دەنساۋلىق ساقتاۋ ەكس-مينيسترى ەلجان ءبىرتانوۆ پەن ورىنباسارى ولجاس ابىشيەۆكە ق ر قىلمىستىق كودەكسىنىڭ 361-بابى، 4-تارماعى بويىنشا ايىپ تاعىلىپ، 2020 جىلى قاماۋعا الىنعان ەدى. ەكى جىلعا سوزىلعان سوت پروسەسىنىڭ شەشىمى بويىنشا، ءبىرتانوۆ شارتتى تۇردە بەس جىلعا، ابىشيەۆ ءتورت جىلعا سوتتالدى. الايدا ەكس-مينيستر تاعىلعان ايىپپەن كەلىسپەيدى، دەپ حابارلايدى Almaty-akshamy.kz.
NEGE تىلشىسىنە سۇحبات بەرگەن ەلجان بءىرتانوۆ بۇل جالادان تۇبىندە اقتالاتىنىنا سەنەدى.
«حورۆاتتاردى كۋاگەر رەتىندە سوتقا قاتىستىرماي قويدى»
– ەلجان امانتاي ۇلى، سوت پروسەسىنىڭ باسىنان سوڭىنا دەيىن وزىڭىزگە جانە ورىنباسارىڭىز ولجاس ابىشيەۆكە تاعىلعان «اقپاراتتاندىرۋ پلاتفورماسىن ىسكە قوسۋ ارقىلى قىزمەت باعىن اسىرا پايدالاندى جانە مەملەكەتكە 1،5 ملرد تەڭگە كولەمىندە شىعىن كەلتىردى دەگەن» ايىپپەن كەلىسپەيتىنىڭىزدى ايتتىڭىز. سوت پروسەسى جايىندا جۇرت بىلمەيتىن جاعداياتتاردى وزىڭىزدەن ەستىسەك...
– وسى ءىس قوزعالعانىنا دا ءۇش جىلدان استى. ەشقانداي قىلمىستىق ءىس بولعان جوق. ارينە، بۇعان ءبىزدىڭ جاعىمىزدان شاعىم كوپ بولدى. تەرگەۋ ورگاندارىنا، باس پروكۋراتۋراعا كەلىسپەيتىنىمىزدى ايتىپ، دالەل كەلتىرىپ، سوت كەزىندە دە شاعىم تۇسىردىك. نەگىزى قىلمىس بويىنشا سوتتا ەكى جاققا دا تەڭ مۇمكىندىك بەرىپ، دالەلدەر كورسەتىلۋى قاجەت.
ەڭ ءبىرىنشى وبەكتيۆتى دالەل – «مەملەكەتكە شىعىن كەلتىردى» دەگەن ايىپپەن كەلىسپەۋ. سول سياقتى قىلمىستىڭ موتيۆىنە بايلانىستى تەرگەۋ ورگاندارى مەن پروكۋراتۋرا سوتتا تاعىلعان ەكى ايىپ بويىنشا ەشقانداي دالەل كورسەتكەن جوق.
ەكىنشىدەن، ولجاس ابىشيەۆ ەكەۋمىزدىڭ ارامىزدا ەشقانداي موتيۆ بولعان جوق. مىسالى، «ولار 2015 جىلدان بەرى وسى قىلمىستى جۇزەگە اسىرۋعا دايىندالدى. ءبىرتانوۆ سول ءۇشىن ابىشيەۆتى ۆيسە-مينيستر قىزمەتىنە الىپ كەلدى. 2017-2018-2019 جىلى ولار قىلمىستى جاساۋ ءۇشىن ءبىرقاتار شارالاردى ىستەدى...» دەگەن سياقتى ايىپتار ايتىلدى.
ارينە، مۇنىڭ ءبارى وتىرىك. جالعان ەكەنىن ارىپتەستەرىم دە، حالىق تا ءبىلىپ وتىر.
ءبىز ەلىمىزگە وتە قاجەتتى ينۆەستيسيالىق جوبانى قولعا الدىق. ونى ىسكە اسىرۋ ءۇشىن ءبىلىم دەڭگەي، مۇمكىندىگىمىزگە بايلانىستى بۇكىل كۇشىمىزدى جۇمسادىق. جوبا جۇمىسىن اياقتاپ، ىسكە قوسۋعا ۋاقىت بولدى. سەبەبى، حالىقارالىق كەلىسىمشارتتىڭ بىتۋىنە ءالى 3 جىل بار ەدى. سوعان قاراماستان، تەرگەۋ ورگاندارى جوباعا كىرىسىپ، قورقىتىپ-ۇركىتىپ، ءبارىن توقتاتىپ تاستادى.
2020 جىلى دەنساۋلىق ساقتاۋ مينيسترلىگى باسقا مينيسترلىكتەرمەن باس قوسىپ، پلاتفورمانى ءارى قاراي جۇزەگە اسىرۋ ءۇشىن ءبىرقاتار جۇمىس اتقاراتىن بولعانبىز. ءبىراق تۋرا سول ايدا ورىنباسارىم ولجاس ابىشيەۆتى قاماۋعا الىپ، جوبانى توقتاتتى. كوپ ۇزاماي جوبانى جاقسى بىلەتىن ماماندار جۇمىستان قاشتى. ال ءقازىر دەنساۋلىق ساقتاۋ مينيسترلىگىندە پلاتفورمانى ىسكە قوسىپ، جۇمىس ىستەي الاتىن مامان دا جوق.
