Túrki halyqtarynyń materıaldyq jáne rýhanı murasyn qorǵaý, zertteý jáne nasıhattaý – Túrki mádenıeti jáne murasy qorynyń (TMMQ) qurylý jáne qyzmet etý maqsaty ekendigin atap ótken jón.
Qor sondaı-aq túrki halyqtary arasyndaǵy mádenıet kópiri rólin atqaryp, ortaq tarıh pen rýhanı qundylyqtardyń jańǵyrtý baǵytynda mańyzdy jumystar atqarady: ǵylymı konferensıalar, kórmeler, basylymdar jáne t.b. sıaqty jobalardy júzege asyrady.
Eske sala keteıik, Túrki mádenıeti jáne murasy qoryn qurý týraly alǵashqy bastama 2009 jyldyń 3 qazanynda Ázerbaıjan Respýblıkasynyń Nahchyvan qalasynda ótken Túrkitildes elderiniń memleket basshylarynyń IX samıtinde kóterilgen bolatyn. Bul bastama joǵary baǵalanyp, 2012 jyldyń 23 tamyzynda Qordyń jarǵysy qabyldandy. Shtab-páteri Baký qalasynda ornalasqan Qordyń qazirgi prezıdenti – Qazaqstan Respýblıkasynyń Eńbek sińirgen qaıratkeri, profesor, ónertaný ǵylymdarynyń doktory, kompozıtor Aqtoty Rahmetollaqyzy Raıymqulova.
Tarıh qoınaýyna engen 2024 jylynda da Qor júzege asyrǵan mańyzdy jobalarmen este qaldy. Erekshe toqtalyp aıtatyn jaıt, Túrikmenstan baqylaýshy el bolý jaıly, Ózbekstan Qorǵa múshe bolý týraly sheshimderin jarıalady.
QOR KEŃESİNİŃ ALǴASHQY OTYRYSY
Qordyń 12 jyldyq qyzmeti barysynda alǵash ret Ázerbaıjan Respýblıkasynyń Mádenıet mınıstri Adıl Kárimlıdiń tóraǵalyǵymen túrki memleketteriniń Mádenıet mınıstrlikteri basshylary deńgeıinde Qor Keńesiniń otyrysy ótti. Otyrysta Qordyń 2025 jylǵa arnalǵan qyzmetiniń strategıalyq baǵyttaryn aıqyndaý máseleleri talqylanyp, is-qımyl jospary men búdjet bekitildi, sondaı-aq Qor janynan Konsýltatıvtik-Saraptamalyq Komıtet quryldy.
MÁDENI MURA NYSANDARYNYŃ KATALOGY
Qor 2024 jyl ishinde «TurkHeritage» Túrki áleminiń mádenı mura nysandary Katalogyn daıyndaý boıynsha belsendi jumysyn bastady. Osy maqsatta túrki áleminiń birqatar mańyzdy sáýlet eskertkishteri men kóne qoljazbalaryn qaıta jańǵyrtý úshin olarda qalpyna keltirý jáne mýzeılendirý jumystary júrgizilýde. Aldaǵy jyldary Ázerbaıjan Respýblıkasynyń Qarabaq óńirinde ornalasqan birqatar tarıhı-mádenı nysandarda qalpyna keltirý, mýzeılendirý, arheologıalyq jáne konservasıalyq jumystardy júzege asyrý josparlanýda.
AǴARTÝSHYLYQ
Qordyń qyzmet baǵyttarynyń biri – aǵartýshylyq. TMMQ búginge deıin túrki áleminiń kórnekti tulǵalary men ádebı jaýharlary týraly túrli kitaptardyń jaryq kórýine yqpal etti. Bul kitaptardy daıyndaýǵa túrkitildes zertteýshiler men mamandardy tartýǵa erekshe kóńil bólinedi. Qor júzege asyratyn bilim berý baǵdarlamalarynda da basymdyq mamandarǵa beriledi. Aıta ketý kerek, alǵashqysy Ystambulda ótken bilim berý baǵdarlamasyn 2025 jyly barlyq túrkitildes elderde ótkizý josparlanýda.
