Ómir sondaı kúrdeli. Eshkimniń de aldynda únemi dańǵyl jol jatpaıdy. Soqtyqpaly, soqpaqty tar joldarǵa da túsemiz. Adasyp júrip, jol tabamyz. Ómirdiń ózi úlken ustaz. Ótkennen sabaq alyp, tájirıbe jınap, eseıemiz degendeı. Biz búgin ÁKE týraly sóz qozǵaımyz. Áleýmettik jelide osy taqyrypta pikir bólisken, oı aıtqan jandardyń syryna úńilemiz.
«QARTAIǴAN SHAQTA QAITESİZ?..»
Áýeli osy taqyrypty nege jazǵym kelgeninen bastaıyn. Úlken shahardan burynǵy áriptesimdi kezdestirip qaldym. Anasynyń osydan bes-alty jyl buryn qaıtys bolǵanyn estigen edim. Óziniń, ákesiniń jaǵdaıyn suradym.
– Áli kúnge tańerteń turyp, beıit basyna baryp keledi. Janyma batady jalǵyzdyǵy. Kóp kúrsinedi. Mamam ekeýiniń mahabbaty el qyzyǵatyndaı bolǵan ǵoı negizi. Dastarhan basynda ekeýmiz ǵana otyramyz, únsiz sháı ishemiz. Men de turmys qurmadym. Ýaqyt ótip barady.., – dedi ol.
Bir áıeldiń buryn bir aıtqan áńgimesiniń esime túsip otyrǵany osy rette.
– Úıde óńkeı qyzbyz. Sheshem qaıtys boldy. Ýaqyt óte, aldymyz turmys quryp ketip jatty. Ákeme úılený kerek boldy. Sonda men qaıtys bolyp ketken sheshemdi qyzǵanyp, úıde júrgen bóten áıeldi elestete almaı, «siz úılenetin bolsańyz, men úıden ketem» dep tentek minezime bastym. Ol áreketimniń teris ekenin keıin túsindik qoı, – degen edi.
Facebook-tegi paraqshama osy jaıtty jazdym. Taqyryp kópshilikti beı-jaı qaldyrmady, kóziqaraqty oqyrmandarym pikirlerin qaldyryp jatty.
Gúljan Amangeldiqyzy:
– Erkektiń aldynda áıeli ketken jaman. Ómirdegi eń qorqynyshtysy da sol.
Gúlimaı Ábishqyzy:
– Eshbir adam balasy jalǵyz bolmaǵany jón. Jalǵyzdyqtan qutqarý kerek. Áreketpen kómektespese de, keńes berip, nıet qosyp.
Raýza Temirǵalıeva:
– Er adamǵa jalǵyz qalý tipti jaman. Artyq aıtsam, Alla ózi keshirsin meni, áıeliniń artynda kóbine jaryn baǵalamaǵan erkekter qalady. Nıeti túzý erkekter áıelinen buryn ketedi.
Bekmyrza Syrymbetuly:
– Máńgilik eshteńe joq. Ekeýiniń bireýi birinshi bolyp ketedi.
Biraq er adamnyń birinshi ketkeni qolaıly. Kelini qansha jaqsy bolsa da, úlken kisiniń jaǵdaıyn jasaı almaıdy. Yńǵaısyzdyq týdyrady. Qarıalar aman bolsyn!
Nako Qabdyqaıyrqyzy:
– Ákem «meni Baqyttyń aldynda alsyn» dep otyrýshy edi, shyn tilegen eken, kete bardy endi nemere qyzyǵyn kóredi degende...
Maıra Aıtýar:
– Bir tanys kisini bilemin, áıeli qaıtys bola sala basqa áıelge ketti...
Tólen Ramazanuly:
– Naǵashy ájem qaıtqannan keıin atam kempir almaqshy bolǵan. Qyzdary qarsy bolǵan eken: «Qartaıǵan shaqta qaıtesiz. Qonaqtap ár qyzyńyzdyń qolynda birer aı turmaısyz ba?..» degendeı. «E-e, sender ne bilesińder?!» dep, báribir úılenip alypty naǵashy atam. Ol kezde, shamamen, 70-75-terde eken. Naǵashy atam 100-ge jaqyndap qaıtty. Sonda anamnyń: «Kempir alǵany durys bolypty, ózimen-ózi otyrdy. 25 jyl ishinde bárimizdi mezi eter edi», – degeni esimde.
