وعان م.سااكاشۆيلي مەن ب.يۆانيشۆيلي اراسىنداعى باسەكە سەبەپ بولىپ وتىر
ميحايل سااكاشۆيلي بيلىكتەن كەتكەننەن كەيىن گرۋزيادا پارلامەنتتىڭ ساياسي ىقپالى كۇشەيدى. كەزەڭ-كەزەڭىمەن پرەزيدەنتتىڭ بيلىگى تومەندەپ، مەملەكەت تولىق پارلامەنتتىك رەسپۋبليكاعا اينالدى. دەگەنمەن، سوڭعى جىلدارى پرەزيدەنت پەن پارلامەنت اراسىندا كيكىلجىڭ بەلگىلەرى بىلىنۋدە. وعان ءبىر جاعى سااكاشۆيليدىڭ ەلگە ورالۋى اسەر ەتسە، ەكىنشى جاعىنان بريۋسسەل ىقپال ەتۋدە. جاقىن بولاشاقتا ساياسي داعدارىس كۇتىلمەسە دە، ەلدىڭ تار جول، تايعاق كەشۋىنە تۋرا كەلەدى.
سااكاشۆيلي ساياسي قاتەلىك جاسادى
ميحايل سااكاشۆيلي 2004– 2013 جىلدارى گرۋزيانىڭ پرەزيدەنتى بولعان. ول 2003 جىلى جاپپاي نارازىلىقتان كەيىن بيلىككە كەلدى. سول كەزدەگى نارازىلىقتىڭ باستى سەبەبى پارلامەنت سايلاۋىنداعى سايلاۋ تۋرالى زاڭنىڭ بۇزىلۋى ەدى.
پارلامەنتتەگى باسىم ورىنعا تالاسقا باستى ەكى ساياسي پارتيا ءتۇستى. ءبىرى ەكس-پرەزيدەنت ە.شەۆاردنادزە باستاعان «جاڭا گرۋزيا ءۇشىن» جانە ا.اباشيدزەنىڭ «گرۋزيانىڭ دەموكراتيالىق تۇلەۋى» پارتيالارى بولسا، وعان قارسى م.سااكاشۆيليدىڭ «بىرلەسكەن حالىق قوزعالىسى» مەن ن.بۋردجانادزە، ز.جۆانيا باسقارعان «بۋردجانادزە دەموكراتتارى» باسەكەگە ءتۇستى. ساياسي بايگەدە پرەزيدەنتتىڭ ساياسي بىرلەستىگى جەڭىسكە جەتتى. الايدا، بۇعان سااكاشۆيلي كەلىسپەي، ەلدە كەڭ كولەمدە نارازىلىقتار بولىپ ءوتتى. قوعامداعى نارازىلىق كۇشەيىپ، شيەۆاردنادزەنىڭ بيلىكتەن كەتۋىنە تۋرا كەلدى.
2004 جىلى سااكاشۆيلي باسقارعان ساياسي بىرلەستىك ءىرى كۇشكە اينالىپ، بىرلەسكەن «ءبىرتۇتاس ۇلتتىق قوزعالىس» پارتياسى قۇرىلدى. سول جىلى 4 قاڭتاردا جاڭا پرەزيدەنت سايلاۋى ءوتىپ، قوزعالىستىڭ ليدەرى سااكاشۆيلي ايقىن باسىمدىقپەن جەڭىسكە جەتتى. الايدا، ىشكى جانە سىرتقى ساياسي داعدارىستان كەيىن 2008 جىلى مەرزىمىنەن بۇرىن سايلاۋ وتەدى. 5 قاڭتاردا وتكەن سايلاۋدا ول 53%-دان استام داۋىسپەن جەڭىسكە جەتتى. مۇنداي تومەن ءناتيجە كورسەتۋىنە ونىڭ ساياسي ىقپالىنىڭ تومەندەۋى سەبەپ بولدى. ال ونىڭ ساياسي ىقپالىنا وليگارح بيدزينا يۆانيشۆيلي قۇرعان «گرۋزيا ارمانى» پارتياسىمەن تەكەتىرەسى اسەر ەتتى.
ايتسە دە، سااكاشۆيليدىڭ رەفورماتور ەكەنى ءسوزسىز. ول بيلىككە كەلگەسىن ەلدە كۇردەلى قۇرىلىمدىق رەفورمالاردى جۇزەگە اسىردى. ولاردىڭ ىشىندە جەمقورلىقپەن كۇرەستى ەرەكشە اتاپ وتكەن ءجون. ءو ت كە ن ج ى ل ع ى Tr a n s p a r e n c y International ۇكىمەتتىك ەمەس ۇيىمىنىڭ جەمقورلىققا دەڭگەيى بويىنشا رەيتينگتە گرۋزيا 180 ەلدىڭ ىشىندە 41 ورىندى يەلەنگەن. بۇل كورسەتكىش پوستكەڭەستىك كەڭىستىكتەگى ەڭ جاقسى ناتيجە. دەسە دە، حالىقارالىق ۇيىم سوڭعى 10 جىلدا بۇل سالادا ايتارلىقتاي وزگەرىس جوق دەگەن قورىتىندىعا كەلگەن. وعان باستى سەبەپ ەلدەگى كلەپتوكراتيالىق تەندەنسيانىڭ كۇشەيۋى دەيدى ساراپشىلار. گرۋزياداعى وليگوپوليانىڭ ىقپالى تۋرالى ەو تا ايتىپ كەلەدى.
