2022 جىلى مەملەكەتىمىز ادىلەتتىلىك جولىنا تاريحي بەتبۇرىس جاسادى. الدا ادىلەتتى جاڭا قازاقستاندى قۇرۋ ماقساتى تۇردى. مەملەكەت پەن قاراپايىم حالىق ءۇشىن اسا ماڭىزدى بۇل يدەيانىڭ باستاۋىندا – پرەزيدەنتىمىز قاسىم-جومارت توقايەۆ بولدى. ادىلەتتى مەملەكەت قۇرۋ – جاڭا قازاقستاندى دامىتۋدىڭ ستراتەگيالىق ماقساتى رەتىندە – بۇگىنگى زاڭ جۇيەسى حالىق پەن بيلىكتىڭ ۇستانىمدارىن ورتاق شەشىمدەر قابىلداۋعا نەگىز قالاپ بەردى.
مەملەكەت باسشىسى قاسىم-جومارت توقايەۆتىڭ جاقىندا قازاقستان حالقىنا جولداۋىندا ەلىمىزدەگى ەكونوميكالىق وزگەرىستەردەن باستاپ، قوعام ومىرىندەگى ادىلەتتىلىك ورنىقتىرۋ نەگىزىندەگى جالپىۇلتتىق سيپاتتاعى ماسەلەلەردى قامتىعان.
پرەزيدەنتتىڭ بيىلعى جولداۋىن مۇقيات تىڭدادىم. جولداۋ اسا ماڭىزدى، وزەكتى ماسەلەلەردى قامتىعان. ايتىلعان ماسەلەلەردى قوعامنىڭ جىلى قابىلداعانى انىق اڭعارىلدى. جولداۋدا ايتىلعان شارالار ۇلكەن مۇمكىندىكتەرگە جول اشادى دەپ ويلايمىن. ايتىلعان ءسوز، بەرىلگەن تاپسىرمالار ەلدىڭ بولاشاعىنا، ەكونوميكاسىنا، ءبىلىم مەن ءوندىرىس سالاسى الەۋەتىنىڭ ارتۋىنا، جاستاردى قولداۋعا جانە الەۋمەتتىك ماسەلەردى شەشۋگە باعىتتالعانى كورىنىس تاپتى. ونىڭ ەندىگى بارلىق شارتتارىنىڭ ورىندالۋىنا الدىمەن ادىلدىك پەن ادالدىق كەرەك.
ءادىل مەملەكەت – ادىلەتتى ەكونوميكا – ءادىل قوعام – ءوزارا بايلانىستى وسى نەگىزگى ءۇش تۇجىرىم ونىڭ ءۇشتاعانى دەسەك تە بولادى. وسى اتالعان ءۇش پوستۋلات ۇلكەن ماقساتقا جەتكىزەتىن ماقساتقا يە.
جەكە ءوز باسىم ۇزاق جىلدار بويى زاڭ سالاسىندا جاۋاپتى قىزمەت اتقارعاندىقتان، تابيعاتىما ءبىر تابان جاقىن سالا تۋرالى ايتىلعان ادالدىق سوزدەرىنە ريزا بولدىم. ءدال بۇگىن بىزگە قوعام مەن بيلىك اراسىنداعى ءپاتۋا، كەلىسىم مەن ۇيلەسىم، ءوزارا سەنىم مەن سىيلاستىق كەرەك. ءار ادام ءوز ورنىن بىلگەنى شارت. بۇل تۋرالى كونفۋسيي: «ءار ادام ءوز ءىسىن اتقارا ءبىلسىن. بيلەۋشى ەل بيلەسىن، جۇمىسشى ەڭبەك ەتسىن، اكە – اكە، بالا – بالا ورنىندا بولسىن. تۇرمىستىڭ وسى قاراپايىم قاعيداسى بۇزىلسا، مەملەكەت ىشتەن ءىريدى. ءومىردىڭ سيقى قاشادى، سىيلاستىق جويىلادى، ەل ءىشىن الاۋىزدىق پەن وتىرىك-وسەك جايلايدى. ۇلكەن ءورت كىشكەنە شاقپاق تاستان شىققان ۇشقىننان باستالادى»، -دەيدى. راس، ايتىلعان ءسوز.