– داۋعا اينالعان 1،5 ملرد تەڭگە حورۆاتيانىڭ Ericsson Nikola Tesla كومپانياسىنىڭ ەسەپشوتىنا تۇسكەنى تۋرالى سونداعى وكىلدەر تۇسىنىكتەمە بەردى مە؟
– ارينە، ولار سوت الدىنداعى تەرگەۋدە حورۆاتياداعى سوتقا بارىپ، تۇسىنىكتەمە بەرگەن. مۇنى پروكۋراتۋرا ارقىلى قازاقستانعا جىبەردى. ءتىپتى، كومپانيا وكىلدەرى «سوت پروسەسىنە تىكەلەي قاتىسامىز» دەپ ەدى، سۋديا الكەنوۆ رۇقسات بەرگەن جوق.
ەكى جاقتىڭ اراسىندا كەلىسىمشارت بار. بۇل كەلىسىمشارت ازاماتتىق كودەكسپەن نەگىزدەلگەن. ماسەلەن، ەكى جاقتىڭ ءبىر جاعى ەكىنشىسىنە قانداي دا ءبىر تالاپ جىبەرسە، بالكىم، دەنساۋلىق ساقتاۋ مينيسترلىگى Ericsson Nikola Tesla كومپانياسىنا كەلىسپەيتىنىن جەرىن ايتسا دا، جۇمىستى اياقتاۋ نەمەسە اقشانى قايتارۋ ماسەلەسى تەك ءوزارا كەلىسىمشارت اياسىندا شەشىلەدى. كومپانيا ءوزىنىڭ جوبانى اتقارۋداعى دايىندىعىن 2020 جىلى تەرگەۋ باستالعاندا، ودان كەيىنگى ەكى جىلدىڭ ىشىندە دە تەرگەۋشىلەردىڭ اتىنا، پرەزيدەنت ق.توقايەۆقا دا بىرنەشە رەت اشىق حات جازدى. «ءبىز جۇمىسىمىزدى تولىق بىتىردىك. دەنساۋلىق ساقتاۋ مينيسترلىگى كەلىسىمشارت بويىنشا ءتيىستى اقشانى زاڭدى تۇردە تولەدى. وسى تۇرعىدا «قىلمىستىق ارەكەت بولدى» دەگەن ايىپپەن كەلىسپەيمىز. سونىمەن قاتار قازاقستان ەلىنە وتە قاجەتتى سيفرلىق پلاتفورمانى ىسكە قوسۋعا دايىنبىز» دەپ 2022 جىلدىڭ سوڭىنا دەيىن بىرنەشە رەت جازىپ كەلدى. ءبىراق بىزدە مەملەكەتتىك قىزمەتكەرلەر تەرگەۋ ورگاندارىنان قورقادى. بىلايشا ايتقاندا، دەنساۋلىق ساقتاۋ مينيسترىنەن باستاپ قىزمەتكەرلەرىنە دەيىن ابدەن قورقىتىپ تاستاعان. سودان كەيىن دە پلاتفورمانى ىسكە قوساتىن مۇمكىندىكتى پايدالانباي شەتكە ىسىرىپ قويدى.
«قىرۋار قارجى الدەكىمدەردىڭ قالتاسىنا كەتىپ جاتىر»
– بۇل پلاتفورما ىسكە قوسىلسا، مەديسينا سالاسىنا تيگىزەتىن ەڭ باستى پايداسى قانداي بولار ەدى؟
– ەگەر پلاتفورمانى ەنگىزسە، ەلىمىزدەگى مەديسينالىق قىزمەت ەسەپتە بولادى. ءار ازامات وسى جۇيە ارقىلى ەلەكتروندىق قۇجاتىن باقىلاۋعا الىپ، تەكسەرىپ وتىرۋىنا مۇمكىندىگى بار. بىرىنشىدەن، دەنساۋلىق ساقتاۋ مينيسترلىگىنە، ەكىنشىدەن، ساقتاندىرۋ قورىنىڭ جۇمىس ىستەۋىنە جاعداي جاسايدى. سەبەبى دارى-دارمەكتى ەسەپتەپ، جوسپارلاپ، الدىن الا بولجام جاساۋعا بولادى. وعان بولىنگەن قارجىعا دا باقىلاۋ جۇرگىزە الادى. بۇل اقپاراتتىڭ ءبارى 20-دان استام ينفوجۇيەدە ساقتالادى. ءقازىر دەنساۋلىق ساقتاۋ سالاسىن قارجىلاندىرۋعا كەلگەندە الەۋمەتتىك مەديسينالىق قوردىڭ اقشاسى جەتپەي جاتىر. نەگە؟ بۇل – وسى پلاتفورمانى قوسپاعاننىڭ سالدارى.
بۇل پىكىرىمدى سوت وتىرىسى كەزىندە دە ايتتىم. «مىنا پلاتفورمانى ءقازىر قوسپاساڭدار، ەرتەڭ مەملەكەتتە ۇلكەن قيىندىق بولادى. دەنساۋلىق ساقتاۋ سالاسىنداعى داعدارىس سيفرلىق تىركەۋدە ەسەپ جۇرگىزىلمەگەننىڭ سالدارىنان بولىپ وتىر»، - دەدىم.
