ۇلت تىرەگى، التىن ارقاۋى - ۇرپاق
قازاقستان پرەزيدەنتى ق.ك.توقايەۆ وتكەن ەكى جىلدى قاتارىنان «بالالار كىتابىنىڭ جىلى»،-دەپ جاريالاعانى ءجاميعاتتىڭ ەسىندە. پرەزيدەنت بالالار كىتابىنا (ادەبيەتىنە) نەگە ەرەكشە نازار اۋدارىپ وتىر؟ قازاق بالالار ادەبيەتى – مەملەكەت قۇرۋشى ءھام قۇراۋشى ۇلتتىڭ ۇرپاعىن تاربيەلەيتىن ادەبيەت! ۇرپاق تاربيەسى ۇرپاققا ارنالعان رۋحاني قازىنا ارقىلى جۇزەگە اسادى. بالالار ادەبيەتى - بۇگىنگى ءوسپىرىم، ءجاسوسپىرىم، جاس وركەندى وتانىن، ۇلتىن سۇيۋگە باستايتىن، ەرتەڭ ومىرگە كەلەتىن سابيلەردى تىرشىلىك سىرىنا باپتايتىن، بەسىكتەن ماپەلەيتىن رۋحاني ۋىز. وسى تۇرعىدان العاندا بالالار ادەبيەتى – بولاشاقتىڭ ادەبيەتى دەۋگە بولادى. پرەزيدەنتتىڭ يگى باستاماسى دا، سول باستامانى بەتكە الا جازىلىپ، جارىق كورگەن مامان سىنشى قۇلبەك ەرگوبەكتىڭ «ادامنىڭ ءبىر قىزىعى بالا دەگەن..» سىن كىتابى دا وسىنداي ۇلت الدىنداعى ۇلى مۇراتتان تۋىنداعان قاستەرلى ءىس دەر ەدىك.
بالالار ادەبيەتى سىنىن ساراپتاۋ ءۇشىن الدىمەن «بالالار ادەبيەتىنىڭ ءوزى نە؟»-دەگەن سۇراققا جاۋاپ بەرۋ كەرەك شىعار. سۇراقتىڭ تامىرىن تانۋ ءۇشىن مامان سىنشىنى تىڭدايىق:
«بالالار ادەبيەتى – بەلگىلى ءبىر ۇلت ادەبيەتىنىڭ باستاۋ بۇلاعى. ولاي بولاتىن سەبەبى، بالا – ادامزاتتىڭ العاشقى سانالى جەمىسى. ولاي بولاتىن سەبەبى، كەز-كەلگەن ۇلت، اۋلەت بالادان وسەدى. اۋلەت داۋلەتكە (ۇلتقا) اينالادى. اۋلەت تۇتاس قوعامدى قۇرايدى. قانداي بالا – سونداي قوعام. «چەلوۆەچەستۆو بۋدەت تاكيم، كاكيمي مى ۆىروستيم سۆويح دەتەي»-دەيتىن ناتاليا ساس. (سوعىس جىلدارىندا قازاقستانعا ىعىسىپ كەلىپ، العاش جاستار تەاترىن قۇرعان ن.ساس.) ولاي بولسا بالا – قوعامنىڭ باستى بايلىعى. وسەمىن دەگەن ۇلت ۇرپاعىن وسىرەدى. ۇرپاعىن كوبەيتەدى. وسەمىن دەگەن قوعام بالا دەپ وبەكتەي ءبىلۋى كەرەك. كەلەشەكتى ويلاعان مەملەكەت - بالالارعا جاعداي جاساۋعا ءتيىستى. ويتپەگەن جاعدايدا قوعام كەلەشەگى كۇڭگىرت. ولاي بولماعان جاعدايدا – ۇلت كەلەشەگى ءۇمىتسىز. ولاي بولماعان جاعدايدا مەملەكەت كەلەشەگى دە بولمايدى. بىزدەگىدەي قوعام مەملەكەتكە ەمەس، مەملەكەت قوعامعا، قوعامنىڭ بۇگىنگى بالاسىنا قىزمەت ەتۋى كەرەك. بۇل تۇپتەپ كەلگەندە، قوعامنىڭ ەرتەڭگى بولاشاعىنا قىزمەت ەتۋ دەگەن ءسوز! بالاعا نە كەرەك؟ الدىمەن، انا ءسۇتى، ازدان كەيىن بالا تاعامى، ءارى قاراي قاجەتتى قورەك. ول شۇكىر ءبىزدىڭ قوعامنان تابىلادى. ءبىز ايتىپ وتىرعان جاعداي سانالى ادامنىڭ بالاسىنا عانا ەمەس، ساناسىز حايۋاناتقا دا ءتان. ال سانالى ادام بالاسىنا (ۇرپاعىنا) رۋحاني ۋىز كەرەك. رۋحانيات قاي جاستاعى ادامعا دا قاجەت. ال، ءبىزدىڭ كىشكەنتاي كەلەشەگىمىزگە تەك رۋحاني ۋىز كەرەك. ويتكەنى، كىشكەنتاي بوبەك وزىنە قانداي رۋحانيات يگىلىگى كەرەگىن ءوزى تالعاي، ءوزى تاڭداي المايدى. ونى تالعاپ، تاڭداپ بەرەتىن اتا-انا، ءتىپتى تۇتاس قوعام بولۋى كەرەك. ونى بارشاعا بىردەي تىلمەن ادەبيەت اتايمىز. ادەبيەت جالپى ۇعىم. ونىڭ ىشىنەن ءبىزدىڭ بالعىن جاسقا تالعاپ ۇسىنارىمىز – بالالار ادەبيەتى اتالادى»، - دەيدى.
ءسويتىپ، سىنشىنىڭ وتانىمىزدىڭ باس سىيلى سىيلىعىنا ۇسىنىلىپ وتىرعان «ادامنىڭ ءبىر قىزىعى بالا دەگەن...» اتتى سىن كىتابى – بالالار ادەبيەتىنىڭ ءپانىن انىقتاۋ، ول سىنشىل عالىم بەرگەن بايلاممەن باستالادى ەكەن.
جانرلىق تالداۋ ماقالالارى كىتاپتىڭ مول بولىگىن الىپ جاتىر. جانرلىق تالداۋ؟ ول قانداي؟
بۇگىنگى اقىندار «ب ە س ءى ك ج ى ر ى ن» جىرلاي ما؟ بۇرىنعى حالىق تۋىنداتقان «بەسىك جىرى» مەن بۇگىنگى اقىندار ولەڭ فورماتىندا جازاتىن «بەسىك جىرى» اراسىنداعى تاقىرىپتىق (ورگانيكالىق) بىرلىك، جانرلىق ايىرىم ەرەكشەلىكتەر نەدە؟ سىنشى وسى سۇراقتارعا جاۋاپ ىزدەيدى. ياعني، بالالار ادەبيەتىنىڭ باستاۋ باسى كەشەلى بەرىدەن ەمەس، ۇلتپەن بىرگە جاساسىپ كەلە جاتقانىن تاسقا باسقان تاڭباداي تاراتىپ، باردى باياندايدى.
وتانشىلدىق پافوس، باتىرلىققا باۋلۋ، ازاماتتىققا ۇندەۋ سارىندى حالىقتىق «بەسىك جىرى» كۇنى كەشەگە دەيىن بەسىكتە ۋىلدەپ جاتاتىن سابيگە، ەمىزە وتىرىپ انا اۋزىمەن ەرەكشە ماقام سازبەن ايتىلاتىن. زامانا سيپاتىمەن جاڭارعان، جاڭعىرعان بۇگىنگى زاماناۋي «بەسىك جىرى» پوەتيكالىق جۇپ-جۇمىر سىمباتىنا، شىپ-شىمىر تابيعاتىنا قاراماي، بۇگىنگى انالار تاراپىنان ءسابي ساناعا سىڭىرمەيدى. سىڭبەيتىنى، بۇگىنگى انالار «بەسىك جىرىن» ايتپايدى. بۇگىنگى كۇنى ءتىپتى بالانى بەسىككە بولەۋدەن دە بەزىنىپ بولدىق. «بەسىك جىرى» بالالار ولەڭىنىڭ ءبىر ۇلگىسى رەتىندە ونەردە ءالىمساقتان بار. ۇشتالىپ، جەتىلىپ كەلەدى. وكىنىشى «بەسىك» تە، جاڭا فورماتتى ءداستۇرلى «بەسىك جىرى» دا ومىردە جوق. بالالار ومىرىندەگى وسى كەرى قۇبىلىس ەتنوگرافيالىق (ءتىپتى دەموگرافيالىق) سيپاتتا بەدەرلەنەدى. بابالارىمىزدى بالا رەتىندە تاربيەلەگەن «بەسىك جىرىنىڭ» ءداستۇرلى تاقىرىپ رەتىندە بۇگىنگى بالالار پوەزياسىنان الاتىن ورنى، وكىنىش ارالاس ادەبي ماسەلە رەتىندە تالدانادى. بەسىكتىڭ ءوز باسى – ەتنوگرافيالىق ءپان رەتىندە بايىرعى ءىبىر-سىبىر جۇرتىندا، تۇرىك تايپالارىندا، ءتىپتى ميد سەكىلدى امەريكان عالىمى ەڭبەگىنە سۇيەنە وتىرىپ، افريكا قۇرىلىعىندا ومىردە قالاي تۇتىنىلدى؟ سوعان دەيىن قيال قىدىرتىپ بارادى. بالا تاربيەسىنىڭ باستى جىرى - «بەسىك جىرى» بۇگىنگى تۇرىك حالىقتارى ادەبيەتىندە قالاي ءورىس اشىپ، قانداي كوركەمدىك ناقىشپەن جىرلانىپ كەلەدى؟ ءبىر عانا قازاق بالالار اقىندارى پوەتيكالىق داستۇرىندە عانا ەمەس، تۇرىك حالىقتارى ادەبيەتى ۇلگىسىندە وسى سۇراقتارعا سىنشى جاۋاپ ىزدەيدى. اقىندار شىعارمالارىن تالداي وتىرىپ، سول سۇراقتارعا جاۋاپ بەرەدى.
سىنشى بايىپتى تالداۋ فورماتىندا قاراستىراتىن تاعى ءبىر جانرلىق ۇلگى - ت ا ق پ ا ق. بۇرىن بالاسىن قازاق قانداي تاقپاق ۇلگىسىمەن تاربيەلەگەن؟ بۇگىنگى قازاق بالالار پوەزياسىنداعى تاقپاق قانداي ۇلگىدە؟ جانرلىق ەرەكشەلىك قانداي، وزگەرىس ايىرماشىلىق سيپاتى؟ وسىنىڭ ءبارىن مامان سىنشى فولكلور، ى.التىنسارين، ءو.تۇرمانجانوۆ، ج.سماقوۆ، ق.مىرزالييەۆ، ا.سارسەكيەۆ، گ.يۋنۋسوۆا (باشقۇرت)، ر.كوربان (تاتار) مىسالدارىندا قامىردان قىل سۋىرعانداي ەتىپ ادەمى اڭگىمەلەپ تالدايدى.
«ادامنىڭ ءبىر قىزىعى بالا دەگەن...» سىن كىتابىندا سۇراۋ سالىپ ىزدەلەتىن، تۇرىك حالىقتارى ادەبيەتىندەگى نۇسقالار سالىستىرىلىپ سارالاناتىن جانر – ج ۇ م ب ا ق. حالىق جۇمباعى «اسپاننان كۇبى ءتۇستى، كۇبىنىڭ ءتۇبى ءتۇستى» (نايزاعاي). بار بولعانى قوس جول. جۇپ-جۇمىر. سىنشىنىڭ سالىستىرۋىنا قاراعاندا وسى ءبىر عانا جۇمباق بارشا تۇرىك حالىقتارى ادەبيەتىندە بار ەكەن. ءساتتى سالىستىرۋلار. قازاق بالالار ادەبيەتىندەگى بۇگىنگى جۇمباقتىڭ جاعدايى قالاي؟ سىنشى پايىمداۋىندا، جاقان سماقوۆ جۇمباق جاراتۋدا جۇيرىكتىڭ جۇيرىگى! جاقان سماقوۆ جازعان، جاراتقان جۇمباقتار – ۇزدىكتىڭ ۇزدىگى! جاقان ۇستازى سانالاتىن وتەباي تۇرمانجانوۆتا دا جوق مۇنداي ۇزدىك ۇلگى. جاقانمەن قاناتتاس قانات قاعىپ قالامداسقان قادىر مىرزالييەۆتە دە جوق مۇنداي ۇزدىك ۇلگى. جاقاندى، جاقاننان بۇرىن، تاقىرىپتىق جيناقتاۋ جونىنەن قادىردى العا ۇستار ۇلگى ەتكەن – وتەپبەرگەن..... دە بار بولىپ شىقتى. جانردا ىلگەرىلەۋشىلىك بار. ءبىراق، ءبىراز جۇمباقشى اقىندارىمىز باعزى جۇپ-جۇمىرلىقتان ايىرىلىپ قالىپتى.
