ورتا شىعىس ۇدايى قاقتىعىس ورتالىعى بولىپ كەلسە دە، بىرەر جىل بۇرىن تۇراقتىلىققا بەت العانداي كورىنگەن. سولاي ويلاۋعا نەگىز كوپ ەدى. وزدەرىن «يسلام مەملەكەتى» اتاعان تەررورلىق توپقا قارسى بىرىككەن كواليسيا قارۋلى وپەراسيالارىن اياقتادى. يراك پەن سيريا جەرىنە بەكىنگەن تەررورلىق ۇيىمنىڭ سوڭعى بەكىنىستەرى تالقاندالدى، جەتەكشىلەرىنىڭ كوزى جويىلدى. وسىدان كەيىن اقش ايماقتاعى اسكەرلەرىنىڭ سانىن قىسقارتتى. يراكتان، سيريادان، ءتىپتى اۋعانستاننان اسكەرىن كەرى شىعارىپ جاتتى. ونىڭ سىرتىندا ۇزاق ۋاقىت جاۋلاسىپ كەلگەن يزرايل مەن ءبىرقاتار اراب ەلدەرى تاتۋلىققا بەت بۇردى. بۇنداي جاعداي يران مەن اراب ەلدەرى اراسىندا دا بايقالدى. اۋە قاتىناسى اشىلىپ، ديپلوماتيالىق الماسۋلار جيىلەدى. الايدا، بۇنىڭ ءبارى ايماقتىڭ باياندى تىنىشتىعى بولماي شىقتى. قوزداپ جاتقان ەسكى وشاقتاردان قايتا جالىن قاۋلادى. بىتپەس داۋ، تولاسسىز قانتوگىسكە قايتا كىردى.
ءقازىر ايماقتاعى بولىپ جاتقان وقيعالاردىڭ جيىلىگى جوعارى. ءسال نازارىڭ تايسا بولدى، قىم-قۋىت ءىزدەردەن كوز جازىپ قالاتىنداي. سوندىقتان سوڭعى وقيعالاردىڭ ءبىرى رەتىندە ورتا شىعىسقا قايتا ءبىر تەرەڭدەي نازار سالىپ، ونداعى تارتىستاردىڭ تامىرىن باسىپ كورمەكپىز. سەبەبى، بىر-بىرىنە بايلانىستى الەمدىك ۇردىستەردىڭ بىزگە دە تيگىزەتىن تىكە جانە جاناما اسەرلەرى بار.
قاقتىعىس اۋا جايىلىپ بارادى
يزرايل مەن حاماس-تىڭ سوعىسى بۇرق ەتە قالعاندا كوپتەگەن ساراپشىلار قاقتىعىستىڭ ايماققا جايىلىپ كەتۋىنە الاڭداعان. سەبەبى، ونىڭ سالدارى اۋىر. ەندى مىنە، سول ءقاۋىپ بارعان سايىن ۇدەي تۇسكەندەي. ءاۋ باستا حاماس-تى جاقىننان قولداۋشى رەتىندە حەزبوللا كورىنگەن. شەكاراسى جاقىن، ءارى باتىسقا اشىق قارسىلىق تانىتقان ىقپالدى ۇيىم قاي تۇستان سوققى ۇرادى دەپ كۇتىلدى. الايدا، حەزبوللادان گورى يەمەندەگى حۋسيتتەر جىلدام جانە ناقتى ارەكەتپەن كىرىستى. ولار حاماس-تى قولدايتىنىن ءبىلدىرىپ، قىزىل تەڭىزدەن وتەتىن ساۋدا كەمەلەرىنە قارسى شابۋىل باستادى. بۇل ايماقتاعى جاعدايدى جاڭا دەڭگەيگە كوتەرگەن وقيعا بولدى.
وسى ارادا اقش پەن بريتانيا باستاعان ەلدەر ءۇشىن ماسەلەگە ارالاسپاۋعا جول قالماي قالدى. قىزىل تەڭىزدى قورعاۋعا جونەلتىلگەن تەڭىز كۇشتەرى ءقازىر حۋسيتتەرگە تيەسىلى دروندار مەن ۇشاقتارعا، زىمىراندارعا «اڭشىلىق» جاساپ ءجۇر. اقش باستاعان بۇل كواليسيا كۇشتەرىنە 10 ەل قولداۋ كورسەتكەن. بريتانيا دا قىزىل تەڭىزدەگى ساۋدا جولىن قورعاۋعا اسكەري تەڭىز كۇشتەرىن جۇمساپ وتىر. امەريكالىق ەكى سوعىس كەمەسى جەرورتا تەڭىزىندە تۇرىپ، ۇدايى سوعىس ۇشاقتارىن، زىمىراندارىن جانە تىكۇشاقتارىن پايدالانىپ، اراب تۇبەگى مەن افريكا قۇرلىعى اراسىنداعى تار تەڭىز جولىن كۇزەتۋدە.
