Memleket basshysy Qasym-Jomart Toqaev quqyq qorǵaý organdarynyń keńeıtilgen alqa májilisinde sóılegen sózinde: «Ádiletti ári qaýipsiz Qazaqstandy qurý úshin zań men tártip ústemdigin túbegeıli ornyqtyrý kerek. Bul – barsha azamattyń múddesin, quqyǵy men bostandyǵyn qorǵaýdyń myzǵymas tiregi» degen edi. Prezıdent tapsyrmasy jergilikti jerlerde qalaı júzege asyrylyp jatyr? Bul maqsat-mindetterge oraı megapolıstegi qoǵamdyq tártip saqshylarynyń qyzmetindegi naqty baǵdarlar qandaı? Osy jáne basqa da saýaldar tóńireginde Almaty qalasy mamandandyrylǵan kúzet qyzmeti polıseıi, kishi serjant Jiger MAHMUTOVPEN áńgimelesken edik.
Ádil qoǵam – basty baǵdar
– El Prezıdenti tujyrymdaǵandaı, «qoǵamdaǵy izgiliktiń bári adaldyqtan bastaý alady. Ádiletti Qazaqstan jáne Adal azamat uǵymdary el tiregi bolatyn egiz qundylyq retinde árdaıym qatar turýǵa tıis». Almaty qalasy mamandandyrylǵan kúzet qyzmetinde bul baǵdar qalaı júzege asyrylýda?
– Ult kósemi Álıhan Bókeıhan «Ultqa qyzmet etý – minezden!» degen eken.
Qazaq eli Prezıdentimiz amanattaǵandaı, óte jaýapty ári abyroıly mindet – Ádiletti Qazaqstandy qurýǵa baǵdar aldy. Biz otanshyldyǵymyzdy jáne elge janashyrlyǵymyzdy naqty ispen kórsetýimiz kerek. Adal azamat bolýǵa umtylýymyz qajet. Zerdesi bıik azamat eliniń qamyn oılaıdy. Qaı sala bolmasyn, árkim óz qyzmetinde Otanymyzdy órkendetýge úles qosýy tıis dep oılaımyn. Qazir jańarǵan ádil qoǵam ornatý qarqyndy túrde júzege asyp keledi. Sonyń eń negizgisi ol – «Adal adam» konsepsıasy. Adam quqyǵy men bostandyǵyn qorǵaý júıesi nyǵaıyp, ádil, ashyq qoǵam ári básekege laıyq júıe qalyptasyp keledi. Ádiletti Qazaqstan qaǵıdaty – eń aldymen zań men tártip baǵdarynyń barshaǵa birdeı ústemdigi. Zań aldyndaǵy azamattyq jaýapkershilik degen paıymdy ańǵartady. Batyr Baýyrjan Momyshuly babamyz «tártipke baǵynǵan qul bolmaıdy, tártipsiz el bolmaıdy» dep beker aıtpaǵan. Biz úshin memleket tuǵyrynyń úsh negizgi tiregi bar. Olar: «adal adam – ádil qoǵam – zań men tártip» qundylyqtary.
Zań men tártip – negizgi ustanym
Ujymymyzdaǵy ár quqyq qorǵaý organynyń qyzmetkeri zań men tártip qaǵıdatyn jaqsy uǵyp, mánin jete túsinedi. Qazaqstan Respýblıkasy Konstıtýsıasynyń 1-babynyń 1-tarmaǵynda «Qazaqstan Respýblıkasy ózin demokratıalyq, zaıyrly, quqyqtyq jáne áleýmettik memleket retinde ornyqtyrady, onyń eń qymbat qazynasy – adam jáne adamnyń ómiri, quqyqtary men bostandyqtary» dep shegelenip jazylǵan. Sondyqtan zań men tártip ústemdigi árqashan bıik turýy shart.
Biz zań degendi tek quqyq qorǵaý, sot bıligi, prokýratýra sıaqty quzyrly organdarǵa telip túsinemiz. Kórnekti qalamger Sherhan Murtaza «Zań degen – noqta» degen eken. Sol sebepti, zańdy bir jaqty túsinýge bolmaıdy. Bul – tutas qoǵamnyń tártipke baǵynyp, zańdy qurmettep, Konstıtýsıa boıynsha ómir súrýi degen qaǵıdat.
