Kóp balaly bolý - kópshilik úshin quptarlyq qubylys. Alaıda sol otbasylarda úıdiń úlken balalary baýyrlaryn qaraımyn dep psıhologıalyq soqqy alýy múmkin ekenin bilesiz be? Máselen jaqynda jelide jasóspirim qyzdyń anasynan bala týmaýyn jylap suraǵan vıdeosy tarady. Bireýler bul jaǵdaıǵa kúlip jatsa, endi biri bul - balanyń ishki jan-aıqaıynyń kórinisi ekenin aıtty. Psıholog, geshtalt terapevt Ulmeken Sándibekqyzy osyndaı jaǵdaıda bala qandaı qysymǵa ushyraıtynyn jáne onyń ómirine qalaı áser etetinin túsindirdi. Tolyǵyraq Aqshamnews.kz tilshisiniń materıalynan bilińiz.
Ulmeken Sándibekqyzy
psıholog, geshtal-terpaevt
"Baýyrlaryn qarap ósken bala erte eseıedi"
Psıholog Ulmeken hanymnyń aıtýynsha, balanyń baýyrlaryn qaraýǵa májbúr bolýy - erte eseıýdiń bir túri. Bul jaǵdaıda ol óz qajettiligin elemeı, únemi bireýge jaýapty bolý sezimimen ómir súredi.
"Mundaı balada stress, mazasyzdyq joǵary bolady, ómirden lázzat alý qıyndaıdy. Únemi basqa adam úshin ýaıymdaýdyń saldary emosıalyq kúıreýge ákeledi", - deıdi maman.
Balanyń jeke shekarasynyń bolýy nege mańyzdy?
Psıhologtyń aıtýynsha, balanyń kishkentaı kezinen jeke shekarasy qalyptasqany mańyzdy. Kishkentaı balasyn úlken balalaryna qaraýǵa qaldyryp, ózderi qydyrýǵa ketetin ata-analar balanyń jeke shekarasyn kishkentaıdan syılamaıdy. Keıin ol balalar eresek ómirde ózderiniń qalaýlaryn birinshi orynǵa qoıa almaıtyn bolady.
"Erte "ata-analyq rólge" kirgen jasóspirim qurdastarymen qarym-qatynasyn joǵaltýy múmkin. Qydyrýǵa shaqyrǵan kezde "inimdi qaraýym kerek" degen jaýap birneshe ret qaıtalansa, dostar tarapynan mundaı usynystar azaıady. Ýaqyt óte "bala" jáne "ana" rólderi aralasyp, jeke shekara qalyptastyrý qıyndaıdy", - deıdi Ulmeken Sándibekqyzy.
Sondaı-aq, ol mundaı balalardyń emosıalyq oqshaýlanyp, áleýmettik shekteýlerge tap bolýy múmkin ekenin aıtty.
"Baýyrlaryn baqqan tuńǵysh bala keıde "úlkensiń, túsinýiń kerek" degen sebeppen óz qajettiligin ekinshi orynǵa qoıady. Bul emosıonaldyq kerneýdi arttyryp, qarym-qatynastan oqshaýlaýǵa ákeledi. Psıhologtyń aıtýynsha, keıde mundaı balalar baýyrlarynyń qylyǵyna jaýap berip, jazalanýy da múmkin. Sonyń saldarynan ara-qatynas nasharlap, keleshekte shekten tys qamqorlyq tanytý nemese kerisinshe, jaýapkershilikten qashý paıda bolady", - deıdi ol.
Bala úshin "balalyq shaqty sezinbeýdiń" zardaby qandaı?
Baýyrlaryn qarap ósken bala, bylaısha aıtqanda balalyq shaǵyndaǵy sátterdi sezinýden, óziniń balalyq emosıalaryna ýaqyt bólýden aıyrylady. Psıhologtyń aıtýynsha, "balalyq shaqtyń urlanýy" - bul balanyń jasyna saı oıynnan, erkindikten jáne qorǵanysh seziminen aıyrylyp, eresekterdiń aýyr mindetin arqalaýy. Ulmeken Sándibekqyzy bul jaǵdaıdyń saldaryn bylaı sıpattaıdy:
-
Kináli seziný;
-
Shekten tys jaýapkershilik alý;
-
Emosıasyn ishte ustaý;
-
Ómirge ókpeli bolý;
-
Qatarlastarymen erkin aralasa almaý;
-
Tez sharshaý jáne emosıonaldyq kúıreý.
Ata-ana neni bilý kerek?
Mamannyń pikirinshe, úı sharýasy men bala kútimin jas ereksheligine saı bólý mańyzdy. Balaǵa sabaqqa daıyndalýǵa, oınaýǵa jáne dostarymen aralasýǵa múmkindik qalýy kerek.
"Eger bala ashýshań, sharshańqy, tuıyq bolsa, bul - ishki aýyrtpalyqtyń belgisi. Ondaı kezde ata-ana balasynan ne mazalap júrgenin surap, nazar aýdarýǵa tıis. Siz balany baýyr úshin emes, ózińiz úshin ómirge ákelesiz. Ony ósirý, baǵý, qaǵý, durys tárbıe berý - birinshi kezekte ata-ananyń mindeti", - deıdi Ulmeken Sándibekqyzy.