I حالىقارالىق مەديا جانە تۋريزم فورۋمى بولىپ ءوتتى
«تۋريزم – ۆاليۋتا گەنەراتورى» دەگەن ءسوز بار. وندا تريلليونداعان اقش دوللارى اينالىپ جاتىر. ايتالىق، جاھاندىق ىندەتكە دەيىن بۇل سالانىڭ جالپى قۇنى 9 تريلليون دوللارعا باعالانىپ، تۇتاس الەم ءجىو-نىڭ 10،4 پايىزىن ۇستاعان. ورتاشا ەسەپپەن، حالىقارالىق ساۋدانىڭ 7 پايىزى، قىزمەت كورسەتۋ ەكسپورتىنىڭ 25 پايىزى تۋريزمگە تيەسىلى. الەم ەلدەرىندەگى ءار ونىنشى جۇمىس ورنى دا وسى سالادان اشىلادى. COVID-19 ىندەتى ءتۋريزمدى اۋىر سوققىمەن ويسىراتىپ كەتتى، سوندا دا، بىلتىردان بەرى قايتا قارقىن الدى. 2022 جىلى تۋريزم سالاسىنىڭ جالپى تابىسى 1 ترلن دوللارعا جەتىپ، پاندەميادان كەيىنگى العاشقى رەكوردتى ورناتتى. مۇنداي تابىستى نارىقتان قازاقستان دا ءوز ۇلەسىن الۋى ءتيىس. 21–23 شىلدە ارالىعىندا الماتى وبلىسىندا وتكەن I حالىقارالىق مەديا جانە تۋريزم فورۋمىنىڭ تۇپكى ماقساتى دا وسى بولاتىن.
اۋەلى، مەديا مەن ءتۋريزمدى تۋ ەتكەن شارانى تۇركىتىلدەس جۋرناليستەر قورى ق ر اقپارات جانە قوعامدىق دامۋ مينيسترلىگىنىڭ، مادەنيەت جانە سپورت مينيسترلىگىنىڭ، تىكەلەي الماتى وبلىسى اكىمدىگىنىڭ قولداۋىمەن وتكىزگەنىن ايتا كەتەيىك. ءىس-شاراعا سوناۋ اعىلشىن جەرىنەن تارتىپ مولدوۆاعا دەيىنگى ەۋروپانىڭ 8 ەلىنەن، كورشىلەس اعايىن وزبەك پەن قىرعىزدان، باۋىرلاس ازەربايجان مەن تۇركيادان، سونداي-اق، ەلىمىزدىڭ ءار وڭىرىنەن 150-دەن استام ب ا ق وكىلدەرى قاتىستى. ءىس-شارانىڭ اۋقىمىن وسىدان-اق بىلۋگە بولادى. العاش رەت وتكىزىلىپ وتىرعان مەديا جانە تۋريزم فورۋمى: پرەسس-تۋر، 4 سەسسيادان تۇراتىن فورۋم وتىرىستارى مەن قونايەۆ قالاسىنداعى تۋريستىك ءىس-شارالارعا قاتىسۋ سىندى ءۇش ۇلكەن مازمۇننان تۇردى.
«ەگيپەتتەن ەۋروپاعا كەلگەندەي بولدىق...»
ءىس-شارانىڭ شىمىلدىعى شارىن شاتقالى مەن كولساي باعىتىنداعى پرەسس-تۋرمەن اشىلدى. 150-گە تارتا وتاندىق جانە شەتەلدىك ب ا ق وكىلدەرى وتىرعان كولىك كولونناسى الماتىدان شىعىپ، ۇلى جىبەك جولىنىڭ بويىمەن شارىن شاتقالىنا ءتۇس الەتىندە جەتتى. ميلليونداعان جىلدىق تابيعي ءۇردىس قالىپتاستىرعان شاتقالدىڭ عاجايىپ ءتۇزىلىسى العاش كەلۋشىلەردىڭ اۋزىن اشتىرعانى انىق. شاتقال جولىمەن ساياحاتشىلاردى ورلەي-قۇلداي تاسىپ جۇرگەن ەكى «ۋاز» كولىگىندە تىنىم جوق. توپتىڭ ءبىر بولىگى ساي تاعانىنداعى شارىن وزەنىنە دەيىن بىرنەشە شاقىرىم جاياۋ ءتۇستى. شاتقال جولىنان قۇرلىق اسىپ كەلگەن ساياحاتشىلار دا كەزدەسەدى.