ياعني، كوپتەگەن مەديسينالىق قىزمەت باقىلاۋدان كورىنبەگەن سوڭ پايدالانىپ قالعىسى كەلەتىندەر بار. سونىڭ كەسىرىنەن كلينيكالار اراسىندا سوت پروسەستەرى باستالىپ، ەسەپشوتتارى بۇعاتتالدى. بۇيتە بەرسە، ءبىراز ەمحانا، اۋرۋحانالار جابىلادى. سەبەبى كوممۋنالدى قىزمەتاقى، دارىگەرلەردىڭ جالاقىسى تولەنبەسە، جابىلماي قايدا بارادى؟ بەلگىلى حالىقارالىق كومپانيا ءوزى دايىنداعان پلاتفورمانى «كەلىسىمشارت بويىنشا ىسكە قوسىپ بەرەمىز» دەسە دە، مەملەكەت كەلىسپەدى. تەك قانا «ءبىرتانوۆ پەن ابىشيەۆكە ايىپ تاعىپ، تۇرمەگە وتىرعىزۋ كەرەك» دەگەن ماقسات بولعان سياقتى. ارينە، قانداي سوت شەشىمى شىقسا دا، تاعىلعان ايىپپەن ەشقاشان كەلىسپەيمىن. بىرىنشىدەن، ءوز ەلىمنىڭ پاتريوتى رەتىندە بۇل ايىپ دۇرىس ەمەس دەيمىن.
بۇل – بۇكىل قازاق ەلىنە تاعىلعان ايىپ. نەگە دەسەڭىز، قازاق حالقى، مەديسينا سالاسى وسى پلاتفورماسىز قينالىپ ءجۇر. وسى ءۇش جىلدىڭ ىشىندە دەنساۋلىق ساقتاۋ مينيسترلىگىنىڭ ءبىرقاتار لاۋازىمدى قىزمەتكەرلەرىنەن «ءبىز جاڭا پلاتفورما قوسامىز. اقشا بولىنەدى، ءبارىن جاسايمىز» دەگەن اڭگىمەنى ءجيى ەستىدىم. ءبىراق ءبارى ءسوز جۇزىندە عانا. ەشقانداي ارەكەت جوق. ويتكەنى، جۇمىس ىستەيتىن ازاماتتار جۇمىستان شىعارىلعان نەمەسە سوتتالعان. ال قالعانى جاۋاپكەرشىلىكتەن باس تارتىپ، قاعازعا قول قويۋعا قورقادى. مۇنداي ستراتەگيالىق جوبانى ەنگىزۋ ءۇشىن، بىرىنشىدەن، پاتريوت بولۋ كەرەك. مۇمكىن، ەرتەڭ قارجىعا باتقان فارماسيەۆتيكالىق-مەديسينالىق كومپانيالار قارسى بولىپ، ايقاي-شۋ شىعارۋى مۇمكىن. سودان سەسكەنەدى. مەديسينادا اقشا كوپ ۇرلاناتىنى بارىنە بەلگىلى. 2019 جىلى مەديسيناعا 1 ترلن تەڭگە جىبەردىك. بۇگىنگىدەي «اقشا جەتپەيدى» دەگەن ءسوز بولعان جوق. ياعني، اشىق تۇردە جۇمىس ىستەدىك.
ءقازىر ءۇش جىل ءوتتى، قارجى ەكى جارىم ەسە كوبەيىپ، بولىنگەن 2،5 ترلن تەڭگەنى جەتكىزە الماي وتىر. سەبەبى، ەسەپ بولماعاننىڭ سالدارىنان جەمقورلىققا جول بەرىلىپ، قارجىنىڭ ءبىرازى الدەكىمدەردىڭ قالتاسىنا كەتىپ جاتىر.
ول اقشا ورتەنىپ كەتكەن جوق قوي. قۇدايعا شۇكىر، پاندەميا ءوتتى، ەشقانداي سوعىس جوق. ال بولىنگەن قارجى مەديسينانىڭ قاي سالاسىنا جىبەرىلىپ جاتىر؟ ونى كىم پايدالانۋدا؟ كىمگە ءتۇستى؟ مۇنىڭ ءبارى بەلگىلى.
– سوت پروسەسى كەزىندە زاڭسىزدىقتار بولعانىن، سونداي-اق سۋديا ي.الكەنوۆ تاراپىنان نەگىزسىز ارەكەتتەر جاسالعانىن ءوزىڭىز دە، قورعاۋشىلارىڭىز دا ايتتى. دەمەك، سۋديا شەشىمدى جالعىز قابىلداعان جوق دەيسىز بە؟
– ءبىز كونستيتۋسيالىق مەملەكەتتە تۇرامىز. ءبىراق «ەلىمىزدە زاڭ جۇمىس ىستەيدى» دەگەن سەنىمگە كوپ جاعدايدا سەلكەۋ تۇسەدى. زاڭدا «ءار ازامات ءوزىنىڭ قۇقىعىن قورعاۋعا بۇكىل زاڭدىق مۇمكىندىگى بار» دەپ جازىلعان. وسى تۇرعىدا ق ر قىلمىستىق-پروسەستىك كودەكس بويىنشا ادۆوكاتتارىم دا «قازاقستاندا زاڭدار كەرەمەت جازىلعان. وكىنىشتىسى، ونى ەشكىم ورىندامايدى» دەيدى. قىلمىستىق تەرگەۋ كەزىندە، سوت وتىرىسى بارىسىندا دا 100-دەن استام ءتۇرلى زاڭسىزدىق بولدى. قىلمىستىق-پروسەستىك كودەكستىڭ بىرنەشە تارماعى بۇزىلدى. ءبىز مۇنى ناقتى كورسەتسەك تە، سوت وعان ەش ءمان بەرمەدى. تەرگەۋدىڭ نەگىزگى ماتەريالدارى، ياعني سوت ساراپتاماسىنىڭ ءبارى جالا، قولدان زاڭسىز جاسالعان. ونى سوت كەزىندە بۇكىل حالىق ەستىدى، كوردى. ءبىراق سوتتىڭ جەمقورلىققا باتقانى سونشالىق، شىندىقتى قورعاماي، تەرگەۋ ورگاندارىنىڭ ءسوزىن قورعادى. سەبەبى، سۋديا دا وزىنە جاسالاتىن كومپروماتتان قورقادى. ەسەسىنە، زاڭسىزدىقتى قولداپ، سوت تەرگەۋىن، سوت وتىرىسىن زاڭ بويىنشا وتكىزبەدى. قۇقىمدى قورعاۋ ءۇشىن ماعان دا كونستيتۋسيا بويىنشا مۇمكىندىك بەرىلگەن جوق. سوندىقتان بۇل سوت شەشىمىن قابىلدامايمىن، مۇنداي سوتقا سەنبەيمىن. ماعان بەرگەن 5 جىلدى دا مويىندامايمىن. مەن قىلمىس ەلەمەنتى ەمەسپىن.