بۇگىنگى بالالار ءو ل ە ڭ ءى. بۇرىنعى بالالار ولەڭى – ءبىرىڭعاي ديداكتيكا. ءسال جۇمسارتىپ ايتساق، بۇرىنعى بالالار ولەڭىندە ديداكتيكالىق سارىن باسىم. بۇگىنگى بالالار ولەڭى سۋرەتتى، بالانى كەيىپتەۋگە، مىنەزدەۋگە قۇرىلادى. كوركەمدىك قۇرالدار بالالار ولەڭىنە مىنەز دارىتادى. مىنەزسىز ولەڭ بۇگىنگى بالانى باۋراي المايدى. كۇلكى شۋاعىنا بولەيتىن يۋمورلىق ولەڭ تابيعاتى ءبىر باسقا. جاقسىعا ۇندەيتىن ليريكا، جاماننان جيرەندىرەتىن مازاقتاما. مىنە، بالالار ولەڭى ءوسىپ، وركەندەپ تۇرلەنىپ جەتكەن جەرى. ديداكتيكالىق سيپاتىن تاقپاققا سىيلاپ قالدىرعان ولەڭ جانر رەتىندە قالاي قۇبىلعان، قالاي قۇلپىرعان دەسەڭىزشى!
ءبىر جانردىڭ وزگەرىس، وزگەشەلىكتەرگە قالاي ۇشىراپ، ۇشتالا-ۇشتالا ءجۇرىپ ءوتىپ كەلە جاتقان جولىن ناقتى مىسالدارعا جۇگىنىپ، سۇلۋلىققا جۇگىندىرىپ ايتۋ، دالەلدەۋ، سارالاي تالداۋ – بالالار ادەبيەتىنىڭ ستيحياسىن جەتە مەڭگەرگەن مامان سىنشى قۇلبەك ەرگوبەكتىڭ قارىمىنا كەلىپتى، قالامىنان تابىستى ءورىپتى.
بالالارعا پ و ە م ا جازۋعا بولا ما؟ بۇل سۇراققا جاۋاپ بەرۋ ءۇشىن سىنشى ءبىر كىلتيپاندى اشىپ الادى. بالاعا جازۋ. بالاعا ارناپ جازۋ. سىنشىنىڭ داتتەتە سويلەۋىنە قاراعاندا بالالار ادەبيەتى وسىنداي ەكى سيپاتتان تۇرسا كەرەك. ماعجان جۇماباي ۇلىنىڭ حح عاسىر باسىندا جازعان «ءجۇسىپ حان» اتالاتىن ەرتەگىسى بار. ونى سىنشى پوەما رەتىندە قاراستىرادى. پوليفونيالىق قىرتىستىلىعىن دا ەسكەرۋ كەرەك. شىن كوركەم شىعارما جالاڭقابات بولمايدى. شىن كوركەم شىعارمانىڭ قىرتىسى قوس-قابات كەلەدى. ماعجان اقىننىڭ «ءجۇسىپ حانى» بالالارعا ارنالعان كادىمگى ەرتەگى. سيۋجەت جەلىسى، وبراز تابيعاتىنا قاراي پوەما دەپ تانۋعا بولادى. بۇل شىعارمانىڭ ءبىرىنشى قاباتى. حاننىڭ قانقۇيلى زۇلىم ارەكەتى بالاعا تۇسىنىكتى. ال، ونىڭ ءستالينيزمدى سىنايتىن استارى – شىعارمانىڭ استىڭعى قاباتى! ءتۇپتۇلعا – ءيوسيفتى (ءستاليندى) – ءجۇسىپ ەتىپ الىپ، كەڭەستىك كەزەڭ اششى شىندىعىن اشىپ بەرۋ – بالا الا المايتىن، بالا وقىرمان قابىلداي المايتىن فيلوسوفيالىق قابات. بەيىمبەت ءمايليننىڭ «وتىرىككە بايگە» ەرتەگىسى تازا بالالارعا ارناپ جازىلعان كۇلدىرگى ەرتەگى پوەما.