شارىن – الەمدەگى ەكىنشى ۇلكەن شاتقال، ءارى قازاقستاننىڭ تابيعي برەندتەرىنىڭ ءبىرى. بۇرناعى جىلداعىلارعا قاراعاندا تۋريستىك نىسانعا از دا بولسا بۇل نىسان دا كىرگەن. شاتقال جولىنىڭ ءار تۇسىنان ساياحاتشىلار كولەڭكەلەپ دەمالاتىن، سۋ ءىشىپ الدەنەتىن، كەيدە جاۋىننان تاسالاناتىن كۇنقاعارلار سالىنىپتى. شاتقال جارتاستارىنىڭ تۇسىنە ۇقساتىپ جاساعان كۇنقاعارلار تابيعي كورىنەدى. ءبىراق جولدان قاتالاپ جەتكەن تۋريسكە سۋ تابىلمايدى. ورناتىلعان سۋ شۇمەكتەرى قاڭسىپ بوس تۇر، وعان سۋدى قايدان، قالاي جەتكىزەتىنى تاعى بەلگىسىز. جۋرناليستەر توبى ساي تاعانىنا جينالىپ، اپتاپقا ۇرىلعان ءجۇزدەرىن شارىننىڭ سالقىن سۋىنا شايىپ، سوندا تۇستەندى. ارتىنشا كوپ بوگەلمەي ەكىنشى ايالداماعا – ايگىلى كولساي كولىنە ات باسىن بۇردى.
تۋريستىك توپتى شارىن قاپىرىق ىستىعىمەن اتتاندىرسا، كولساي جولى جالاڭاشتان وتە جاۋىنمەن قارسى الدى. بىرەر ساعات بۇرىن عانا ساحارانىڭ اپتابىنان شىققانداي بول عان ساياحاتشىلار ءالپىنىڭ اق جاۋىنىنا جولىققانداي بولدى. كولساي ەتەگىندە كوفە- برەيكتە گەرمانيادان كەلگەن قوناق اليپاشا اكباش: «ەگيپەتتەن شىعىپ، ءبىر جارىم ساعاتتا ەۋروپاعا كەلگەندەي بولدىق قوي»، – دەيدى قازاقستانداعى كليماتتىق ايىرماشىلىققا تاڭدانىپ.
مۇمكىندىگى كوپ سالا
كولسايدان كۇن باتىرىپ شىققان كولىك تىزبەگى قونايەۆتاعى قونالقىعا ءتۇن ورتاسى اۋا جەتتى. ەرتەسى ءىس-شارانىڭ نەگىزگى بولىگى I حالىقارالىق مەديا جانە تۋريزم فورۋمى ءوتتى. فورۋمنىڭ اشىلۋىندا ق ر اقپارات جانە قوعامدىق دامۋ ءمينيسترى دارحان ءقىدىرالى، الماتى وبلىسىنىڭ اكىمى مارات سۇلتانعازييەۆ جانە تۇركىتىلدەس جۋرناليستەر قورىنىڭ پرەزيدەنتى ءنازيا جويامەرگەن قىزى تۋريزم سالاسىنىڭ ەل ەكونوميكاسىنا بەرەرىنىڭ مول ەكەنىن، سونداي-اق ءتۋريزمدى دامىتۋداعى مەديانىڭ ماڭىزى جايىندا ءسوز ەتتى.