قازاقستان پرەزيدەنتى «ادىلەتتى قازاقستان» مەن «ادال ازامات» سياقتى ۇعىمداردىڭ ءبىزدىڭ قوعامىمىزدا باسىمدىق تانىتۋى ءتيىس ەكەنىن اتاي كەلىپ، جاستار اراسىندا كرەاتيۆتىلىك، موبيلدىك اشىق سۇحباتقا دايىندىق سياقتى قاسيەتتەردىڭ كەڭىنەن تاراتىلۋىنا نازار اۋدارۋى وتە قۇپتارلىق شارا بولىپ وتىر. سەبەبى، دەموكراتيالىق اشىق كورىنىستىڭ ايشىقتالا ءتۇسۋى قازىرگى كەزەڭدە وتە ماڭىزدى. ءبىز «ادىلەتتى قازاقستان» مەن «ادال ازامات» ۇعىمدارىن ەرەكشە قۇندىلىقتار رەتىندە دارىپتەپ قانا وركەنيەتتى ەلدەر قاتارىنا قوسىلا الامىز.
ەلىمىزدە زاڭ ۇستەمدىگى ورناپ، سىبايلاس جەمقورلىققا قارسى كۇرەستىڭ ناقتى جۇيەسى پايدا بولىپ، ازاماتتاردىڭ كونستيتۋسيالىق قۇقىقتارى ساقتالعاندا عانا ءبىز بارلىق سالادا ىلگەرى باسامىز. بۇل ەلىمىزدەگى ساياسي جاڭعىرۋدىڭ دا باسى بولماق. سوندىقتان ول ءارتۇرلى قىزمەت تۇرلەرىمەن اينالىساتىن سۋبەكتىلەرمەن مەن قاراپايىم ازاماتتار يميدجىنە دە سالماق سالماۋى ءتيىس. ەگەر بۇل تالاپ بۇزىلسا، مەملەكەتتىك جۇيەنىڭ بارلىق ينستيتۋتتارىنا دەگەن سەنىمدى جوعالتادى. ماسەلە وسىندا جاتىر.
اتاققا باي بولعاننان، ابىرويعا ساي بولعان ابزال. جوعارىدا ايتىپ وتكەنىمدەي، قوعامنىڭ تىرلىگىنە كەڭىرەك ارالاسقان سوڭ، قالىڭ جۇرتتىڭ تىنىس-تىرشىلىگىن تەرەڭ سەزىنەسىڭ، اق پەن قارانىڭ ايىرماسىن ايقىن اڭعاراسىڭ. كوپكە توپىراق شاشقىمىز جوق، ءبىراق كوڭىلىڭدى قۇلازىتاتىن ساتتەر بولىپ جاتادى. ءقازىر قىزمەتكە ورنالاسۋ قيامەتتىڭ قيامەتى، بىرەۋدى بىرەۋ جاعالاپ، الدىنا سالىپ جۇرەدى. توقپاعى مىقتىلار كيىز قازىقتى تاسقا دا كىرگىزەدى. بىرەۋگە بىرەۋ سىيلاستىقتان گورى، كىرىپتارلىقتىڭ قارىز قامىتىن كيگىزەدى.
باسشى اتانۋ ءۇشىن عانا جۇمىسقا كىرسەڭ، باسشىداي جۇمىس ىستەي المايسىڭ. ءوز بۋىڭا ءوزىڭ ءپىسىپ، جارىلقاۋشىڭا جالتاقتاۋمەن، نە ادال، نە ءادىل بولا الماي كۇن كەشەسىڭ. اڭگىمە ادىلدىك، ادالدىق بولىپ قالدى عوي، ءبىر مىسال ايتا كەتەيىك.
