Halqymyz qylqan japyraqtylar qataryna jatatyn aǵashtyń bul túrin ejelden qasıetti sanap, kıe tutqan. Elden uzaq saparǵa shyǵatyn azamat arsha aǵashynyń bir tutamyn kesip alyp, boıtumar etip, moınyna taqqan. Sáýir aıynda gúldegen arsha tamyzdyń ortasyna qaraı pise bastaıdy. Tuqymyna, turǵan jerine qaraı kúzdiń alǵashqy onkúndigine deıin ónim beredi.
Qara jerdiń qasıetin sezip bilgen.
Alǵash ret men seni qumnan emes,
Kók sandyqtyń ishinen keziktirgem.
Iiskemeı biz tegi jata almaımyz,
Qolǵa ustaýǵa ájemnen bata almaımyz.
Arshanyń shyrpydaıyn bir talymen
Tisin shuqyp júretin ákem baıǵus.
Biz surasaq: «Shyraǵym, ári, – deıtin, –
Árkim ustap ketedi nárin, – deıtin. –
Qasıetti shóp, – deıtin, – bilmeısińder,
Tispenishke taptyrmas dári deıtin» , – dep bastalatyn aqyn Serik Turǵynbekovtyń «Arsha» óleńi sózimizdi tuzdyqtaı túskendeı.
Arsha 300 jyldaı ósedi (ómir súredi). Qasıetti bolatyny – oǵan anaý-mynaý aýrý-syrqaý jolamaıdy. Sondyqtan qazaq balaǵa besikti arsha aǵashynan jasaǵan, mundaı besikke qyzamyq, qara sheshek, sıaqty báleli aýrýlar darymaıdy. Bir arsha aǵashynyń shyǵarǵan otteginiń mólsheri 25–30 adamnyń tynys alýyna jetedi eken. Sonymen qatar, 20–25 tonna shań tozańdy zalalsyzdandyrady jáne de kóktemnen kúzge deıin mıkrobtardy joıady.
Osy qasıetterine qosa Arsha óte ádemi de sulý aǵash. Oraıy kelgende aıtaıyn: osyndaı qasıetin bile tura arsha áli Almatyda kógaldandyrýǵa keńinen paıdalanylmaı otyr. Jańa salynyp jatqan shaǵynaýdandarda otyrǵyzý jumysyn qolǵa alǵan durys dep oılaımyn.
Tamyzdyń 10-y Úrker amaly bastalyp, aıdyń 15-ine deıin jalǵasady. Bul mezgilde shóp býyny qatady, malshylar shóp shaba bastaıdy. Aýa raıy qubylyp turady: keıde uzaqqa sozylǵan aq jaýyn jaýady. Qoı jaýynǵa arqasyn tósep jaıylmaı turyp alady, muny keıbireýler «qoıdyń oraza ustaýy» dep atasa, keı jerlerde jaılaýǵa shyǵyp úı tikkendegi «týyrlyq jáıi» dep ataıdy. Keıde sarsha tamyzǵa jalǵasqan qapyryq ystyq bolady...
Ótkende aı tiginen týdy. Kónekózder aıdyń bulaı týysyn jaqsylyqqa balaǵan. Aýa raıy sharýaǵa qolaıly bolady dep eseptegen. Qazaq jurty Aıdy kıeli sanaǵan. Aı arqyly aýa raıyn aldyn ala boljap otyrǵan.
Búgin grıgorıan boıynsha – 10 tamyz. Aı esebimen – 23-i, qazaqsha 4 kúnnen keıin tamyz aıy bastalady. Apta aıdyń alǵashqy on kúni men basyna jáne ortasyna sáıkes kelip tur. Budan shyǵatyn qorytyndy – aýa raıy qubylmaly bolady, jańbyr sıreksıdi, jartylaı bultty, kóbine kún ashyq bolady. Biraq qalaı bolǵanda da kúnniń jylylyǵy nemese ystyǵy saqtalady.