اقپارات جانە دامۋ ءمينيسترى د.ءقىدىرالى ءبىر وڭىردەگى ءتۋريزمدى دامىتۋ ءۇشىن وڭىرلىك ميفتەردىڭ ايرىقشا ءرولىن اتاي كەلىپ، كەزەكتى ءىس-شارانىڭ ىلە جاعاسىندا ءوتىپ جاتۋىنىڭ تاريحي ءمانى بار دەگەن ويىن ورتاعا سالدى. «ىلەنىڭ ۇلت مادەنيەتى تاريحىندا ماڭىزى ايرىقشا. بۇگىنگى شارانىڭ ىلە جاعاسىندا وتكەنى دە تاريحي سايكەستىك دەۋگە بولادى. كونەشە جىل ساناۋدىڭ شىعۋ تەگى جايىنداعى اڭىزدا، ەرتەدە وسى وڭىردە ءبىر قاعان ەلەۋلى وقيعالاردىڭ جىلدارىن ۇمىتپاۋ ءۇشىن كۇنتىزبە جاساۋدى ۋازىرلەرىمەن اقىلداسادى. جانۋارلاردى ىلە دارياسىنان وتكىزىپ، الدىمەن كەلگەندەرىنە قاراي جىلدارعا رەتىمەن اتىن بەرىپتى دەپ كەلەدى. ءوڭىردىڭ ءتۋريزمىن دامىتۋدا ۇلتتىق فولكلورداعى مۇنداي دەتالداردى ءتيىمدى پايدالانۋدى ۇسىنار ەدىم»، – دەدى مينيستر سوزىندە.
فورۋمنىڭ اشىلۋ سالتاناتىنان كەيىن وبلىس باسشىسى مەن مينيسترلەر شەتەلدىك جۋرناليستەر توبىمەن كەزدەسۋ وتكىزدى. وندا تۋريستەردى جانە ينۆەستورلاردى تارتۋ ماسەلەسى قاراستىرىلدى.
بۇدان كەيىن فورۋمنىڭ «مەديا، PR جانە تۋريزم يندۋسترياسى» اتتى ەكىنشى وتىرىسى ءوتتى. مولدوۆا مەملەكەتتىك تەلەار ناسىنىڭ ديرەكتورى ليۋدميلا باربا حانىم بەينە-روليكتەردىڭ شەتەلدىك تۋريستەردى تارتۋداعى ماڭىزى تۋرالى تاماشا مىسالدار كەلتىردى. مولدوۆانىڭ ۇلتتىق ارنالارى جاساعان بۇنداي تاجىريبەلەر از قارجىمەن كوپ تۋريستەردى ەلگە كەلۋگە ىنتالاندىرا العانىن اڭگىمەلەدى. بۇل ەلىمىزدەگى تۋريزم سالاسىنىڭ دامۋىندا ەسكەرۋسىز قالىپ جاتقان ءتاجىريبەنىڭ ءبىرى. ايتالىق، التاي مەن ارقانىڭ، ماڭعىستاۋدىڭ، جەتىسۋدىڭ كوركەم كورىنىستەرىن، ونداعى تۋريستىك نىساندارعا شەتەلدىك تۋريستەر تارتۋعا باعىتتالعان جارنامالىق روليكتەردى كورمەيمىز. ءۇندىستان مەن تۇركيا، مىسىر مەن دۋبايدا وزدەرىنىڭ ۇلتتىق برەندتەرىنە اينالعان نىسانداردى كەرەمەت مازمۇندى بەينە-روليكتەر ارقىلى تانىستىرىپ، كەڭ كولەمدە ناسيحاتتاپ جاتادى. مولدوۆا ۇلتتىق ارنالارى تاراتقان بەينە-روليكتەردىڭ ءبىرىندە گولليۆۋد اكتەرى برەد پيتتكە ۇقسايتىن جەرگىلىكتى ءارتىستى باس كەيىپكەر ەتكەن. كەيىن مولدوۆانىڭ تۋريزم سالاسىنا وسى ءبىر روليكتىڭ ۇلەسى ايرىقشا بولعان.