زاڭسىزدىق ارەكەت جاساپ وتىرعانىن وزدەرى تولىق بىلەدى. ءبىراق وسى ءۇشىن بولاشاقتا ءبارىبىر جاۋاپكەرشىلىككە تارتىلاتىنىن دا سەزەدى. سەبەبى، ەرتە مە، كەش پە، مەن حالىقارالىق سوت ارقىلى اقتالىپ شىققاننان كەيىن-اق «قالاي بۇلاي بولعان؟ زاڭسىزدىققا كىم جول بەردى؟» دەگەن زاڭدى سۇراق تۋىندايدى. ءبىراق ق ر ازاماتى رەتىندە زاڭدى سىيلايمىن، سوت شەشىمىن ورىندايمىن.
– ءسىز مينيستر بولىپ تۇرعان كەزدە قۇرىعى ۇزىن بىرەۋدىڭ جولىن كەسىپ كەتىپ، الدەكىم اياعىڭىزدان شالعىسى كەلگەن جوق پا؟
– ارينە، مۇنداي شەشىم مىقتى تىرەۋسىز قابىلدانبايدى. باسقا سالالارعا دا قاراساق، بىزدە ءادىل سوت بولعان ەمەس. بالكىم، اياقتان شالعىسى كەلگەن ادام بولۋى دا مۇمكىن. ءقازىر بۇل ماعان قىزىق ەمەس. ءبىراق ءبارى كەيىن انىقتالادى. وعان باس قاتىرىپ، ىزدەمەيمىن. ءبىر بىلەتىنىم، ول – سوتتى وتكىزگەن سۋديا الكەنوۆ. ال ونىڭ ارتىندا كىم تۇر، كىم قوڭىراۋ شالدى، ءبارىبىر ەمەس پە؟
ول زاڭسىز شەشىم شىعاردى. مۇندايلار بىزدە كوپ. مۇنى بۇكىل ەل كوردى، زاڭگەرلەر مەن ادۆوكاتتار دا تاڭ قالدى. جاپ-جاس سۋديانىڭ جاۋاپكەرشىلىگى قايدا؟ ول سوتتى زاڭ بويىنشا وتكىزەمىن دەپ نەگە ايتپايدى؟
ەل ءۇشىن جۇمىس ىستەدىم. جۇمىس بابىمەن ەلدى ارالاپ جۇرەمىن. قاي جەردە بولسىن، ۇشاقتا، بازاردا، دۇكەندە، مەديسينالىق مەكەمەدە بولسىن، تانىعان جۇرت كەلىپ امانداسىپ: «سوت پروسەسىنىڭ قالاي وتكەنىن كوردىك. ءبىز سىزگە سەنەمىز. زاڭسىز شەشىممەن كەلىسپەيمىز. ءبارى جاقسى بولادى، ءالى-اق اقتالاسىز» دەگەن پىكىر ايتادى. وسىنداي جىلى ءسوزدى كۇن سايىن قاراپايىم جۇرتتان ەستىپ ءجۇرمىن. ماعان سونىڭ ءوزى جەتىپ جاتىر.
– زاڭنىڭ جۇمىس ىستەمەيتىنىن، سوتتىڭ ءادىل شەشىم شىعارمايتىنىن باسىڭىزعا ءىس تۇسكەندە ءبىلىپ وتىرسىز عوي. الايدا، وسى قالپىمىزدا ادىلەتتى قازاقستان قۇرا الامىز با؟
– بىزدە ادىلەتتى قازاقستان قۇرۋدان باسقا جول جوق. ءبىز ونى قولداساق تا، قولداماساق تا، ەۆوليۋسيا بويىنشا ءوزى كەلەدى. ءبىراق وعان قانشا ۋاقىت كەرەك؟ وعان دەيىن قانشا ادام جازىقسىز تۇرمەگە جابىلادى؟ بۇل ماسەلەنى شەشۋ ءوز قولىمىزدا.
