بايازيد بيستامي قىرىق بەس رەت قاجىلىققا بارادى. ءبىر كۇنى ارافات تاۋىندا ءناپسىسى وعان: «ەي، بايازيد! جەر بەتىندە ساعان تەڭ كەلەتىن ادام بار ما ەكەن؟ قىرىق بەس رەت قاجىلىققا باردىڭ جانە قۇراندى مىڭنان اسا باستان-اياق وقىپ شىقتىڭ»، – دەگەن وي سالادى.
ءانناتتىڭ ەسىكتەرىندە نە جازىلعان؟ حازرەتى بايازيد ناپسىسىنەن كەلگەن بۇل ويعا قاتتى رەنجيدى. دەرەۋ تۇرەگەپ، سول جەردەگى جيىلعان قاۋىمعا قاراتا: «مەنىڭ قىرىق بەس رەت جاساعان قاجىلىعىمدى كىم ءبىر ءتىلىم نانعا ايىرباستايدى؟»، – دەپ سۇرايدى. سوندا ءبىر كىسى باسىن كوتەرىپ: «مەن الامىن!»، – دەپ نانىن ۇستاتادى. بايازيد بيستامي ناندى الىپ، سول جەردەگى ءبىر ءيتتىڭ الدىنا تاستايدى.
ءىسىن اياقتاپ بىتكەن سوڭ، جول دايىندىقتارىن جاساپ، رۋم ايماعىنا (انادولى) قاراي بەت الادى. ءبىراق نە ءۇشىن كەتىپ بارا جاتقانىن ءوزى بىلمەيدى. ۇزاق كۇندەرگە سوزىلعان وسى ساپاردا ءبىر شىركەۋ پوپىمەن كەزدەسەدى. ول ءبايازيدتىڭ قولىنان ۇستاپ ەرتىپ، ۇيىنە الىپ كەلەدى. ءۇيىنىڭ ىشىنەن ءبىر بولمەسىن بوساتىپ بەرىپ، كۇندەلىكتى اسىن تاڭدا جانە كەشكە اكەلىپ بەرىپ تۇرادى. بايازيد وسى بولمەدە تەك عيباداتپەن ۋاقىت وتكىزەدى. بۇل جاعداي ءبىر اي جالعاسادى. ناپسىسىنە قاراتا: «ەي، ءناپسىم! مەن سەنى تاربيەلەگىم كەلەدى، ءبىراق سەن جاماندىقتان تىيىلمايسىڭ»، – دەپ تۇرعاندا پوپ ىشكە كىرىپ:
«ەسىمىڭ كىم؟»، – دەپ سۇرايدى.
ول: «بايازيد»، – دەپ جاۋاپ بەرەدى. پوپ: «ءوزىڭ جاقسى ادام ەكەنسىڭ. شىركىن، يسا ءماسىھتىڭ ق ۇلى بولعانىڭدا عوي!»، – دەگەندە، بۇل سوزدەر بايازيدكە اۋىر ءتيىپ، ۇيدەن كەتۋدى ۇيعارادى، سوندا پوپ: «بۇل جەردەن قىرىق كۇندى تولتىرىپ، ءبىر-اق قايت! ويتكەنى، جاقىندا ءبىزدىڭ ۇلكەن مەيرامىمىز كەلە جاتىر، سونى كورىپ تاماشالاعانىڭدى قالايمىن. ءبىزدىڭ ءقادىر تۇتاتىن كوسەمىمىز، عۇلامامىز – باس پوپىمىز سول كۇندەردە ءبىر رەت قانا ۋاعىز ايت ادى. ونىڭ ناسيحاتىن تىڭداۋىڭدى وتىنەمىن»، – دەيدى. حازرەتى بايازيد پوپتىڭ بۇل ۇسىنىسىن قابىلداپ، قىرىق كۇن قالاتىن بولادى.