جۇرت نازارى باب ءال-مانداب بۇعازى مەن سۋەس كانالى اراسىندا تۇرعاندا كۇتپەگەن جەردەن يوردانيادا تاعى ءبىر وقيعا بولدى. ونداعى اقش-تىڭ اسكەري بازاسىنا شابۋىل جاسالىپ، 3 امەريكالىق جاۋىنگەر قازا تاپتى. اق ءۇي بىردەن جاۋاپ قاتىپ، قاتال ءارى پارمەندى اسكەري جاۋاپ بولاتىنىن ايتتى. ءسوزدىڭ ۇشى يرانعا باعىتتالدى. تەھران بۇل ايىپتاۋدى «ساياسي ماقساتتاعى جالا جابۋ» دەپ سيپاتتادى. ەگەر بۇنى سىلتاۋراتىپ اقش تاراپىنان يران جەرىنە قانداي دا ءبىر سوققى بولسا، تەھران وعان قارسى بارلىق مۇمكىندىگىن پايدالانادى دەپ كەرى ەسكەرتۋ بەردى. يوردان جەرىندەگى اقش بازاسىنا شابۋىل 30 قاڭتارعا قاراعان ءتۇنى جاسالدى. كوپتەگەن ساراپشىلار اقش-تىڭ جاۋابى 48 ساعات ىشىندە جاسالۋى مۇمكىن دەلىنگەن. الايدا، ءبىز وسى ساراپتامانى دايىنداپ بولعانعا دەيىن قۇراما شتات تاراپىنان يرانعا نەمەسە ونىڭ قولداۋىنداعى وزگە كۇشتەرگە باعىتتالعان شابۋىل مالىمەتى شىقپادى.
الەمدىك ەكونوميكا مەن ساۋداعا ءدۇمپۋ الىپ كەلدى
اقش پەن بريتان كەمەلەرى نەگە قىزىل تەڭىزدى قورعاۋدا بەلسەندىلىك تانىتتى؟ سەبەبى، اتالمىش سۋ جولى حالىقارالىق ساۋدانىڭ ماڭىزدى كۇرە تامىرى. ازيا مەن ەۋروپا اراسىنداعى ەڭ قىسقا سۋ تاسىمال جولى. حالىقارالىق ساۋدا تاسىمالىنىڭ 12–15 پايىزى قىزىل تەڭىزدەن وتەدى، جىلىنا 1 تريلليون اقش دوللارى كولەمىندەگى تاۋار ءوتىپ تۇرعان سۋ جولى. ەگەر بۇل سۋ جولى جابىلىپ، ازيا مەن ەۋروپا اراسىنداعى تاۋار اينالىمى افريكا قۇرلىعىن اينالىپ وتەتىن بولسا، زات جەتكىزۋ ون كۇنگە ۇزارادى جانە كەز كەلگەن تاۋار باعاسى 4 پايىز قىمباتتاي تۇسەدى. ويتكەنى، الەمدەگى ءىرى تاسىمال كومپانيالارىنىڭ قورعانىس شىعىندارى مەن جول شىعىندارى كوبەيەدى. بۇل بىرتىندەپ تۇتاس دۇنيەجۇزىلىك نارىقتاعى تاۋار باعاسىنا اسەر ەتەدى.
قىزىل تەڭىزدەگى حۋسيتتەردىڭ ارەكەتىنە جاۋاپ قايتارماۋ دەگەن ءسوز، الەمدەگى وسى ماڭىزدى سۋ جولىن يراننىڭ باقىلاۋىنا بەرۋمەن تەڭ. بۇنداي شەگىنىسكە اقش پەن بريتانيا سەكىلدى ءىرى دەرجاۆالار قالايدا بارعىسى كەلمەيدى. ونىڭ ۇستىنە سۋەس كانالى مەن قىزىل تەڭىزدەگى ساۋدا اعىنى باتىس ەلدەرىنىڭ ەنەرگياعا دەگەن تاۋەلدىلىگىنە دە قاتىستى.
