جاستار اراسىندا تەرىس ارەكەتكە تاۋەلدىلىك بەلەڭ الىپ بارادى
بۇگىندە قۇمار ويىنعا شارپىلماعان، باسى بايلانباعان ادام قالماي بارادى. ستاتيستيكا بويىنشا 3/2 ادام مۇنى ومىرىندە ءبىر رەت بولسىن ويناپ كورگەن. ءبىزدىڭ قوعام جاڭادان ءتاي-تاي باسقان بالا سياقتى. ءار نارسەگە ەلىكتەۋ باسىم. سونىڭ ىشىندە جىلتىراعانعا جاستار كوپ تۇتىعادى. وسىنداي وقيعالار بۇرىننان كوڭىلدە تۇرعان ەدى. وسىنىڭ تىگىسىن جاتقىزىپ، ارعى-بەرگى تۇسىن ەپتەپ ايتۋ كەرەك-اق. ايتپەسە، «اۋرۋىن جاسىرعان ولەدى». مۇنداي قۇمارتۋشىلىق ءبىزدىڭ زاماناۋي قوعامنىڭ ايىقپاس دەرتىنە اينالىپ بارادى. وسىنى ماسەلە رەتىندە قاۋزاپ، سارالاپ جازۋدى ءجون كوردىك.
ويىن باتپانداپ كىرىپ، مىسقالداپ شىعادى
قازىرگى تاڭدا قۇمار ويىن باتپانداپ كىرىپ، مىسقالداپ شىعىپ جاتىر. ۇيات-ايات، اتاق-داڭقىڭا كىر كەلۋگە قاراپ تۇرعان جوق. اتاعى جەر جارعان بيزنەس ادامدارى، ايگىلى جاندار، ءانشى-بيشى – ءبارى ءبارىنىڭ باسىن شىرماپ ءبىتتى. ءبىر كىرىپ كەتكەن سوڭ، ارتقا قايتۋ جەڭىل ەمەس كورىنەدى.
وسى كۇنى ينتەرنەت اشىق. كىمنىڭ قايدا، نە ىستەپ، نە قويىپ جۇرگەنى جاسىرىن بولماي قالدى. الەۋمەتتىك جەلى ناعىز – گەولاكسيا. بارشا ءىسىڭ كوپشىلىككە ايان. جاسىرىن، ۇرىن بارىپ، ۇندەمەي ءىس بىتىرە المايسىز. ەگەر ءسىزدى تانيتىن ءبىر ادام بولسا، سىرتىڭىزدان ۆيدەوعا ءتۇسىرىپ الادى. سودان كەيىن عالامتورعا جاريالاپ ءجىبەرەدى. ال ونان سوڭ جاسىرىنىپ كورىڭىز.
بۇگىندە ينتەرنەت جارنامانىڭ داۋرەنى ءجۇرىپ تۇر. YouTube قاراپ راحاتتانبايسىز. ءجيى-جيى ءار نارسەنى جارنامالاي بەرەدى. سونىڭ ىشىندە قۇمار ويىندار وزىنە تارتادى. توراپتىڭ تورىنا كىم-كورىنگەن ءىلىنىپ قالۋدا. ايتىپ-ايتپاي نە كەرەك، دۇكەن، ساۋدا ورتالىقتارىنىڭ جانىندا ويىن اۆتوماتتارى قويىلعان. وعان بارىپ، سوڭعى تيىنىن تىگىپ تۇرعاندار ۇدايى بايقالادى. ولار بولسا اينالاسىنا زەر سالمايدى. بار ويى الگى ءتۇرلى-تۇستى اپپاراتتى شۇقىلاپ الەك. كوزىن شەل باسقان. ويى – جەڭىل اقشا ۇتۋ. جاس جىگىتتەردىڭ جاستىق عۇمىرى نەسيەمەن وتۋدە. جىلدام اقشاعا جەگىلىپ، سونى تولەي الماي شەرمەندە كۇيگە تۇسەدى. وسىنىڭ بارلىعىن اقشا سالىپ، سونى ۇتامىن دەپ بوس قيالداۋدان باستالادى. نارىقتىق زاماندا ادامدار جەڭىلدىڭ استىمەن، اۋىردىڭ ۇستىمەن جۇرۋگە ىنتىق. ءبىراق تاعدىر وندايعا دەس بەرمەيدى. نەعۇرلىم ويىن ويناپ، ءارتۇرلى ءادىس-تاسىلدى پايدالانىپ ۇتىپ كەتۋىڭىز مۇمكىن. دەيتۇرعانمەن، وڭاي كەلگەن پۇل قۇمعا سىڭگەن سۋ سياقتى سوعۇرلىم جوعالادى. ەشقانداي قۇنى بولمايدى. سوندا دا ساناسىن تەز اقشا تاۋىپ الۋعا بۇرعاندار كوپ.
