گەنەرال-مايور بولات ەلتاي ۇلى شايمانوۆ 6 تامىز، 1953 جىل، اقتوبە وبلىسى وكتيابر اۋدانى ديميتروۆكا كەنتىندە دۇنيەگە كەلگەن.
- قاراعاندى پوليتەحنيكالىق ينستيتۋتىنىڭاۆتومەحانيكا فاكۋلتەتىن بىتىرگەن (1976)، اۆتوموبيل كولىگىنىڭ ينجەنەر-مەحانيگى.
- 1976 جىلدان - «اقتوبەاۋىرقۇرىلىس» بىرلەستىگىندە اگا مەحانيك، اۆتوكولوننا باستىگى؛
- قازكسر (ق ر) مقك-ۇقك ورگاندارىندا قىزمەتتە.
- 1998 جىلدان - اتىراۋ وبلىسى ۇقكد باستىعى.
- 1999 جىلدان - اقتوبە وبلىسىۇقكد باستىعى.
- 2000 جىلدان - ق ر ۇقك ءتوراعاسىنىڭ ورىنباسارى.
- 2001 جىلدان - اقتوبە وبلىسى ۇقكد باستىعى.
- 2006 جىلدان بەرى - ماڭعىستاۋ وبلىسىۇقكد باستىعى.
- 2011 جىلدان باستاپ قۇرمەتتى ەڭبەك دەمالىسىندا
- بۇگىنگى تاڭدا «بەرەكەت» حالىقارالىق امبەباپ تاۋار بيرجاسىنىڭ ءتوراعاسى، «اتامەكەن» ۇلتتىق كاسىپكەرلەر پالاتاسىنىڭ مۇشەسى، ق ر ۇقك ورتالىق ارداگەرلەر كەڭەسى ءتورالقاسىنىڭ مۇشەسى، ق ر ۇقك –ءنىڭ قۇرمەتتى قىزمەتكەرى.
- ءىى دارەجەلى «داڭق» وردەنىنىڭ يەگەرى. «ق ر ەكونيميكاسىنىڭ ماقتانىشى» وردەنىمەن، قازاقستان رەسپۋبليكاسى قۇرمەت گراموتاسىمەن جانە باسقا دا 30 مەدالمەن ماپاراپاتتالعان.
گەنەرال بولام دەسەڭىز: بىلۋگە ءتيىس بەس ينسايت
كوزىقاراقتى وقىرمان، حاكىم اباي «ءبىر عالىمدى كورسەڭىز. ونداي بولماق بولماق قايدا دەپ، ايتپا عىلىم سۇيسەڭىز» دەگەن ەكەن. وتان قورعاۋ سالاسىن تاڭداعان ازاماتتار ءۇشىن بۇگىنگى ماقالامىز ماماندىقتىڭ تاعى ءبىر قىرىن اشىپ قانا قويماي، جەتىستىككە جەتەر جولدى نۇسقاپ كورسەتەدى دەپ ۇمىتتەنەمىز. سول جەتىسپەگەن بەسىنشى ەلەمەنتتى تاۋىپ، كەي سىربەرمەس قۇلىپتاردىڭ كىلتىن تابار دەگەن ويدامىز. ويتكەنى، كەيىپكەرىمىز ويدان شىعارىلعان تۇلعا ەمەس، كەزىندە مىڭداعان قاتارلاستارى سەكىلدى اسكەري سالانى تاڭداعان ادام. قىزمەتتىڭ قيىنشىلىعىنا شىداپ، تاعدىردىڭ تەپكىسىنە توزە بىلگەن. ماڭداي تەرىن توگە ءجۇرىپ، جارتى جولدان بۇرىلماي وزىنە جانە اينالاسىنا كاسىبيلىگىن تاڭىتا بىلگەن جانە تانىتىپ تا جۇرگەن جان. جەتىستىككە جەتكەن جانداردىڭ ومىرىمەن تانىسا وتىرىپ، ءبىز كوپتەگەن دەتالداردى قاپەرىمىزگە المايمىز، «ە سولاي ەكەن» دەپ جىلى جابا سالامىز. شىن مانىندە ءار وقيعادا ءتامسىل بار جانە ءار ادام ومىردەگى ۇستاز.