وتكەن اپتادا ساياسي-قۋعىن سۇرگىن قۇرباندارىن ەسكە الدىق. ءبىزدىڭ زاڭنامالىق قۇجاتتاردا ءالى كۇنگە دەيىن قىلمىستىق باپتار بار. ماسەلەن، ميتينگىگە شىعىپ، ءوزىنىڭ وي-پىكىرىن بىلدىرگەن ازاماتتارعا قىلمىستىق جاۋاپكەرشىلىك بار. وسىنداي زاڭ باپتارىن وزگەرتۋ ءۇشىن وعان دا ۋاقىت قاجەت. ول ءۇشىن بيلىكتە، ساياساتتا جۇرگەن ازاماتتارعا مۇمكىندىك بەرۋ كەرەك. سونداي تازا ازاماتتار عانا ەلدى ۇشپاققا شىعارادى.
وكىنىشتىسى، ءدال سونداي تۇلعالاردى 1937 جىلدارى اتىپ، قىرىپ تاستادىق. ءقازىر سولاردى ەسكە الىپ، جىلاپ وتىرمىز. ال بۇگىن وسى ماسەلەنى كىم شەشەدى، سونى ويلانۋ قاجەت. ەكىنشىدەن، بۇل مەنىڭ دە باسىما كەلدى. قىزمەتتە جۇرگەندە وسىنداي ىسكە شىرمالىپ، قىلمىستىق ىسكە تارتىلامىن دەپ ەشقاشان ويلاعان ەمەسپىن. جەمقورلىققا قولىمدى بىلعاعان جوقپىن. سەبەبى، قاشان دا وزىمە جۇكتەلگەن جاۋاپكەرشىلىكتى سەزىنەمىن. مەملەكەتتىك قىزمەتتە ءجۇرىپ، جەمقورلىقپەن اينالىساتىن ءبىراز ازاماتتى بىلەمىن. ولار: «ەگەر ۇستالىپ قالسام، تۇرمەگە وتىرىپ شىعامىن. ءبىراق اقشا وتباسىما، بالالارىما قالادى»، – دەيدى. مۇنداي بايلىق كىمگە كەرەك؟ ەرتەڭ بالالارى اكەسىنە تاعىلعان «جەمقور» دەگەن ايىپتى ەستىسە، نە بولادى؟ اتا-بابامىزدى، اكە-شەشەمىزدى سىيلايتىن تاربيە كورگەن سوڭ، مۇندايدى تۇسىنبەيمىن. ءوز باسىم وتباسىمنىڭ ابىرويىن، بالالارىمنىڭ بولاشاعىن ويلايمىن. بەس بالام بار. ەرتەڭ ولاردىڭ ومىرىندە، قىزمەتىندە «اكەسى سوتتالعان» دەگەن ايىپ ءسوزسىز اسەر ەتەدى. سوندىقتان سوڭعى دەمىم قالعانشا زاڭ بويىنشا بارلىق مۇمكىندىكتى پايدالانىپ، ءوزىمدى اقتاپ الۋ ءۇشىن كۇرەسەمىن!
«ەشقانداي اكتيۆىم دە، بيزنەسىم دە جوق»
– جوعارعى سوت شاعىمىڭىزدى ەسكەرمەي، دەنساۋلىق ساقتاۋ مينيسترلىگىنە 1،3 ملرد تەڭگە وتەماقى قايتارۋ تۋرالى شەشىم شىعاردى. مۇنداي كولەمدى قارجىنى تابۋ ءۇشىن قانشا جىل كەرەك؟
– ناۋرىز ايىندا قارجى ايىبى بويىنشا شاعىم جازىپ، جوعارعى سوتقا بەردىم. ماعان جانە ولجاس ابىشيەۆكە بەلگىلەنگەن شەكتەۋدەن باسقا 1،3 ملرد تەڭگە وتەماقى قايتارۋ تۋرالى شەشىم شىقتى. مۇنىمەن دە كەلىسپەيمىن. سوت ءبارىن بىلەدى. مەندە مۇنداي اقشا جوق، بولعان دا ەمەس. مەن نەگە، نە ءۇشىن قايتارامىن؟
بۇل اقشانى حورۆاتيانىڭ كومپانياسى اتقارعان جۇمىسىنا العان. ەگەر كومپانيانىڭ جۇمىسىنا شاعىم بولسا، ايىپپۇل وتەماقىسىن نەگە حورۆاتياعا سالمايدى؟ نەگە ماماندارىن شاقىرىپ، قايتا جاساتپايدى؟ سول جاعى مۇلدەم تۇسىنىكسىز. جاي قاراپايىم ادامعا قالاي 3 ملن دوللار ايىپپۇل سالادى؟ مەن – دارىگەرمىن. ايەلىم دە دارىگەر. 30 جىل بويى مەملەكەتتىك سالادا جۇمىس ىستەپ كەلەمىن. ەشقانداي اكتيۆىم دە، بيزنەسىم دە جوق. ومىرگە ءۇش مارتە قايتا كەلسەم دە، 1،3 ملرد تەڭگە ايىپپۇلدى جابۋعا جەتكىزە المايمىن. ويتكەنى تابيعاتىمىزدان ەلگە ەڭبەك ەتەتىن وتباسىمىز. باۋىرلارىم دا مەملەكەتتىك قىزمەتتە.
– ءسىز ءۇشىن قيىندىق تۋعىزىپ وتىرعان شەكتەۋ قانداي؟
– بانك ەسەپشوتتارىم بۇعاتتالعان. ءقازىر بالا-شاعامدى اسىراۋ ءۇشىن ءۇش جەردە جۇمىس ىستەيمىن. ءۇش مەكەمەدەن الاتىن ايلىعىمنىڭ 50 پايىزى وتەماقى رەتىندە دەنساۋلىق ساقتاۋ مينيسترلىگىنە كەتىپ جاتىر.
