الداعى اپتادا بۇلتتى كۇندەر ءجيى كورىنىس بەرەدى
ماۋسىمنىڭ 1–8 ارالىعىنداعى اپتا قۇبىلمالى بولدى: كۇن دە كۇركىرەدى، نايزاعاي دا وينادى، جاڭبىر دا جاۋدى، اپتاپ ىستىق تا بولدى. سالقىن كۇندەر دە كورىنىس بەرمەي قالعان جوق. مۇنىڭ سىرى وتكەن پايىمىمىزدا جازعانداي، «مىرزا»، «ەلىك» جانە «الاكۇلىك» امالدارىنىڭ اسەرى.
بۇگىن ماۋسىمنىڭ 10-ىنان باستالعان «مىرزا» امالى اياقتالدى. وسى كەزدە ەلىكتەر لاقتاپ، ارقارلار بۇزاۋلادى. سونىمەن قاتار، ماۋسىمنىڭ 9-ىنان كورىنىس بەرگەن «تۇياق تەرلەپ، قوي كۇرلەپ» دەپ اتالاتىن «ورتا بۋناق» امالى ءجۇرىپ جاتىر. بۇل تابيعاتتىڭ جىلى مەزگىلىنىڭ باستالعانىن بىلدىرەتىن امال.
كوشپەندىلەردىڭ ومىرىندە اسپان دەنەسى – اي وتە ماڭىزدى ءرول اتقارعان، كيەلى سانالعان. الدىمەن جىڭىشكە وراق تۇرىندە عانا پايدا بولاتىن اي 7 كۇننىڭ ىشىندە جارتى ايعا تولىسىپ وسەدى. كەلەسى شەرىگىندە (7 كۇن) اي تولىسىپ شەڭبەرگە، دوڭگەلەككە اينالادى. بۇنى قازاق «ون بەسىندە تولعان ايداي» دەيدى. ال ەندى كەلەسى كەزەڭدە اي بىرتىندەپ وڭ جاعىنان باستاپ كەتىلىپ 7 كۇننىڭ ىشىندە تاعى دا جارتىلانادى – جارتى ايعا اينالادى. وسى كەتىلۋ ءارى قاراي جالعاسىپ قالعان 7 كۇننىڭ ىشىندە تولىق ءمۇجىلىپ بىتەدى. بابالاردىڭ پايىمداۋىنشا، ادام ءومىرى دە اي سياقتى: جوقتان بار بولىپ جاراتىلادى، تۋادى، ءوسىپ- ونەدى، تولىسادى، بۇدان سوڭ قارتايۋ باستالىپ، بىرتىندەپ كەميدى، مۇجىلەدى، ەڭ اياعىندا ءولىپ جوق بولادى...
ايدىڭ امالدارى: «ۇركەردىڭ باتۋى». ماۋسىم ايى باستالىسىمەن ۇركەر مۇلدە كورىنبەي كەتەدى دە، اراعا ءبىراز ۋاقىت سالىپ 40 كۇن شىلدە باستالادى. حالقىمىزدا «ۇركەر جەرگە تۇسپەي، جەر قىزبايدى» دەگەن قاناتتى ءسوز بار. ۇركەردىڭ كورىنبەۋىن حالىق «ءۇركەردىڭ جەرگە ءتۇسۋى» دەپ تە اتايدى.
«قىرىق كۇن شىلدە». ماۋسىم، شىلدە ايىندا قاتتى ىستىق بولىپ، ول 40 كۇنگە دەيىن سوزىلادى. مۇنى حالىق «قىرىق كۇن شىلدە» دەپ اتاپ كەتكەن. بۇل كۇنتىزبە اتاۋىنىڭ شىعۋ تاريحى وسىنداي.
بۇگىن قولدانىستاعى كۇنتىزبە بويىنشا، ماۋسىمنىڭ – 15ء-ى، اي ەسەبىنە سۇيەنسەك، ماۋسىمنىڭ – 26-سى. ال ءبىزدىڭ بابالاردىڭ ەسەبىنشە، وسى ايدىڭ – 2ء-ى. اپتا ايدىڭ باسىن، ورتاسىن جانە سوڭىن تۇگەل قامتىپ تۇر. بۇل وسى مەرزىمدە اۋا رايى قۇبىلمالى بولادى دەگەندى بىلدىرەدى.
اۋا رايى وسى قالپىن ساقتاي بەرەدى دەۋدەن اۋلاقپىز. اپتانىڭ باسىنان جاۋىن-شاشىن تولاستاپ، كۇن ىسي باستايدى. ءبىراق جاڭبىر جاۋۋىن مۇلدەم توقتاتپايدى. بيىلعى جاز جاڭبىرلى بولاتىن سىڭايلى. الاتاۋدىڭ باسىن تۇمشالاعان قالىڭ قاردىڭ جۋىق ارادا ەرىپ-بىتەتىن سىڭايى بايقالمايدى.
قارعا بۇلت ۇيىرىلەدى. كۇن جىلت ەتسە بولدى، كوڭىلى بوساپ، كوبەسى سوگىلىپ، جاۋىن-شاشىن الداعى اپتادا دا ءوز جالعاسىن تاباتىن سىڭايلى. تۇنگى مەزگىلدە كەرۋەندەي سوزىلىپ جاتقان قۇس جولى (جۇلدىزدار توپتاماسى) بىردە انىق كورىنسە، ەندى بىردە كوزگە شالىنا بەرمەۋى دە مۇمكىن. بۇل، ءبىزدىڭ بولجام، پايىمىمىزشا، جاۋىن-شاشىننىڭ ءالى دە بولا بەرەتىنىنىڭ بەلگىسى.
الماتىدا الداعى اپتادا كۇننىڭ قىزۋى كۇرت تومەندەيدى، 15-14 گرادۋسقا جەتۋى دە عاجاپ ەمەس. الايدا، جاڭبىر جاۋۋىن توقتاتپايدى، ءتىپتى، ارا-اراسىندا كۇن كۇركىرەپ، نايزاعاي وينايتىن كۇندەر دە بولادى.
بابالار بولجامى
تابيعات قۇبىلىستارىنا قاراي جاسالعان جورامال:
* كۇن كەنەت ىسىپ كەتسە، ۇزاماي جاۋىن جاۋادى.
* قۇيىن كوپ بولسا، كەلەر قىس ايازدى بولادى.
* نايزاعايلى بولسا، قىس جايلى بولادى.
* اڭىزاق ىستىق قىستاعى قاتتى ايازدىڭ بەلگىسى.
* جۇلدىزدار جارقىراپ تۇرسا، كەلەر كۇن ىستىق.
* بۇلت جەلگە قارسى كوشسە، جاڭبىر جاۋادى.
* ءولارا جازدا جاۋىن-شاشىن بولسا، قىستا بوران بولادى، كەلەر اي شارۋاعا جايسىز تيەدى.