بىردە تۇركيا رەسپۋبليكاسىنىڭ نەگىزىن قالاعان اتا تۇرىككە ءبىر كەيۋانا كەلىپ: – مەن ءسىزدىڭ سولونيكەدەگى كورشىڭىزبىن. ءوزىڭىز كىشكەنتاي كەزىندە تالاي جەتەكتەگەن مەنىڭ سول بالامنىڭ ماماندىعى تەمىرجولشى. سوعان جاساعان قايىرىمىڭىز رەتىندە تەمىرجولعا قىزمەتكە ورنالاسۋىنا جاردەم ەتسەڭىز، جاقسى بولار ەدى، دەپتى. سوندا پرەزيدەنت وعان: – شەشەي، تەمىر جول بەكەتىنىڭ باسشىسىنا بارىپ، مەنى جىبەردى، دەپ ايتارسىز، دەپ كوڭىلىن كوتەرىپ جىبەرىپتى. ارادا ءبىراز ۋاقىت وتكەسىن، الگى كەيۋانا پرەزيدەنتكە قايتا كەلىپ، بالاسىن قىزمەتكە قابىلداماعانىن ايتىپ شاعىمدانىپتى. سوندا اتا تۇرىك – مەنى ايتساڭىز دا قابىلدامادى ما، ما دەپ تاڭدانىپتى. ءيا، ءسىزدى ايتسام دا، قابىلدامادى. بۇعان ريزا بولعان پرەزيدەنت: – ۋا، اللا، مەنىڭ كوكسەگەن ارمانىم دا وسى ەدى، دەپ قول شاپالاقتاپ جىبەرىپتى. اقىرى ءادىل مەملەكەت قۇرۋعا بەت الىپپىز عوي، دەپ وز-وزىنە تاڭدانىپتى. بۇل دا جوعارىدا ايتقانىمداي، مەملەكەتتىك جۇيەنىڭ ءيميدجىن ساقتاۋدىڭ زايىرلى ءبىر مىسالى.
قازىرگى كۇردەلى جاھاندىق گەوساياسي وزگەرىستەر مەملەكەتىمىزدىڭ قۇرىلىمدىق ىرگەتاسى ساياسي باسقارۋ سالاسىن جاڭعىرتۋ، ەكونوميكالىق قايتا قۇرۋدى تالاپ ەتىپ وتىر. بۇل – جۇرتشىلىققا ورتاق مۇددە. پرەزيدەنت بۇدان بۇرىنعى جولداۋىن كەلەشەكتەگى ىس-ارەكەتتەر ستراتەگياسىنا نەگىزدەپ، پرەزيدەنت جانىنان ادام قۇقىقتارىن قورعاۋ جونىندەگى ۋاكىل ينستيتۋتىنىڭ قۇرىلاتىندىعى جونىندەگى مالىمدەمەسىنەن باستاعان-دى. ول قابىلدانعان ءتۇرلى سالالارداعى زاڭ نورمالارىنىڭ ساقتالۋىنا باقىلاۋ ورناتۋ جانە ءاربىر ازاماتتىڭ قۇقىعى مەن ەركىن قورعاۋ قاجەتتىلىگىن قوعام تارتىبىنە قويعان-دى. پرەزيدەنت ءوز جولداۋىندا: «ادام قۇقىعىن قورعاۋ سالاسىندا ماڭىزدى قادامدار جاسالدى. ادىلدىكتى جانە زاڭ ۇستەمدىگىن ورناتۋ ءۇشىن اۋقىمدى جۇمىس جۇرگىزىلىپ جاتىر. شەشىم قابىلداۋ ۇدەرىسىنە ازاماتتاردىڭ قاتىسۋ مۇمكىندىگى ارتتى. قوعامنىڭ ساياسي مادەنيەتى مۇلدە جاڭا سيپاتقا يە بولدى» دەدى. وسىلاي جاساۋ ارقىلى مەملەكەت قوعام يگىلىگىنىڭ جوعارى دەنگەيىن كەپىلدەندىرىپ، حالىقتىڭ سەنىمى مەن كوڭىل-كۇي اۋانىن تىنىشتاندىردى. وسىعان ساي، وزگەرىستەر دە جاسالدى. بۇل جولداۋدا مەملەكەتتىك باسقارۋ ءىسىن قايتا جاڭعىرتۋ، موبيليزاسيالىق ءىس-قيمىل ارەكەتىنە كوشۋ تۋرالى باتىل قادامدارعا بارۋعا جول بەرىلىپ وتىر. وعان