اكەم ەكەۋمىز سالعان قاراشاڭىراقتى ساتامىز دەپ وتىرمىز. ءبىراق، قۇدايعا شۇكىر، باسىم امان، وتباسىم، باۋىرلارىم جانىمدا. جۇمىسىمدى ىستەپ ءجۇرمىن. بۇيىرسا، ءبارى شەشىلەتىن ماسەلە. ءبىر عانا شەشىم بار. ول – سوت شەشىمى جويىلادى. بالكىم، بۇعان ءبىر جىل نەمەسە 4-5 جىل كەتەر، ءبىراق سوڭىنا دەيىن ايانىپ قالمايمىن. بۇعان دالەل بولارلىق مىسالدى كورىپ جاتىرمىز.
ءوزىم جاقسى سىيلايتىن جاقسىبەك قۇلەكەيەۆ 10 جىلدان كەيىن تولىق اقتالدى. مەن دە سولاي اقتالامىن دەپ سەنەمىن. وعان دەيىن قۇقىق قورعاۋ ورگاندارىندا ەلەۋلى وزگەرىس بولۋى قاجەت. ونسىز ەشتەڭە بولمايدى.
ءوزىمنىڭ قۇقىعىما، بولاشاعىما، ەلىمنىڭ ەرتەڭىنە سەنەمىن. ءقازىر دە ەل قاتارلى ءومىر ءسۇرىپ جاتىرمىن. جىلاپ جۇرگەن جاعدايىم جوق. بۇل شەكتەۋلەرمەن كەلىسپەسەم دە، ىسكە اسىرۋ قاجەت. ول جاعىنان ماسەلە جوق. پوليسياعا دا بارىپ ءجۇرمىن. ايلىعىمنىڭ جارتىسىن مەملەكەتكە بەرىپ جاتىرمىن. مەن مۇنىمەن توقتامايمىن، ءارى قاراي كۇرەسە بەرەمىن.
– بۇكىل الەمدى شارپىعان كوروناۆيرۋس ىندەتى ءبىزدىڭ ەلدى دە اينالىپ وتكەن جوق. ۇكىمەت نە ىستەرىن بىلمەي، جۇرت دارى-دارمەك تاپپاي ابدىراپ قالعان تۇستا دەنساۋلىق ساقتاۋ سالاسىن باسقاردىڭىز. ءبىر سوزبەن ايتقاندا، يىعىڭىزعا اۋىر جۇك ارتىلىپ، جاۋاپكەرشىلىك جۇكتەلدى. ءقازىر ءومىر ءسۇرۋ سالتىمىز قايتا قالپىنا كەلسە دە، ىندەت جايلاعان سىن ۋاقىتتى ۇمىتا قويعان جوقپىز. ال وتكەن جىلدارعا شەگىنىس جاساعاندا، ەسىڭىزگە نە تۇسەدى؟
– سول قيىن ۋاقىت ءجيى-جيى ەسكە تۇسەدى. ارينە، مۇنى ارىپتەستەر، مەديسينا قىزمەتكەرلەرىمەن كەزدەسكەندە الىگە دەيىن تالقىلايمىز.
بىرىنشىدەن، ىندەت بۇكىل الەمدى جايلاپ، دەنساۋلىق ساقتاۋ جۇيەسىنە ۇلكەن داعدارىس اكەلدى. ءتىپتى، اقش، ەۋروپا ەلدەرى ىندەتكە دايىن بولماعاندا، قازاقستانداعى جاعدايدى ەلەستەتە بەرىڭىز.
نەگىزگى سەبەپتەردى بىلەمىن. ءبىزدىڭ دەنساۋلىق ساقتاۋ جۇيەسى دۇنيەجۇزىلىك مەديسينالىق يندۋسترياعا تىكەلەي بايلانىستى. مەديسيناعا قاجەتتى تاۋارلار، دارى-دارمەك، ءبارى شەتەلدەن كەلەتىندىكتەن، ىندەت كەزىندە ايقىن كورىندى. شەكارا جابىق، قاجەتتى ءدارى جوق، ماسكانىڭ باعاسى قىمباتتاپ كەتتى. ماسكا باعاسىن قاداعالاۋ ءۇشىن ەكسپورتتى جابۋدى سۇرادىق. وعان دا ءبىر ايدان كەيىن رۇقسات بەردى. ماسكا تىگەتىن فابريكالار ماتەريالدى شەتەلدەن، قىتايدان الا المادى. پرەزيدەنتكە «يندۋستريا مينيسترلىگىنە قارايتىن فارماسيەۆتيكالىق زاۋىتتاردى بىزگە تاپسىرىڭىز» دەگەندە ماقۇلداعانداي بولدى. ءبىراق ماسەلە ءبىر جىلدان كەيىن عانا شەشىلدى. بولجام جاساپ، ءبىرىنشى تولقىندا، ياعني 2 ايدا 3 مىڭ ادام اۋىرادى دەدىم، شىنىمەن دە 3،5 مىڭ ادام ىندەت جۇقتىردى. ودان كەيىن قانشا تولقىنى جۇرەتىنىن ددسۇ دا بىلگەن جوق. شىنىن ايتۋ كەرەك، حالىق تەك مەديسينا قىزمەتكەرلەرىنىڭ ارقاسىندا امان قالدى. ولار ۇيىنە بارماي، جانىن سالىپ، جۇمىس ىستەدى. ءبىز ءوز ءىسىنىڭ ناعىز ماماندارىنا باس يەمىز. مەديسينا قىزمەتكەرلەرىن ىنتالاندىرۋ ءۇشىن ءتيىستى ۇستەماقى تولەندى.
