىرمەن كەلىسۋگە دە بولادى. الايدا، سوڭعى جىلدارى جاعداي جاقسارعانىن دا جوققا شىعارماۋ قاجەت.  

وڭ وزگەرىستى جوققا شىعارا المايمىز

حالىقارالىق Transparency International ۇكىمەتتىك ەمەس ۇيىمى جىل سايىنعى جەمقورلىق يندەكسىن جاريالادى. رەيتينگتە 180 مەملەكەت قامتىلعان. تۇراقتاعان ورنىڭ جوعارىلاعان سايىن جەمقورلىق ازايادى.  قازاقستان 2024 جىلى 180 ەلدىڭ ىشىندە 88-ورىنعا تۇراقتاعان. ەلىمىز سوڭعى 5 جىلدا يندەكستە سەنىمدى تۇردە العا جىلجىپ كەلەدى. 2019 جىلى 113-ورىندا ەدىك. 2020 جىلى ءبىز جاعدايدى تۇزەپ، 94-ورىنعا كوتەرىلگەنبىز. الايدا، 2021 جىلى 102-ورىنعا ءتۇسىپ قالدىق. بۇل – الداعى ساياسي داعدارىستىڭ بەلگىسى بولدى.

سول ۋاقىتتان بەرى قازىرگە دەيىن جاعداي تۇزەلىپ كەلەدى. مۇنى ۇيىمنىڭ ساراپشىلارى دا ايتۋدا. مىسالى، ۇيىمنىڭ ەۋروپا جانە ورتالىق ازيا بويىنشا ايماقتىق كەڭەسشىلەرى قازاقستان 2016 جىلدان بەرى ءوز ۇپايىن 11-گە جاقسارتقانىن جازعان. 2024 جىلى 40 ۇپايمەن 88-ورىندى يەلەنگەن.

ورتالىق ازياداعى ەڭ جوعارى كورسەتكىش ەلىمىزگە تيەسىلى. تومەندەگى كەستە Transparency International ۇيىمىنىڭ رەسمي سايتىنداعى اقپاراتقا سۇيەنىپ جاسالدى. وندا ورتالىق ازيا ەلدەرىمەن قوسا كورشىلەرى جۇڭگو مەن رەسەيدىڭ كورسەتكىشتەرى سالىستىرۋ ءۇشىن بەرىلدى. قازاقستان 7 مەملەكەتتىڭ ىشىندە قىتايدان كەيىنگى ورىندى يەلەنگەن. الايدا، قىتايدا سوڭعى 4 جىلدا كەرى كەتۋ بايقالادى.

ەلىمىز ورتالىق ازيا ايماعىندا كوش باستاپ تۇر. ەكىنشى ورىندا وزبەكستان. سوڭعى جىلدارى يندەكستە باياۋ بولسا دا جوعارىلاۋدا. ال قالعان ايماق ەلدەرىندە كەرى كەتۋ بايقالادى. مۇنداي پروسەسس رەسەيدە دە بايقالۋدا.

رەيتينگكە دە سۇراق بار

الەمدە مەملەكەتتەردى سالىستىراتىن ءتۇرلى رەيتينگتەر بار. ولار حالىقارالىق، ايماقتىق ۇيىمدار، ازاماتتىق باستامالار نەگىزىندە جاسالادى. سونىمەن قاتار، بارلىق سالالاردى قامتيدى. ءارقايسىسىنىڭ جاسالۋ ءادىسناماسى بار. جانە دە ولاردىڭ قورىتىندىلارىنا دوگما رەتىندە قاراۋعا بولمايدى.  سەبەبى، سىرتتاي كورگەن مەن ىشتەي بىلگەننىڭ اراسىندا ايىرماشىلىق بار.

Transparency International ۇيىمىنىڭ تەك وزىنە ءتان ءادىسنامالىق بازاسى قالىپتاسقان. ءار مەملەكەت بويىنشا اقپارات كەم دەگەندە، 3 دەرەككوزدەن الىنادى. ونىڭ ىشىندە 13 ساۋالناما مەن زەرتتەۋ ەڭبەكتەرى كىرەدى. سونىمەن قاتار، بۇكىلالەمدىك بانك پەن بۇكىلالەمدىك ەكونوميكالىق فورۋمنىڭ مالىمەتتەرى دە الىنادى. وسىلايشا جەمقورلىقتى قابىلداۋ يندەكسى قۇراستىرىلادى.

يندەكستىڭ ءادىسناماسىنداعى باستى ارتىقشىلىق ءارى كەمشىلىك تەك مەملەكەتتىك سەكتورداعى جەمقورلىق دەڭگەيىن انىقتايدى. ارتىقشىلىق دەيتىنىمىز، جۇيەلى جەمقورلىق مەملەكەتتىك دەڭگەيدە بولاتىنىندا. ال كەمشىلىگى قوعامدىق فاكتوردى ەسكەرمەيتىنىندە. جەمقورلىق تەك مەملەكەتتىك قانا ەمەس، تۇرمىستىق دەڭگەيدە بولۋى مۇمكىن. سوندىقتان مەملەكەتتىك سەكتوردان بولەك، ازاماتتاردىڭ نە ءۇشىن پارا بەرەدى دەگەن سۇراققا جاۋاپ ىزدەگەن دە ارتىق ەتپەس.

سونىمەن قاتار، تەك زەرتتەۋشىلەر مەن كاسىپكەرلەردىڭ عانا پىكىرى ەسكەرىلەدى. ياعني وزگە ازاماتتاردىڭ پىكىرى ەسكەرىلمەيدى. بۇدان شىعاتىن قورىتىندى، كەز كەلگەن رەيتينگكە ابسوليۋت شىندىق دەپ قاراۋعا بولمايدى.