العاشقى فاكتور رەتىندە – ورتالىقسىزداندىرۋعا قاجەتتى ساياسي قادامدى ايتۋعا بولادى. ەكىنشى فاكتور – ادامي قارىم-قاتىناس فاكتورىنىڭ دامۋى. ءۇشىنشى فاكتور – ەكونوميكالىق، شيكىزات، سۋ رەسۋرستارىنا باعىتتالىپ وتىر. ەڭ باستىسى، جەرگىلىكتى اتقارۋشى ورگانداردىڭ حالىقپەن بىرلەسىپ جۇمىس ىستەۋىنە ەركىندىك بەرىلۋى. تەوريالىق تۇرعىدان العاندا سىرتتاي ءبارى دۇرىس سياقتى كورىنەدى. ءبىراق ءبارى ولاي ەمەس. قوعام دامۋىنا جانى اشيتىن ادام بوستان-بوس قاراپ وتىرا المايدى. ەل ىشىندە كوپ بولامىز، ىلگەرىلەۋدى دە، كەمشىلىكتى دە كورىپ قالامىز. سونداعى ويىمىز، جالپى، اۋىلدىڭ ماسەلەسىن اۋدان نەمەسە وبلىس اكىمى شەشپەۋى ءتيىس، ونى سول اۋىلدىڭ اكىمى شەشۋى قاجەت. مەملەكەت باسشىسى وسى ماسەلەنى ەندى جەرگىلىكتى ورىندارعا بەرىپ وتىر. شىن مانىندە جەرگىلىكتى ءوزىن-وزى باسقارۋ ينستيتۋتتارىنىڭ قول-اياعىن ۇزارتىپ، ولاردىڭ وكىلەتتىلىگىن ارتتىرۋ مەملەكەتتىك باسقارۋ ينستيتۋتىن دەموكراتيالاندىرۋ كوپتەن سۇرالىپ كەلدى. پرەزيدەنت وسى جولداۋىندا وسى كەمشىلىكتىڭ ءبارىن جويۋعا ۇسىنىس تاستادى. بۇل جەردەگى كەدەرگى بار ماسەلە – بيۋروكراتيالىق جايباسارلىقتا بولىپ تۇر. وسىعان بايلانىستى پرەزيدەنت: «بيۋروكراتيا مەن ءسوزبۇيداعا سالىنباي، پرەزيدەنت اكىمشىلىگىنە جالتاقتاماي، ەكونوميكانى دەربەس باسقارۋدىڭ بارلىق ادىس-تاسىلدەرىن قولىندا ۇستاۋعا ءتيىس...
مەملەكەتتىك اپپاراتتى بيۋروكراتيادان ارىلتۋ جولىنداعى جۇيەلى جۇمىس جالعاسا بەرەدى. مەملەكەتتىك جوسپارلاۋ جۇيەسىن تۇبەگەيلى وزگەرتۋ قاجەت. بىزگە ونىڭ مەيلىنشە شاعىن جانە قولايلى بولعانى ماڭىزدى. سونداي-اق، تاپسىرمالاردىڭ ورىندالۋىن باقىلاۋ جانە باعالاۋ جۇمىسىن دا قايتا قاراۋىمىز كەرەك. بۇل – جۇرتشىلىقتىڭ سۇرانىسى. باسقاشا ايتقاندا، قازىرگى قوعامدا جاڭا ادىس-تاسىلدەرگە، جاڭا يدەيالارعا، جاڭا كادرلارعا دەگەن سۇرانىس اسا جوعارى. سوندىقتان ساياسي مەملەكەتتىك قىزمەتشىلەردىڭ رەزەرۆى قۇرىلادى، سونىڭ ارقاسىندا «قوسىمشا كادرلار توبى» قالىپتاسادى» دەدى. ودان ارتىق نە ايتۋعا بولادى؟
ەلىمىز ادامزاتتىڭ وركەنيەتتىك دامۋىنىڭ ءبىردەن-بىر سارا جولى – دەموكراتيالىق ساياسي جۇيەگە باعىت ۇستاندى. مۇنىڭ ءوزى وسىعان دەيىن الەۋمەتكە قىزمەت اتقارىپ كەلگەن ساياسي، ەكونوميكالىق، رۋحاني سالالاردا تۇبەگەيلى وزگەرىستەر جاساۋدى قاجەت ەتىپ وتىر. ونى حالىق ءقازىردىڭ وزىندە قولداپ وتىر.