وسى ەكى مىسالدى العا تارتا وتىرىپ بالاعا پوەما جازۋعا بولادى دەيدى سىنشى. ليتۆاننىڭ اقىنى ە.مەجەلايتيستىڭ بالا كۇندەلىگىنەن فيلوسوفيالىق پوەما جازعانىن دا دالەلگە كەلتىرەدى سىنشى. وسىنداي ادەبي تاجىريبە، ناقتى ۇلگىلەردى مىسال ەتە وتىرىپ قازاق بالالار ادەبيەتىندە تۋعان پوەمالاردى تالدايدى. سىنشى جۇيەسىنە سەنسەك قازاق بالالار ادەبيەتىندە «ەرتەگى پوەما»، «مىسال پوەما»، «رەاليستىك پوەما»، «فانتاستيكالىق پوەما» ۇلگىلەرى بار ەكەن. وسى ارادا مىنا ءبىر اقيقاتتى ايتا كەتەلىك، قۇلبەك ەرگوبەك بالالار ادەبيەتى تاريحى مەن سىنىنىىڭ ەلىمىزدەگى بىردەن ءبىر قۇلداي قۇلدىراڭداعان بىلگىر مامانى.
دەمەك، عالىمنىڭ تۇيىنىنە دەن قويساق، بۇگىن ءبىز بالالار ادەبيەتىن جاساي الساق، قوعامنىڭ ەرتەڭىن دۇرىس تاربيەمەن قامتاماسىز ەتە العانىمىز. ەرتەڭگى ۇرپاققا بۇگىننەن رۋحاني ۋىز قالىپتاستىرا الماساق، وندا كەش قالعانىمىز. ەرتەڭگى ۇرپاق ءۇشىن ەرتەڭ قيمىلداۋ كەش. بۇگىن قيمىلداۋىمىز كەرەك. ەرتەڭنىڭ تاربيەلىك ادەبيەتىن بۇگىن جاساۋىمىز كەرەك. ەرتەڭگى ۇرپاق سونى وقىپ، تانىپ، ءبىلىپ، بويىنا ءسىڭىرىپ، سول رۋحانيات بەسىگىندە تاربيەلەنۋگە ءتيىستى. بۇگىنگى ۇرپاقتى تاربيەلەيتىن ادەبيەت كەشەلەردە جاسالىپ قويعان بولۋعا ءتيىستى ەدى. جاساي الدىق پا؟ «بوبەك دەپ، وبەكتەپ...» (ج. سماقوۆ) كەلە جاتقان ق. ەرگوبەك كولەمدى ەڭبەگىندە ارعى تاريحقا بويلاپ بارىپ، بابالار ۇلگىسىن ۇكىلەپ، بۇگىنمەن ۇشتاستىرا كەلىپ، كوركەم ويدى ءنارلى تىلمەن كەستەلەگەندە كەمەلدىك تانىتادى، بىلىم-بىلىگىن كورسەتەدى. الار تاعىلىم دا، كەرەك دەرەك تە مول.
قۇلبەك ەرگوبەكتىڭ مەملەكەتتىك سىيلىققا ۇسىنىلعان «ادامنىڭ ءبىر قىزىعى بالا دەگەن...» - بالالار ادەبيەتى سىن كىتابى بۇگىنگى، ەرتەڭگى ۇرپاق ءۇشىن رۋحاني ۋىز بولا الا ما؟-دەگەن سۇراققا جاۋاپ ىزدەگەندە، بولادى دەگەنگە بايلامعا كەلدىك.