ەكىنشىدەن، ەندى وسى ىندەتتەن ساباق الۋىمىز كەرەك. دارى-دارمەك تولىعىمەن يمپورت ارقىلى كەلەدى. ءبىزدىڭ زاۋىتتار ۆيرۋسقا قارسى ءدارى شىعارمايدى. ءتىپتى، ماسكا، حالاتقا ماتەريالدى قىتايدان الامىز. «مۇنداي جاعداي بولماس ءۇشىن ەل مەديسيناسىن قالاي وزگەرتەمىز؟» دەگەن ماسەلە الدىڭعى ورىنعا شىعۋى ءتيىس. بۇل بويىنشا مينيسترلىك قانا ەمەس، جەرگىلىكتى اكىمدىكتەر، عىلىمي-زەرتتەۋ ينستيتۋتتارى، عالىمدار، بيزنەس ينۆەستورلارى ارەكەت ەتۋى كەرەك. ايتپەسە، قۇداي ساقتاسىن، ەلىمىز ىندەتكە عانا ەمەس، ءتۇرلى قاقتىعىسقا، سوعىسقا دا دايىن ەمەس.
ۇشىنشىدەن، سول كەزدە بار تاجىريبەمدى، ءبىلىمىم مەن مۇمكىندىگىمدى پايدالانىپ، قىزمەتىمدى جوعارى دەڭگەيدە اتقارۋعا جۇمسادىم. ەشتەڭەدەن قاشقان جوقپىن، باس تارتپادىم. ءبىز 24 ساعات بويى جۇمىس ىستەدىك. ءبىر كۇننىڭ ىشىندە 3-4 رەت ZOOM ارقىلى وڭىرلەرمەن كونفەرەنسيا وتكىزىپ تۇردىق. وكىنىشكە قاراي، ءوزىم دە ىندەت جۇقتىرىپ، اۋرۋحاناعا ءتۇستىم. سول كەزدە الدەكىم «ءبىرتانوۆ اۋىرىپ، جۇمىستان قاشىپ ءجۇر» دەپ ايتسا كەرەك. بۇل – وتىرىك. اۋىرىپ جاتسام دا، جۇمىسىمدى جالعاستىرىپ، تەلەفون ارقىلى ءجيى كونفەرەنسيا وتكىزدىم. پرەمەر-مينيستر جانە وڭىردەگى اكىمدەرمەن سويلەسىپ وتىردىم. ءبىر اپتادان كەيىن اۋرۋحانادان سۇرانىپ شىعىپ ەدىم، اۋرۋىم اسقىنىپ، قايتا جاتقىزدى.
ءبىراق ءتيىستى جۇمىسىمدى اتقارسام دا، ءۇش كۇننەن كەيىن باسشىلار حابارلاسىپ: «بىزگە تولىققاندى جۇمىستا وتىراتىن ادام كەرەك. سەن ءتىرى قالاسىڭ با، جوق پا، كىم بىلەدى؟ كۇتۋگە مۇمكىندىك جوق. ورنىڭدى بوسات»، – دەدى.
سونىمەن، قابىلدانعان شەشىم سولاي بولعان سوڭ كەلىستىم. الايدا، مەن قىزمەتتەن كەتكەننەن كەيىن 2-3 اي مۇنداي شارا وتكەن جوق. ءبىر ايدان كەيىن ىندەت قايتا ءورشىدى. مىنە، سول كەزدە اتقارىلماعان جۇمىستىڭ ءبارىن مەنىڭ باسىما ءىلىپ قويدى. وعان دا ەش وكپەم جوق، ءقازىر ول باسشىلاردىڭ ءوزى جۇمىستان كەتتى.
«وسىنشاما ۋاقىتتىڭ زايا كەتكەنىنە وكىنەمىن»
– ءسىزدى QazMed رەسپۋبليكالىق سالالىق مەديسينا قىزمەتكەرلەرىنىڭ كاسىپوداق ۇيىمىنا كەڭەسشى قىزمەتكە ارنايى شاقىردى ما؟
– ىندەتتەن امان-ەسەن وتسەك تە، مەديسينادا باسقا دا سىني كەدەرگىلەر بولىپ تۇر. سونى شەشۋ ءۇشىن اتسالىسىپ، جۇمىس ىستەپ جاتىرمىن. كاسىپوداققا ارنايى شاقىرتۋمەن كەلدىم. قولداۋ كورسەتكەن ارىپتەستەرىمدى مەن دە قولداۋىم قاجەت. مەنىڭ باسىمداعى زاڭسىزدىق - كۇندەلىكتى بولىپ جاتقان كورىنىس. كاسىپوداق ۇيىمدارى مەديسينالىق قىزمەتكەرلەرگە قۇقىقتىق كومەك كورسەتۋى كەرەك.