Qoǵamdaǵy qylmys, zorlyq-zombylyqtyń bári zańdy, óz quqyǵyńdy bilmeýden bastalady. AQSH, Eýropa, Túrkıa, Sıngapýr sıaqty damyǵan elderde zań óte qatal. Bir ǵana Sıngapýr elin alaıyqshy, onda balaǵat sóz aıtyp, saǵyzdy betaldy tastaǵanyńyz úshin ákimshilik quqyqbuzýshylyqtan bastap, qylmystyq jaýapkershilikke deıin jaýapqa tartylýyńyz múmkin. Qoǵam qaıratkeri Zeınep Ahmetova apamyzdyń «Batys zańǵa baǵynady, Shyǵys dinge baǵynady, al qazaq uıat bolady deıdi. Sondyqtan qatelestiń dep, jaýapkershilikke tarta bergennen góri, halyqqa túsindirý, zańnyn mánin uǵyndyrý jumystaryn jiti qolǵa alǵan durys» degeni bar edi. Bul durys ustanym dep oılaımyn. Búginde «Medıasıa» zańy aıasynda taraptarǵa ózara kelisip, máseleni medıator arqyly birlesip sheshýine múmkindik berilgen. Osyndaı bastamalar zań men tártip qaǵıdatynyń mán-maǵynasyn arttyrady.
Polısıa – qoǵamdyq tártip saqshysy
– Jiger, tártip saqshylarynyń jumysyn qoǵam jetik bile bermeıdi. Jalpy polısıa qyzmetkeri bolý – sizderge qandaı mindet pen paryz júkteıdi?
– Óte jaqsy saýal. Iá, bizdiń jumys ońaı emes. Polısıa bolý – óte zor jaýapkershilikti talap etedi. Ár qadamyń nyq, ár isiń qoǵamǵa kádeli bolýy qajet.
Qazir «Instagram», «TıkTok», «Feısbýk», «Iýtýb» sıaqty áleýmettik jelilerde tártip saqshylaryna baılanysty ártúrli formatta beınebaıan qaptap júr. Sonyń ishinde quqyqbuzýshylyqty anyqtaýǵa járdemdesken vıdeokontentter de bar. Degenmen, jelige júktelip jatqan kontenttiń úshten biri – teris pıǵylda bolatyny, olardyń polısıa qyzmetkerlerin jónsiz, kelemejdeýge, ádiletsiz balaǵattaýǵa baǵyttalatyny qynjyltady. Árıne, qatelespeıtin pende bolmaıdy, qyzmet babyn jeke múddesi úshin asyra paıdalanatyndar múlde joq dep te aıta almaımyz, ondaılar zań júzinde qatań jazaǵa tartylady. Zamandastaryma aıtarym, bárimiz de et pen súıekten jaralǵan adambyz. Bizdiń de bala-shaǵamyz, aǵaıyn-týys, jora-joldas, otbasymyz bar. Óz jumysymyzdy abyroımen atqaramyz. Polısıa – qoǵamdyq tártip saqshysy, halyqtyń qorǵaýshysy. Qoǵamdaǵy túrli keleńsiz oqıǵanyń aldyn alyp, tártip buzǵandarmen profılaktıkalyq túsindirý jumystaryn júrgizip, azamattardyń qaýipsizdigin oılaıdy.
– Quqyq qorǵaý organdary qyzmetkerliriniń áleýmettik qamsyzdandyrylýy qandaı deńgeıde?
– Quqyq salasynyń qyzmetkerlerin áleýmettik qamsyzdandyrý baǵdary bar. Eń negizgisi – aılyǵymyzǵa qosymsha tólenetin áleýmettik qamsyzdandyrý paketteri qarastyrylǵan. Biraq naryq zamany bolǵandyqtan, árıne, turmysqa 100% jetkilikti dep basa aıta almaımyz. Ózimniń 6 balam bar. Anam men baýyrlarym janymda. Úıdiń úlkeni bolǵan soń, asyrap baǵý – meniń moınymda. Turaqty jumys – turaqty jalaqy. Otbasyma jetkizýge tyrysamyz. Baspana alýǵa jeńildik bolsa, tabys eselenip artyp jatsa jaqsy bolar edi, árıne. Óıtkeni, búgingideı naryq zamanynda tabys mol bolmasa, jan baǵý ońaıǵa túspeıdi.
«Eńbektiń nany tátti»
– Áskerıler arasynda «general bolýdy armandamaǵan sarbaz – sarbaz emes» degen támsil qalyptasqan. Qandaı qyzmet bolsyn, mártebeń ósip, abyroıǵa bólený – adal eńbekpen keletini belgili. Siz qalaı oılaısyz?