بيدزينا يۆانيشۆيلي – گرۋزيانىڭ سۇر كاردينالى
2011 جىلى وليگارح ب.يۆانيشۆيلي «گرۋزيا ارمانى» اتتى ساياسي قوزعالىستى قۇردى. جاڭادان قۇرىلعان قوزعالىس 2012 جىلى وتەتىن پارلامەنت سايلاۋىنا قاتىسۋدى ءوز الدىنا ماقسات ەتتى. الايدا، سول جىلى ميحايل سااكاشۆيلي قوزعالىس جەتەكشىسىن ازاماتتىقتان ايىرۋ تۋرالى ۇكىمگە قول قويدى. وعان ونىڭ 2010 جىلى فرانسيا ازاماتتىعىن الۋى جەلەۋ بولدى. ازاماتتىقتان ايىرىلعاننان كەيىن قوزعال ى س ق ا م ا ن ا ن ا ك و ب ا ح ي د ز ە باسشىلىققا كەلدى.
ال 2012 جىلى 7 مامىردا قوزعالىس «گرۋزيا ارمانى – دەموكراتيالىق گرۋزيا» رەتىندە ساياسي پارتياعا اينالدى. 1 قازاندا وتكەن پارلامەنت سايلاۋىندا 150 ورىننىڭ 85 مانداتىن جەڭىپ الدى. قالعان ورىنداردى سااكاشۆيليدىڭ پارتياسى يەلەندى. وسىلايشا مەملەكەتتە قوس بيلىك قالىپتاستى.
دەگەنمەن، بىرتىندەپ سااكاشۆيءليدىڭ ساياسي بەدەلى تۇسە باستادى. ول 2013 جىلعى پرەزيدەنت سايلاۋىنا تۇسۋدەن باس تارتتى. بۇل سايلاۋدا بيلەۋشى پارتيا مۇشەسى گەورگيي مارگۆەلاشۆيلي جەڭىسكە جەتتى. 2016 جىلعى پارلامەنت سايلاۋىنان كەيىن «گرۋزيا ارمانى – دەموكراتيالىق گرۋزيا» پارتياسى بيلەۋشى پارتياعا اينالدى.
بريۋسسەلدىڭ كوزدەگەنى ءبىر وقپەن ەكى قويان اتۋ
وتكەن جىلى ۋكراينا، مولدوۆا مەن گرۋزيا بىرىنەن سوڭ ءبىرى ەو-قا مۇشە بولۋعا نيەت بىلدىرگەن ەدى. الايدا، گرۋزيانىڭ جولى اشىلماي قويدى. بريۋسسەل وزگە ەكى مەملەكەتتى رەسمي تۇردە وداققا مۇشە بولۋعا ۇمىتكەر رەتىندە مويىنداسا، گرۋزياعا قاتىستى ەكى ويلى بولىپ وتىر. ونى وداققا قوسۋعا مۇددەلى بولعانىمەن، مەملەكەتتەگى كلەپتوكراتيامەن بىرلەسكەن اۆتوكراتيالىق تەندەنسيالار جانە سوعان سايكەس ماسكەۋدىڭ ىقپالىنىڭ كۇشەيۋى بۇل ماسەلە بويىنشا كىدىرە تۇرۋعا ءماجءبۇر ەتۋدە.
بريۋسسەل گرۋزيانىڭ وداققا مۇشە بولايىق دەگەن وتىنىشىنە 12 تالاپ قويعان. گرۋزيا تارابى بۇل تالاپتاردىڭ ىشىندە اسىرەسە «دەوليگارحيزاسياعا» قارسىلىق كورسەتۋدە. سەبەبى، بيلەۋشى پارتيانىڭ بەنەفيسيارى ب.يۆانيشۆيلي. ونىڭ بيزنەسىنىڭ باسىم بولىگى رەسەيدە ەكەنىن ەسكەرسەك، بريۋسسەل ءبىر جاعىنان دەموكراتيالىق ينستيتۋتتاردى دامىتۋدى كوزدەسە، ەكىنشى جاعىنان ماسكەۋدىڭ ىقپالىن ءتومەندەتۋگە ارەكەتى بايقالادى.
بيلىك سونداي-اق، مەديا ەركىندىگىن قامتاماسىز ەتۋ ماسەلەسىنە دە توسقاۋىل قويىپ وتىر. مۇنى بيىل بيلەۋشى پارتيا ۇسىنعان شەتەل اگەنتتەرى تۋرالى زاڭ كورسەتتى. بۇل زاڭعا وپپوزيسيا مەن ۇكىمەتتىك ەمەس ۇيىمدار قارسىلىق كورسەتىپ، ءتۇرلى نارازىلىق اكسيالارى ءوتتى. بۇدان كەيىن بيلىك زاڭدى قابىلداي المادى.
2021 جىلى م.سااكاشۆيليدىڭ ەلگە قايتا ورالىپ، ونىڭ تۇتقىندالۋى ونسىز دا كۇردەلى جاعدايدا وتقا ماي قۇيعانداي بولدى. ونىڭ بۇل ارەكەتىن ساياسي قاتەلىك دەپ باعالاۋعا بولادى. سەبەبى، ودان كەيىن پارلامەنتتىڭ ىقپالى ودان سايىن كۇشەيىپ، پرەزيدەنت بيلىگى تومەندەيتىن زاڭدار قابىلدانىپ، جوعارىدا اتالعان شەتەلدىك اگەنت تۋرالى زاڭ جوباسى دايىندالدى. سوندىقتان بۇل شەشىمىمەن سااكاشۆيلي ەلدىڭ ەۋروپالىق ينتەگراسيا پروسەسىن از بولسا دا شەگەردى.