وڭىرلىك كوممۋنيكاسيالار قىزمەتىنىڭ بريفينگىنە گەنەتيك-دارىگەر، گەنەتيكالىق زەرتحانانىڭ قىزمەتكەرى مادينا ەلياسوۆا قاتىستى، ول دنق-نىڭ بىرەگەيلىگى، اتاتەكتى انىقتاۋ سىناقتارى جانە گەنەتيكالىق فاكتورلاردىڭ ءارتۇرلى اۋرۋلارعا اسەرى تۋرالى ايتتى، دەپ حابارلايدى Almaty-akshamy.kz.
ساراپشى جىل سايىن بۇكىل الەم بويىنشا 3 قىركۇيەكتە دنق بىرەگەيلىگىنىڭ اشىلۋ كۇنى اتاپ وتىلەتىنىن ەسكە سالدى. 1984 جىلى بريتاندىق عالىم الەك دجەففريس ءار ادامنىڭ دنق-سى ەرەكشە ەكەنىن جانە قايتالانبايتىنىن انىقتادى.
«دنق - بۇل شىن مانىندە ءومىر مولەكۋلاسى. بۇل نۋكلەوتيدتەردەن تۇراتىن تىزبەك، بيولوگيالىق ءالىپبي دەپ اتالادى، وندا ورگانيزم تۋرالى بارلىق اقپارات بار جانە بۇل اقپاراتتى ءبىر ۇرپاقتان ەكىنشى ۇرپاققا قالاي بەرۋ كەرەكتىگى جازىلعان. 1953 جىلى امەريكاندىق عالىمدار دنق مولەكۋلاسىنىڭ ءۇش ولشەمدى قۇرىلىمىن اشتى. ياعني، بارلىق اقپارات ءبىر ۇرپاقتان ەكىنشى ۇرپاققا قالاي بەرىلەتىنى. بۇل بيوتەحنولوگيا مەن گەنەتيكانىڭ، سونداي-اق مەديسينالىق گەنەتيكانىڭ قارقىندى دامۋىنا مۇمكىندىك بەردى»، - دەپ ءبولىستى م.ەلياسوۆا.
دارىگەر گەنەتيك اتاپ وتكەندەي، دنق-نىڭ بىرەگەيلىگى ونى كريميناليستيكادا قولدانۋعا مۇمكىندىك بەردى. بۇگىنگى تاڭدا بۇل تۇلعانى انىقتاۋدىڭ ەڭ ءدال شىعاتىن ناقتى ءادىسى. بۇل ءادىس سوت پراكتيكاسىندا اكەسىن انىقتاۋ ءۇشىن قولدانىلادى
«جالپى، ءقازىر بيوتەحنولوگيا مەن گەنەتيكانىڭ ارقاسىندا جانە اۋرۋدىڭ قالاي جۇرەتىنىن تۇسىنۋدە سەرپىلىس بار جانە سايكەسىنشە مەديسينانىڭ دامۋىنا، سونداي-اق ادامنىڭ قانداي ەكەنىن تۇسىنۋگە جاڭا مۇمكىندىكتەر بەرەدى. سونداي-اق، دنق-نىڭ بىرەگەيلىگىن زەرتتەۋ تاريح عىلىمدارىنىڭ دامۋىنا مۇمكىندىك بەردى، ياعني تاريحي تۇلعالاردى انىقتاۋعا بولادى. ءبىز ءبارىمىز دە دنق-نىڭ جەتىستىكتەرىن پايدالانىپ كەلەمىز، مىسالى، 2020 جىلى ءارقايسىمىز كوۆيدكە پتر تەستىن تاپسىردىق. اۋرۋدىڭ بولۋىن نەمەسە بولماۋىن ءدال ادىسپەن انىقتاۋعا بولادى»، - دەپ تولىقتىردى ول.
جۋرناليستەردىڭ سۇراقتارىنا جاۋاپ بەرە وتىرىپ، ساراپشى ءوزىنىڭ شىعۋ تەگىن انىقتاۋعا ارنالعان گەنەتيكالىق تەست بۇگىندە تانىمال ەكەنىن ايتتى.