سونىمەن، كەيىپكەرىمىزبەن تانىسۋ ءساتى ءتۇستى. گەنەرال بولات ەلتاي ۇلى شايمانوۆ باق-تا كوپ شىعا بەرمەيتىن تۇلعا. دابىرا كوپ ءسوزدى ۇناتا بەرمەيتىنىن دە بىردەن بايقاۋعا بولادى. ءبىز كەزدەسپەس بۇرىن، تەلەفون ارقىلى از-كەم سويلەستىك. ۋاقىت پەن كەزدەسۋ ورنىن انىقتادىق. بىزدەن سۇراقتار ءتىزىمىن الدىن الا سۇرادى. ءبىز ستاندارتتى ونعا جۋىق سۇراق ءتىزىمىن جىبەرگەن بولاتىنبىز. الايدا، كەيىپكەرىمىز ءبىزدىڭ الدىن الا بەرگەن سۇراقتارعا دايىندالىپ كەلىپ، سول ساۋالدارىمىز توڭىرەگىندە اڭگىمە-دۇكەن قۇرىپ وتىرۋدىڭ ورنىنا بۇرىنعى شىققان جازبا ەڭبەكتەرىن الىپ كەلدى دە بىزبەن تانىستىردى. قىرانداي قىراعى، سۇڭقارداي سۇڭعىلا كوزدەرىمەن ءبىر سۇزگىدەن وتكىزىپ: «تاعى قانداي ساۋالدارىن بار؟»،-دەپ وزىمىزگە قاراتا سىني سۇراعىن قويدى. ورتاڭقول جۋرناليست ءۇشىن ارينە تاپتىرماس كەيىپكەر، بارلىق جاۋاپتى دايىن كۇيدە الىپ كەلەدى. ماقالانىڭ 90 پايىزى دايىن تۇردە تۇر دەي بەرسەڭ بولعانى. شايناپ بەردى تەك جۇتا سال. كەيىپكەرىمىزدىڭ ينتەلەكتۋالدى دەڭگەيىن سول كەزدە ۇقتىق. تالاي جىلدارى تىڭشىلاردى، جاسىرىنعان جاۋلاردى، لاڭكەستەر مەن قىلمىسكەرلەردى قولعا تۇسىرگەن كاسىبي كوميتەچيك ۋاقىتىن زايا كەتىرگىسى كەلمەدى. ستاندارتتى جۋرناليست ءۇشىن دايىن جاۋاپتاردى الىپ الدىنا ۇسىندى دا، «تاعى قانداي ساۋلىڭ بار؟»، بولماسا ءبىر-بىرىمىزدىڭ ۋاقىتىمىزدى زايا كەتىرمەيىك دەگەنگە سايادى. مۇنداي كەلگەن مۇمكىندىكتەن ايىرىلىپ قالۋ جۋرناليست ماماندىعىمىزعا سىن. سوندىقتان ستاندارتتى 90 پايىزدى سىرتقا ىسىرىپ قايىپ، سۇحبات بەرۋشىنىڭ (كىم ەكەنى قىسقاشا انىقتامادا بارلىعى جازىلعان) ايتپاعان 10 پايىزىن الۋ ماقساتىنا كىرىستىك. سونىمەن سۇحبات بارىسىندا ءبىز ءۇشىن بەس ينسايت اشىلدى. نەگە بەس؟ سيمۆوليكالىق سان. ويتكەنى، كەيىپكەرىمىز وبلىستىق دەپارتامەنتتەردى بەس مارتە باسقارعان، سونىمەن قاتار اباي اتامىز «بەس نارسەگە اسىق بول» دەپ ايتتى ەمەس پە؟.. گەنەرال بولام نەمەسە باسقا دا سالادا جەتىستىككە جەتەمىن دەسەڭىز، وندا گەنەرال ب. شايمانوۆتىڭ ومىرىنەن الىنعان بەس ينسايتقا نازار اۋدارىڭىز.
تامىرىندى ءبىل، تاريحىندى تانى
ادام بالاسى وزىنەن ءوزى بۇل دۇنيەگە كەلگەن جوق. ونى جاراتقان كۇش بارى حاق. سونداي-اق، ول اتادان بالاعا جالعاسىپ كەلە جاتقان ۇرپاقتار ساباقتاستىعىنىڭ ءبىر بولىگى. ەر ازاماتقا ءوز تامىرىن، ەلدىڭ تاريحىن بىلگەن ءجون. سوندىقتان بولار، قازاقتار اتا-بابا ەسىمىن ۇران قىلىپ جاۋعا شاپقان، تىلگە تيەك ەتىپ ءسوز باستاعان، جىر ارناعان. جەتى اتاسىن جاتقا بىلگەن. تامىرىنان ايىرىلعان ادام، تاريحىنان ايىرىلعان ەل ونبەيدى. اتا-بابا ءارۋاعى مەن ۇرپاقتارىنىڭ اراسىندا ءبىر كوزگە كورىنبەس بايلانىس بار. ەر ازامات مۇنى ەرتە ۇققان سايىن جولى دا اشىلا تۇسەدى. كەيىپكەرىمىز ەڭ الدىمەن ءوزىنىڭ ساتاي قاجى باباسى تۋرالى ءسوز قوزعادى. ونىڭ ايتۋىنشا، ساتاي قاجى كۇزەمباي ۇلى 1790 جىلى اقتوبە وبلىسى، تەمىر اۋدانى التىقىراسۋ اۋىلىنداعى قۇمدى دەگەن جەردە دۇنيەگە كەلگەن. سۇلۋ جارىمەن 2 ۇلى، 1 قىزى بولعان. سول ايماقتا اعاش ەگىپ، بۇلاق كوزىن اشىپ، بالىق، ەگىن شارۋاشىلىقپەن اينالىسىپ، ءبۇتىن ءبىر اۋلەتتى قامتاماسىز ەتتى. ءوز رۋىنىڭ باسشىسى بولعان. يمانى بەرىك، دىنگە ادال اۋليەلىك قاسيەتى بار ادام بولعان. اكەسى كۇزەمباي تۇسىنە كىرىپ، قاجىلىققا اتتانۋ قاجەتتىگى تۋرالى ايان بەرەدى. ۇلكەن ۇلى قالماعانبەتتى ەرتىپ، ەكىنشى ۇلى شايماندى رۋ باسشىسى رەتىندە قالدىرىپ، ءوزى ەكىنشى رەت قاجىلىققا اتتانىپ كەتەدى. مەككەگە جەتكەن سوڭ ءۇش كۇن بويى سىرقاتتانىپ سول جەردە كوز جۇمادى.