قىرىق كۇن بىتكەندە پوپ بولمەگە كىرىپ: «مارحابات، سىرتقا شىعۋىڭىزدى وتىنەمىن. بۇگىن ءبىزدىڭ مەرەكە كۇنىمىز»، – دەيدى. بايازيد بيستامي سىرتقا شىعۋ ءۇشىن قامدانا باستاعانىندا پوپ: «ءسىز مىنا كيىمىڭىزبەن قالايشا مىڭداعان شىركەۋلىك پوپتاردىڭ ورتاسىنا كىرمەكسىز؟ ۇستىڭىزدەگى كيىمىڭىزدى شەشىپ، مىنا پوپتىڭ كيىمىن كيىڭىز دە، موينىڭىزعا ءىنجىلدى اسىڭىز!»، – دەيدى. بۇل ۇسىنىس تا وعان اۋىر تيەدى، ءبىراق «مۇنىڭ دا استارىندا جاتقان ءبىر حيكمەت بار شىعار» دەپ، پوپتىڭ اكەلگەن كيىمدەرىن كيىپ، جيىندارىنا بارادى.
ەشكىم دە ونىڭ مۇسىلمان ەكەنىن اڭعارمايدى. ءبىراز ۋاقىت وتكەن سوڭ پوپتاردىڭ كوسەمى كەلەدى. ءبىراق سويلەمەي تۇرىپ قالادى. نەگە ۋاعىز- ناسيحاتىڭىزدى باستامايسىز دەپ سۇراعاندا: «ارالارىڭدا ءبىر مۇسىلمان بولا تۇرا مەن قالايشا سويلەيىن؟!»، – دەپ جاۋاپ بەرەدى. جينالعان قاۋىم مەن پوپتار شۋلاپ: «ونى بىزگە كورسەتىڭىز، كوزىن قۇرتايىق!»، – دەسەدى. باس كوسەم: «تىنىشتالىڭدار! مەن ونىڭ كىم ەكەنىن سەندەرگە ايتپايمىن. ەگەر وعان تيمەيتىندەرىڭە ۋادە بەرسەڭدەر، كورسەتەيىن»، – دەيدى. سوندا پوپتار مەن حالىق ءبىراۋىزدان ۋادە بەرەدى.
باس پوپ: «ءاي، مۇحاممەدتىڭ ۇمبەتى! اللا ءۇشىن ورنىڭنان تۇرىپ، ورتاعا شىق!»، – دەپ داۋىستايدى. الاڭداپ وتىرعان پوپتاردىڭ اراسىنان بايازيد بيستامي ورنىنان تۇرادى.
– اتىڭ كىم؟
– بايازيد.
– ىلىمنەن حابارىڭ بار ما؟ – دەگەندە: «راببىم ۇيرەتكەندەرىنەن كەيبىر نارسەلەر بىلەمىن»، – دەيدى. سوندا پوپ: «ولاي بولسا، مەنىڭ سۇراقتارىما جاۋاپ بەر! ەكىنشىسى بولماعان بىرەۋ، ءۇشىنشىسى بولماعان ەكەۋ، ءتورتىنشىسى بولماعان ۇشەۋ، بەسىنشىسى بولماعان تورتەۋ، التىنشىسى بولماعان بەسەۋ، جەتىنشىسى بولماعان التاۋ، سەگىزىنشىسى بولماعان جەتەۋ، توعىزىنشىسى بولماعان سەگىز، ونىنشىسى بولماعان توعىز، ون ءبىرىنشىسى بولماعان ون، ون ەكىنشىسى بولماعان ون ءبىر، ون ءۇشىنشىسى بولماعان ون ەكىنشىنى ايت؟ بۇلار نە؟»، – دەيدى.