ءيا، بالالار جازۋشىسى بولىپ قالىپتاسۋ نەگە قيىن؟
نىساناعا الىپ، ومىرىنەن شىعارما جازاتىن كەيىپكەرىڭ – ءسابي، ءوسپىرىم، جاس وركەن بولسا، الدىمەن وندا ۇلگى ەتىپ كوركەم ادەبيەتكە اينالدىرىپ، وزگەگە ايتار نەندەي ومىرلىك تاجىريبە بار؟ مارشاك ايتقانداي بالا مىنەزى قىزىق ەكەن دەلىك، ك.چۋكوۆسكيي جيناقتاعانداي ءتىلى ءتاتتى ەكەن دەلىك. ونداي عاجايىپ (چۋدو) بالانى تابۋ قيىن، تاپقان سوڭ تۇر-كەلبەتىن تىلىمەن ساباقتاستىرىپ كوركەم وبرازعا اينالدىرىپ بەرۋ ودان دا قيىن. ول شىعارمانى «وقيتىن» تاعى دا بەسىكتە جاتقان سىلدىرماقپەن وينايتىن بالادان باستاپ، ءوز بەتىنشە كىتاپتى ارەڭ-ارەڭ تانيتىن ءسابي، ءسال وسسە ءوسپىرىم دەگەندەي، ءار جاستاعى بالالار قالاي قابىلدايدى كوركەم ادەبيەتتى؟ ونىڭ ۇستىنە ءبارىن «شايناپ» بەرەتىن تەلەديدار تۇر ءار بولمەدە. مىنە، وسىنداي جاعدايدا ولاردىڭ كوركەمدىك قابىلداۋىنا سايكەس جازا الامىز با؟ وسىندا بالا پسيحولوگياسىن تاپ باسىپ ۇستاۋدان باستاپ، ونى اسقان شەبەرلىك ماشىقپەن كوركەم وبرازعا اينالدىرىپ، بالا بويىنا ءسىڭىرىپ بەرەتىن قانشاما تالاپ تارتىلادى بالالار جازۋشىسى الدىنا؟! سونى يگەرسەڭ بالا سەنى ءوز جازۋشىسى رايىندا قابىلدايدى، ونى يگەرمەسەڭ ءسىرا دا قابىلدامايدى. بالالار تالعامىنا زورلىق جۇرمەيدى. شىن بالالار جازۋشىسى بالا جانىنا ەنە ءبىلۋ، تولقىمالى (3-5 جاس اراسى، 12-15 جاس اراسى) پسيحولوگياسىنا ساي كەلەتىن كوركەم شىعارما جازۋ قايدان وڭاي بولسىن؟! بالالار جازۋشىسى بولىپ قالىپتاسۋدىڭ قيىندىعى وسىندا! ۆ.گ.بەلينسكييدىڭ تالابى وسىنداي جاعدايدان كەلىپ شىعادى. ايتپەسە، قاراداي تالانتتى ادامدى كوكىرەگىنەن يتەرىپ، بالالار ادەبيەتىنەن جەرىتىپ جىبەرەيىن دەپ وتىرعان ول جوق. ۇلى سىنشى بالالار ادەبيەتىنىڭ قيىندىعىن كورىپ، ءبىلىپ، قيىندىعى سونشالىق ءوزى قينالىپ وتىر.
دەمەك، بالالار ادەبيەتىنىڭ جازۋشىسى بولىپ قالىپتاسۋ قيىن. ال، بالالار ادەبيەتىنىڭ سىنشىسى بولىپ قالىپتاسۋ شە؟ بالالار ادەبيەتى سىنشىسى بولىپ قالىپتاسۋ ودان دا قيىن. ويتكەنى، الدىمەن ءار جاستاعى بالانىڭ پسيحولوگياسىن، كوركەم ادەبيەتتى قابىلداۋ ەرەكشەلىگىن جەتە ءبىلۋىڭ كەرەك. بۇل از سىنشى ءۇشىن. سىنشى ءۇشىن ءار جاستاعى بالاعا ارناپ شىعارما جازاتىن جازۋشىنىڭ شىعارماشىلىق پسيحولوگياسىن دا ءبىلۋىڭ كەرەك. ەكەۋىنىڭ ۇيلەسىمىن تاپ باسىپ تانىعان، شىعارمانى باعالاۋدا سول ەكى پسيحولوگيالىق پارالەلدى ۇيلەستىرىپ ۇستاي العان قالامگەر عانا بالالار ادەبيەتىنىڭ سىنشىسى اتانا الادى. قۇلبەك ەرگوبەك، مىنە، وسى تالاپتان تابىلاتىن، وسى ەكى پسيحولوگيالىق ەرەكشەلىكتى بۋىننان ۇستاپ، بالالار ادەبيەتى