الماتىلىقتارعا بالانىڭ ەسىرتكى قولدانا باستاعانىن قالاي انىقتاۋعا بولاتىنى ايتىلدى، دەپ حابارلايدى almaty-akshamy.kz
تۇيىقتىق، وقشاۋلانۋ جانە تۇلعانىڭ وزگەرۋى بالانىڭ تىيىم سالىنعان زاتتاردى قابىلداۋىنىڭ جاناما بەلگىلەرى بولىپ تابىلادى، ءبىراق بۇعان كوز جەتكىزۋ ءۇشىن مەديسينالىق تەكسەرۋلەر جۇرگىزىپ، مامانداردىڭ كومەگىنە جۇگىنۋ كەرەك. بۇل تۋرالى الماتى قالاسىنىڭ وڭىرلىك كوممۋنيكاسيالار قىزمەتىنىڭ بريفينگىندە «ناركوستوپ» جوباسىنىڭ كۋراتورى نۇرجان جاقىپوۆ مالىمدەدى.
كەز كەلگەن بالا تۇراتىن مەكەن-جايى، وقيتىن سىنىبىنا، وتباسىنىڭ ءال-اۋقاتى قانداي بولعانىنا قاراماستان، ەسىرتكىنى قولدانىپ كورۋگە ازعىرىلۋى مۇمكىن.
«ءدامىن تاتىپ كور» دەگەن ۇسىنىس كەز كەلگەن جەردە جانە كەز كەلگەن ادامنان جاسالۋى مۇمكىن.
وكق سپيكەرى ەسىرتكىگە تاۋەلدىلىكتى ستيگماتيزاسيالاۋ وڭالتۋ ورتالىقتارىنا كەلىپ جۇگىنۋدى قيىنداتاتىن ءبىرقاتار ماسەلەلەرگە اكەلەتىنىن اتاپ ءوتتى:
- اشىقتىقتان قورقۋ: كوپتەگەن ادامدار قوعامدا ءسوز بولۋدان نەمەسە وقشاۋلانۋدان قورقىپ، ەسىرتكىگە تاۋەلدىلىگىن اشىق مويىنداۋدان قورقادى.
- رەسۋرستارعا قول جەتىمدىلىكتىڭ شەكتەلۋى: ستيگماتيزاسياعا جانە قوعامنىڭ ناشاقورلىق تۋرالى جەتكىلىكسىز حاباردار بولۋىنا بايلانىستى ەمدەۋ جانە وڭالتۋ رەسۋرستارى مەن قىزمەتتەرىنە قول جەتىمدىلىك شەكتەۋلى.
- جەتكىلىكسىز قولداۋ: كوپتەگەن ناشاقورلار وتباسىنان، دوستارىنان نەمەسە جالپى قوعامنان ءتيىستى قولداۋ الا المايدى، بۇل قالپىنا كەلتىرۋ پروسەسىن ودان دا قيىنداتادى.
«سونىمەن قاتار، كوپتەگەن ازاماتتار ماجبۇرلەپ ەمدەۋ جاعدايىندا وزدەرىنىڭ قۇقىقتارى مەن مۇمكىندىكتەرى تۋرالى بىلمەيدى. وقىتۋدىڭ جانە اقپاراتتاندىرۋدىڭ جەتكىلىكسىزدىگى ماجبۇرلەپ ەمدەۋدى ءتيىمدى پايدالانۋعا جانە پاسيەنتتەردىڭ قۇقىقتارىن قورعاۋعا كەدەرگى بولىپ تابىلادى»، - دەدى نۇرجان جاقىپوۆ.
ونىڭ پىكىرىنشە، ماڭىزدى اسپەكت-تيىمدى پروفيلاكتيكا مەن ەرتە ارالاسۋدىڭ بولماۋى. ماسەلەلەرگە ەڭ باسىندا جاۋاپ بەرۋدىڭ جانە ولاردىڭ دامۋىن بولدىرماۋدىڭ ورنىنا، پروبلەمالار ءقازىردىڭ وزىندە اۋىر بولعان كەيىنگى كەزەڭدەردە ماجبۇرلەپ ەمدەۋگە جۇگىنۋگە تۋرا كەلەدى. مۇنىڭ باستى سەبەبى -ناشاقورلىقتىڭ جەتكىلىكسىز اقپاراتتانۋى جانە ستيگماتيزاسياسى. اتا-انالار مەن جاقىن تۋىستارى مامانداردىڭ كومەگىنە جۇگىنۋدەن ۇيالادى، ءبىراق ولار مۇنى ءبارىبىر جاسايدى، ءبىراق ول كەزدە اۋرۋ پسيحياترياعا بارۋدى قاجەت ەتەتىندەي دەڭگەيگە جەتەدى.
