بيىل جىل باسىندا دۇنيەدەن وتكەن سۋرەتشى، ونەرتانۋشى بايتۇرسىن ومىربەكوۆتى جاقسى تانىعان، بىلگەن جۇرتتى ونىڭ بولمىسىنا ءتان ەكى قاسيەت ەرەكشە ءتانتى ەتەتىن. ءبىرى – قاراپايىمدىلىعى، ەكىنشىسى – اسقان مادەنيەتتىلىگى.
ول جازيرالى جاركەنتتىڭ سۋلى، نۋلى تالدى اۋىلىندا تۋىپ-ءوستى. ءوزى ايتپاقشى، اينالاسىنداعى كوركەم تابيعات اسەرىنەن دە بالا كەزدەن اسەمدىككە قۇمارتىپ، ودان شابىت الىپ، سۋرەت سالۋعا، مۋزىكا تىڭداۋعا قۇشتار بولدى. قيالى قالىقتاپ، بىردە انشىلىككە، بىردە ارتىستىككە اڭسارى اۋعانىمەن، سايىپ كەلگەندە، كوڭىلى بەينەلەۋ ونەرىنە تۇراقتادى. تۇلعا رەتىندەگى تانىمىن، ازاماتتىق ۇستانىمىن بوياۋ تۇستەرىنىڭ ادەمى ۇيلەسىمىمەن جەتكىزۋدى ماقسات تۇتقان سۋرەتكەر بۇكىل كۇش-جىگەرىن، ءبىلىمى مەن بىلىگىن وسى سالاعا ارنادى.
اباي اتىنداعى قازاق مەملەكەتتىك پەداگوگيكالىق ينستيتۋتىنىڭ كوركەمونەر-گرافيكا فاكۋلتەءتىن بىتىرگەننەن كەيىن وسى وقۋ ورنىندا جۇمىسقا قالدى. ستۋدەنت كەزىنەن-اق ىزدەنىمپازدىعىمەن، ماقساتكەرلىگىمەن ەرەكشەلەنگەن بايتۇرسىن ومىربەكوۆ ۇستازدىق قىزمەتتە دە ناعىز پەداگوگ، وقۋ ءىسىن شەبەر ۇيىمداستىرۋشى رەتىندە دارالاندى. وسى قابىلەت-قارىمىنا وراي، كەيىننەن الماتى كوركەم-تەاتر ينستيتۋتىنىڭ وقۋ جانە عىلىم جۇمىسى بويىنشا پرورەكتورى قىزمەتىنە تاعايىندالدى. جاڭا اشىلعان وقۋ ورنىنىڭ باعىت-باعدارىن ايقىنداۋ، وقۋ باعدارلاماسىن قۇرۋ، جۇيەلەۋ، بىلىكتى ماماندار تارتۋ سىندى بۇكىل جاۋاپتى جۇمىستى ابىرويمەن اتقارعان بايتۇرسىن ەسجان ۇلى بۇل ارادا دا ءوزىنىڭ بىرەگەي باسشى، مايتالمان مامان ەكەنىن كورسەتتى.
