«Tolǵan aı» kúntizbesi boıynsha aıdyń 15-16-syna týra keledi
Qazekeń qandaı boljam jasasa da oı eleginen ótkizbeı, tájirıbege súıenbeı, ábden kózin jetkizbeı aıtpaıdy. Tarazy týǵanyn jazǵanbyz. Endi onyń amaly «Teke súmbile» bastalady. Tekeniń minezi de birqalypty emes qoı. Qyrkúıektiń 25-ine deıin jalǵasatyn jazdyń sońǵy amaly. Burynǵylar kúzdi bastap turǵan qyrkúıekti jylaýyq aı deıdi. Óte turaqsyz aı. Bir kún shýaǵyn shashyp, bir kún qara bult eńseni basyp turady...
Qazaqy paıymnyń aıtýynsha, osy mezgilde qozyny enesinen aıyrady. Qozy kúzem bolady. Ózen sýyna qozy toǵytady. Malshylar jaılaýdan túsýge kirisedi. Bıdaı, júgeri pisedi, eginshiler astyq orady. Kún men tún teńelip, qatty ystyq qaıtyp, aýa raıy birqalypqa túse bastaıdy. Shóptiń ósýi toqtaıdy. Pishen shabý qolǵa alynady. Jazdyń sońy bolǵandyqtan, kúzdiń salqyny seziledi.
Aıdyń orny ózgerip, jer men kúnniń qarsy jaǵyna ótedi. Onyń jer sharyna qaraǵan betine kún nury túsip, aı sútteı jaryq bolyp kórinedi. Sonyń áserinen osy mezgilde tún jaryq bolady. Qazekeń bul mezgildi «Tolǵan aı» deıdi. Ol qazaq kúntizbesi boıynsha aıdyń 15-16-syna týra keledi. Aıdyń 15 kúni jaryq, 15 kúni qarańǵy degen sóz, mine, osydan kelip shyqqan. Qoldanystaǵy kúntizbe boıynsha, qyrkúıektiń 20-21-ine aı tolady.
Jańa aı men eski aı arasyn, ıaǵnı eki aıdyń ózara aýysý aralyǵyn «Óliara» deıdi. Óliara kezinde aýa raıy qubylmaly, jaýyn-shashyn kóp bolady. Qazaq halqy aıdyń óliarasy men jańa aıdyń týýyna óte mán bergen. Alǵash aı oraqtanyp kóringen kúni aıǵa qarap: «Jańa aı jarylqa, eski aı esirke!» dep tilek tilep, betin sıpaǵan. Bul ejelden kele jatqan saltymyz.
Qazaq, qyrǵyz, ózbek, túrikmen, tájik, parsy, pýshtýn (Aýǵanstan) kúntizbelerinde Súmbile juldyzy 31 kúndik zodıak aıy sanalady. Ol tamyzdyń 29 juldyzynan qyrkúıektiń 28 juldyzyna deıin sozylatyn eń úlken amal. Súmbile (Sırıýs) – aspannyń Ońtústik jarty sharynda ornalasqan eń jaryq juldyz. Onyń jaltyraýy 1,46 juldyzdyq shamaǵa teń. Súmbileniń Kúnnen qashyqtyǵy 2,7 parsek. Súmbile dıametri jaǵynan Kúnnen eki ese úlken, jarqyraýy Kún jarqyraýynan 22 ese artyq.
Qazaq halqy súmbileniń alǵashqy jartysyn «Laq Súmbile», ekinshi jartysyn «Teke Súmbile» dep ataıdy. Qazir sońǵysy bastalady. Ataýynyń ózi ańǵartyp turǵandaı, aýa raıy endi jaısyzdana bastaıdy. Tekeniń minezi de birqalypty emes qoı. Endi birer kúnde kókti qaıta bult torlap, jańbyr jaýýy múmkin. Ary qaraı qaıta jylymyq bastalady. Búgin qoldanystaǵy kúntizbe boıynsha, qyrkúıektiń – 14-i. Aı júıesine súıensek, osy aıdyń 28-i. Qazaqsha áli qyrkúıektiń – 1-i. Apta aıdyń basyn, ortasyn jáne sońyn túgel qamtyp tur. Qaısybir jyldary qyrkúıekte qazdardyń ońtústigine qaıta bastaǵanyn kórgenbiz. Ázir ondaı qozǵalys bilinbeıdi. Kúz uzaqqa sozylatyn syńaıly.