پرەزيدەنت رەفورمالارى: ايتىلدى – جاسالدى
قازاقستان – الەۋمەتتىك مەملەكەت، ازاماتتاردىڭ الەۋمەتتىك قورعالۋى مەن ءال-اۋقاتى ماسەلەلەرى ءارقاشان نەگىزگى باسىمدىقتاردىڭ قاتارىندا. بۇل رەتتە ەلىمىزدە بولىپ جاتقان جاڭعىرتۋ الەۋمەتتىك ساياساتتى دا شەت قالدىرعان جوق. مۇنداعى ەڭ ماڭىزدى جوبالاردىڭ ءبىرى – 2023 جىلدان باستاپ كۇشىنە ەنەدى دەپ كۇتىلىپ وتىرعان الەۋمەتتىك كودەكس. وسى قۇجاتتىڭ قابىلدانۋى، بۇرىن ءارتۇرلى قۇقىقتىق اكتىلەر مەن زاڭدار اياسىندا «شاشىراپ» كەلگەن اۋقىمدى الەۋمەتتىك قولداۋ شارالارىن ءبىر «مۇقابانىڭ» ىشىنە جيناقتاۋىمەن ماڭىزدى. بۇل الەۋمەتتىك ساياساتقا قاجەتتى جۇيەلىلىك، بەلسەندىلىك بەرەدى، ءتيىمسىز شارالاردى انىقتاپ، جويۋعا، قايتالاۋلاردى بولدىرماۋعا مۇمكىندىك بەرەدى. الەۋمەتتىك كودەكس سيفرلىق الەۋمەتتىك وتباسى كارتاسىن قۇرۋدى، انا مەن بالانى قولداۋ شارالارىن كۇشەيتۋدى، ەڭبەك نارىعىن دامىتۋدى جانە جۇمىسقا ورنالاستىرۋعا جاردەمدەسۋدى ۇيىمداستىرۋدىڭ جاڭا تاسىلدەرىن، ارناۋلى الەۋمەتتىك قىزمەتتەر، زەينەتاقىمەن قامسىزداندىرۋ، مۇگەدەكتىگى بار ادامداردى الەۋمەتتىك قورعاۋ جۇيەسىن جەتىلدىرۋدى، الەۋمەتتىك قىزمەتكەردىڭ كاسىبيلىگى مەن مارتەبەسىن ارتتىرۋدى جانە باسقا شارالاردى كوزدەيدى.
2022 جىلى قابىلدانعان ماڭىزدى ينستيتۋتتىق شەشىم – قازاقستاندا حالىقتىڭ الەۋمەتتىك وسال ساناتتارىن قولداۋ جونىندەگى ومبۋدسمەننىڭ جاڭا لاۋازىمى تاعايىندالعاندىعى.
تاعى ءبىر نازار اۋداراتىن جايت – قوعامدا كاسىبيلىك پەن ەڭبەكسۇيگىشتىك سىندى قۇندىلىقتاردى ىلگەرىلەتۋ جانە نىعايتۋ، ەڭبەك ادامىنىڭ بەدەلىن كۇشەيتۋ. بۇل تاقىرىپ پرەزيدەنت قاسىم-جومارت توقايەۆتىڭ سويلەگەن سوزدەرى مەن تاپسىرمالارىنا ۇنەمى ارقاۋ بولىپ كەلەدى. قازاقستاننىڭ ناعىز قاھارماندارى – ءوز ءىسىن ادال دا جاۋاپكەرشىلىكپەن اتقاراتىن ادامدار دەگەن يدەيا ادىلەتتى قازاقستان قوعامىنىڭ ىرگەتاستارىنىڭ بىرىنە اينالۋعا ءتيىس. ءتىپتى وتكەن جىلى قوعامدا ەڭبەك قۇندىلىعى يدەولوگياسىن ناسيحاتتاۋدىڭ 2023-2025 جىلدارعا ارنالعان كەشەندى جوسپارى دا بەكىتىلدى.