- بۇگىنگى كۇنى بابامىزدىڭ مۇردەسى سوندا (قاسيەتتى مەككە قالاسىندا). 2013 جىلى بارىپ، قاجىلىق ەتىپ، تۋعان جەردىڭ توپىراعىن بابامىزدىڭ باسىنا اپاردىم. ساتاي بابامىز قانداي قاسيەتتى، يمانى بەرىك كىسى بولعان. ەكىنشى رەت قاجىلىققا اتتاندى. تۋعان جەردى ارتقا قالدىرىپ الپىس سەگىز جاسىندا، قۇدايدىڭ جولىنا ءتۇستى. ۇرپاقتارىنا دۇعا جاسادى. بابامىزدىڭ باسىن تابۋ ءۇشىن مەن دە تازارۋ جولىنا ءتۇسىپ، وزىمە ۇلكەن رۋحاني ازىق الدىم. مەن بابالارىمنىڭ قولداۋىن ىشتەي سەزەمىن. گەنەرال اتانۋ بۇل تەك مەنىڭ جەتىستىگىم ەمەس، ساتاي بابامىزدىڭ ۇرپاقتارىنا تىلەگەن دۇعاسىنىڭ شاراپاتى دەپ بىلەمىن،-دەيدى بولات ەلتاي ۇلى.
ول مەككە مەن ءماديناعا بارماس بۇرىن، ۇلكەندەردىڭ كەڭەسىمەن ارىستان باب، قوجا احمەت ياسساۋي، ءپىر بەكەت اۋليەلەردىڭ باسىنا بارىپ، قۇران باعىشتادى.
تاريح دەمەكشى، بولات ەلتاي ۇلى تاريح جايىندا ايتقانى دا ءبىزدى ءتانتى ەتتى. ەڭ العاشقى بولىپ، ول الاشوردا قايراتكەرلەرى تۋرالى ءسوز قوزعادى.
- تاريحىمىزدى، ءداستۇرىمىزدى بىلگەن ءجون. اتا-بابمىز بىزگە وسىنداي كەڭ-بايتاق جەرىمىزدى امانات ەتىپ قالدىردى. الاش كوسەمدەرى: ءاليحان بوكەيحانوۆ، احمەت بايتۇرسىنوۆ، ءمىرجاقىپ دۋلاتوۆ جانە تاعى باسقا سول كەزدەگى الاشوردالىقتاردىڭ ءارۋاقتارىنىڭ الدىندا باس يەمىن. ولار جەرىمىزدى، ەلىمىزدى ساقتاۋ ءۇشىن ەرەن ەڭبەك جاسادى. كرەملدە ستالين مەن لەنيننىڭ الدىندا قازاق ۇلتىنىڭ مۇددەسىن قورعادى. بولاشاقتا اتىلىپ كەتەتىنىن ءبىلدى. سوعان قاراماستان ەل مۇددەسىن الدىڭعى قاتارعا قويدى. كەيىندە، جۇمابەك تاشەنوۆ اتامىز نيكيتا حرۋشيەۆتىڭ الدىندا ءسوز سويلەپ، قازاق جەرىنىڭ بولىنۋىنە اشىق قارسى شىقتى. باتىرلىق پا؟ باتىرلىق.
ءبىزدىڭ بۋىن توقسانىنشى جىلدارى ۇلتتىق قاۋىسىزدىكتى قامتامىسىز ەتتى. قيىن-قىستاۋ كەز ەدى. 1991 جىلدان – 1995 جىلعا دەيىن ءتىپتى قيىن بولدى. ەل ىشىندە، بازبۇزارلار قاپتادى، بانديتيزم بەلەڭ الدى. قىزمەتكەرلەردىڭ جارتىسى وزدەرىنىڭ تاريحي وتاندارىنا كوشىپ كەتتى. ارامىزداعى بىرەن-ساران ادام اقشا جوق دەپ، قىزمەتتەن كەتتى. سوندا ساناۋلى قۇراممەن ەل يگىلىگىن تالان-تاراجعا سالۋعا جول بەرمەي، انىعىندا كۇرەستىك. اقىرى، بەدەلى مىقتى، اتى دارداي ق ر ۇلتتىق قاۋىپسىزدىك كوميتەتى ىسپەتتى ۇيىمدى قالدىرىپ، كەلەسى بۋىنعا تابىس ەتتىك. ەندىگى بۋىننىڭ مىندەتى ارنايى ورگاندى سول مەجەگە كوتەرۋ، - دەيدى ول.