تۋىندىلارىن سارالايتىن، ساراپتايتىن سارابدان مامان سىنشى. بالالار ادەبيەتىنىڭ ءوز سىنشىسى. ونىڭ مەملەكەتتىك سىيلىققا ۇسىنىلىپ وتىرعان «ادامنىڭ ءبىر قىزىعى بالا دەگەن...» كىتابى بالالار جازۋشىلارى الدىنا تارتىلاتىن سان قىرلى قيىندىقتاردى يگەرە، سىنشى رەتىندە شەبەرلىكتى مەڭگەرە وتىرىپ جازىلعان ادەبي سىن ماقالالار جيناعى. ءار سىنشىنىڭ ءوز ەرەكشەلىگى بولادى. كەيبىر سىنشىلاردىڭ ەڭبەگىندە عىلىمي ءنار بولمايدى. كەيبىر عالىم ەڭبەگىندە شىعارماشىلىق پسيحولوگياسىن نازىك تۇسىنۋشىلىك (سىنشىلىق) جەتىسپەيدى. قۇلبەك ەرگوبەك سىنى فولكلور، ەتنوگرافيا، دەموگرافيا، فيلولوگيا، پسيحولوگيا سەكىلدى سان ءتۇرلى عىلىم ءبىلىمىن ۇشتاستىرا پايدالاناتىن عىلىمي زەردەلى، عىلىمي ءنارلى، كوركەمدىك ەرەكشەلىكتى نازىك ءتۇسىنىپ، تەرەڭ ءتۇيسىنىپ جازىلاتىن ادەبي سىن. قۇلبەك - عالىم. ال، بالالار ادەبيەتىندە عالىمنان گورى شىنايى، بىلگىر سىنشى دەر ەدىك. قۇلبەكتىڭ عالىمدىعى سىنشىلىعىن قوسىمشا دەمەپ قانا وتىرادى. ىزدەنسە كىسى عالىم بولادى. ال سىنشى بولۋ، ونىڭ ىشىندە بالالار ادەبيەتىنىڭ سىنشىسى بولۋ تۋما تالانت ءىسى! سىنشى بولۋ ءۇشىن كوركەم ادەبيەت پسيحولوگياسىن جەتە ءبىلۋ كەرەك.
بالالارعا جازۋدىڭ قيىندىعىن جەڭە ءجۇرىپ قالىپتاسقان قازاق ادەبيەتىندە ءبىرسىپىرا بالالار جازۋشىلارى بار ەكەن. ولار كىم؟ سىنشىنىڭ انىقتاۋىنشا، بالالار ادەبيەتىنە قويىلار قيىن تالاپتاردى جەڭە ءجۇرىپ شىنايى بالالار جازۋشىسى بولىپ قالىپتاسقان قالامگەرلەر - ءو.تۇرمانجانوۆ، س.وماروۆ، ب.سوقپاقبايەۆ، م.الىمبايەۆ، ك.توقايەۆ، ق.ءابدىقادىروۆ، ءا.دۇيسەمبييەۆ، ج.سماقوۆ، م.جامانبالينوۆ، ق.بايانبايەۆ، ج.كارىبوزين، ن.ءالىمقۇلوۆ، ت.داۋرەنبەكوۆ، س.ءالىمقۇلوۆ. ءبارىنىڭ دە كوزىن كورگەە اياۋلى اعالار. بالالار ادەبيەتىنىڭ كانىگى سىنشىسى «ادامنىڭ ءبىر قىزىعى بالا دەگەن...» سىن كىتابىنىڭ «بالالار ادەبيەتىنىڭ باعباندارى» اتالاتىن ءبىر بولىمىندە وسى اتى اتالعان بالالار ادەبيەتى وكىلدەرىنىڭ شىعارماشىلىق پورترەتىن جاسايدى. تاعى ءبىر بولىمىندە ب.ىبىرايىم، ن.اقىشيەۆ، ب.سەرىكبايەۆ، ك.ىبىرايەۆ، ك.قۇسايىنوۆ سىندى ءبىر بۋىن بالالار جازۋشىلارى شىعارمالارىن ادەبي پروبلەماعا بايلاپ (بۇگىنگى بالالار ادەبيەتىنىڭ كەيىپكەرى كىم؟) جيناقتاي تالدايدى. سىنشى بۇل ورايدا قازاق ادەبيەتى مىسالىمەن عانا شەكتەلمەي، ش.بەيشەنالييەۆ (قىرعىز)، ك.تانىگۋركۋلوۆ (تۇرىكپەن)، ن.فازىلوۆ (وزبەك)، ر.زايدۋللا (تاتار) شىعارمالارىمەن ساباقتاستىرا تالدايدى. گ.بەلگەر: قۇلبەك قازاق ادەبيەتىن الەمدىك ادەبيەت كونتەكستىندە شەبەر قاراستىرادى» -دەگەن باعالاۋ پىكىرى وسى ورايدا ءجون-اق.