ادامداردىڭ ازاماتتىق قوعامدى قالىپتاستىرۋداعى نەگىزگى ماقساتى – ءوز مەنشىكتەرىن بەيبىت ءارى ءقاۋىپسىز پايدالانۋعا ۇمتىلۋىنان تۇرادى. ونىڭ نەگىزگى قۇرالى سول قوعامدا ورناتىلعان زاڭنىڭ پارمەندىلىگى. زاڭعا – زاڭ شىعارۋشى بيلىك پەن قۇقىق قورعاۋ ورگاندارىنىڭ وزدەرىنىڭ باعىنۋى قوعامنىڭ ءاربىر مۇشەسىن ساقتاۋ مەن ولاردى يگىلىك ىستەرگە باستايتىنى انىق. حالىقتىڭ ءومىرى مەن قازىناسىنا قاتىناستا دەسپوتتىق بيلىك ەمەس، دوستىق راۋىشتەگى قاتىناس كەرەك. بۇگىنگى كۇنى ەشكىم وزگە ادامعا ءوزىنىڭ مەنشىگىنەن ايىرۋعا ارتىق بيلىكتى بەرە المايدى جانە ەشكىم ءوزىنىڭ نەمەسە وزگە بىرەۋدىڭ ۇستىنەن ءابسوليۋتتى بيلىك جۇرگىزۋگە جول بەرمەيدى. سونداي-اق، ءوز ءومىرىن نەمەسە باسقا ادامنىڭ ءومىرى مەن مۇلكىن ايىرۋ قۇقىعىنا يە بولا المايدى. وسىنداي بولعاندا عانا قوعام ساقتالادى جانە ىلگەرى داميدى. مۇنداي جاعدايدا قوعامنىڭ سەنىمى بويىنشا جۇمىس اتقارىپ وتىرعان اتقارۋشى بيلىككە قوعامنىڭ كەز-كەلگەن مۇشەسى باعىنادى.
تاۋەلسىز قازاقستان ءۇشىن وركەنيەتتى ەلدەر قاتارىنا ءوتۋ جولىندا، ەكونوميكالىق رەفورمالارمەن قاتار، كوپتەگەن ساياسي الەۋمەتتىك جانە رۋحاني ماسەلەلەردى شەشۋ قاجەتتىگى تۋىنداۋدا. دايەكتى دەموكراتيا مەن اشىق قوعام قالىپتاسپاعان جاعدايدا وركەنيەتتى نارىققا ءوتۋ دە مۇمكىن ەمەس.
ادام قۇقىقتارى – ەڭ جوعارى مادەني قۇندىلىقتاردىڭ ءبىرى. سەبەبى، ول بارلىق قوعامدىق دامۋ ۇردىستەرىنىڭ ورتاسىنا تۇلعانى قويادى.
پرەزيدەنت قاسىم-جومارت توقايەۆ ءوز جولداۋىندا ايرىقشا توقتالعان ماسەلەلەرىنىڭ ءبىرى – ادىلەتتىلىك تاقىرىبى بولدى. قوعامىمىزدا ورىن الىپ وتىرعان كەلەڭسىزدىك تۋرالى ايتقان سوزدەرى ويلى بولدى.
پرەزيدەنت ول تۋرالى: «ارينە، دامۋ جولىمىز ءاردايىم تەپ-تەگىس، داڭعىل بولمايدى، ەشكىم سىرتتان كەلىپ، قازاقستاندى كوركەيتىپ جىبەرمەيدى. ول ءۇشىن ەلىمىزدىڭ ءاربىر ازاماتى زامان تالابىنا ساي بولۋعا ءتيىس. جالپى، حالقىمىز وسىنداي داعدارىس كەزىندە ءبىرتۇتاس بولۋى كەرەك. باسقا جول جوق.