تاۋار باعاسى ءوسىپ، ەنەرگيا قىمباتتاعان جاعدايدا، ۋكراينا مەن يزرايلگە قولداۋ كورسەتۋ ناتو، ەو جانە اقش ءۇشىن كۇردەلى ماسەلەگە اينالادى. بۇل تۇرعىدا قىزىل تەڭىزدەگى تۇراقسىزدىق يران مەن رەسەيگە ءتيىمدى كورىنەدى. ال جۇڭگو ءۇشىن قىزىل تەڭىز قوس ءجۇزدى قانجار سىندى. باتىستاعى ءوزىنىڭ ستراتەگيالىق قارسىلاستارىنىڭ ابىگەرگە ءتۇسۋى ستراتەگيالىق جاقتان ءتيىمدى، الايدا يمپورت-ەكسپورتتىڭ بۋىلا باستاۋى ەكونوميكا ءۇشىن ءتيىمسىز. سوندىقتان بەيجىڭ ءقازىر ءىستىڭ سوڭىن باعۋدا. ساۋدا جولى مۇلدە توسىلسا، وندا يران مەن حۋسيتتەرگە بەيجىڭ ءوز ىقپالى ارقىلى «قىسىم» جاساۋى مۇمكىن.
جانجال ءقاۋپى كۇشەيۋدە
يوردانياداعى اسكەري بازاعا شابۋىلدى كەيبىر باقىلاۋشىلار اقش- يران اراسىنداعى تىكەلەي قاقتىعىسقا جول اشادى دەپ تە بولجاعان. الايدا، جالپى جاعدايدان قاراعاندا بۇنىڭ قيسىنى ازىراق. سەبەبى، قاقتىعىس اۋقىمى كەڭەيىپ، تىكەلەي الەمدىك جانە ايماقتىق دەرجاۆالار سوعىسقا ارالاسسا، بۇل جاعدايدىڭ باقىلاۋدان شىعىپ كەتۋى مۇمكىن. ونىڭ سالدارى تىپتەن اۋىر. قازىرگى كۇيدە سوعىسقا تىكە ارالاسۋ اقش پەن يراننىڭ مۇددەسىنە بىردەي ساي كەلمەيدى. سوندىقتان اقش ۋادە ەتكەن پارمەندى جاۋاپ يران قولداۋىنداعى ىقپالدى كۇشتەرگە قاراتا جاسالۋى مۇمكىن.
انىقتاپ قاراساق، ءقازىر ورتا شىعىستا يران قولداۋىنا سۇيەنگەن قارۋلى توپتار اسا بەلسەندى. حۋسيتتەر دە، حەزبوللا ۇيىمى دا، ءتىپتى حاماس تا يراننىڭ ءتۇرلى دەڭگەيدەگى قولداۋىن كورەدى. بۇل كۇشتەردىڭ بەلسەندىلىككە شىعۋىنان جانە قازىرگى وقيعالاردىڭ ءتىزبەگىنەن تەرەڭ ءبىر جايتتى كورە الامىز. بىرىنشىدەن، ايماقت اعى باتىستىق ويىنشىلار قالايدا يراندى سوعىس باتپاعىنا قاراي تارتۋعا تىرىسۋدا. حاماس-قا باعىتتالعان راقىمسىز شابۋىلدار، حۋسيتتەرگە جاسالعان پارمەندى قايتارما سوققىلار ءتۇپتىڭ تۇبىندە يران قولداۋىنداعى بارلىق توپتاردىڭ ايماقتاعى بەلسەندىلىگىن وياتادى. تۋراسىن ايتقاندا، بەلسەندى بولماسقا شاراسىز جاعداي تۋعىزادى. بۇنىڭ ءبارى يراندى قالاسا دا، قالاماسا دا ءوز مۇددەسىن ساقتاپ قالۋ ءۇشىن سوعىس شىعىندارىنا تارتىلا تۇسۋگە يتەرمەلەيدى.
ەكىنشىدەن، يران قولداعان كۇشتەردىڭ كوبى يسلامنىڭ شيتتىك باعىتى. شيت كۇشتەرىنىڭ ايماقتاعى بەلسەندىلىگى «يسلام مەملەكەتى» سەكىلدى بۇعىپ قالعان وزگە كۇشتەرگە تۇرتكى بولادى. بۇل ءتۇپتىڭ تۇبىندە ايماق سۋنيتتىك جانە شيتتىك ۇستانىمداعى مۇسىلاندار اراسىنداعى ءوزارا جانجالعا جول اشادى. سىرتقى ويىنشىلار ءۇشىن بۇل الەمنىڭ وزگە ايماقتارىنداعى ماسەلەلەردى (ۋكراينا، تايۆان) ءوز پايداسىنا شەشۋگە وراي تۋدىرادى. ءارى ايماقتاعى ءوز مۇددەسىن جۇزەگە اسىراتىن مۇمكىندىكتەر جاساپ بەرەدى. وسىلايشا ورتا شىعىس ءالى دە الەمدەگى باستى ويىن الاڭى بولىپ قالا بەرمەك.