مۇنىڭ ارتى جاقسىلىققا اپارمايدى
بىردە ءبىر تانىستىڭ باسى داۋعا قالدى. ول كەزدە تۇركىستاندا ستۋدەنت ەدىك. بىرگە جاتاقحانادا جاتامىز. ءجۇرىس-تۇرىسىمىز ءبىر اۋماقتا. ءبارىمىز جاسپىز، جالىنداپ جانىپ تۇرمىز. جىگىتتىك جاستىق شاقتىڭ البىرت كەزى بولادى. ءوزىمنىڭ جانىمدا ءجۇرگەن دوس بالا قۇمار ويناي باستادى. ونى العاشقىدا جاسىردى. ەشكىمگە ايتپادى. كەيىن ءمالىم بولدى. ءسويتىپ، ءبىر كۇندەرى 1-كۋرستىڭ ستۋدەنتىن جانىنا ەرتتى. بالكىم، ءبىر-بىرىن تارتقان شىعار. سول شاقتا ءبىزدىڭ جوعارى وقۋ ورىنىندا وقىعانىمىزعا 3 جىل بولعان. مەن ولاردان قاشىق ءجۇردىم. ويتكەنى، قارجى تاۋىپ، ءوز-وزىمدى اسىراۋىم كەرەك. وسى بويىنشا ءارتۇرلى ءدامحانادا ىستەيمىز. بىرەۋدىڭ ۇيىندەگى قول جۇمىستارىن جاسايمىز. كولىك جۋۋعا بارامىز. ءايتەۋىر اقشا تابۋدى كوزدەپ جۇرەمىز. ءبىراق ادال جولمەن. ءسويتىپ، الگى ەكى جىگىتتەن جىراقتادىق. الگىلەر كۇندە دە، تۇندە دە ويىنحاناعا بارادى. سوندا قونادى دەسەك، ارتىق ايتپاعاندىق بولار. بىرەۋى ستيپەندياسىن تۇگەل سالدى. بىر-بىرىمەن ىم-جىمى ءبىر ەدى. ءتىپتى، قاي ويىن اپپاراتى قالاي ۇتىس بەرەتىنىن زەرتتەپتى. ءبارىن ءبىلىپ، ءتۇسىنىپ العان. اركىممەن قاقتىعىستارى دا بولىپتى. بىردە 2 مىڭ تەڭگە سالىپ، 34 مىڭ تەڭگە ۇتىپتى. الايدا، ودان دا كوپ ۇتامىن دەپ، اقىرى 5 مىڭ قارىز بولىپ تىنىپتى. كەيىننەن ونىسىنا وكىنىپ، نەگە ۇتقان شاقتا، ويىندى تاستاپ كەتىپ قالماعاندىقتارىنا قايران قالىستى. دەمەك، ول ورتانىڭ وزىندىك باس اينالدىرار كەرى اسەرى بار دەگەن ءسوز. ونىسىن وزدەرى ايتتى. ولاردى قيسىق جولىنان قايتارۋعا تىرىستىق. اقىرى بىرەۋى وقۋدان شىقتى. ءسويتىپ، اتىراۋعا كەتتى. ەندىگىسىنىڭ باسى تاۋ-تاسقا سوعىلدى، كوك تيىنسىز قالدى، بەتى قايتتى. ءسويتىپ، «يتتەن سۇيەك قارىز» بولدى. بۇل قاراپايىم عانا وقيعا. نەگىزى، وڭاي اقشا – وڭاي جەردە جاتپايدى. وسى ساتتەر الىگە دەيىن كوز الدىمىزدا. وندايدىڭ بەتىن اۋلاق قىلسىن.
