Teńge baǵamy nege qubylyp turady?

Dollar nege 800 teńge emes,  480 bolyp tur? Osy baǵam qaıdan paıda bolady? Ony kim bekitedi? Nege teńge quby­lyp turady? Qarapaıym halyqta teńgege qatysty osyndaı suraqtar kóp.

Teńge bıyl 30 jyldyǵyn atap ótpek. Osy ýaqyt ishinde ol erkin konvertteletin naryqtyq valútaǵa aınala bildi. Iaǵnı onyń baǵamyn eshkim arnaıy bekitpeıdi. Baǵam Qazaqstan qor bırjasyndaǵy alyp-satý nátıjesinde belgili bolady. Teńgeni basyp shyǵaratyn Ulttyq Bank onyń baǵamyn targetteý, ıaǵnı retteý re­jıminen ketip, qazir tek ınflásıany targetteý (belgili bir shek aıasynda ustap turý) rejımi­men aınalysady. Bir sózben aıtqanda, teńge taǵdyry naryqtyń jeke qolyna berildi. Endi memleket bar kúshin tek ınflásıaǵa salady.

Bul óte jaqsy. Sebebi, buǵan deıin birneshe ret oryn alǵan kútpegen devalvasıalardan keıin halyqtyń teńgege degen senimi joǵalyp ketken bolatyn. Al devalvasıalar áý basta teńgeni naryq emes, memleket ózi rettep otyr­ǵandyqtan boldy. Iaǵnı onyń kýrsy jasandy túrde, túrli saıası naýqandarǵa (mysaly, saı­laý) qatysty qoldan ustalyp otyrdy. Teńgeni qoldan ustap turý óte qymbat. Ashyǵyn aıtýymyz kerek, sol jyldary bizde memlekettiń altyn-qor rezervi bosqa jaǵylyp ketti.

Endi naryq jaǵdaıynda memleket teńge baǵamyna rezerv­terin qurtpaıtyn bolady. Biraq bul memleket qor naryǵynda valútalyq operasıalarmen aınalyspaıdy degen sóz emes. Mysaly, Ulttyq Qordan respýblıkalyq búdjetke qarjy aýdarǵanda, bırjada qordan kelgen dollardy teńgege aýysty­rý qajet bolady. Onyń is-qımyl kestesi aldyn ala jarıala­nady. Naryq qatysýshylary bárin kórip, baqylap júredi. Iaǵnı memleket valúta naryǵynda kútpegen is-qımyldar jasamaıdy. Odan bólek, Biryńǵaı jınaqtaýshy zeınetaqy qory kerisinshe halyqtan teńgeleı jınalǵan zeınetaqy sa­lymdaryn bekitilgen grafık boıynsha dollarǵa aýystyryp otyrady.

Teńge baǵamy qaıdan shyǵady?

Teńge baǵamy Qazaqstan qor bırjasynyń valútalyq saýda-sattyq alańshasynda saýdalanady. Mysaly, teńgeniń dollarǵa shaqqandaǵy baǵamy USD/KZT juby saýdasynyń qorytyndysy boıynsha anyqtalady. Tańǵy saýda sesıasy Astana ýaqytymen saǵat 10.15-te bastalyp, 11.00-de aıaqtala­dy. Sonymen birge, túski jáne keshki sesıalary bar. Demek, saǵat 11.00-den keıin sol kúngi teńgeniń alǵashqy naryqtyq baǵamy anyqtalady. Osy saýda-sattyqqa bankter, shetel va­lútasymen operasıa jasaıtyn túrli kompanıalardyń tap­syrmasyn oryndaıtyn brokerler, valúta aıyrbastaý fırma­larynyń ókilderi qatysady.

Orta eseppen, qazirgi tańda valúta bırjasynda 33 bel­sendi oıynshy bar. Bankter de osy tizimge kiredi. Osy naryq­tyq qatysýshylar tarapynan jasalatyn suranys pen usynys kólemi teńgeniń kún saıynǵy qubylýyna áser etip, onyń ba­ǵamyn anyqtap otyrady. Memleket, Ulttyq Bank bul proses­ke múlde aralaspaıdy. Olar tipti, últtyq valúta kýrsynyń jyl aıaǵynda qansha bolatynyn da bilmeıdi. Onyń barlyǵy naryqqa baılanysty. Bıyl orta eseppen USD/KZT jubynda bir kúnde 150 mıllıon dollarǵa operasıa jasalyp júr. Biraq byltyrǵyǵa qaraǵanda, USD/KZT jubyndaǵy operasıalar­dyń qarjylaı kólemi tómendeı bastaǵanyn baıqap otyrmyz.

Teńge baǵamy dollardy satyp alý/satýdyń bırjada ótken eń tómengi baǵasy men eń joǵarǵy baǵasynyń ortaq máninen quralady. Mysaly, eń tómengi mámile bir dol­larǵa 473,5 teńge, al joǵarǵy mámile dollary­na 480,2 bolsa, onda teńge quny sol sesıa ná­tıjesinde 476,85 bolyp belgilenedi.

Memleket nege resmı  baǵam bekitedi?

«Eger teńge naryqtyq jaǵdaıda baǵamdal­sa, nege Ulttyq bank teńgeniń resmı kýrsyn jarıalaıdy?» degen suraq týatyny zańdy. Onyń naqty sebebi bar. Ulttyq Banktiń valúta baǵamy bırjadaǵy naryqtyq baǵamǵa sáıkes bekitiledi. Bizdegi ishki operasıalar, tólemder teńgemen júretindikten, resmı kýrs shetel va­lútasymen kelgen tabysqa teńgeleı salyq tó­legende, basqa da tólemder júrgizgende qajet bolady. Barlyq esep-aıyrysýlar osy resmı baǵamdy esepke ala otyryp júrgiziledi.

Joǵary ne tómen bolýyna ne áser etedi?

Kez kelgen valúta sıaqty teńgege syrtqy jáne ishki fak­torlar áser etedi. Qazirgi qubylýǵa yqpal etken syrtqy faktorlardyń ishinde dollardyń jahandyq nyǵaıýy jáne onyń saldarynan damýshy elder valútalary ındeksiniń tó­mendegenin, rúbldiń dollarǵa qatysty álsireýin atap ótýge bolady. İshki faktorlar degende kvazımemlekettik kompanıa­lardy valútalyq túsimderin satýdy mindetteýdiń kúshin joıǵanyn atap ótýge bolady.

Eger júıeli túrde qarasaq, teńgege munaıdyń álemdik naryqtaǵy baǵasynyń yqpaly zor. Baǵa qymbat bolsa, valú­talyq túsimderimiz kóp bolyp, syrtqy saýda balansy biz úshin jaǵymdy bolady. Iaǵnı eksportymyzdyń aqshalaı kó­lemi ımporttan asyp turýy tıis. Al jalpy alǵanda, ulttyq valúta ahýaly sol eldiń ekonomıkalyq qýatyna tikeleı baılanysty. Sol se­bepti, ishki óndiristi arttyrý, shıkizat­tyq táýeldilikten ketý asa mańyzdy bo­lyp otyr.