Urpaq tárbıesi – ult bolashaǵy

ulttyq dástúrdi, otbasy qundylyqtaryn ulyqtaý – ata-ananyń basty mindeti

Ómirde eshkimmen jaryspaı-aq ozyp júretin adamdar bolady. Meniń Symbat esimdi qurbym bar. Birde sol qurbymmen habarlaspaq bolyp uıaly telefonynyń nómirin izdedim. Tappaǵan soń, úıine habarlastym. Sóıtsem, álgi zamandasym qalanyń qaq ortasynda tursa da, uıaly telefon ustamaıdy eken...

«MAǴAN BALALARYMNYŃ TAǴDYRY ÁLDEQAIDA MAŃYZDY»

Keshe úıine telefon shalyp edim, tut­qany ózi kóterdi. Amandyq-saýlyq suras­qan soń birden:

– Oý, qurbym, álem telefonnyń qyzy­ǵyna áldeqashan engende, seniki qyzyq eken? Myna zamanda qalaı telefonsyz júrsiń? – dep suradym.

– Telefon tur ǵoı, biraq paıdalanbaı­myn. İzdegen adam úıge habarlasady, – deıdi saspaı... – Tabıǵatym sol, telefonǵa onsha qumar emespin, ınternet aqtaryp otyrý úshin ýaqytyń ketedi. Senseń, ju­mysta otyrǵanda ǵalamtordy da kóp paı­dalana bermeımin, – dep saýalyma qaraı jaýabyn aıtty da, áńgimesin ári qaraı jalǵady:

– Óziń bilesiń, biz de el sekildi úıge keshkisin jınalamyz. Jubaıym jumystan kelgenshe úıde bolýǵa tyrysamyn. Sebebi, er adam ǵoı, jumystan kelgende tamaǵy daıyn tursyn deımin. Aıaqasty bir sharýa­lar shyǵyp qalmasa, ol jumystan eshqa­shan keshikken emes. Týra 19.30-da úıde bolady. Sol ýaqytqa deıin asymdy ázirlep úlgerýim kerek deımin de, jyldam keshki astyń qamyna kirisemin. Áıteýir úlge­remin. Onyń arasynda mektepten balala­rym keledi. Barlyǵynyń basy qosylǵanda úıińniń ishi ý-shý bolady da ketedi. Birin- biri tyńdamaı, qyzyqtaryn jarysa aıtqan kezderi, tipti qyzyq. Solarǵa qarap súısi­nemin. Al endi óziń aıtshy, bul baqytty sátten kózdi ınternetke qalaı taıdyra­syń! Barlyǵymyz kúni boıy jumysta júremiz. Zatymyz áıel bolǵan soń, úıdiń berekesi bizdiń qolymyzda ekeni belgili. Jumystan kelgende jubaıyńnyń qas-qa­baǵyna qaramasań, balalaryńa kóńil ból­meseń, nesine ómir súrip júrmin?! Eger men telefon shuqylap, eldiń ómirin tama­shalap otyrsam, meniń balalaryma kim jaǵdaı jasaıdy? Olarmen kim sóılesedi, tárbıeni kim beredi? Jo-joq, maǵan áleý­mettik jelidegi jyltyr sýretten góri óz balalarymnyń taǵdyry áldeqaıda mańyz­dy, – dep baryp toqtady qurbym.

QAZAQTYŃ SALT-DÁSTÚRİN DÁRİPTEITİN OTBASY

Shynynda da, sóziniń jany bar. Sym­bat óte baqytty áıel. Onyń otbasynda qazaqtyń salty men dástúri saltanat qur­ǵan. Balalarynyń tárbıesi qandaı! Qaı­sybir kúni úıine qonaqqa barǵanbyz. Úlken qyzy aldymyzdan júgirip shyǵyp aman­dasty da, «tórge shyǵyńyzdar» dep iltıpat tanytty. Kádimgideı súısinedi ekensiń. Olardaǵy taǵy bir jaqsy úrdis – ákeleri dastarhan basyna otyryp bata jasamaı, eshkim asqa qol sozbaıdy. Jáne tamaqtyń sońynan as qaıyrmaı, oryndarynan tur­maıdy. Tórlerinde qazaqtyń qara domby­rasy, onyń bergi shetinde qamshy ilýli tur. Ózderi ónerden de quralaqan emes. Dastar­han basynda otyrǵanda talaı ret otbasy­men án salyp bergen. Uldary asyq oınaý­dy úırenip júr eken. Balasynyp jeti atasyn surasań, ony da jatqa aıtady.

Qurbym aıtpaqshy, eger anasy tele­fon shuqylasa, munyń barlyǵyn balalar qaıdan, kimnen úırener edi. Aqyldylyǵy da sol emes pe? «Men telefonǵa qyzyq­paımyn. Tipti, ustamaımyn da. Qajet bolsam, kerek adamdar ózderi taýyp alady. Sondyqtan Muhametjan Tazabek aıtpaq­shy, ákesi ulyna ómir súrý ulaǵatyn aıtyp otyrsa, anasy qyzyna kıimin, dúnıesin taza ustaýdy mindettese, urpaq jaman bol­maıdy», – deıdi ol sóz arasynda.