الايدا ءتىپتى قاھارماندار دا جالعىز يدەولوگياعا قاناعاتتانبايتىندىعى انىق. ەڭبەك ادامدارىنىڭ مارتەبەسىن كوتەرىپ، ولاردىڭ ەڭبەگى ءىس جۇزىندە باعالى ەكەنىن كورسەتۋ كەرەك. رەسمي تەرمينولوگيانى قولدانا ايتقاندا، قولداۋدىڭ مونەتارلىق قۇرالدارىنا سۇرانىس بار. سونىڭ ءبىرى – مەملەكەت باسشىسى جاريالاعان ەتج (ەڭ تومەنگى جالاقى) مولشەرىن كەزەكتى ۇلعايتۋ: ەگەر 2020 جىلى ەتج 42 500 تەڭگە بولسا، 2023 جىلى – 70 000 تەڭگە. ەكى جىلدا شامامەن 65% ءوسىم. بۇل نەگە ماڭىزدى؟ ەتج دەڭگەيى، مەملەكەتتىك ورگانداردىڭ مالىمەتى بويىنشا، 1،6 ملن جالدامالى جۇمىسكەردىڭ كىرىسىنە تىكەلەي اسەر ەتەدى. ەتج-نى وسىلاي ارتتىرۋدىڭ كاسكادتىق اسەرى ودان دا كوپ ادامعا تيەدى.
بيۋدجەتتىك سالا جۇمىسكەرلەرى تابىسىنىڭ ءوسۋى – اسا ايقىن كورسەتكىش. 2023 جىلى بالاباقشا تاربيەشىلەرىنىڭ، مەكتەپتەر مەن كوللەدجدەر پەداگوگتەرىنىڭ، قوسىمشا ءبىلىم بەرۋ جۇيەسى ماماندارىنىڭ جالاقىسى تاعى 25%-عا وسەدى (وعان قوسا، ءبىلىم بەرۋ جۇيەسىندە ءارتۇرلى ۇستەمەاقىلار بار – جالاقىنىڭ 50%-ىنا دەيىن). دارىگەرلەردىڭ جالاقىسى 30 پايىزعا، مەدبيكەلەردىڭ جالاقىسى 20 پايىزعا دەيىن كوتەرىلەدى. توتەنشە جاعدايلار مينيسترلىگى جۇيەسىندە لاۋازىمداردىڭ ساناتىنا قاراي جالاقىنى 10-نان 70 پايىزعا دەيىن ارتتىرۋ جوسپارلانىپ وتىر. پوليسيادا دا بيىل جالاقىنى كوتەرۋ قاراستىرىلعان، ال 2025 جىلدان باستاپ ءار ءۇش جىل سايىن جالاقىنى يندەكستەۋدى ەنگىزۋ جوسپارلانۋدا. 2023 جىلى اسكەري قىزمەتشىلەردىڭ لاۋازىمدىق جالاقىلارىنىڭ جالپى ۇلعايتىلۋى 2020 جىلعى دەڭگەيمەن سالىستىرعاندا 60%-دى قۇرايدى.
جاستارعا ەرەكشە نازار اۋدارىلادى. كەلەسى وقۋ جىلىنان باستاپ ستۋدەنتتەردىڭ شاكىرتاقىسى 20%-عا، ماگيسترانتتار مەن دوكتورانتتاردىكى 15%-عا وسەدى. بۇدان بولەك، وتكەن جىلى مەملەكەتتىك جاستار ساياساتى جانە الەۋمەتتىك قامسىزداندىرۋ ماسەلەلەرى بويىنشا زاڭناماعا تۇزەتۋلەر قابىلداندى. جاڭاشىلدىقتىڭ ءبىرى – جاستار ساناتىنىڭ جاسى 28-دەن 35-كە دەيىن ۇلعايتىلعاندىعى. بۇل ءارتۇرلى سالالارداعى جاستارعا ارنالعان قولداۋ شارالارىمەن (ءبىلىم بەرۋدەن باستاپ تۇرعىن ءۇي باعدارلاماسىنا دەيىن) قامتىلاتىن قازاقستاندىقتار سانى الدەقايدا كوبەيەتىنىن بىلدىرەدى.
2022 جىلعى تاعى ءبىر ۇلكەن الەۋمەتتىك جوبا – «قازاقستان حالقىنا» قوعامدىق قورى قۇرىلعاندىعى. مەسەناتتاردىڭ قاراجاتىمەن بۇل قور قازاقستاندىقتاردىڭ الەۋمەتتىك ماسەلەلەرىن شەشۋگە جۇمىلعان. ول ماسەلەلەر – ماقساتتى (مىسالى، قىمبات ەمدەۋدى قارجىلاندىرۋ نەمەسە وقۋ اقىسىن تولەۋ) جانە جالپى (الەۋمەتتىك ينفراقۇرىلىمدى قۇرۋ، ءبىلىم بەرۋ جانە دەنساۋلىق ساقتاۋ وبەكتىلەرى ماتەريالدىق-تەحنيكالىق جاراقتاندىرۋعا جاردەمدەسۋ جانە ت.ب.).