بۇگىندە ت.جۇرگەنوۆ اتىنداعى قازاق ۇلتتىق ونەر اكادەمياسىنا اينالعان ءبىلىم ورداسىنىڭ پروفەسسورى جۇماقىن قايرامبايەۆ ءوزىنىڭ بايتۇرسىن ەسجانۇلىمەن العاش تانىسقان ءساتىن بىلايشا ەسكە الادى:
– لەنينگرادتان ي.ە.رەپين اتىنداعى مەملەكەتتىك اكادەميالىق كەسكىندەمە، ءمۇسىن جانە ساۋلەت ينستيتۋتىن بءىتىرىپ كەلگەن كەزىم بولاتىن. ەش جەرگە جۇمىسقا تۇرا الماي ءبىراز ءجۇرىپ قالدىم. سول تۇستا كوركەم-تەاتر ينستيتۋتى جاڭادان اشىلىپ جاتقان. رەكتورعا جولىعۋعا كەلسەم، ورنىندا جوق ەكەن. جۇمىس ماسەلەسىمەن كەلگەنىمدى ەستىگەن حاتشى قىز: «ونى پرورەكتور شەشەدى عوي» دەپ، بايتۇرسىن اعاعا كىرگىزدى. امانداسىپ، كەلگەن شارۋامدى ايتتىم. قايدان، قانداي وقۋ ءبىتىرىپ كەلگەنىمدى ەستىگەننەن كەيىن بايتۇرسىن اعا: «ءبىز انا جاق، مىنا جاقتان تارتىپ، مامانداردى ارەڭ تولىقتىرىپ جاتىرمىز. سەنى قالاي المايمىز، الامىز» دەدى. مەنىڭ كەلگەن ۋاقىتىم – قازان ايى. وقۋ باستالعانىنا ءبىر اي ءوتىپ كەتكەن. بىردەن كادر بولىمىندەگى، كاسىپوداقتاعى ادامداردى شاقىرىپ الدى دا: «1 قىركۇيەكتەن باستاپ جۇمىسقا تۇردى» دەپ بۇيرىق شىعارىڭدار» دەدى. ءسويتىپ، ءوتىپ كەتكەن 1 ايدىڭ اقشاسىن بەرگىزدى. كوپ باسشىلار مۇندايدا ۇزىن ارقان، كەڭ تۇساۋمەن، ءسوزبۇيداعا سالىپ، سوزىپ جۇرەدى. ال بايتۇرسىن اعا بىردەن شەشتى جانە «كەز كەلگەن ماسەلە بويىنشا وزىمە كەل. ءبىز جۇمىستى جاڭا باستاپ جاتىرمىز. ءقازىر ءبارىمىز جابىلىپ قولعا الماساق، بولمايدى» دەدى. مەندە نە ءۇي، نە كۇي جوق. جۇمىسسىز، قاڭعىپ جۇرگەم عوي. بايتۇرسىن اعا كومەكتەسىپ، ءبىر اۋلادان كىشىگىرىم بولمە بوساتتىرىپ بەردى. سولاي ارالاسىپ، بىرگە جۇمىس ىستەدىك. مەنەن 7-8 جاس ۇلكەندىگى بار ەدى. قامقورلىعىن اياعان جوق. تۋعان اعامداي بولىپ كەتتى. ەشكىمنەن كورمەگەن جاقسىلىقتى سول كىسىدەن كوردىم...
جۇماقىن قايرامبايەۆ ايتسا-ايتقانداي، بايتۇرسىن ەسجان ۇلى جاڭادان شاڭىراق كوتەرگەن ءبىلىم ۇياسىنىڭ ەڭسەسىن تىكتەۋگە، ىرگەسىن نىعايتۋعا بارىنشا دەن قويدى. رەسەيدە، باسقا دا الىس-جاقىن ايماقتاردا قىزمەت ەتىپ جۇرگەن وتاندىق بىلىكتى مامانداردى ەلگە شاقىرىپ، ولاردىڭ اتالعان ينستيتۋتقا تابان تىرەۋىنە مۇرىندىق بولدى، تۇرمىس جاعدايلارىن جاقسارتۋعا كۇش سالىپ، شىعارماشىلىعىن شىڭداۋعا بارىنشا قولداۋ كورسەتتى. ودان كەيىنگى جىلداردا ءا. قاستەيەۆ اتىنداعى ونەر مۇراجايىنىڭ ديرەكتورى، قازاقستان سۋرەتشىلەر وداعىنىڭ ءتوراعاسى سىندى جاۋاپتى قىزمەتتەر اتقارعان كەزىندە دە بايتۇرسىن اعا بولمىسىنا و باستان ءتان تۋراشىلدىعىنان، شىنشىلدىعىنان تانعان جوق.