بايازيد بيستامي باس پوپقا: «مەنى جاقسىلاپ تىڭداڭىز! ەكىنشىسى بولماعان بىرەۋ – ورتاعى، سەرىگى، تەڭى، ۇقساسى بولماعان اللا تاعالا. ءۇشىنشىسى بولماعان ەكەۋ – كۇن مەن ءتۇن. ءتورتىنشىسى بولماعان ۇشەۋ – ءۇش تالاق (بوساتۋ، اجىراسۋ). بەسىنشىسى بولماعان تورتەۋ – ءتاۋرات، زابۋر، ءىنجىل جانە قۇران كارىم. التىنشىسى بولماعان بەسەۋ – بەس ۋاقىت ناماز. جەتىنشىسى بولماعان التاۋ – كوكتەر مەن جەردىڭ جاراتىلعان التى كۇنى. سەگىزىنشىسى بولماعان جەتەۋ – جەتى قات اسپان. توعىزىنشىسى بولماعان سەگىز – قيامەت كۇنى ارشتى تاسيتىن سەگىز پەرىشتە. ونىنشىسى بولماعان توعىز – ايەلدىڭ توعىز اي جۇكتىلىك مەرزىمى. ون ءبىرىنشىسى بولماعان ون – مۇسانىڭ (ا.س.) شۇعايب پايعامبارعا ون جىل شوپاندىق قىزمەت اتقارۋى. ون ەكىنشىسى بولماعان ون ءبىر – يۋسۋف پايعامباردىڭ ون ءبىر باۋىرى. ون ءۇشىنشىسى بولماعان ون ەكى – ون ەكى اي»، – دەيدى. پوپ كۇلىمسىرەپ: «دۇرىس ايتتىڭ! ەندەشە، ماعان اۋادان نە جاراتىلعانىن، نە ساقتالىپ قالعانىن جانە كىمنىڭ اۋامەن جوق بولىپ كەتكەنىن ايت»، – دەگەندە: «يسا پايعامبار اۋادان جاراتىلدى، اۋادا ساقتالدى. اد قاۋىمى اۋامەن جويىلىپ كەتتى»، – دەپ جاۋاپ بەرەدى. پوپ: «دۇرىس ايتاسىڭ! اعاشتان جاراتىلعان نە؟ اعاشتا جان ساقتاعان كىم؟ اعاشتا ولگەن كىم؟» – دەگەنىندە: «مۇسانىڭ (ا.س.) اساسى اعاشتان جاراتىلدى. نۇح (ا.س.) اعاشتىڭ ىشىندە (كەمەدە) ساقتالدى. زاكاريا (ا.س.) اعاشتىڭ ىشىندە اعاشپەن بىرگە ارامەن كەسىلىپ ءولدى»، – دەيدى. پوپ قايتادان: «دۇرىس ايتتىڭ! وتتان كىم جاراتىلدى، وتتان كىم ساقتالدى جانە وتتان كىم ءولدى؟»، – دەپ سۇرادى.
حازرەتى بايازيد: «وتتان ءىبىلىس جاراتىلعان، يبراھيم (ا.س.) وتتان ساقتالعان، ءابۋ ءجاھيل وتتان ولگەن»، – دەيدى. پوپ تاعى دا: «تاستان كىم جاراتىلدى، تاستىڭ ىشىندە كىم ساقتاندى جانە تاستان كىم ءولدى؟» – دەگەندە: «ساليح پايعامباردىڭ تۇيەسى تاستان جاراتىلدى. كاھف جاستارى تاستىڭ ىشىندە قورعاندى جانە ءابراحا مەن اسكەرلەرى تاستان ءولدى»، – دەگەندە پوپ: «دۇرىس ايتاسىڭ! عالىمدار: ءجانناتتىڭ ەسىكتەرىندە نە جازىلعان؟ «ءجانناتتا ءتورت وزەن بار. بىرەۋى بالدان، بىرەۋى سۇتتەن، بىرەۋى سۋدان، بىرەۋى شاراپتان (ءجاننات شارابى). بولەك-بولەك بولعان بۇل وزەندەر ءبىر قايناردان شىعادى»، – دەيدى. وسى دۇنيەدە مۇنىڭ ءبىر مىسالى بار ما؟»، – دەگەندە: «البەتتە، بار. ادامنىڭ باسىنان ءتورت بۇلاق شىعادى. قۇلاق سۋى – اششى. كوز سۋى – تۇزدى. مۇرىن سۋى – باسقا ءبىر ءدام. اۋىز سۋى – ءتاتتى»، – دەپ جاۋاپ بەرەدى. پوپ قايتادان: «دۇرىس ايتاسىڭ! ءجاننات يەلەرى ىشىپ-جەيدى، ءبىراق دارەت بۇزبايدى. مۇنىڭ دا بۇل دۇنيەدە ۇقساسى بار ما؟»، – دەگەندە، «ارينە، بار. انا جاتىرىنداعى نارەستە ىشىپ-جەيدى، ءبىراق ءناجىسى جوق»، – دەپ جاۋاپ بەرەدى.