Aınur Saǵıeva:
– Er adamnyń úılenip alǵany durys. Úıdiń berekesin áıel keltiredi.
Raıa Tuıabaqova:
– Meniń qurbym jalǵyzdyqtan sharshadym dep júrdi. Bir kúni kórshisiniń tanystary áıeli qaıtys bolǵan bir kisimen tanystyrady. Ol kisi týystaryn jınap, «Myna kisimen bas qosamyn. Kir-qońymdy kelinge jýǵyzýǵa uıalamyn. Erteńgi kúni aýyrǵanda da qaraıtyn adam kerek, bári jumysqa, sabaqqa ketedi, kúnimen jalǵyz otyramyn. Bul oıyma ne deısizder?» deıdi. Kelin-bala, baýyrlary qýanady. Kafede dastarhan jaıylyp, biz qurbymyzdy uzattyq. Qazir úı-ishi rıza. Kelin jumystan kelgende úı jınaýly, tamaq daıyn, balalar toq. Dastarhandy jaınatyp otyr qurbym. Nemereler «apalap» erkelep júr. Keshe kelip áńgimelesip ketti. Jasy 63-te, kúıeýi 70-te. Esh aıyby joq, shúıirkelesip sháı ishedi, nemerelerdi qaraıdy.
Janar Jylandy:
– Jalǵyz-jarty adamdar bolmasa dep tileımin. Teńin taýyp jatqandardy kórgende qýanamyn.
BARYŃDY BAǴALAǴYN
Instagram platformasynda osy áleýmettik jeliniń Aıka esimdi qoldanýshysy qolyn artyna ustap, aqyryn aıańdap kele jatqan ákesin alystan sýretke túsirip alyp salyp, astyna «Janym, ákeshim! Er adamnyń artta qalǵany óte qıyn eken. Anamyz ketkeli qansha jyldar boldy! Ákemizge ul-qyzdary toı jasap bereıik desek, kónbeı otyr. Janymda analaryń joq, jalǵyz ózim qalaı shyǵamyn ortaǵa dep. Osynaý ómirimde maǵan eń aýyr áser etken sóz osy boldy...» degen áserli jazba qaldyrǵan bolatyn. Bul jazba da kóptiń názik kóńilin bir terbep aldy.
– Meniń de 39 jasymda kelinshegim qaıtys boldy. Bes jyl ótti, jalǵyz ózim esh jerge barǵym kelmeıdi. Úı, jumys, balalarym, basqa eshnárse qyzyq emes.
– Ákem marqum mamam ketken soń úsh jyl shydap, aýyryp, tura almaı, artynan ketti. Jas kúnderinde kezdesken bir tal bar eken, sonyń túbinde júzdesemiz dep ýádelesipti kózi tirisinde. Sonda kútetin bolamyn seni degen ǵoı anam...
– Men de jeńgemnen aıyryldym. Aǵamdy kórsem, júregim qatty aýyrady. Jarym kóńil bolyp qalady eken ǵoı er adam.
– Er adamnyń áıeliniń artynda qalǵany qıyn. Meniń ákem de kópke barmady, anamnan keıin eki jyldan keıin qaıtty. Sonda qansha kóńilin tabýǵa tyrysyp, úlken- kishimiz túgel báıek bolyp, barlyq dámdini aldyna qoıyp, jaǵasyn da kirletpeı, ádeminiń bárin ústine japsyryp jatsaq ta, jetimniń kúıin keshkendeı muńaıyp júretin, únsiz oılanyp otyratyn sátteri óte kóp edi...
– Erkek áıeli ketse eshkimge kereksiz adamdaı, kishkentaı qorǵansyz baladaı jáýteńdep qalady. Bári ótip ketken soń ókinbes úshin, baryńda baǵalaý kerek sondyqtan.