وسى وتىرىس اياسىندا فرانسياداعى Media Franceء-تىڭ ديرەكتورى الي گەديكوعلى قازاقستاننىڭ كورشىلەس جانە تۇتاس تۇركى ەلدەرىمەن بىرلەسە وتىرىپ، ءدىني ءتۋريزمدى دامىتۋعا زور مۇمكىندىكتەرىنىڭ بار ەكەنىن ورتاعا سالدى. راسىندا، ءتۋريزمنىڭ ۇلكەن ءبىر سالاسى ءدىني تۋريزم ءۇشىن قازاقستاندا احمەت ياساۋي، ارىستان باب كەسەنەلەرى، بەكەت اتا مەشىتى سەكىلدى كەرەمەت نىساندار بار. بۇلاردى باۋىرلاس تۇركى ەلدەرى مەن ورتاق دىندەگى يسلام ەلدەرىنە ناسيحاتتاۋ ارقىلى ءتۋريزمنىڭ ۇلكەن ءبىر ارناسىن قالىپتاستىرۋعا زور مۇمكىندىكتەرىمىز بار.
«قازاقستانداعى تۋريزم: دامۋ كەلەشەگى مەن مۇمكىندىكتەر» دەپ اتالاتىن العاشقى سەسسيا وتىرىستارىنىڭ تىزگىنىن «Alatau Aqparat» مەديا-حولدينگىنىڭ باس ديرەكتورى ەرجان قالىمباي ۇلى ۇستادى. وندا تۇركيا تۋريزم مينيسترلىگىنىڭ كەڭەسشىسى الپارسلان اكىنجى مىرزا مەن وزبەكستان تۋريزم مينيسترلىگى PR دەپارتامەنتىنىڭ ديرەكتورى لولا راحمانبايەۆا حانىم ءوز ەلدەرىندەگى سالا بويىنشا دامۋ ۇردىستەرى مەن تاجىريبەلەردى ۇسىندى. ال «Kazakh Tourism» ۇلتتىق كومپانياسىنىڭ باسقارما ءتوراعاسى تالعات امانبايەۆ ەلىمىزدەگى تۋريزم سالاسىنىڭ جالپى جاعدايى مەن مۇمكىندىكتەرىن، دامۋ باعدارلامالارىن تانىستىردى.
بۇعان قوسا، ەكىنشى سەسسيا وتىرىسىندا ازەربايجان مەملەكەتتىك تەلەارناسى، جاڭالىقتار ءبولىمىنىڭ ديرەكتورى ايدا ەيۆازوۆا حانىم مەن تۇركيانىڭ Avrasya Spor Medya- نىڭ ديرەكتورى احمەت ءتۇزۇن مىرزا تۇركى ەلدەرىندە ورتاق تۋريزم كەڭىستىگىن قالىپتاستىرۋ تۋراسىنداعى ويلارىمەن ءبولىستى. احمەت ءتۇزۇن مىرزا سپورت ءتۋريزمىنىڭ تابىستىلىعى جايىندا جاندى مىسالداردى كەلتىرە كەلە، دۇنيە ءجۇزى كوشپەلىلەر ويىنىن بولاشاقتا كەڭەيتە وتىرىپ، سپورت ءتۋريزمىنىڭ ءىرى جوباسىنا اينالدىرۋعا بولاتىنىن العا تارتتى.
فورۋمنىڭ سوڭعى سەسسياسىندا «سينتەتيكالىق مەديا: كونتەنت قالىپتاستىرۋداعى نەيروجۇيە» تاقىرىبى كوتەرىلدى. بريتانيادان كەلگەن Avrupa Media Group قۇرىلتايشىسى ءارى رەداكتورى ۆاتان ءوز بەن كيرەنيادان كەلگەن Amerıca Global Carrier Institute ديرەكتورى ورحان انناحگيازادا شەتەلدەگى جۋرناليستيكا سالاسىنا جاساندى ينتەللەكتتىڭ قالاي اسەر ەتىپ جاتقانى جايىندا ءسوز ەتتى. قازاقستاندا جاساندى ينتەللەكت سالاسىنداعى ەڭبەك ەتىپ جۇرگەن مەيىر جان اۋەلحان، ايدىن ءماۋلىتحان قاتارلى ازاماتتار جاڭا تەحنولوگيا سالاسىنداعى ۇردىستەر تۋرالى تاجىريبەلىك باعىتتاعى پرەزەنتاسيالارىمەن ءبولىستى.