ءبىر بايقاعانىمىز گەنەرال ب. شايمانوۆ تاريحقا كەشەگى كەڭەستىك تۇرعىدان ەمەس، بۇگىنگى تاۋەلسىز ەلدىڭ تۇرعىسىنان قارايدى.
سونىمەن، كەيىپكەرىمىزدىڭ ءومىر جولى دالەلدەپ تۇرعانداي، ادام جەتىستىككە جەتۋ ءۇشىن ەڭ ءبىرىنشى كىم ەكەنىن، كىمنەن تارايتىنىن، اتا-بالالارى كىم ەكەنىن بىلگەنى ابزال. تاريحىن جانە شىققان تەگىن بىلگەنى ءجون. بۇل قازاقتا قانىمەن بىرىلگەن گەنەتيكالىق كود. تۇگەلدەي ءبىر ۇلتتىڭ، سونىڭ ىشىندە جەكەلەگەن ازاماتتىڭ تەمىرقازىعى.
قيىندىقتان، قاتەلىكتەردەن قورىقپا!
سونىمەن كەيىپكەرىمىزدىڭ ومىرىنە تام-تۇمداپ بويلاپ كەلەسى دەرەكتەرمەن تانىس بولدىق. 1970 جىلى №28 ورىس مەكتەبىن ءبىتىرىپ، اكەسى ەلتاي ساتايەۆتىڭ نۇسقاۋىمەن كولىك جوندەۋ زاۋىتىندا اۆتوسلەسار بولىپ ەڭبەك جولىن باستايدى. قارا جۇمىسقا جەگىلىپ، ەرىنبەي ەڭبەك ەتەدى. ءبىر جىل ىشىندە 3 رازريادقا كوتەرىلەدى. قوسىمشا ءبىلىم الۋ ماقساتىندا اقتوبە پەداگوگيكالىق ينستيتۋتتىڭ كەشكى كۋرستارىنا بارىپ ءجۇردى. كومسومول ۇيىمىنا باسشىلىق جاسادى. اراعا ءبىر جىل سالىپ، قاراعاندى پوليتەحنيكالىق ينستيتۋتتىڭ ستۋدەنتى اتاندى. ارينە، الىستان كەلگەن جاس تالاپكەردى ەشكىم قۇشاق جايا كۇتىپ تۇرمادى. العاشقى كۇنىن تەمىرجول بەكەتىندە تۇنەگەن، كەيىن ۇمىتكەرلەر اراسىندا ەڭ جوعارى كورسەتكىش كورسەتىپ وقۋ ورنىنا قابىلدانادى. ءتىپتى، ۇلگەرىمى جاقسى ستۋدەنتتى ماسكەۋگە جىبەرگىسى كەلدى. اكەسى ەلتاي شايمان ۇلىنىڭ اقىلىمەن ەلىندە قالادى. كۇندىز ينستيتۋتتا ءبىلىم السا، كەشكىلىك تەحنيكالىق ۋچيليششەسىندە «كومباينەر» ماماندىعى بويىنشا بىلىكتىلىگىن ارتىرعان. جازعى پراكتيكادا كوپ كولەمدى ءونىم جيناپ، جاستاردى بىرىكتىرگەنى ءۇشىن «ەرەكشە ەڭبەگى ءۇشىن» مەدالىمەن ماراپاتالعان.
