Ábilhan Qasteev atyndaǵy QR Memlekettik óner mýzeıinde sýretshi Májıt Báıtenovtiń 75 jyldyǵyna oraı «Uly dala ańyzdary» atty kórme ashyldy. Onda sýretshiniń 75 keskindemelik týyndysy usynyldy. Olar qylqalam sheberiniń Táýelsizdik jyldarynan keıingi, basym bóligi keıingi bes jyldyqtaǵy shyǵarmashylyǵynyń bir parasy.
Taqyryby aıtyp turǵandaı, kartınalarda uly dalanyń ańyzdary, ulttyq erekshelikterimiz ben dástúrli dúnıetanymymyz avtordyń kózqarasy arqyly sýrettelgen. Sýretshiniń avtorlyq qoltańbasyna tústik túziliminiń qanyqtyǵy, jazyqtyqtyń nusqalyq túrlenýi, faktýralyq úılesim, stılızasıa jáne pishinderdiń transformasıalanýy tán. Sheberdiń «túrlenýden qoryqpaımyn» degen qanatty sózi jańa eksperımentterge daıyndyǵyn jáne ishki kópqyrly umtylysyn kórsetse kerek.
Májıt Baıtenov sýretshi-grafık, keskindemeshi, ónertaný dosenti, S.Seıfýllın atyndaǵy KazATÝ profesory, QR Kórkemsýret akademıasynyń akademıgi, QR Sýretshiler odaǵynyń jáne Halyqaralyq Eýrazıa dızaınerler odaǵynyń múshesi. Almaty qalasyndaǵy N.Gogol atyndaǵy kórkemsýret ýchılıshesin (qazir O.Tańsyqbaev atyndaǵy Almaty sándik-qoldanbaly óner koleji) bitirgen ol shyǵarmashylyq ǵumyrynyń biraz jylyn Qaraǵandy qalasynda ótkizgen. 1965-69 jyldar aralyǵynda V.Lebedev, A.Bortnıkov jáne B.Tábıev syndy ozat sýretshilerden dáris alǵan. 1976 jyldan KSRO Sýretshiler odaǵynyń múshesi. 1972 jyldan kóptegen halyqaralyq, respýblıkalyq kórmelerdiń qatysýshysy, 2005 jyly Qasteev mýzeıinde «Balbaltas» jáne 2019 jyly «Uly dala syry» atty jeke shyǵarmashylyq kórmesin ótkizgen bolatyn.
– Májıt Baıtenov – elimizdiń aǵa býyn sýretshileri arasynda qazaq ónerine ónegeli úles qosyp júrgen, damylsyz eńbek etýden jalyqpaıtyn naǵyz izdenisshil qylqalam sheberi. Onyń kórmege qoıylǵan «Kúltegin», «Azıamen qaýyshý», «Jaǵajaıdaǵy demalys», «Sáýkele», «Qobyzshy» jáne taǵy basqa týyndylary keskindemelik syzyqtar men tańbalyq syzyqtar arqyly túrli boıaýly jaǵyndylarmen izdengen keskindemeli qoltańbany baıqaısyzdar. Mysaly, «Azıamen qaýyshý» týyndysynda tańbalyq jaǵyndylar arqyly taqyryptyq sulbalardy engizgen. Bir qaraǵanda túsiniksiz bolyp kórinetin týyndylary sýretshiniń qalyptasqan kýbızmdik stıliniń tańbalyq-syzyqtyq ádiske transformasıalanǵanyn baıqaýǵa bolady, – deıdi kórme jetekshisi Aqjigit Núsip.
«SERÝEN» kartınasy aýyl turǵyndarynyń kúndelikti turmysyn sýretteıdi. Kóz aldymyzda áıel men buqa beınelengen, al arǵy planda úıler, basqa da adamdardyń sulbasy. Bul jerde buqa tabandylyq pen shydamdylyq sımvolıkasyn bildiredi.
«BAQSY» týyndysy da erekshe shyqqan. Ertede qazaq ómirinde baqsylar úlken ról atqarǵan. Olardyń negizgi qyzmeti adamdarǵa, qoǵamǵa tónip turǵan qaýip-qater, bále-jalanyń aldyn alý bolǵan. Sýretshi sol zamannyń kelbetin kóz aldyńyzǵa ákeledi.
«DALA ARÝYNDA» oshaǵyn mazdata jaǵyp, aınalasyna jylý, shýaq shashyp otyrǵan boıjetkenniń beınesi sátti berilgen. Úı ishi ashyq tústerge toly, sondyqtan bolar, sýret te bolsa úı ıesiniń energetıkasy seziletindeı. Bizdiń qazaq ejelden qonaqjaılylyq dástúrin qatty qurmettegen. Kartınadaǵy keıipkerdiń de esigi meımandarǵa árdaıym ashyq ekenin baıqaýǵa bolady.
«QYMYZ» kartınasynda qazaq áıeli kóshpeli ǵumyr keshken halyqtyń dástúrli taǵamy – qymyz daıyndap jatyr. Bıeniń sútinen daıyndalatyn bul sýsyndy Gerodot kóshpendi taıpalardyń eń súıikti jáne eń shıpaly sýsyny dep baǵalasa, belgili saıahatshy Marko Polo qymyzdy aq sharaptyń dámine teńegen.
«KERÝEN» týyndysynda túıelerdi kóremiz. Túıeler – Jibek joly arqyly ótken ejelgi ózara saýda qarym-qatynasyn damytýda eleýli úles qosqan kıeli janýar. Olar alys jolǵa, qıyndyqqa, shólge tózimdi keledi. Sondyqtan da saýdagerler men saıahatshylardyń eń senimdi serigi túıeler bolǵan. Ári olardy Jibek jolyn jaryp ótken kemeler dep tegin áspettemegen. Sýretshi de sol zamannyń tynysyn osy túıeler arqyly kórsetken.
Májıt Baıtenov eski men jańanyń arasyndaǵy kópir sekildi deıdi kórmeniń ashylýynda sóz sóılegen áriptesteri. Sýretshi qalyptasqan qoltańbasy arqyly uly daladaǵy ańyzdardy, fılosofıalyq oılardy jáne rýhanı úderisterdi kenep betine túsirýden jalyqqan emes. Ulttyq naqyshtaǵy tereń fılosofıalyq jáne shyǵarmashylyq izdeniske toly álemi, kenep betine bederlengen jarqyn boıaýlar men túrki áleminiń tańbalary kórmeden osylaısha oryn tapty.
Kórmeni aqpannyń 11-ne deıin tamashalaı alasyzdar.