ناركوستوپ ءفرونت-وفيسى قابانباي باتىر كوشەسى، 139 مەكەنجايىندا ورنالاسقان. تەلەفون: +7 747 461 67 01
ەسىرتكىگە تاۋەلدىلىكتىڭ الدىن الۋ بويىنشا فرونت-كەڭەسىنىڭ فۋنكسيونالى:
1. اقپاراتتىق ناۋقاندار: ەسىرتكىنىڭ زيانى، الدىن الۋ ادىستەرى جانە ناشاقورلىقتىڭ سالدارى تۋرالى اقپاراتتىق ناۋقانداردى ازىرلەۋ جانە جۇرگىزۋ. بۇل كومپانيالار بروشيۋرالاردى تاراتۋدى، اۋداننىڭ وقۋ ورىندارىندا دارىستەر مەن سەمينارلار ۇيىمداستىرۋدى قامتۋى مۇمكىن.
2. ناشاقورلىق جانە الدىن الۋ ماسەلەلەرى بويىنشا مامانداردىڭ كونسۋلتاسيالارىن ۇسىنۋ. بۇل ناشاقورلىق پروبلەماسىنا تاپ بولعان وتباسىلار ءۇشىن جەكە كونسۋلتاسيالار دا، توپتىق ساباقتار دا بولۋى مۇمكىن.
3. شەشىم قابىلداۋ داعدىلارىن دامىتۋ، ءوزىن-وزى باعالاۋدى نىعايتۋ جانە كۇيزەلىستى باسقارۋ بويىنشا جاستارعا جانە باسقا دا ماقساتتى توپتارعا ارنالعان ترەنينگتەر مەن وقىتۋ باعدارلامالارىن ۇيىمداستىرۋ.
4. اكىمدىكپەن جانە مەملەكەتتىك مەكەمەلەرمەن سەرىكتەستىك (يۋۆەنالدى پوليسيا، ءىىب، پدو، وم، سسۋز،جوو). مەكتەپ جانە ۋنيۆەرسيتەت كۋرستارىنا ناشاقورلىقتىڭ الدىن الۋ باعدارلامالارىن ەنگىزۋ ءۇشىن وقۋ ورىندارىمەن ءوزارا ءىس-قيمىل.
5. ەسىرتكىگە اۋەس بولۋ ىقتيمالدىعىن ازايتۋ ماقساتىندا جاستارعا ارنالعان بوس ۋاقىت ءىس-شارالارى مەن سپورتتىق ءىس-شارالاردى وتكىزۋ، بالامالى ساباقتاردى قۇرۋ.
6. ناشاقورلىق نەمەسە مىنەز-قۇلقى قيىنداۋ ادامدارعا قولداۋ توپتارىن قۇرۋ
7. ءتيىستى وڭالتۋ باعدارلاماسىن (مەملەكەتتىك/جەكە) تاڭداۋدا كەڭەس بەرۋ جانە كومەك كورسەتۋ، سونداي-اق ەمدەۋ مەن بەيىمدەلۋدىڭ ءارتۇرلى كەزەڭدەرىندە ناشاقوردى قولداۋ.
8. جسو، مقۇ-مەن ءوزارا ءىس-قيمىلدا زاڭ كومەگى. جالاقى كارتالارىنىڭ قۇلپىن اشۋ، مەرزىمى وتكەن نەسيەلەر مەن قارىزدار بويىنشا تولەمدەردىڭ جاڭا كەستەلەرىنە شىعارۋعا كومەكتەسۋ، تۋىستارىنا مەملەكەتتىك ناركولوگياعا ماجبۇرلەپ ەمدەۋگە جىبەرۋ بويىنشا كەڭەس بەرۋ.
9. ەسىرتكىگە تاۋەلدىلەرگە ارنالعان وڭالتۋدان كەيىنگى باعدارلاما وڭالتۋ ورتالىقتارىنان شىققان ادامداردى قوعامعا قايتا قوسۋدا قولداۋعا جانە بىرىكتىرۋگە باعىتتالعان ءىس-شارالار كەشەنى بولىپ تابىلادى. ول كەلەسى اسپەكتىلەردى قامتيدى:
- ازعىرۋلاردى جەڭۋگە جانە تۇراقتى باس تارتۋدى ساقتاۋعا كومەكتەسۋ ءۇشىن تۇراقتى كەڭەس بەرۋ جانە تەراپيەۆتىك قولداۋ.