- كومبايىن جۇرگىزىپ، ەگىن ورۋ ۇلكەن ەڭبەك. ول كۇندەردى ۇمىتپايمىن. جيىرما جاسىمدا العان مەدالدىڭ مەن ءۇشىن ورنى ەرەكشە. ويتكەنى، ونى كۇنى-تۇنى ءجۇرىپ الدىم. سونداي-اق. «داڭق» وردەنى مەن ءۇشىن ىستىق. 1976 جىلى ەلىمە ورالدىم. جوعارى وقۋ ورنىن اياقتاعان سوڭ اقتوبەدەگى «گلاۆزاپادستروي» مەكەمەسىنىڭ كولىككومبيناتىنا جۇمىسقا ورنالاستىم. قاتارداعى مەحاننيكتەن باستاپ، اعا مەحاننيك، ال 1،5 جىلدىڭ ىشىندە اۆتوتىزبەك باسشىسى بولىپ سايلاندىم. 1979 جىلى مەكەمە ۇجىمىنىڭ قولداۋىمەن كەڭەس ۇكىمەتى مەملەكەتتىك قاۋىپسىزدىك كوميتەتىنە جىبەرىلدىم. ءوز باسىم بۇل قىزمەتكە تالپىنعان جوقپىن. ۇجىم ۇسىندى، كورسەتكىشتەرىم جاقسى بولدى. ب. بايجىگىتوۆ ەسىمدى كۋراتورىم، كەيىندە اقىلشى اعام: «بولات سەندەي ازاماتتار بىزگە كەرەك. وتانعا كەرەك» دەپ ءتۇسىندىردى. ول كەزدە مەملەكەتتىك قاۋىپسىزدىك ورگاندارىنا ءىلۋ دە ءبىر ادام وتەتىن. ولاردى ساۋساقپەن ساناۋعا بولار ەدى. 52 ۇمىتكەردىڭ ىشىنەن مەنىڭ كانديداتۋرام اقتوبە وبلىسى بويىنشا جالعىز ءوتتى. سوندا اكەم ەلتاي، ۇلى وتان سوعىسىنىڭ ارداگەرى ماعان «بۇل جاۋاپكەرشىلىگى مول قىزمەت. وسى جولدى تاڭدادىڭ با، جالتاقتاما، سوڭىنا دەيىن جەتكىز»،- دەپ ءوز اقىلىن ايتتى. مەن كەلىسكەن سوڭ، قىزمەتىمەن ادالدىق تانىتتىم. الماتى،تاشكەنتتە، ماسكەۋدەگى مقك جوعارى مەكتەبىن وقىدىم. ارينە، قيىنشىلىقتار بولادى. وتان قورعاۋ ماماندىعىن تاڭداعان ەكەنسىڭ، ونى سوڭىنا دەيىن جەتكىز.
- «ەر جىگىتتەن نە پايدا؟
قولىن قارۋ الماسا.
ەلىن، جەرىن، تۋعانىن،
دۇشپاننان ساقتاپ قالماسا» ، -دەيتىن حالىق ناقىلى ومىرلىك ۇستانىمعا اينالۋى ءتيىس. قاتەلىكتەر دە بولادى. سوعان قاراماستان، بارلىعىن وي ەلەگىنە سالىپ، ەسەپتەۋگە ءتيىسسىڭ. قاتەلىك كەتكەن كۇننىڭ وزىندە جاعدايدان جەڭىمپاز بولىپ شىعىپ، قايتا قىزمەتىڭدى جەتىلدىرگەن ءجون. كەيىن جوعارى لاۋازىمدارعا ۇسىنار كەزدە قىزمەت ورنىن تاڭداعان جوقپىن. باسشىلىق قانداي بۇيرىق بەردى، وتان انا قايدا جىبەردى سوندا بارىپ قىزمەت اتقاراتىنمىن. اۋدانعا باردىم، بەس مارتە وبلىستىق دەپارتامەنتىڭ تىزگىنىن ۇستادىم. قيىنشىلىقتان قاشقان ەمەسپىن. كوبىسى، قالاي گەنەرال اتاندىڭ دەپ ءسۇرايدى. مەنىڭ جاۋابىم، قيىنشىلىقتاردان قاشپادىم، قاتەلىكتەرىمنەن ساباق الدىم، وڭاي جول ىزدەگەنىم جوق،-دەپ ايتتى گەنەرال ب. شايمانوۆ.
«بولات قايناۋدا، جىگىت مايداندا شىنىعادى» دەگەن وسى. وتان قورعاۋشى ماماندىعىن تاڭداعان ەكەنسىڭ، ءومىردىڭ سوققىسىنا، تاعدىردىڭ تەپكىسىنە توزە بىلگەن ءجون. سىناقتار مەن قيىنشىلىقتار ەر ازاماتتى قامشىلايدى، تۇلعا رەتىندە وسىرەدى. مۇنى ءبىز كەيىپكەرىمىزدىڭ ءومىر جولىنان كورىپ وتىرمىز.