– Anam 57 jasynda qaıtqanda ákem 59-da edi. Úsh jyldan soń «men úılensem qaıtedi?..» degende men «anam she?..» dep aǵyl-tegil jylap, «anań bólek qoı, qyzym, onyń ornyn eshkim basa almaıdy, biraq maǵan birge qaýqyldasyp otyryp sháı ishetin adam kerek» degen. Sodan ákemdi úılendirmeı qoıǵanmyn, anama satqyndyq jasamańyz dep. Ol kezde jıyrmada edim. Ómirdiń mánin qaıdan uǵa qoıaıyn?! Arada on jyl ótkende qatty ókindim ǵoı sol qylyǵyma, «nege ruqsat bermedim eken» dep. Bal a-shaǵasynyń ort asynda otyrsa da qatty jalǵyzsyraıtyn. Sol janyma batatyn. Sonda «ózim bilem ne istesem de!» demeı, balasynyń kóńiline qaraǵan ákeniń janyn túsinbegenim-aı!..
JÚREKTİ TERBEGEN BEINEJAZBA
Esterińizde me, áleýmettik jelide, naqtyraq aıtqanda, TikTok betinde temir rels boıymen aqyryn qozǵala bastaǵan poıyzǵa ilesip, syrtta, qalmaı júgirip kele jatqan, poıyz júrisin údetkende adymyn odan saıyn ashyp, qalaǵa, oqýyna ketip bara jatqan balasymen qaıta-qaıta qolyn bulǵap qoshtasqan qyzyl kúrtesheli qarapaıym ákeniń vıdeosy tarap edi ǵoı. Vagon ishinde vıdeoǵa túsirip otyrǵan balasynyń bulyńǵyr beınesi de baıqalady bergi betten.
Bul beınejazba da barlyq platformada myńdap taralyp, el- jurttyń júregin eljiretti. Vıdeonyń betinde «Kún demeı, tún demeı, úsh jumysty qatar istep, balasyn oqýǵa shyǵaryp salyp jatqan áke!» degen sózder bar. Áleýmettik jeli qoldanýshylary belgisiz ákege barlyq yqylas- nıetin arnap, amandyq tilep jatty.
– Naǵyz azamat eken, bala-shaǵasy úshin aıanbaı júrgen! Bala sekildi poıyz sońynan júgirip keledi. Balasy da jylap otyrǵan sekildi vagon ishinde. Ákesiniń osy eńbegi zaıa ketpeıtinine senemin. Sebebi, osyndaı meıirban ákeden jaman bala shyǵýy múmkin emes.
Júregim aýyryp ketti myna vıdeony kórip. Shirkin, meniń de ákem osylaı oqytqan edi, marqum. Densaýlyǵyna baılanysty ómirden erte ozdy.
***
– Bala keıin osyny túsinse ıgi. Alǵan kelinshegi durys bolsa eken. Ákeniń qınalyp oqytqanyn tez umytady qazirgi balalar. Qarttar úıindegi qarıalardyń kúni dálel buǵan. Otbasy tárbıesinen buryn sana bergeı ul-qyzǵa!
***
– Áke meıirimin kórmegen men túsinbeıdi ekenmin mundaı sezimdi. Qasymda bola tura, bir kelip, basymnan sıpap, mańdaıymnan da ıiskemedi. Jaqsy áke bolsa, qadirleńizder, árıne.
***
– Ákem ár dúısenbi jınalysqa kelgende, maǵan aqsha berip ketetin. «Shaldyń qyzy» degen saıyn aıtqanymdy istetetinmin. Ákem maǵan razy bolyp ketti me, joq pa dep oılanyp otyryp, ózimniń túrli qylyqtarym esime túse bere jylap qalamyn. Ákemdi beıitinen qazyp alyp, moınyna asyla ketip jylasam ǵoı dep qınalǵan, saǵynǵan kezderim qısapsyz...