- بەيىمدەلۋ داعدىلارىن دامىتۋ: سترەسستى باسقارۋدى، سالاۋاتتى قارىم-قاتىناستى دامىتۋدى جانە كۇندەلىكتى ماسەلەلەردى شەشۋدى قوسا العاندا، ەسىرتكىسىز ومىرگە ءساتتى بەيىمدەلۋ ءۇشىن قاجەتتى داعدىلاردى ۇيرەتۋ.
- قوعامداعى قولداۋ: سالاۋاتتى ءومىر سالتىن ىنتالاندىرۋعا جانە وقشاۋلانۋدىڭ الدىن الۋعا كومەكتەسەتىن قولداۋ توپتارى مەن الەۋمەتتىك ءىس-شارالاردى ۇيىمداستىرۋ.
- ءوزىن-وزى باسقارۋ داعدىلارىن دامىتۋ: ءوزىن-وزى رەتتەۋ ستراتەگيالارىنا، جەكە جانە كاسىبي ماقساتتارعا جوسپارلاۋ مەن وعان قول جەتكىزۋگە ۇيرەتۋ.
«وڭالتۋدان كەيىنگى باعدارلامانىڭ ماقساتى - ناشاقورلارعا قوعامعا ءساتتى قايتا ورالۋ جانە سالاۋاتتى ءومىر سالتىن ساقتاۋ ءۇشىن قاجەتتى قولداۋ مەن قۇرالداردى قامتاماسىز ەتۋ»، - دەپ تولىقتىردى ن. جاقىپوۆ.
پسيحولوگ-ادديكتولوگ، الەۋمەتتىك عىلىمدار ماگيسترى عاليا نازحانوۆا قانداي بەلگىلەر اتا-انالاردىڭ الاڭداۋشىلىق تۋدىراۋىنا سەبەپ بولۋى كەرەك ەكەنىن ايتتى.
ەگەر فيزيولوگيالىق بەلگىلەر پايدا بولسا، ساق بولۋ كەرەك:
- تەرىنىڭ بوزارۋى نەمەسە قىزارۋى؛
- كوز قاراشىعىنىڭ ۇلكەيۋى نەمەسە كىشىرەيۋى، كوزدەرىنىڭ قىزارۋى نەمەسە بۇلىڭعىرلانۋى؛
- سوزدەرىنىڭ بايلانىسپاۋى، اقىرىن نەمەسە تەز سويلەۋ؛
- تابەتتىڭ تومەندەۋى، سالماق جوعالتۋ نەمەسە شامادان تىس تاماقتانۋ؛
- سوزىلمالى جوتەل؛
– قوزعالىستاردى ناشار ۇيلەستىرۋ (شايقالۋ نەمەسە ءسۇرىنۋ)؛
– قان قىسىمىنىڭ كۇرت كوتەرىلۋى؛
-اسقازان-ىشەك جولدارىنىڭ بۇزىلۋى.
مىنەز-قۇلىق بەلگىلەرى:
- سەبەپسىز قوزىنۋ، السىزدىك؛
- بارىنە نەمقۇرايلىلىقتىڭ ارتۋى، ەستە ساقتاۋ مەن زەيىننىڭ ناشارلاۋى؛
- ۇيدەن كەتۋ، تۇسىنىكسىز سەبەپتەرمەن مەكتەپكە بارماۋ؛
– ناقتى ءبىر نارسەگە نازار اۋدارۋداعى قيىندىقتار؛
- ۇيقىسىزدىق نەمەسە ۇيقىشىلدىق؛
- سىنعا اۋىر رەاكسيا ءبىلدىرۋى، كوڭىل-كۇيدىڭ ءجيى جانە كۇرت وزگەرۋى؛
- بۇرىن جانىنا جاقىن ادامدارمەن ارالاسۋدان اۋلاق بولۋ؛
- مەكتەپتەگى ۇلگەرىمنىڭ تومەندەۋى؛
- ۇنەمى اقشا سۇراۋ؛
- ۇيدەن قۇندى زاتتاردىڭ جوعالۋى؛
- ءجيى تەلەفون قوڭىراۋلارى، جارگوندى پايدالانۋ، «قۇپيا» اڭگىمەلەر؛
- ءوزىن-وزى وقشاۋلاۋ، بۇرىن قىزىقتى بولعان ىستەرگە قاتىسۋدان باس تارتۋ؛
- ءجيى وتىرىك ايتۋ، اشۋلانشاقتىق، وتىرىك ايتۋ؛
– تىكەلەي سۇراقتارعا جاۋاپ بەرۋدەن اۋلاق بولۋ، وتىرىك اڭگىمەلەر قۇرۋعا بەيىمدىلىك؛
– سىرت كورىنىسىنىڭ ۇقىپسىزدىعى.