ادىلەتتى قازاقستاندى قۇرامىز دەسەك، ساياسي-ەكونوميكالىق رەفورما جاساۋ جەتكىلىكسىز. ەڭ باستىسى، قوعامدىق سانا، ازاماتتاردىڭ نيەتى وزگەرۋى كەرەك. ونسىز باسقا جۇمىستىڭ ءبارى بەكەر. مەن بۇل تۋرالى ۇلتتىق قۇرىلتايدىڭ ەكىنشى وتىرىسىندا ناقتى ايتتىم.
ۇلتتىڭ جاڭا ساپاسىن قالىپتاستىرۋ ەلىمىز ءۇشىن ايرىقشا ماڭىزدى. ءاربىر ازاماتىمىز، اسىرەسە، جاستار ەڭ جاقسى قاسيەتتەردى بويىنا ءسىڭىرۋ قاجەت. ونىڭ ءبارى بىرىگىپ، ءبىرتۇتاس قوعامدىق قاسيەتكە اينالادى.
اركىم وتانشىل، ءبىلىمپاز، ەڭبەكقور، ءتارتىپتى، ادال، ءادىل، ۇنەمشىل ءارى جاناشىر بولسا، الىنبايتىن اسۋ جوق. ابايدىڭ «تولىق ادام» ىلىمىنەن باستاۋ الاتىن «ادال ازامات» تۇجىرىمداماسىنىڭ تۇپكى ءمانى – وسى.
تاعى دا قايتالايمىن: ادىلەتتى قازاقستان جانە ادال ازامات ۇيىمدارى ەگىز قۇندىلىق رەتىندە ءاردايىم قاتار جۇرۋگە ءتيىس. شىن مانىندە، ادالدىق جوق جەردە ەشقاشان ادىلدىك بولمايدى.
ءاربىر ادام ءىسى مەن ءسوزى ءبىر جەردەن شىعاتىن ادال ازامات بولسا، ادىلدىك ورنايدى» -دەدى. ۇلى تۇلعالاردىڭ وسيەتى عاجاپ. ايتقان پايىمدارى سان مىڭداعان ۇرپاققا ازىق. وسىنى سارالاعان حاكىم اباي بابامىزدىڭ: «تولىق ادام» ىلىمىنە كەلىپ ساياتىنى انىق. ول كەمەلدەنۋگە باس قويعان قوعامدى نۇرعا بولەپ، تەڭدىكتە ۇستاپ تۇرۋدىڭ ماياتنيگى.
سانا دەمەكشى، ءبىزدىڭ قوعام دامۋدىڭ ۇزاق ۇدەرىسىنەن ءوتتى جانە قازىرگى كەزدە ول ورلەۋ ۇستىندە. ءار ادامنىڭ رەپليكاسياسىنىڭ سەزگىشتىك، گامولوگيالىق قۇرىلىمى ادامنىڭ ويانۋىنىڭ ناتيجەسى بولىپ تابىلادى. دەمەك، بۇل – ادام اقىلىنىڭ ويانۋىنىڭ گولوگرافيالىق ەلەمەنتى. كونفۋسيي ءىلىمىنىڭ «ءتورت كىتابىنىڭ» ءبىرى ۇلى ءىلىم «ونەگەلى تاربيە، وتباسىن ساقتاۋ، ەلدى جاقسى كۇيدە باسقارۋ جانە الەمدە بەيبىتشىلىك ورناتۋ» بولىپ تابىلعان. ءبىزدىڭ پرەزيدەنتىمىزدىڭ دە بارلىق باستاماسى وسىعان سايادى.
ءقازىر بىزگە ساياسي دەموكراتيادان گورى الەۋمەتتىك دەموكراتيانى كوبىرەك قولداۋعا نازار اۋدارۋ كەرەك بولىپ تۇر. پرەزيدەنت وسىنى كوزدەپ وتىر. جۇرتتىڭ بارىنە بىردەي جاعاتىن زاڭ جوق، ءبىراق وعان باعىنۋ كەرەك. ازاماتتاردىڭ شىنايى تەڭدىگى زاڭدارعا ولاردىڭ ءبارىنىڭ بىردەي باعىنۋىندا جاتىر.