تازا ءھام تاۋەلسىز بولۋ
بولات اعا شايمانوۆتىڭ ايتۋىنشا، بۇگىنگى زاماننىڭ قۇندىلىقتارى وزگەرگەن. تەلەارنالار مەن الەۋمەتتىك جەلىلەر باي ءارى جەتىستىككە جەتكەن ادامداردى دارىپتەپ، قوعامدا وزىندىك وبراز قالىپتاستىرادى. دۇنيە، اقشا، مۇلىك كەڭىنەن دارىپتەلەدى. ارنايى ورگان قىزمەتكەرلەرى، جالپى اسكەري ادام قاراپايىم ءارى لايىقتى ءومىر ءسۇرۋ كەرەك. ول ءۇشىن رۋحاني تازا، قوعامدىق پىكىردەن تاۋەلسىز تۇلعا بولعانى ابزال. «جوعارىدا ايتقانداي، اكەم ماعان جالتاقتاما دەپ اقىل كەڭەسىن ايتقان دەمەك، ەشنارسەگە الاڭداماي ەلگە قىزمەت ەتۋ دەگەن ءسوز. بۇگىنگى جاستارعا ايتارىم، وزدەرىڭدى ازاماتتىق ومىردە تابىس تاۋىپ جۇرگەن ازاماتتارمەن سالىستىرماڭدار. سىزدەر باي بولۋ ءۇشىن وتان قورعاۋ جولىن تاڭداعان جوقسىزدار. سىزدەر ەلدى قورعاۋ ءۇشىن، ۇلتتىق قاۋىپسىزدىكتى قامتاماسىز ەتۋ ءۇشىن وسى جولدى تاڭدادىڭىزدار. باسقاعا جالتاقتادىڭ ەكەن، ءوزىڭدى بىرەۋمەن سالىستىردىڭ ەكەن، نەگىزگى جولدان تاياسىڭ. ماتەريالدىق قۇندىلىق ەمەس، رۋحاني قۇندىلىق، ار تازالىعى ءبىرىنشى ورىندا تۇرۋ كەرەك. ارينە، زامان باسقا نارسەنى مەڭزەيدى. سولاي دەسەك تە، وتان قورعاۋشىعا ەلىنىڭ، ۇرپاعىنىڭ اماناتى سەنىپ تاپسىرىلعان. قىزمەت بارىسىندا ءار ءتۇرلى جاعداي بولادى. پاراعا، ساتقىندىققا جولاماۋ كەرەك. جولادىڭ با، ساعان بۇل ورگاندا ورىن جوق. لايىقتى ەمەسسىڭ. ءوز باسىم بىردە ءبىر رەت پارا العان ەمەسپىن. ەل الدىندا ءجۇزىم جارقىن دەپ قايمىقپاي ايتا الامىن. مەن ۇستاعان قىلمىسكەر، 100 پايىز كىناسى دالەلدەنىپ تەمىر توردىڭ ارعى جاعىنا توعىتىلاتىن. قانداي دا ءبىر ۇسىنىستار، «اقىلشىلار» تابىلاتىن. تاۋەلسىز ءوز ويىم بولدى. باسشىلىققا زاڭدى الدىم. ويتكەنى، ارىم تازا بولدى. جاستار دا وسى ۇستانىمىدى ۇستاسا دەيمىن. سوندا ەلىمىز وركەندەيدى».
ىشكى تازالىق، تاۋەلسىز كوزقاراستى قالىپتاستىرادى. تاۋەلسىز تۇلعا – كۇشتى تۇلعا. ول قيىنشىلىقتاردى ءوتىپ، ماقساتىنا جەتەدى.
ىزدەنىمپازدىق پەن باسەكەگە قابىلەتتىلىك
اڭگىمەلەسۋ بارىسىندا تاعى ءبىر نارسەنى ۇقتىق. كەيىپكەرىمىز زامانمەن بىرگە ادىم باسىپ كەلەدى. جاسى جەتپىسكە جاقىنداپ قالسا دا، ويى ۇتقىر. باسىندا تاريح پەن تەكتى تۇگەندەدىك، ىشكى تازالىقتى تارازىلادىق، ەندى دامۋ مەن باسەكەگە ءسوز كەزەگى كەلدى.
- ءبىز كوبىنەسە وتكەن تاريحپەن ماقتانامىز. ونىسى دۇرىس، وتكەنسىز بولاشاق بولمايدى. سولاي دەسەك تە، بولاشاقتى دا ويلاعانىمىز ءجون. كوشپەندىلەر نەگە جارتى الەمدى جاۋلادى؟ سەبەبى، ولار سوعىستا اتتى اسكەردى پايدالاندى. باسقا حالىقتاردا جوق ءادىستى، تەحنولوگيالاردى قولداندى. ەندى، ول زامان ءوتتى. اتا-بابامىز ىستەرىن ىستەپ كەتتى. ءبىز دە باتىر بابالارىمىزعا لايىقتى بولۋىمىز كەرەك. مەن ءوز باسىم 30 ەلدە بولدىم. بۇگىنگى كۇننىڭ اتى (تۇلپارى) ول – جاڭا تەحنولوگيالار. جاساندى ينتەلەكت، سيفرلاندىرۋ، IT تەحنولوگيالار. ءبىز ەندى وسىلاردى تىزگىندەۋىمىز كەرەك. تىزگىندەپ ىرقىمىزعا كوندىرسەك، دامىعان ەلدەردىڭ قاتارىندا