ەگەر ءسىزدىڭ بالاڭىز ەسىرتكى قولدانادى دەپ كۇدىكتەنسەڭىز: ۇرەيگە بوي الدىرماڭىز. شامادان تىس كۇدىك تۋدىرماي، ونى مۇقيات باقىلاڭىز. ءوز باقىلاۋلارىڭىزدى بالاڭىزبەن ءبولىسىڭىز، ءبىراق وعان داۋىس كوتەرىپ، كىنا ارتپاڭىز.
پسيحولوگتىڭ ايتۋىنشا، ەگەر اتا-انا بالانىڭ ەسىرتكى قولداناتىنىن انىقتاسا، ولاردىڭ العاشقى قادامى ماماندارعا جۇگىنۋ بولۋى كەرەك.
كامەلەتكە تولماعاندارداعى ناشاقورلىقتى ەمدەۋ اتا-اناسىنىڭ نەمەسە زاڭدى وكىلدەرىنىڭ كەلىسىمىمەن جۇزەگە اسىرىلادى. ءاربىر كامەلەتكە تولماعان ناۋقاس ءۇشىن ولاردىڭ قاجەتتىلىكتەرىن، تاۋەلدىلىك دارەجەسىن، فيزيكالىق جانە پسيحيكالىق جاعدايىن ەسكەرە وتىرىپ، جەكە ەمدەۋ جوسپارى جاسالادى.
ەمدەۋ پسيحياتردىڭ، ناشاقوردىڭ، پسيحولوگتىڭ جانە الەۋمەتتىك قىزمەتكەردىڭ كەڭەسىن قامتيدى. قاجەت بولسا، جاسوسپىرىمگە دارى-دارمەكتەر تاعايىندالۋى مۇمكىن. ەمدەۋدىڭ نەگىزگى كۋرسىن اياقتاعاننان كەيىن جاسوسپىرىمدەر مامانداردىڭ تۇراقتى كەڭەستەرى مەن پسيحولوگيالىق قولداۋىنا يە بولادى.
كامەلەتكە تولماعاندى ناشاقورلىقتان ەمدەۋدە وتباسى ۇلكەن ءرول اتقارادى، سوندىقتان تۋىستارى مىندەتتى تۇردە پروسەسكە قوسىلادى: وتباسىلىق تەراپياعا جىبەرىلەدى، قولداۋ جانە پروبلەمالاردى جەڭۋ داعدىلارىنا ۇيرەتىلەدى.
سونىمەن قاتار، ول اتا-انانىڭ بالانىڭ ەسىرتكى قويىپ كەتۋشى رەتىندە اقشا تاباتىنىن قالاي تۇسىنۋگە بولاتىنىن ايتتى:
- ەگەر ءجاسوسپىرىمنىڭ الەۋمەتتىك ورتاسى وزگەرسە؛
- ەگەر بالا دورەكى سويلەسە باستاسا جانە اڭگىمەنى تەز اياقتاۋعا تىرىسسا؛
-ەگەر كۇن رەجيمى وزگەرسە: بالا مەكتەپكە بىرنەشە ساعات بۇرىن ەرتە شىقسا، مەكتەپتەن كەيىن كەشىگىپ، قايدا جانە كىممەن بولعانىن تۇسىندىرمەسە؛
-ەگەر بالادا جاڭا زاتتار پايدا بولىپ، ونىڭ قايدان كەلگەنىن تۇسىندىرمەسە.
عاليا نازحانوۆا بۇل بەلگىلەر بالا ءۇشىن الاڭداۋشىلىق پەن ونى باقىلاۋعا، سونداي-اق سالدارىن تۇسىندىرۋمەن بايىپتى سويلەسۋگە سەبەپ بولۋى كەرەك دەپ اتاپ ءوتتى.
مۇنداي «جۇمىس» ءۇشىن جاسوسپىرىمدەرگە قانداي ءقاۋىپ بار؟ قازاقستاندا ەسىرتكى قىلمىسى ءۇشىن قىلمىستىق جاۋاپكەرشىلىك 16 جاستان، ال ەسىرتكى ساتقانى ءۇشىن – 14 جاستان باستالادى.