«گەنەتيكالىق تەستتەر شىعۋ تەگىن قاتىستى سۇراقتارعا جاۋاپ بەرۋگە مۇمكىندىك بەرەدى. مۇنداي تەستتەر «شىعۋ تەگىنە ساياحات» دەپ اتالادى. بۇل تەست ورتاق شىعۋ تەگىن بىلۋگە مۇمكىندىك بەرەدى. اناسى جاعىنان شىعۋ تەگىن ىزدەۋگە مۇمكىندىگى قيىنداۋ، ويتكەنى ايەلدەر تۇرمىس قۇرادى، بۇكىل الەمگە تارايتىنى بەلگىلى جانە شامامەن بۇل گاپلوگرۋپپالار گەوگرافيالىق جاعىنان بىردەي. تەك اكەسى جاعىنان ءبىزدىڭ قايدان شىققانىمىزدى تۇسىنۋگە جانە اتا - بابالارىمىزدى ىزدەۋگە، باسقا حالىقتارمەن ورتاق اتا-بابالارىمىزدى بىلۋگە مۇمكىندىك بەرەدى»، - دەپ اتاپ ءوتتى ول.
ايتقانداي، ءوزىڭىزدىڭ تۋىستىعىڭىزدى شامامەن 50 مىڭ تەڭگەگە انىقتاۋعا بولادى. زەرتتەۋشى گەنەتيكتەرگە اكەسىن انىقتاۋ ماقساتىندا دا جۇگىنەدى. بۇل ءادىس سوت تارتىبىندە ءجيى قولدانىلادى. وتباسىنا وپاسىزدىق جاساۋدى انىقتاۋ تەستتەرى دە كەڭىنەن تانىمال. ول ءۇشىن بيوماتەريالداردىڭ ۇلگىلەرىن، مىسالى، تىندەردى بەرۋ كەرەك.
گەنەتيكالىق سىناقتار سونىمەن قاتار بەلگىلى ءبىر اۋرۋلارعا بەيىمدىلىكتى انىقتاۋعا مۇمكىندىك بەرەدى.
«ءبىز ءسۇت بەزى، انالىق بەز، السگەيمەر جانە ت.ب. سياقتى اۋرۋلارعا بەيىمدىلىككە گەنەتيكالىق تەستتەر جاسايمىز. ولار كوپتەگەن فاكتورلارعا بايلانىستى. ەگەر جيلبەر سيندرومى سياقتى مونوگەنەتيكالىق اۋرۋلار بولسا، ءبىر گەننىڭ مۋتاسياسىن انىقتاۋ دياگنوز قويۋعا مۇمكىندىك بەرەدى. مىسالى، ءسۇت بەزى وبىرى جانە السگەيمەر - كوپ فاكتورلى اۋرۋلار. بۇل گەندەردى انىقتاۋ ارقىلى ءبىز ادامنىڭ اۋىرىپ قالۋى مۇمكىن نەمەسە اۋىراتىنى تۋرالى ايتپايمىز، بەيىمدىلىك بار دەپ ايتا الامىز. بۇل تريگگەر بولۋى مۇمكىن قورشاعان ورتا فاكتورلارىن ەسكەرۋگە مۇمكىندىك بەرەدى جانە ادامعا بۇل اۋرۋدىڭ الدىن الۋ ءۇشىن كۇندەلىكتى ومىردە ەسكەرتىلىپ، مۇقيات بولۋ كەرەكتىگى ايتىلادى»، - دەپ ءتۇسىندىردى ساراپشى.
جۇكتىلىكتى جوسپارلاعان جۇپتار گەنەتيكتەرگە دە جۇگىنەدى. گەنەتيكتەر ءوز كەزەگىندە فاكتورلاردى زەرتتەيدى جانە سونىمەن قاتار، بەلگىلى ءبىر اۋرۋلارى بار بالانىڭ تۋىلۋ ءقاۋپى بار-جوعىن انىقتايدى.