ءقازىر «مەديسينالىق قىزمەتكەرلەردىڭ كاسىبي جاۋاپكەرشىلىگىن ساقتاندىرۋ تۋرالى» زاڭ جوباسى قاجەتسىز قۇجات بولىپ تۇر. 7-8 ءوڭىردى ارالاعاندا مەديسينا ماماندارى وسىنداي پىكىر ءبىلدىردى. ولاردىڭ ايتۋىنشا، زاڭ جوباسى ەشقانداي كومەك بەرمەيدى، كەرىسىنشە، قوسىمشا قيىندىق اكەلەدى.
زاڭ جوباسى قابىلدانسا، دارىگەرلەر ۇستىنەن تۇسەتىن شاعىم كوبەيەدى. ءبىزدىڭ باس دارىگەرلەر جاي-جاپساردى انىقتاۋ ءۇشىن تەك سوتتا، كوميسسيادا جۇرەتىن بولادى. دەمەك، بۇل زاڭ دارىگەردى قورعامايدى. بۇل زاڭ جوباسىن كاسىپوداق ۇيىمدارى قايتا تالقىلاپ، وزگەرتۋ ەنگىزگەن سوڭ عانا پارلامەنتكە جىبەرۋ كەرەك.
– اكە ءىزىن جالعاپ، ەڭبەك جولىڭىزدى قاراپايىم مەديسينالىق قىزمەتكەردەن باستاعانىڭىزدى بىلەمىز. اكەڭىز قانداي ادام ەدى؟
– مەنىڭ اكەم قازاق ەلى ماقتاناتىن ناعىز ازامات بولدى. ەڭ الدىمەن بالالارىنا دۇرىس تاربيە بەردى. اتامىز مال باققان كىسى ەدى. اكەم اۋىلدان قالاعا وقۋعا كەلىپ، كاسىبي جاعىنان ءوسىپ، بىرنەشە جىل بويى اۋرۋحانا، ەمحانالاردى باسقاردى. تۋعان جەرىنىڭ قۇرمەتتى ازاماتى رەتىندە قوعامدىق جۇمىسقا دا اتسالىستى. ءتورت مارتە الماتى قالالىق ءماسليحاتىنىڭ دەپۋتاتى بولدى. ءبىر سوزبەن ايتقاندا، مەديسينا ساپاسىن كوتەرۋگە ەڭبەك ءسىڭىردى. اكەم ومىردەن وتكەنشە جانىندا ءجۇردىم. ءبىر اۋرۋحانادا جۇمىس ىستەدىك. اكەممەن اركەز ماقتانامىن. ەندىگى پارىزىم – بالالارىما دا ءدال سونداي تاربيە بەرۋ.
– جاڭا قازاقستان جايىندا نە ايتاسىز؟
– قازاقستاندى «ەسكى» جانە «جاڭا» دەپ بولمەيمىن. بۇل – دۇرىس ەمەس. ەسكى، جاڭا بولسىن، قازاقستان – ءبىزدىڭ ەلىمىز. مەملەكەتىمىزدىڭ بولاشاعى – ۇرپاقتىڭ بولاشاعى. پاتريوت رەتىندە، كەلەشەكتىڭ جارقىن بولاتىنىنا سەنەمىن.
– سوت پروسەسىنەن كەيىنگى جاريالانعان سۋرەتىڭىزدى كورگەن جۇرت «سوڭعى ءۇش جىلدا ابدەن قاجىپ كەتىپتى» دەسىپ جاتتى. وسى ۇزاققا سوزىلعان سوت پروسەسى جۇيكەڭىزگە سالماق سالىپ، دەنساۋلىعىڭىزعا زيان كەلتىردى مە؟
– ارينە، بۇل كەز كەلگەن ادامنىڭ باسىنا تۋىپ جاتقان جاعداي ەمەس. وكىنىشكە قاراي، سوت ءىسى ەكى جىلعا سوزىلىپ كەتتى. وسىنشاما ۋاقىتتىڭ زايا كەتكەنىنە وكىنەمىن. ءومىر سۇرۋگە، جۇمىس ىستەۋگە ءاربىر ساعات ماڭىزدى.
ءقازىر مەملەكەتتىك قىزمەتتە ەمەس، جەكە قوعامدىق ۇيىمدا جۇمىس ىستەيمىن. قۇدايعا شۇكىر، دەنساۋلىعىم، كوڭىل-كۇيىم وتە جاقسى. وتباسىم امان-ەسەن. حالىق، دوستارىم قولداۋىن ءبىلدىردى. مۇنىڭ ءوزى ۇلكەن ەنەرگيا بەرەدى. مۇمكىندىگىنشە سپورتپەن شۇعىلدانىپ، دەنساۋلىعىما كوڭىل ءبولىپ ءجۇرمىن. قىزمەتتىك كولىگىم جوق. جاياۋ جۇرگەننەن راحاتتانامىن. ەل-جۇرت، حالىقپەن تىكەلەي كەزدەسەمىن. ەشكىمنەن تىعىلمايمىن. ەلگە بارىپ، اقساقالداردان باتا الدىم. «ەلجان، ەلدىڭ ىشىندە باسىڭدى كوتەرىپ ءجۇر. سەندە كىنا جوق. ءبىز ساعان سەنەمىز، قولدايمىز!» دەگەن جىلى پىكىرىن ەستىدىم. سوندىقتان جاناشىر ازاماتتاردىڭ بارىنە العىس ايتامىن. ءالى دە ەلىمىزدىڭ دەنساۋلىق ساقتاۋ سالاسىن دامىتۋعا كۇشىمدى سالا بەرەمىن.
– سۇحباتىڭىزعا راقمەت!