الدىمىزدا قۇلبەك ەرگوبەكتىڭ تۇپ-تۇگەلىمەن قازاق بالالار ادەبيەتى جاي-كۇيىنە باعىشتالعان كىتابى. كىتاپتىڭ وزىندىك ەرەكشەلىكتەرى مول.
كىتاپقا ەكى جۇيە فوتوقۇجاتتار بەرىلىپتى. ءبىرى – بالالار جازۋشىلارى فوتوبەينەلەرى. بالالار كىمنىڭ كىتابىن وقىپ جۇرگەنىن ءبىلۋى كەرەك. ەكىنشىسى – بالالار ومىرىنەن ءتۇرلى ىڭعايدا تۇسىرىلگەن، ءوزىنىڭ فيلوسوفياسى بار بىروڭكەي سابيلەر سۋرەتى، بالالار ومىرىنەن فوتوەتيۋدتەر. ەكەۋىن دە كىتاپقا دايىنداعان سۋرەتكەرلىك «كوزى» بار، بەلگىلى فوتوجۋرناليست بەرسىنبەك سارسەنوۆ! «ادامنىڭ ءبىر قىزىعى بالا دەگەن...» قازاق بالالار ادەبيەتىنىڭ تۋىپ، قالىپتاسۋ جولى، جانرلىق وسكىن - وركەنى، جىلدىق جەتىستىك – كەمشىلىگى، تۇلعالى تالانتتارى جايىندا تولىمدى ويلارعا تولى. بالالار ادەبيەتى جايىندا تۇتاس كىتاپ جاساۋ داستۇردە بولا بەرمەيتىن. ال، قولىمىزداعى ەڭبەك وسىنداي يگى ءداستۇر جەتەگىندە تۋعان، ايتارى مول، تالداۋى تىڭعىلىقتى سىن كىتابى!
قازاق بالالار ادەبيەتى قايتسە كوركەيەدى – دەپ شىنشىل سويلەپ، شىرىلداپ جۇرگەن سىنشى ەڭبەگى تابىستى. سىنشى ايتقان تولعام-تولعام ويلار كوپتىڭ كوكەيىنەن شىعادى. تەك كورەر كوز كورىپ، ەستىر قۇلاق – ەسىتىپ، قازاق بالالار ادەبيەتى دامۋىنا جاعداي جاسالعاي! تاۋەلسىزدىگىن الىپ، ەسىن جيعان قوعامنىڭ ەرتەڭىن ويلاساق، سولاي بولۋعا ءتيىستى. ويتكەنى، سىنشى ايتقانداي، «بۇگىنگى بالا – قوعامنىڭ ەرتەڭى!».
بالالار ادەبيەتىن وسىرەيىك، وركەندەتەيىك-دەپ جاتامىز. ءبىراق، كادەلى سىيلىقتار كەزىندە بالالار ادەبيەتىن ۇمىتىپ كەتە بەرەمىز. ادەبيەتتى سىن وسىرەدى. سالانى سارالاپ تالدايتىن سىن دا بالالار ادەبيەتى. بالالار ادەبيەتى سىنى – بۇرىن-سوڭدى مەملەكەتتىك سىيلىق الىپ كورگەن ەمەس. وسى پايىم بيىگىنەن قاراساق، سارامان سىنشى قۇلبەك ەرگوبەكتىڭ «ادامنىڭ ءبىر قىزىعى بالا دەگەن...» كىتابى مەملەكەتتىك سىيلىققا ابدەن لايىقتى.