بولامىز. بۇگىنگى گەوساياسي جاعداي كورسەتتى، تەحنولوگياسى كەنجە قالعان، دامىماعان ەل سوعىستا جەڭە المايدى. ءبىزدىڭ جاستار، سونىڭ ىشىندە ارنايى ورگاندار قىزمەتكەرلەرى الەمنىڭ وزىق تەحنولوگيالارىن مەڭگەرىپ، كۇندەلىكتى قولدانىسقا ەنگىزۋ كەرەك. ول ءۇشىن ىزدەنگەن ءجون. الەم اعىلشىن تىلىندە سويلەيدى. اعىلشىن ءتىلىن ۇيرەنگەن ادامداردىڭ الدىندا بۇكىل عىلىم اشىلادى. بۇرىن ءبىز جاپپاي ورىس ءتىلىن ۇيرەنۋشى ەدىك، ەندى اعىلشىن ءتىلىن ۇيرەنۋ كەرەك. اسكەري جارعى تارتىپكە شاقىرادى. ءتارتىپ ارقىلى ءوزىندى-وزىن تاربيەلەۋ، جونگە كەلتىرۋگە قول جەتكىزەسىڭ. سول ارقىلى جاڭا دۇنيەلەردى ۇيرەنەسىن. تەك جارعى جاتتاپ، قاعازدى ساۋاتتى جازىپ جەتىستىككە جەتە المايسىڭ. ول زامان ءوتىپ جاتىر. ەندىگى كەزەك ىزدەنىپ، ءوزىڭدى قامشىلاپ، ناتيجەگە قول جەتكىزۋ. ادامنىڭ ءسوزى مەن ءىسى قابىسقان ءجون. جۇمىستى پراكتيكا جۇزىندە كورسەتكەن دۇرىس. قۇر سوزبەن ەشتەڭە وڭبەيدى. تەك قاجىرلى ەڭبەك ادامدى جەتىستىكە جەتكىزەدى. سوندىقتان، بۇگىنگى اسكەري قىزمەتشىلەردى زاماننان قالماي، الەمدىك باسەكەگە قابىلەتتى بولۋعا شاقىرامىن،-دەپ ويىن جەتكىزدى بولات ەلتاي ۇلى.
قوعامعا پايدالى بولۋ جانە مادەنيەتتىلىك
وسىلايشا، ءبىز اڭگىمەلەسۋ بارىسىندا بەسىنشى ينسايتقا دا جەتتىك. ايباي عالىمعا ارقا سۇيەيتىن الاش جۇرتى ەمەسپىز بە؟ حاكىم «تەگىندە ادام بالاسى - ادام بالاسىنان اقىل، عىلىم، ار، مىنەز دەگەن نارسەلەرمەن وزباق» دەپ بەكەر ايتپاسا كەرەك. كەيىپكەرىمىزدىڭ باستاپقى ويى، ەر باۋكەڭ – باۋىرجان مومىشۇلىمەن ۇشتاسىپ جاتسا، سۇحباتىمىزدىڭ قورىتىندىسى ابايعا اينالىپ كەلدى. وتان قورعاۋشى ماماندىعىن تاڭداعان ازامات مادەنيەتىلىگىمەن، ونەرىمەن ەلگە ۇلگى بولعانى ءجون. بۇل تۇرعىدان كەلگەندە بولات ەلتاي ۇلىنىڭ قوسارى مول.
- ادام ءبىر سالامەن شەكتەلمەي، جان-جاقتى بولعانى ءجون. بۇل ارنايى ورگان قىزمەتكەرلەرىنە دە قاتىستى. ءوزىم قولىم بوس كەزدە مۇقاعالي ماقاتايەۆتى، مۇحتار شاحانوۆتى، مۇحتار اۋەزوۆتى وقيمىن. ءىلياس ەسەنبەرليننىڭ «كوشپەندىلەرىن» جانىم سۇيەدى. بوس ۋاقىتتا دومبىرا، گيتارا تارتامىن. قاي جەردە قىزمەت اتقارماسام دا، ەلمەن، ونىڭ ىشىندەگى قوعامنىڭ وزىق ويلى ازاماتارىمەن، زيالى قاۋىممەن ەتەنە ارالاستىم. «ورتاعا بىلىممەن ەمەس، مىنەزىڭمەن، ونەرىڭمەن سياسىن» دەگەندەي، حالىقپەن بىرگە بولدىم. كەز كەلگەن جەردە كەلەلى اڭگىمە، ءجونى ءتۇزۋ ءسوز ايتساڭ، قولىڭا قازاقتىڭ قارا دومبىراسىن الىپ ءان شىرقاساڭ، بەدەلىڭ كوتەرىلمەيدى مە. تەك ءوزىڭدى ەمەس، بۇكىل ورگاننىڭ ابىرويىن كوتەرۋگە ۇلەسىڭدى قوساسىڭ. ەكى نەمەرەمدى دومبىراعا بەردىم. ولار باباسىنا ارنالىپ شىعارىلعان «ساتاي بابا» كۇيىن جاتقا ورىندايدى. جوعارى مادەنيەت، تالىم-تاربيە بولۋ قاجەت. پاتريوتسىڭ با، ىسپەن دالەلدە. ءوزىڭ دە ۇيرەن، بالالارىڭا دا لايىقتى تاربيە بەر. ەرتەڭگى كۇنى «مەنىڭ اكەم مىنانداي، مەنىڭ اتام مىنانداي كەرەمەت ادام بولدى» دەپ ەسىنە تۇسىرەدى. ارتىڭان ءىزىڭ قالادى، - دەيدى كەيىپكەرىمىز.