جۇيكەنى توزدىرادى
ادام بولعان سوڭ، كەيدە وي سەرپىلتۋدى كوزدەيسىڭ. ءسويتىپ، جان-جاعىڭا قارايسىڭ. جۇرتتىڭ ءبارى اۋىر جۇمىستان شارشاپ، وڭايدى كوكسەيدى. ءبىراق وڭاي جەردە نان جوق. وسىنى بىرەۋ تۇسىنەدى، كەلەسى ۇقپايدى. ال كەيبىرەۋلەرگە – «ەكى قويىڭ – ءبىر سوم». ەشتەڭەگە باس اۋىرتپايدى. ءوز الەمى بار. جۇمىس ىستەپ جارىتپايدى. قۇمار ويىنعا بەرىلىپ كەتەدى. سوڭىندا بارىنان ايرىلادى.
قۇمار ويىن ەڭ اۋەلى ادامنىڭ ساناسىن ۋلايدى. ونى جەڭەمىن دەپ سوزبەن ايتۋ وڭاي، ىسپەن دالەلدەۋ قيىن. ايتەۋىر جاتقان الەك. كۇندىز-تۇنى كازينو جاعالاپ، تابانىنان تاۋسىلادى. بار ابىرويىن توگەدى. وتباسىنان بەزەدى. ونداعى جىن-ويناققا ەلىگەدى. ءارتۇرلى قىلىققا بارادى. وزىنە جوق جەردەن جاۋ تابادى. قارىزعا باتادى. سوڭىندا باس ساۋعالاۋمەن جۇرەدى.
جالپى، كازينو جاس تاڭدامايدى ەكەن. وزىنە اتاعى دارداي ادامدى دا، قاراپايىم جالشىنى دا ەلىتەتىن كورىنەدى. حالىققا بەلگىلى ونەر ادامدارىنىڭ تۇتىلىپ، ميلليونداپ قارىزعا كىرىپ، بەرەشەگى كوبەيگەنىن ەستىدىك.
قۇر قاجەتسىز ويىنعا كىرۋ جۇيكەنى توزدىرادى. بۇنى پسيحولوگتار دابىل قاعىپ ايتىپ كەلەدى. دەسە دە، قۇلاق تۇرەتىندەر از. دەرت باسقا كىرسە، وڭايلىقپەن شىقپاسى انىق. سوندىقتان ءوزىمىزدىڭ التىن باسىمىزدى باقىر ءۇشىن قور قىلماعان ءجون.
زاڭمەن تىيىم سالۋ قاجەت
جاقىندا حالىق قالاۋلىلارى قۇمار ويىنعا بايلانىستى ءۇن قاتتى. مۇنى كۇللى ادامزاتقا، قالا بەردى جاستارعا وتە زيان ەكەندىگىن ناقتى مىسالدارمەن كەلتىرىپ بەردى. سونداي-اق، ينتەرنەتتەگى قۇمار ويىنعا ەلىتەتىن الگى ايتىلعان جارناما بەتتەرىن توقتاتۋدى، زاڭمەن تىيىم سالۋدى ۇسىندى. قۇپتارلىق يگى ءىس.
قازاقستاندا ەكى ويىن ورتالىعى بار. ولار – قونايەۆ پەن بۋراباي. وسى ەلدىمەكەندەردە ءتۇرلى ويىنحانالار ورنالاسقان. سول ورىندارعا جاقىنداعاننان باستاپ، ويىنعا ەلىتەتىن باننەرلەر ىلىنگەن. وندا بارا قالساڭىز، حان سارايىنداي سالىنعان ۇيلەردى كورەسىز. اسىرەسە، كەشكى ۋاقىتتا، تۇنگى ساتتەردە نەبىر قۋلىق-سۇمدىق وتەدى. قانشاما رەت ادامدار قۇمار ويناپ، قارىزعا بەلشەسىنەن باتىپ، ومىرىمەن قوشتاستى. ونداعى تۇڭگى كوبەلەكتەر دە تىيىلار ەمەس. ءۇي، جەڭىل كولىك، دۇنيە-مۇلىك تىگىلىپ جاتادى. ءبىراق تا كوپ اقشا كوتەرىپ، جىرعاپ كەتكەن مىرقىمبايلاردى ەستىپ-كورگەن ەمەسپىز. ۇتقان كۇننىڭ وزىندە ونىڭ دا ءوز ەسەبى بولار. ونى تەكتەن-تەك ۇتتىرىپ، ءجىبەرىپ قويماس.