***
– Osyndaı ákelerdiń balalary, maqtanyńdar ákelerińmen! Meniń de ákem men boı túzegende qýanyp, plash pen týflı ákep bergen. Anamyz naýqas, sondyqtan barlyq kıimdi ákemiz ákeletin. Úıde alty qyz boldyq. Bárimizdiń aıaǵymyzdy qarystap ólshep alyp ketetin. Úıge kelgende satyp ákelgen aıaq kıimi úlkendeý nemese tar bolyp qalsa, erinbeı baryp, qaıta aýystyryp ákeletin. Men turmysqa shyqqan kez edi. Sonda úıge segiz kolgotkı ákelgen ǵoı, meni de qosa eseptep, toqsanynshy jyldardaǵy sonaý tarshylyq zamanda, alty qyz, jeńgem jáne anam, bárimizdi segiz dep eseptegen. Áıel balasyn qatty qurmetteıtin. Jumysyma qolǵap, appaq shapka jáne jyly shulyq ákelip tur birde. Adamdardan qysylyp, meni ymdap shaqyryp alyp, kúrteshesiniń ár qaltasynan shyǵaryp bergen edi sonda sol zattardy. Janym ákem, qazir qolarbaǵa otyryp qaldy. Kelinime rahmet aıtamyn qarap otyrǵan!
ÁDEP-IBA ÓLSHEMİ
Bizde áıelder, analar merekesi bar. Endi 2023 jyldan bastap ulttyq deńgeıde Ákeler kúni atalyp ótip júr. Kúntizbemizge maýsymnyń úshinshi jeksenbisi bolyp engen. Iá, otbasynyń tiregi dep – otaǵasyǵa, qarashańyryqtyń ıesi dep – ákege osynshalyqty mán berilgeni ońdy sheshim boldy. Sondaı-aq, «Ákeler odaǵynyń» qurylǵany da durys qadam. Ákelerimiz myqty, júrekti bolǵandyqtan, bizge osynaý ulan- ǵaıyr dala mura bolyp qalǵan. Áke, ata uǵymynda kıe de, qasıet te bar. Demek, Atajurt, Atameken degen sodan shyqqan deýge negiz bar.
Jasyratyny joq, qazir keıbir ulttyq qundylyqtarymyzdyń shegesi bosap, keıbir ákelerdiń otbasyndaǵy bedeli tómendegeni ras. Áıelge de, balaǵa da jýan judyryǵyn ala júgiretin, alıment tóleýden de qashyp júretin er adamdar az emes. Al ondaı ákeden taraǵan urpaqtyń qalaı bolatyny taǵy belgisiz. Sondyqtan áli de kesh emes. Qazaqy bolmysymyzǵa tán «ákeniń sesi, mysy» degen uǵymdar saqtalýǵa tıis. Ákeler kúni de sol olqylyqtardyń ornyn toltyrýǵa, otbasy ınstıtýtyn nyǵaıtýǵa, otbasylyq qundylyqtardy dáripteýge yqpal eteri sózsiz.
Al negizinde áke bedeliniń joǵary bolýy úıdegi otanasyna kóp baılanysty. Esińizde me, «Abaı jolynda» bala Abaıdyń qaladan, medreseden aýylyna asyǵyp kelip, týǵan-týysymen qaýyshatyn sáti?! Semeıde úsh jyl oqyp, jaılaýdaǵy áke úıine kún keshkire jetken 13- tegi Abaı attan túsken bette kóp ishinen eń aldymen sheshesin kórip, soǵan qaraı júre berip edi, anasy anadaı jerde turyp: «Áı, shyraǵym, balam, áýeli, arǵy jaǵyńda ákeń tur, sálem ber!» deýshi edi ǵoı. Bir sátke balalyǵy jeńip, qatelik jiberip alǵanyn túsingen jas Abaı kilt burylyp ákesi Qunanbaı turǵan oqshaý topqa qaraı adymdaı jóneledi. M.Áýezov muny qazaqtyń júrekke jyly tıer osyndaı ǵajap dástúrinen habardar etý úshin ǵana emes, onyń tárbıelik mańyzyn da kórsetip otyr. Ata-ananyń bir- biriniń qadir-qasıetin bala aldynda osylaısha ardaqtap, bedelin asyrýy – ádep-ıba ólshemderiniń tereń tamyrlanyp, keń jaıylýynyń kepili. Demek, erteńgi úlken ómirge bastaıtyn uly jol úıimizdiń tabaldyryǵynan bastalady.
«Almaty-akshamý», №1 (6563) 7 qańtar, 2025 jyl