پوپ: «دۇرىس ايتتىڭ! ءجانناتتا تۋبا دەگەن اعاش بار. بۇل اعاشتىڭ كولەڭكەسى تۇسپەيتىن ءجانناتتا بىردە-بىر ساراي جوق. مۇنىڭ دا دۇنيەدە ءبىر مىسالى بار ما؟». «البەتتە، بار. تاڭدا كۇن شىققاندا قانداي بولادى؟ وسىنداي ەمەس پە؟»، – دەيدى. پوپ: «دۇرىس ايتاسىڭ! قانە، مىنا سۇراقتارىما تاعى جاۋاپ بەر! ءبىر اعاش بار. ونىڭ ون ەكى بۇتاعى، ءار بۇتاعىندا وتىز جاپىراعى، ءار جاپىراعىندا بەس گۇلدەن، ولاردىڭ ەكەۋى كۇنگە، ۇشەۋى قاراڭعىعا قاراپ تۇر. بۇل سوندا قانداي اعاش بولعانى؟»، – دەگەندە: «اعاش ءبىر جىلعا تەڭەلەدى. ون ەكى بۇتاعى – ون ەكى اي، ءاربىر بۇتاعىنداعى وتىز جاپىراق – كۇندەرى، ءاربىر جاپىراقتاعى بەس گۇل – بەس ۋاقىت نامازدى بىلدىرەدى. ەكى ناماز ۋاقىتى كۇندىزگە، ءۇش ناماز ۋاقىتى قاراڭعى مەزگىلگە سايكەس كەلەدى»، – دەپ جاۋاپ بەرەدى.
سوڭىندا پوپ بىلاي دەيدى: «ماعان مىنا نارسەلەردەن حابار بەر! ءوزى قاجىلىققا بارعان، ءتاۋاپ جاساعان جانە بيىك مارتەبەلەرگە شىققان، ءبىراق ونىڭ رۋحى دا جوق، قاجىلىق تا وعان ءۋاجىپ بولماعان»، – دەگەندە، بايازيد بيستامي: «نۇح پايعامباردىڭ كەمەسى»، – دەپ، پوپقا قاراپ: «ەي، پوپ! ءسىز ماعان كوپتەگەن سۇراقتار قويدىڭىز. مەن قولىمنان كەلگەنشە جاۋاپ بەرۋگە تىرىستىم. رۇقسات ەتسەڭىز، مەن سىزگە تەك قانا ءبىر سۇراق قويايىن. «ءجانناتتىڭ كىلتى نە؟ ءجاننات ەسىكتەرىنىڭ توبەسىندە نە دەپ جازىلعان؟»، – دەگەندە، پوپ ۇندەمەي قالىپ، جاۋاپ بەرۋدەن قاشادى. جينالعان پوپتار بۇل جاعدايدان مازاسىزدانادى: «ءاي، يسا ءماسىح ۇمبەتىنىڭ ەڭ ۇلى عۇلاماسى! نەگە جاۋاپ بەرمەيسىز، بۇل جەڭىلگەنىڭىز بە؟»، – دەيدى.
باس پوپ: «جوق، مەن سۇراقتىڭ جاۋابىن بىلەمىن، ءبىراق جەڭىلگىم دە كەلمەيدى»، – دەيدى. جينالعان قاۋىم: «ولاي بولسا نەگە جاۋاپ بەرمەيسىز؟»، – دەيدى. باس پوپ: «ەگەر دە جاۋاپ بەرسەم، ايتقاندارىما قوسىلاسىڭدار ما؟»، – دەيدى. سوندا ءبارى ءبىراۋىزدان «ارينە، قوسىلامىز» دەپ ۋادە بەرەدى. باس پوپ: «ولاي بولسا، تىڭداڭدار! ءجانناتتىڭ كىلتى مەن ەسىكتەرىنىڭ توبەسىندە جازىلعان ءسوز: «ءلا ءيلاھا يللاللاھ ءمۇحاممادۇر راسۋلۋللاھ»، – دەپ مۇسىلمان بولادى. ونى تىڭداۋعا كەلگەن مىڭداعان پوپ تا ءبىراۋىزدان كاليما ءشاھادات ايتىپ، مۇسىلماندىقتى قابىلدايدى. بايازيد بيستامي ولاردىڭ قاستارىندا ءبىراز ۋاقىت قالىپ، يسلامدى ۇيرەتەدى. وسىلايشا ونىڭ بۇل جەرگە كەلۋىنىڭ حيكمەتى اشىلادى.
«اlmaty-akshamۋ»، №92، 3 تامىز، 2023 جىل