ەلىمىزدە «ويىن بيزنەسى تۋرالى» زاڭ قاراستىرىلعان. وندا ويىن مەكەمەلەرى، بۋكمەكەرلىك كەڭسەلەر، ويىن بيزنەسى تالاپتارى، ت.ب. باپتار تايعا تاڭبا باسقانداي جازىلعان. زاڭ جاعىنان ايىپ جوق. ۋاقىت- ساعاتى كەلسە تولىقتىرۋ مەن تۇزەتۋلەر ەنگىزىلىپ تە قالار. الايدا، وسىنىڭ ءمان- ماعىناسىن ۇعىپ، دۇرىس ورىنداي بىلسەك بولعانى.
جاقسى ىسپەن شۇعىلدانايىق
ءار وتباسىنىڭ سىرى باسقا. كوپ ادامدى جوقشىلىق قىسادى. سودان سوڭ سەرگەلدەڭگە تۇسەدى. ءقازىر نە كوپ، كرەديت، يپوتەكاسى بارلار جەتەدى. سونى تولەيمىن دەپ باس قاتادى. بۇل قازىرگىنىڭ تالابىنداي.
بالانى جاستايىنان ەڭبەككە باۋلىعان دۇرىس سياقتى. ونىڭ وزىندە 1 تەڭگەنى 10 تيىن قىلۋ جايىن ويلاسا ەكەن. 10 قويدى 2-3 وتارعا جەتكىزۋدى دىتتەسە دەيمىز. سوندا عانا ءجاسوسپىرىم وسكەندە جەردە قالماس. مەملەكەت تە جاستارعا 2،5 %-بەن نەسيە بەرۋدە. مۇنى شاعىن جانە ورتا بيزنەسكە باعىتتاعان. وسىعان ىلىگىپ، قۇجاتىن ءتۇزىپ، بيزنەس جوسپارىن جاساپ وتكىزسە، كاسىپ باستاۋعا جول اشىلادى. نەگىزى ءبىزدىڭ ەلگە ءوڭدەۋشى كاسىپورىندارى اۋاداي كەرەك. جەراستى قازبا بايلىعى تۇگەسىلگەندە، بالامالى قۋات كوزدەرى، كوپۆەكتورلى ەكونوميكامەن شۇعىلدانۋ قاجەت بولادى. سوندىقتان ەل بولاشاعىن بۇگىننەن ويلاۋ كەرەك. قۇر بوسقا ويىنحانالارعا ميلليونداعان پۇل قۇرتىپ، جاستىقتى ويىن-ساۋىققا بۇرىپ وتكىزە بەرسە، ءتۇبى قۇردىم بولادى. بۇل تۋرالى نەبىر كينوفيلمدەر تۇسىرىلگەن.
ءقازىر كەم-كەتىك جانۇيالار كوپ. قانشاما بالا ەم-دومعا قاراجات جەتپەي، كەزەگىن كۇتۋدە. باي-باعلاندار ودان دا قولىنداعى ارتىق قارجىسىن مۇقتاج جاندارعا بەرسە جاقسى-اق بولار ەدى. ساۋاپتى ءىستىڭ پايداسى شاش-ەتەكتەن.
دۇنيە – قولدىڭ كىرى. بايلىق – بىردە بار، بىردە جوق. سوندىقتان تابان ەت، ماڭداي تەرمەن بەينەتتەنگەنگە، ناتيجەسىن كورگەنگە نە جەتسىن. قازاقتا «ەڭبەكتىڭ نانى ءتاتتى» دەگەن ماقال-ماتەل بار. بىرەۋگە قارىز بولىپ، قۇمار ويناپ، اقىرىندا دالادا قالمايىق. ودان دا جانۇيانى اسىراپ باعىپ، اتا-انا، جاقىن-جۋىقتارعا ۋاقىت بولەيىك. بەس كۇن جالعاندا بۇل عۇمىردى ايقاي-سۇرەنگە ارنامايىق. بىرەۋدىڭ قاتەلىگىنەن ساباق الايىق. جامان جولعا تۇسپەيىك. قاسىقتاپ جيعان ابىرويدى، شەلەكتەپ توگىپ المايىق. ءتۇزۋ جولمەن جۇرۋگە، ادال ەڭبەك قىلۋعا جازسىن.
«اlmaty-akshamۋ»، №88، 25 شىلدە، 2023 جىل