– Qazaq halqynda «eńbektiń nany tátti, jalqaýdyń jany tátti» deıdi. Árıne, qyzmet ósip, dáreje ıelený – tabandy eńbekke baılanysty dep bilemin. Áýeli elge mańdaı terdi tógip, qoldan kelgen qyzmetti jasap, abyroıǵa bólený kerek. Keıbireýler beıbit kúnde erlik jasalmaıdy dep aıtady. Bul – qate pikir. Qoǵamdyq tynyshtyqty buzyp, halyqqa qaýip tóndirgen sátte tarazdyq polıseı Ǵazız Baıtasov jurtty arashalap, qyzmet jolynda ózin qurban etti. Memleket Ǵazız aǵamyzǵa «Halyq Qaharmany» degen ataq berdi. Osyndaı oqıǵalardy tizip aıta berýge bolady. Tańerteń úıden alańsyz shyǵyp, keshkisin otbasyńa, anańa, baýyryńa, áıel bala-shaǵańa aman esen oralý – olja. Nátıjeli eńbek etýge tyrysyp kelemiz, túbinde bir jaqsylyq jolyǵar. Quqyq qorǵaý salasynyń erejesi boıynsha 45 jasta zeınetke shyǵý bekitilgen. Qazir biliktiligim men bilimimdi arttyryp, leıtenant shenin alýdy kózdep júrmin. Buıyrsa, qyzmettik jolymda kapıtan, maıor, polkovnık dárejesine jetsem degen úmit bar. Adal eńbekpen zeınet jasyna ilinip jatsaq nur ústine nur. Áriptesterimniń arasynda zeınetkerlikke shyqqannan keıin jeke kásipke betburǵandar bar. Óz basym magıstratýraǵa túsip, doktorlyqty qorǵap, arnaýly oqý oryndarynda oqytýshy-professor retinde, jastarǵa dáris bergim keledi. Óıtkeni, ıgergen tájirıbe men biliktilik adam boıynda máńgilik qalady. Bilgenińdi ózińnen keıingi býynǵa úıretý – ǵanıbet dep bilemin.
Shyǵarmashylyq – júrek qalaýy
– Sizdi birneshe márte jyr músháırasynan kórip, shyǵarmashylyqqa beıimdiligińizdi ańǵardyq...
– Aqyn Muhtar Shahanov aıtpaqshy «anaý turǵan bıdaıdy, kombaınmen jınaıdy» dep ekiniń biri óleń jaza berýi múmkin. Alaıda, óleń – qudiretti kúsh. Aqıyq aqyn Muqaǵalı Maqataevtyń óleńderin, Muhtar Áýezovtiń «Abaı jolyn», İlıas Esenberlınniń «Kóshpendilerin», Ázilhan Nurshaıyqovtyń «Mahabbat qyzyq, mol jyldaryn» jáne Baýyrjan Momyushlynyń «Ushqan uıasyn» oqyp, rýhanı kókjıegim ashyldy, ádebıetke qyzyqtym. Ózim de óleń jaza bastadym. Negizi – ózim polısıa qyzmetine kelmesten buryn 8 jyl – áskerı salada, 2 jyl – tótenshe jaǵdaı qyzmetinde, 1 jyl – jedel járdemde qyzmet ettim. Eń janyma jaqqany, ári oń jambasyma kelgeni osy polısıa qyzmeti boldy. Temirdeı tártipke boıym úırense de, kóńilim ádebıet aıdynynda, oıym shyǵarmashylyqta samǵap júredi. Máselen, Baýyrjan Momyshuly áskerı qyzmette júrse de, shyǵarmashylyqtaǵy darynyn da kórsete bildi ǵoı. Sol kisi sıaqty men de shyǵarmashylyǵymdy qaltarysqa qaldyra almaspyn. Múmkindigim bolyp, qoldaý tabylyp jatsa, shyǵarmashylyq kesh berip, óleńderimnen sahnalyq kórinis kórsetip, án de shyrqatqym keledi. Ol jaǵyna ýaqyt tóreshi.
Qazaqta «Ákeniń abyroıy balaǵa qyryq jyl azyq» depti. Uldarym jolymdy qýyp, aqyn bolam nemese polısıa qyzmetkeri, áskerı adam bolam dese qarsylyǵym joq. Olarǵa óz tańdaýlaryn jasaýǵa ruqsat beremin. Bolashaqtaryna jol kórsetip, myqty maman bolýyna jeteleımin. Óıtkeni, jas bala kezimizde ózime sol nárse jetpedi. Sondyqtan balaǵa bala kúnnen baǵyt-baǵdar bergen jón dep bilemin. Men úshin elge qyzmet etý, quqyq qorǵaý organdarynda qyzmet etý – abyroıly mindet, zor jaýapkershilik, azamattyq paryz dep túısinemin.