«شىعارماشىلىق وداقتى باسقارعان ادام بىردەن قايراتكەر دارەجەسىنە كوتەرىلەدى. بايتۇرسىن ەسجان ۇلى – سونداي تۇلعا. ءالى ەسىمدە، گازەتتە جۇمىس ىستەگەن كەزىمىزدە قوعامدا بولىپ جاتقان ءتۇرلى وقيعالار، ماسەلەلەر بويىنشا بەلگىلى تۇلعالاردان پىكىر الىپ تۇراتىنبىز. سول ءتىزىمنىڭ بەل ورتاسىندا بايتۇرسىن اعا بولاتىن. بىلايعى ومىردە ءوزى مومىن كورىنگەنىمەن، قوعام ىسىندە وتە بەلسەندى ەدى جانە ءوزىنىڭ ۇستانىمى وتە مىقتى، كوزقاراسى ايقىن بولاتىن، ايتقانىنان قايتپايتىن. سول ءۇشىن جۋرناليستەر ول كىسىنى جاقسى كورەتىن، – دەيدى تانىمال قالامگەر جۇسىپبەك قورعاسبەك.
قايراتكەر دەمەكشى، بايتۇرسىن ومىربەكوۆ مۋزەيدە ديرەكتور، وداقتا ءتوراعا بولعان كەز جۇرتتىڭ بۇكىل اڭسارى، ىنتا-ىقىلاسى ماتەريالدىق يگىلىككە اۋىپ، ونەر، رۋحانيات اتاۋلى قاعاجۋ كورە باستاعان شاق-تۇعىن. وسىنداي جاعدايدا قىلقالام شەبەرلەرىنىڭ رۋحىن كوتەرۋ، مۇددەسىن قورعاۋ، شىعارماشىلىعىن قولداۋ، ناسيحاتتاۋ وڭايعا تۇسكەن جوق. وعان قوسا، ەلىمىزدىڭ رۋحاني مادەنيەتىنىڭ ءبىر بولىگى رەتىندە بەينەلەۋ ونەرىن دامىتۋ، ۇلت ۇرپاعىن ونەر ارقىلى تاربيەلەۋ ماقساتى تۇردى. ءبىلىمدارلىعى، بىلىكتىلىگى ارقاسىندا ول بۇل ماقساتتىڭ دا ۇدەسىنەن شىعا ءبىلدى.
بۇل رەتتە جۇماقىن قايرامبايەۆ: «سۋرەتشىلەر وداعىندا ءبىزدىڭ قازاقتار ءۇش جۇزگە ءبولىنىپ الىپ، ىلعي قىرىلىساتىن دا جۇرەتىن. بايتۇرسىن اعا باسشىلىققا كەلىسىمەن سول داۋ-داماي ساپ تىيىلدى. ءبارىنىڭ ءتىلىن تاپتى. اعا ايعايلامايتىن، ءومىرى داۋىس كوتەرمەيتىن. اقىرىن سويلەسىپ ءجۇرىپ-اق قالايماقاننىڭ ءبارىن جوق قىلدى»، – دەپ ريزالىقپەن ەسكە الادى. دەگەندە، ءارقايسىسى وزىنشە دارا، وزىنشە دانا ەسەبىندەگى سۋرەتشى قاۋىمدى قالتقىسىز مويىنداتقان دا – بايتۇرسىن ەسجان ۇلىنىڭ قاراپايىمدىلىقپەن استاسقان ادىلدىك، ادالدىق، ادامگەرشىلىك سياقتى اسىل قاسيەتى، بيىك مادەنيەتىنە تىرەك بولعان ايرىقشا اقىل-پاراساتى بولسا كەرەك.