ال الەۋمەتتىك دەموكراتيانىڭ كوتەرەر جۇگى اۋىر. ادامداردى جاقسى سوزبەن، ماقتاۋ-ماراپاتتاۋمەن ءبىر ءسات كوڭىلىن كوتەرۋگە بولادى. الايدا، باسىندا باسپاناسى، تۇراقتى جۇمىسى بولماسا، ول ءتۇبى ءبىر مازاسىز كۇيگە تۇسەتىنى انىق. الەۋمەتتىك دەموكراتيانىڭ باستى ءپرينسيپى – ادامنىڭ ءوزى قالاعان ورتاسىندا ەڭبەك ەتۋى. ءوزىنىڭ العان كاسىبي بىلىمىنە، ءوزىنىڭ ينتەلليگەنتتىك دەڭگەيىنە ساي جۇمىس ىستەۋ، ەڭبەك ەتۋ، تابىس تابۋ – بۇل دەموكراتيانىڭ باستى ءپرينسيپى. دەمەك، الەۋمەتتىك دەموكراتيا ساياسي دەموكراتيادان بيىك تۇرۋى وسىدان كورىنەدى. ول ءۇشىن تاعى دا ۇزاق ۋاقىت ساياسي كاتاكليزمدەردى باستان وتكەرۋدىڭ قاجەتى جوق.
وي، ۇسىنىس دۇرىس بولسا، وعان ۇركىپ قاراۋدىڭ دا قاجەتى جوق. ەلىمىزدە ساياسي پليۋراليزم بار. تەك ماسەلە اشىق، قوعامعا پايداسى تيەتىندەي بولۋى كەرەك. ماسەلە ۇندەمەگەننەن ءولىپ جاتىر. بىزدە قالاي؟ پرەزيدەنتتىڭ الدىندا جاقسى جاقتارىن ايتىپ، ەسەبىن ءساتتى بەرۋگە بويىمىز ۇيرەنىپ العان. پرەزيدەنت ەندى وعان تىيىم سالىپ وتىر.
بىزگە ەڭ بىرىنشىدەن، جەرگىلىكتى جەرلەردىڭ ءوزىن-وزى باسقارۋ جۇيەسىن قالىپتاستىرۋ كەرەك. ول – ازىرگە قوعامداعى وتە ءالجۋاز بۋىن بولىپ تۇر. ول تۋرالى جوعارىدا ايتتىق، ءبىراق تاعى قايتالاۋىمىزعا تۋرا كەلىپ تۇر. قوعامداعى الەۋمەتتىك، گۋمانيتارلىق احۋال دا وسى ورتادا ناقتى ورنىقپاعان. ۇزاق ۋاقىتتار بويى تاپجىلماي تۇرالاپ قالعان وسى سالاعا پرەزيدەنت جولداۋدا باسىمدىق بەرگەن.
پرەزيدەنت قاسىم-جومارت توقايەۆ: «ءبىزدىڭ قاعيدامىز بارشاعا ءمالىم: «قۋاتتى ايماقتار – قۋاتتى قازاقستان. ازاماتتارىمىزدى تولعاندىرعان ناقتى ماسەلەلەر جەرگىلىكتى دەڭگەيدە شەشىلۋى ءتيىس. جەرگىلىكتى ءوزىن-وزى باسقارۋ جۇيەسىن نىعايتامىز. ايماقتاعى قوردالانعان ماسەلەلەردى شەشۋگە حالىق بەلسەنە ارالاساتىن بولادى» دەپ ناقتىلاپ ايتىپ بەردى.
قوعامدىق ماقۇلداۋى الماعان زاڭدار زاڭ بولىپ تابىلمايدى. قازاقستان پرەزيدەنتى قوعامداعى ءتۇرلى الەۋمەتتىك توپتارمەن بايلانىس ورناتاتىن ۇلتتىق قۇرىلتاي قۇرۋدا وسىنى مەڭزەگەن بولاتىن. بۇل باستاما ازاماتتىق قوعام مەن بيلىك اراسىنداعى ديالوگتى كۇشەيتەتىن ناقتى قادام. سوندىقتان وعان حالىق اراسىنداعى قابىلەتتى، سانالى، پاراساتتى ازاماتتاردى مەملەكەت مۇددەسىنە تارتۋ ۇيىمداستىرىلعان.