ىلەنىڭ جاعاسى، الاتاۋدىڭ ساعاسى ءتۋريزمدى دامىتۋعا سۇرانىپ تۇر
وبلىس باسشىسى مارات ەلەۋسىز ۇلى فورۋمنىڭ وڭىردەگى تۋريزم سالاسىنىڭ دامۋىنا ۇلكەن ىقپالى بولادى دەپ ۇمىتتەنەدى. ءىس-شارا بارىسىندا وتاندىق ب ا ق وكىلدەرىنە بەرگەن پىكىرىندە ول: «وڭىردەگى وسى سالانى دامىتۋدا بۇل فورۋمنان كۇتەرىمىز كوپ، جاقسى اسەرى بولادى دەپ كۇتەمىز. وبلىس ورتالىعى ءبىر جىلدان اسا قونايەۆ قالاسىندا جۇمىس ءىستەپ جاتىر. ءوڭىردىڭ تۋريزم سالاسىنداعى الەۋەتى جوعارى. تۇركىتىلدەس جۋرناليستەر قورى وسى تاقىرىپتاعى فورۋم وتكىزۋدى ۇسىنعان كەزدە بىردەن قولدادىق. فورۋم اياسىندا شەتەلدىك جۋرناليستەردەن كوپ ۇسىنىس ءتۇستى، ءۇمىتىمىز زور، ءتۋريزمدى بىرلەسىپ دامىتساق دەيمىز»، – دەدى. شەتەلدىك جۋرناليستەرمەن كەزدەسۋ كەزىندە ولارعا وبلىستىڭ اتالعان سالانى دامىتۋ بويىنشا جوسپارىن تانىستىرىپ، تۋريستەر مەن ينۆەستورلار تارتۋدى كوزدەپ وتىرعانىن دا جەتكىزدى.
الماتى وبلىسى ءتۋريزمدى باستى دامىتۋ باعىتىنىڭ ءبىرى ەتىپ كەلەدى. بۇرىنعى قاپشاعاي، قازىرگى قونايەۆ قالاسى ءار دەمالىس كۇندەرى 40 مىڭنان اسا ءتۋريستى قابىلداپ وتىر. قونايەۆ قالاسىندا 10 مىڭ ادامدىق ءقوناقۇي مەن تۇسەلدەردىڭ ولاردى تولىق الىپ قالۋعا مۇمكىندىگى جوق ەكەنىن دە مويىندادى. دەگەنمەن، ءوڭىر تۋريستەردى بىلتىرعىعا قاراعاندا 23 پايىزعا كوبىرەك قابىلداعان.
مەديا مەن ءتۋريزمدى تاقىرىپ ەتكەن ءبىرىنشى حالىقارالىق فورۋمنىڭ الماتى وبلىسىندا ءوتۋىنىڭ دە ءوز ءمانى بار. وبلىس تۋريزم سالاسىندا وزگە وڭىرلەرگە قاراعاندا ۇلكەن ارتىقشىلىققا يە. سەبەبى، الماتى سىندى ءىرى مەگاپوليسپەن شەكتەسىپ جاتقان وبلىس – شەتەلدىك تۋريستەر ءۇشىن ەلىمىزدەگى العاشقى ايالداما. بۇل اۋە جانە قۇرلىقتاعى كولىك-لوگيستيكاسىنىڭ جاعدايىنا دا بايلانىستى. التاي مەن اتىراۋ اراسىندا، وزگە دە قازاق جەرلەرىندە ىشكى جانە سىرتقى تۋريزمدە ەلىمىزگە ۇلكەن تابىس اكەلەتىن ەكو-تۋريزم نىساندارى جەتەرلىك. ءبىراق سونىڭ بارىندە ينفراقۇرىلىمدىق مۇمكىندىك بىردەي ەمەس. بۇنىڭ ءوزى سالاداعى ەڭ الدىمەن قولعا الاتىن ماسەلە ەكەنىن كورسەتىپ وتىر.
«اlmaty-akshamۋ»، №88، 25 شىلدە، 2023 جىل