مۇنىڭ سىرتىندا بايتۇرسىن ومىربەكوۆ كەسكىندەمە، گرافيكا جانە ءمۇسىن، بەينەلەۋ ونەرىنە قاتىستى ماسەلەلەر جونىندە بىرنەشە كىتاپ جازدى، وقۋ قۇرالىن شىعاردى، اۆتورلىق تۋىندىلارى مەن ەڭبەكتەرى، البومى جارىق كوردى. قانشاما باسشىلىق قىزمەتتەر اتقارسا دا، ونى ءوز ماقساتىنا پايدالانىپ، جەكە ەسەبىن تۇگەندەۋگە تىرىسپاعان سۋرەتكەر جەكە كورمەسىن 75 جاسىندا، ياعني ومىردەن وتەرىنەن 3 جىل بۇرىن عانا وتكىزدى.
– سول كورمەدە بايتۇرسىننىڭ قانداي ونەرپاز، قانداي تالانتتى سۋرەتشى ەكەنى ايقىن كورىندى. كوبىنەسە ۇندەمەي، سالماقتى عانا، ۇلكەن تولعانىستا، ۇلكەن تەبىرەنىستە جۇرەتىن ەدى. ونىسى جۇمىستارىنان كورىنەتىن. سونىڭ ءبارىن بەينەلەۋ ونەرى ارقىلى بەرگەنىنە كوزىمىز جەتتى. مىسالى، مۇحتار اۋەزوۆتىڭ پورترەتىن تالاي سۋرەتشى سالدى. ال بايتۇرسىن ونى ماڭدايى كەڭ، دەنەسى زور تۇلعا رەتىندە، ۇلكەن ءبىر جارتاس سەكىلدى بەينەلەدى. مۇحتار اۋەزوۆتىڭ ونەردەگى، ادەبيەتتەگى جارتاسقا لايىق سۋرەتىن بەردى. ءشامشىنىڭ، گۇلفايرۋس ىسمايلوۆانىڭ بەينەسىن قانداي كەرەمەت سالدى! ۇلكەن كەسكىندەمەشى ەكەنى سودان كورىنەدى. اۋىلدىڭ، تۋعان جەردىڭ تابيعاتى، ءوزىنىڭ اكەسىندەي بولعان ءابىلحان قاستەيەۆتىڭ پورترەتى، ءبارى-بارى ەرەكشە! بۇل – ونىڭ ىشتەي شىمىر دايىندىقتا جۇرگەنىنىڭ كورىنىسى، – دەيدى بەكسۇلتان نۇرجەكە ۇلى.
بايتۇرسىن ەسجان ۇلىنىڭ جاستارعا كورسەتكەن قامقورلىعى ەشقاشان ۇمىتىلمايتىنىن تىلگە تيەك ەتكەن بەلگىلى سۋرەتشى ەركىن نۇرازحان:
«اعالىق، ۇستازدىق، ازاماتتىق قالپىنان اينىماي ومىردەن ءوتتى. ول كىسىگە دەگەن سىيلاستىعىمىز، سۇيىسپەنشىلىگىمىز، ريزاشىلىعىمىز تىلمەن ايتىپ جەتكىزگىسىز»، – دەيدءى.
جاقسى تانىعان، بىلگەن، جۇمىستا، كۇندەلىكتى تۇرمىستا تىعىز قارىم-قاتىناستا بولعان جۇرتتىڭ قيماستىققا، ساعىنىشقا تولى سوزدەرىنەن ولاردىڭ بايتۇرسىن ەسجانۇلىن ادىلەتسىز قوعامدا ادىلەتتى ءومىر سۇرگەن بىرەگەي تۇلعاعا بالايتىنى بايقالادى. قالاي بولعاندا دا، سىيلاس اعاسى بەكسۇلتان نۇرجەكە ۇلى ايتقانداي، «ءوڭى جىلى، جانى ودان دا جىلى» بايتۇرسىن اعا تۇنەككە – شۋاقتى، جاماندىققا – جاقسىلىقتى قارسى قويا وتىرىپ، اينالاسىنا قايىرىم، مەيىرىم، ىزگىلىك نۇرىن تاراتىپ كەتكەندەي بولىپ كورىنەدى...