ەلىمىز تاۋەلسىزدىك الىپ، الەمدىك دەڭگەيدە تولىق تانىلدى. ىرگەلى ەلدەردىڭ قاتارىنا قوسىلۋ – تەك ەكونوميكانى تۇزەۋدىڭ جەمىسى بولماسى انىق. رۋحاني ءومىرى جۇتاڭ ەل وركەنيەتتىڭ كوشىنە ىلەسە الارى كۇماندى. ادامزات باسىنان كەشىرىپ وتىرعان جاھاندانۋ پروسەسىنە ءارتۇرلى كوزقاراس بار. ونى ءبىرى قولداسا، ەندى ءبىرى قارسى. الايدا، مويىنداۋعا ءتيىستى اقيقات – كەز-كەلگەن مادەنيەتتىڭ توماعا-تۇيىق شەڭبەر اياسىندا شارىقتاپ دامۋى نەعايبىل. دەمەك، وركەنيەت تابىسىنا ورتاقتاسۋسىز العا جىلجۋ مۇمكىن ەمەس. بۇل – الەمدىك تاجىريبە. الەم ۇلگى الاتىن جاپون ەلى دە وسىنداي جولدان وتكەن. ءبىراق جاپون حالقى وسى جولدا ءبىر قۇندىلىقتى ەستەن شىعارمادى. باسقارۋ تراكتاتىن ءبىر فورمۋلا – جاۋاپكەرشىلىك جۇيەسىمەن جۇرگىزدى. قوعامعا قىزمەت ەتۋ ازاماتتاردىڭ باستى ءىسى بولۋدان قالعان كەزدە جانە ولار وعان جەكە ءوزى ەمەس، ءامياندارى ارقىلى قىزمەت ەتۋدى قالاسا – مەملەكەتتىڭ قۇلايتىنىن ەستەن شىعارمادى. وتانعا دەگەن سۇيىسپەنشىلىكتىڭ سۋىنۋى، جەكە مۇددەلەردىڭ ۇزدىكسىز ارەكەتىنەن بولاتىنىن ءبىلدى. ال وعان جول بەرۋگە بولماس ەدى.
مەملەكەت كوبىنە بيلىك باسىنداعى ازاماتتارىنا قاراپ، بوي تۇزەيدى. ماسەلەن، جاپوندار ءوزىنىڭ ءداستۇرلى مادەنيەتىنەن ساباق ۇزبەي، ۇلكەن جاپونيانى قۇردى. بۇل – جاپونياداعى ساياسي ەليتانىڭ مىقتىلىعىن كورسەتتى. باسقارۋ فۋنكسياسىندا ءاربىر جاپون ازاماتى ءوزىنىڭ ۇلتتىق ءداستۇرى مەن سالتىنا قۇرمەتپەن قاراپ، ۇلتتىق مادەنيەتىن ساقتاي ءبىلدى. جاپوندار «ەۋروپا ءبىلىمى، جاپون رۋحى!» دەگەن ءبىر عانا فورمۋلا شەڭبەرىندە دامىدى. كۇنشىعىس ەلى تەحنيكالىق دامۋعا دەن قويا وتىرىپ، ءدىلىن، ءتىلىن، رۋحىن ساقتاپ قالدى.
قازاقستان پرەزيدەنتى وسى ماقساتتا: «قازاقستان – ءبىزدىڭ جالعىز وتانىمىز. ونىڭ ىرگەسى بەرىك، كەرەگەسى كەڭ، ءتورت قۇبىلاسى تۇگەل بولۋى – ءوز قولىمىزدا. بابالاردان ميراس بولعان ۇلان-عايىر جەردى قورعاۋ، ونى وركەندەتۋ – ءبىزدىڭ پەرزەنتتىك پارىزىمىز.
مەن ەلىمىزدىڭ ءاربىر ازاماتىن وسى قاسيەتتى پارىزعا ادال بولۋعا شاقىرامىن.
بەرەكەلى بىرلىگىمىزدى ساقتاپ، تاباندى ەڭبەك ەتسەك، وتانىمىزدى كوركەيتىپ، ۇرپاققا دامىعان مەملەكەت رەتىندە تابىستاساق، بابالار اماناتىنا ادالدىق دەگەن – وسى!» - دەۋى ناعىز ۇندەۋ دەۋگە بولادى.