«Út amaly» aqpannyń 20-synan bastalyp 25-ine deıin sozylady
...Aqpan aldamshy. Bir búıirińdi qyzdyrsa, ekinshi búıirińdi muzdatady. Bir qolymen mańdaıdan sıpap, ekinshi qolymen mańdaıdan shertedi. Aqpan –turaqsyz: keıde aıazdyń beti qaıtyp, synady, keıde aspan túnerip, japalaqtap qar jaýady. Onyń burqasyndy da, shýaqty kúnderi alma-kezek. Qańtarda burqasyn, boran táýlik boıy soqsa, aqpanda túnde, tań aldynda soǵady. «Jaqsylyǵyna barsa – qut, jamandyǵyna barsa – jut» aıy.
Aqpan borandaıdy, keler naýryz – jylaýyq. Aqpan aıynyń aıaǵynda aıaz aıylyn jıyp, qystyń qahary qaıtady. «Aqpanda kún at adym uzarady». Keshkisin aspanda juldyz byjynap kórinse, qystyń uzaqqa sozylýy múmkin. Qyraý túspeı, kún jeldi bolsa, boran soǵady. Juldyz jymyńdasa, boran soǵady, jarqyrasa aıaz turady, kúńgirttense kún jylyraq bolady. Muzdaq qar Qaraǵash butaǵyna jabysyp túspese, kún sýytady. Salqyn jáne ylǵaldy bolsa, keler tamyz – ystyq bolady. Aýa raıy ashyq bolsa, jaz qýań bolady. Jer kólkildep, ylǵal molaısa, jazda jerdiń oty molaıady. Dala qarly bolsa, keler jazda jer nárli. Alqap qalyń qar jamylsa, kókekte kól sýǵa tolady. Aqpannyń on besinshi juldyzy – qys pen kóktemniń alǵash ushyrasatyn kúni. Bul kúngi aýa raıy qandaı bolsa, kóktem raıy da sol taqyletti bolmaq. Eki aralyqta qar jaýsa, kóktem jańbyrly bolady... Mine, qazaqy paıym osylaı táptishteıdi.
Bul boljamǵa qosarymyz, ótken joly jazǵanymyzdaı aqpan amaly kóp aı. Tipti, keıde eki amal qabattasyp keledi. Sodan da bolar, bul aıdaǵy aýa raıyn «túske deıin kıiz, tústen keıin múıiz» degen burynǵylar.
Aıdyń 17-sinen bastap burshaqtan kishi, muzdy qar túıirshigi aralas syrǵaq júredi, qatty boran soǵady, sol kezde qasqyrdyń arlany men qanshyǵy juptasady, muny ataqty«Bóri syrǵaq» deıdi. Bul alasapyran amal bir aptaǵa sozylady.
Aqpandaǵy qaýipti sanalǵan amaldardyń biri – «Út amaly». Ol da kezegin kútip tur. 20-synan bastalyp, aıdyń 25-ine deıin sozylady. «Út» sóziniń qaıdan shyqqany týraly ártúrli áńgime bar. Bireýler qazaqtar ilgeride sıyrdy «út» dep ataǵan dese, endi bireýler kıiz úıdiń sańlaýynan túsken sáýleni «út» degen desedi.
Aýa raıy ereksheligi: qar erigenmen, qatty qasat qar erimeıdi. Sıyrlar osy mezgilde jatpaı, bir-birin súzgilep, syqyrlap júrip alatyn bolǵan. Amaldyń «sıyr» atalýyna osy kórinis sebep bolǵan syńaıly. Tereńirek oılap, zerdelesek, sańlaýdan túsken sáýle men sıyrdyń teńselip júrýi amaldyń kelgenin ǵana bildiretin kórinis. Negizi qazekeń «út» dep sańlaýdan túsken sáýleniń ishindegi qozǵalyp júrgen esepsiz tozańdy aıtqan. Ol kúnniń jylynatynyn, tabıǵattyń ózgeretinin, shýaqty kúnderdiń jaqyn ekendigin bildiretin tozań. Burynǵylardyń «Út keldi, qut keldi» dep masattanýynyń da, osy maqaldyń shyǵýynyń da sebebi osy bolsa kerek.
Qoldanystaǵy kúntizbe boıynsha aıdyń bastalǵanyna búgin 2-shi kún. Sóz etip otyrǵan aptamyz aıdyń basy men ortasyna sáıkes kelip tur. Bul aýa raıynda bolatyn ózgeristi ańǵartsa kerek. Aldaǵy aptada aýa raıy turaqsyz bolatyn syńaıly: ashyq kún de, jaýyn-shashyn da kórinis berýi ǵajap emes. Biraq tańerteń jáne túnge qaraı aıtarlyqtaı sýyq oryn alady, jalpy alǵanda, yzǵarly kúnder kórinis beredi...
BABALAR BOLJAMY
Aqpan aıynyń sońǵy aptasyna jasalǵan joramal:
*Qys qarsyz bolsa, jaz qýań bolady.
*Jer kólkildep, ylǵal molaısa, jazda jer otty.
*Dala qarly bolsa, keler jazda jer nárli bolady.
*Alqap qalyń qar jamylsa, kókekte kól sýǵa tolady.
*Eki aralyqta qar jaýsa, kóktem jańbyrly bolady.