ORTAQ TARIHTY OQYTÝ ORTALYQTARY
Qordyń bastamasymen túrki áleminiń kóptegen qalalarynda jáne bilim berý mekemelerinde ortaq tarıh pen qundylyqtardy zertteý, oqytý jáne keler urpaqqa jetkizý maqsatynda ortalyqtar ashyldy. 2025 jyly osyndaı ortalyqtardy Júsip Balasaǵun atyndaǵy Qyrǵyz Ulttyq ýnıversıtetinde, Ál-Farabı atyndaǵy Qazaq Ulttyq ýnıversıtetinde, sondaı-aq Ázerbaıjanda, Túrkıada, Túrikmenstanda, Ózbekstanda jáne Majarstanda ashý josparlanyp otyr.
"TURK DISCOVERY" YOUTUBE ARNASY
TMMQ óz qyzmetinde zamanaýı jańashyldyqtar men ýaqyt talabyna saı tehnologıalardy belsendi qoldanady. Túrki áleminiń materıaldyq jáne rýhanı murasy, kóne dástúrleri men ulttyq qundylyqtary týraly baǵdarlamalar men derekti fılmder kórsetiletin «Turk Discovery» YouTube platformasy – Qordyń mańyzdy jobalarynyń biri. Ulttyq merekeler, quraq kórpe, tigin, toqyma, jibek sharýashylyǵy, mys óńdeý, ulttyq kıimder sıaqty túrki álemine tán óner men qolóner dástúrlerine arnalǵan baǵdarlamalardyń platformadaǵy kórsetilimi ýaqyt óte keńeıe túsedi. Aıta ketý kerek, ortaq túrki mýzykasy da TMMQ-nyń zertteý jáne nasıhattaý nysandarynyń birine aınalyp otyr.
HALYQARALYQ ǴYLYMI JOBALAR
Halyqaralyq jobalarǵa sátti qatysyp kele jatqan Qordyń ǵylymı qyzmeti de joǵary baǵalanady. Mysaly, 2024 jylǵy 13 jeltoqsanda Parıjde ótken «Álemdi leksıkografıada kartaǵa túsirý: «Dıýanı luǵat át-Túrk" shyǵarmasynyń 950 jyldyǵy” atty halyqaralyq konferensıany atap ótýge bolady. Iá, túrki tarıhynyń bul ortaq qundylyǵynyń álemde irgeli ári mańyzdy eńbekterdiń biri retinde tanylýy da Qordyń jetistikteriniń biri ekenindigin astyn syzyp aıtýǵa bolady.
JAŃA PERSPEKTIVALAR
Túrki Memleketteri Uıymy Memleket basshylarynyń XI samıti 2024 jyldyń qarashasynda Bishkekte ótti. Samıt aıasynda TMMQ Qyrǵyz Respýblıkasynyń Ulttyq Tarıh mýzeıinde erekshe kórmeniń saltanatty ashylýyn ótkizdi. Kórme Mahmud Qashqarınyń baı murasyna arnalǵan bolatyn. Kórmeniń ashylýynda TMMQ Prezıdenti Aqtoty Raıymqulova baıandama jasap, onda Mahmud Qashqarıden qanatty sózin keltirdi:
“... Alla Taǵala baqtyń nuryn túrikterdiń juldyzyna jasyrǵan,
olardyń sultandyǵyn kók júzimen qosarlaǵan...”
Qordyń Jarǵysyna sáıkes, 2025 jyly Qordyń Keńesine tóraǵalyq etý Qazaqstan Respýblıkasyna ótti. 2025 jyldyń aqpan aıynda Astanada Qordyń II Keńesi ótkizilýi josparlanýda.
Qysqasy, alda jańa perspektıvalar men Qor basshylyǵynyń mol ynta-jigeri tur.
Túrki áleminiń birligi men jarqyn bolashaǵy úshin túrki mádenıeti jáne mura qoryna sáttilik pen jetistikter tileımiz!