Rasynda da, bul telefon adamnyń ýa­qytyn urlaǵanymen qoımaı, ózine táýeldi etip qoıady. Otbasyńdaǵy jaqyn adamda­ryńdy jat qylady. Búginde jumystan sharshap kelgen ákeniń dıvanda jatyp sa­ǵattap telefonǵa qaraýy, anasynyń asúıde júrip, áleýmettik jeliden kóz almaýy, ba­lasynyń bir buryshqa otyryp alyp tele­fon shuqylaýy qalypty jaǵdaıǵa aınal­ǵan. Tipti, keıbir ákeler balasynyń qaı synypta oqıtynyn suraǵanda, kúbijiktep, jaýap bere almaı jatqanyna ózim talaı kýá bolǵanmyn. Álbette, munyń barlyǵy álgi qurǵyr telefonnyń kinási dep qutyla salýǵa bolady. Biraq eshkim sizdi májbúr­lep telefon qaratpaıdy. «Áke kórgen oq jonar, sheshe kórgen ton pisher» deıdi ha­lyq danalyǵy. Demek, bala tárbıesinde ákeniń de, ananyń da róli mańyzdy. Eger bala sanasyna salt-dástúrimizdi erterek sińirmesek, buǵanasy qatqan shaqta bul tárbıe boıyna darı qoıýy ekitalaı. Son­dyqtan ulttyq dástúrdi ulyqtap, otbasy qundylyqtaryn dáriptep otyrý ata-ana­nyń basty mindeti.

BİR SHAŃYRAQTA JAT ADAMDARSHA ÓMİR SÚRÝ – QASİRET

Jasyratyny joq, búginde kópshiligimiz kúıbeń tirlikpen júrip kún batyrǵany­myzǵa mázbiz. Áıtpese, dastarhan basynda ata-ana balalarymen shúıirkelesip oty­ryp shaı ishetin, bos ýaqytynda birge oty­ryp kitap oqıtyn, tálimi men tárbıesi te­reń áńgimelermen urpaǵyn sýsyndatyp otyratyn sátter qaıda? Ondaı balalar eseıgende elin qurmetteıtin, Otanyn sú­ıetin naǵyz azamat bolatynyn bilsek te, telefondy shuqylaýymyzdy qoıar emespiz.

Oıdy oı qýady ǵoı, birde sáti kelip, taǵy bir tanysymnyń úıine bardym. Dál astyń ústinen túsippin. «Kel, kel, shaı ish» degen soń, astan aýyz tıýge dastarhan ba­syna otyrdym. Otyrǵanymdy qaıteıin, ózimdi sondaı yńǵaısyz sezindim. Ákesi men balalarynyń qolynda bir-bir tele­fon. Bir qarasań, barlyǵy bir úıdiń múshe­leri. Biraq bir-birine jat adam sekildi. Eshkim bir-birimen sóılespeıdi, bir-birine tipti qaramaıdy da. Árkim óz álemimen únsiz otyr. Asyn iship bitkeni, oryndary­nan úndemeı turyp ketip jatyr. Tipti, ákesi de qolyna telefonyn ustaǵan kúıi arǵy bólmege ketti. Dastarhan basynda kórshim ekeýimiz ǵana qaldyq. Onyń da qa­synda telefon tur. Biraq men otyrǵan soń uıalǵan shyǵar, qaramady. Onysyna rahmet dedim ishteı. Bir otbasynyń jaqyn ári bó­ten bolyp ómir súrýi qandaı qasiret. Bul kórinis qazirgi qazaq otbasylarynyń 80–90 paıyzynda kezdesetini ótirik emes.

NOMOFOBIA – TELEFONǴA TÁÝELDİLİK DERTİ

Siz bilesiz be, ǵalymdardyń zertteýi boıynsha adamdardyń 53 paıyzy telefo­nyn joǵaltyp nemese sol baılanys qura­lynyń qýaty bitip qalsa, qatty kúızeliske túsedi eken. Al telefonyn joǵaltyp ne­mese baılanyssyz qalýdan qorqatyn adam­darǵa psıhologtar nomofobıa dep ǵylymı termın oılap taýypty. Sonda munyń bári neni kórsetedi deısiz ǵoı? Árıne, bul bizdiń telefonǵa táýeldiligimizdiń bıik kórsetkishin aıqyndap tur. Jalpy, tele­fon baılanysý úshin taptyrmas qural shyǵar, biraq tárbıe úshin jaqsy dúnıe emes. Arzan oıyn-kúlki, túkke turǵysyz qyljaq áńgime, bos sóz. Bireýdiń ómirine qarap qyzyǵý kimge kerek?

Oı-túıin

Bir qaraǵanda, Symbatqa qyzyǵýǵa bolady. Ózgelerge uqsap, qıt etse telefonǵa shuqshımaıdy. Ol kóp telefon qaramaǵan soń, jónsiz kózim qaraýytty, basym aýyrdy, sharshadym demeıdi. Umytshaqpyn dep eshqashan shaǵymdanbaıdy. Túnimen telefon qaramaıdy, ýaqytynda jatady, ýaqytynda turady. Jónsiz jumystan keshigip, uıyqtap qaldym degen syltaý eshqashan aıtpaǵan. Qysqasy, sotkadaǵy bolmashy nárseni áńgimeniń ózgenine aınaldyryp ýaqytyn bos ótkizbeıdi. Sol sebepti, jumysyn tıanaqty ári ýaqytynda bitiredi. Saǵat keshki 18.00-de jumysynan qaıtady. Eń bastysy, bos ýaqytynyń bárin otbasyna arnaıdy...