سونداي-اق، جاپونياعا بارعاندا ۇلتتىق تاربيەلەرىنە ءتانتى بولعانىن تىلگە تيەك ەتتى. ول جەردە العاشقى بولىپ، انا تىلدەرىن ۇيرەتەدى ەكەن. ۇلتتىق مادەنيەتتى دامىتاتىنى ونى ءتانتى ەتكەن.
- 58 جاسىمدا قۇرمەتتى ەڭبەك دەمالىسىما شىقتىم. تاعى بەس جىل ماسكەۋدە قىزمەت ەتۋدى ۇسىندى. الايدا، باس تارتتىم. ويتكەنى، 32 جىلىمدى وتانعا قىزمەتكە بەردىم. ەندى زەينەتتە ءوزىمدى باسقا قىرىنان اشقىم كەلدى. ادام ءبىر ورنىندا وتىرماۋ كەرەك. قىزمەتتەن كەيىن دە ءومىر بار. بارىنشا قوعامعا پايدالى بولۋدى ويلادىم. زەينەتكە شىققاندا مەندە ماتەريالدىق قور بولمادى. سوندىقتان، بارلىعىن نولدەن باستاۋ كەرەك بولدى. وزىمە جاڭا كاسىپتى الىپ، جۇمىسقا بەلسەڭە كىرىستىم. ۇيدەگى ديۆاندا وتىرا بەرسەڭ، قوعامعا پايداسىز بولاسىڭ، ەشكىمگە كەرەگىڭ بولمايدى. ادام سودان اۋرۋشاڭ بولادى. قىزمەتتەگى جىگىتتەرگە ايتارىم، قىزمەتتەن كەيىن دە ءومىر بار. ەڭبەك دەمالىسىنا شىققاننان كەيىن دە، ءوز جولدارىڭدى تابىڭدار. زەينەتاقىم جەتەدى، بالالارىم اسىرايدى دەگەن قاتە ۇعىم. كەرىسىنشە، مەن بالالارعا كومەكتەسەم، اينالاما كومەكتەسەمىن دەپ بارىڭدى دا نارىڭدى دا ومىرلىك الامانعا سالىڭىزدار. بۇرىنعى الاش قايراتكەرلەرى سەكىلدى ەلگە قىزمەت ەتىڭىزدەر. ءوز باسىم جاڭا تەحنولگيالاردى زەرتتەۋگە كىرىستىم. جاسىم جەتپىسكە كەلسە دە، جاستاردان قالىسپايمىن دەپ وزىمە بەيتانىس سالانى ۇيرەنۋگە كىرىستىم. ەڭ باستىسى دەنساۋلىقتارىڭىز بولسا، قالعانى تابىلادى، - دەپ ءوز ويىن قورىتىندىلادى ءبىزدىڭ بۇگىنگى كەيىپكەر.
قۇندىلىقتار اۋىسقان زاماندا جيىرماسىندا ميلليوننەر، وتىزىندا مينيستر بولعاندار كەڭىنەن دارىپتەلىپ جاتادى. شىن مانىندە ماڭداي تەرىن توككەن ادام، وتانعا بارىن بەرگەن ادام باقىتتىڭ كىلتىن تابار. بۇگىنگى كەيىپكەرىمىز گەنەرال بولات شايمانوۆ جيناعان تاجىريبەسىمەن بولىسكەنى ساپتاعى ازاماتار ءۇشىن تاپتىرماس ءتالىم. «جاقسىنىڭ جاقسىلىعىن ايت، نۇرى تاسىسىڭ» دەمەكشى، ءبىز كەڭىنەن اشپاعان كەيىپكەرىمىزدىڭ تاعى ءبىر قىرى ول ونىڭ مارتتىگى. كاسىبىنىڭ بەلگىلى بولىگىن مۇقتاج جاندار مەن قوعامدىق ۇيىمدارعا تاپسىرادى. ۇقك ارادگەرلەر ۇيىمىنا كورسەتەتىن كومەگى بولەك تاقىرىپ. كەيىپكەرىمىزدىڭ سۇراۋى بويىنشا ول تاقىرىپتى اشىپ جازبادىق. اسقارالى الپىستىڭ اۋىلىنان قىر اسىپ، كەمەلدەنگەن جەتپىس جاسقا كەلگەلى تۇرعان بولات ەلتايۇلىن اتاۋلى مەرەكەسىمەن شىن جۇرەكتەن قۇتتىقتايمىز. زور دەنساۋلىق، ۇزاق ءومىر، وتباسىلىق باقىت، قاجىماس قايرات، تالماس قانات، ەل يگىلىگى جولىنداعى ەڭبەگىنە زور تابىس تىلەيمىز.
اڭگىمەلەسكەن اسكەري ءتىلشى دارىن سەيىتوۆ