1990-shy jyldardyń basynda respýb­lıkanyń ekonomıkalyq jaǵ­daıy nashar­lap, óndiris quldyrady, aqsha­nyń qunsyzdanýy toqtamaı qoıdy. Res­pýblıkada ulttyq tabys pen eńbek ónim­diligi tómendedi. Halyq tuty­natyn taýar­lardyń baǵasy úsh esege deıin ósti. Bul áleýmettik ahýal­dy shıe­lenistirip jiberdi. Qoǵam jik­te­lip, onyń irgesi sógile bastady. Ol qoǵam­dy eski men jańa, ótken men bola­shaq qaǵıdaty boıynsha ekige qaq aıyrdy. Dúnıege endi kelgen Pre­zı­dent ınstıtýty men Keńester, naryq pen ákimshildik-ámirshildik eko­nomı­ka­nyń, ótken men bolashaqtyń ara­syn­daǵy qaıshylyq kúsheıe tústi. Son­dyqtan eldegi áleýmettik-ekonomı­kalyq jáne qoǵamdyq-saıası ahýaldy turaqtandyryp, naryq ekonomı­kasy men demokratıaǵa bet burý úde­ris­terin damytý úshin prezıdenttik bas­qarý júıesin engizý qajet boldy. Jańa bılik ınstıtýtyn engizýdi Qazaq­stannyń kóp etnosty memleket bol­ǵandyǵy da talap etti.

Osyndaı taǵdyrsheshti tarıhı kezeńde keńestik júıeniń kelmeske ketkenin aıqyn túsingen Tuńǵysh Prezı­dentimiz Nursultan Nazarbaev jaǵ­daı­dyń odan ári shıelenisýi men qul­dy­raýyna jol bermeı, elin apatty baǵyttan aman alyp qaldy. 1991 jylǵy 10 jel­toqsandaǵy Qazaqstan Respýb­lıkasy Pre­zı­dentiniń qyzme­tine resmı kirisýine baı­lanysty Qazaqstan Respýblıkasy Joǵarǵy Keńesiniń saltanatty otyrysynda sóılegen sózinde Elbasy birin­shi kezektegi atqarylatyn saıasatta etnos­aralyq qatynastar men ekstremızm máse­lelerine, quqyqtyq tártip pen zańdy­lyqty saqtaýdy nyǵaıtýǵa basa nazar aýdarý qajetine toqtaldy. Ol osyndaı saıası negizdiń arqasynda ǵana barlyq ekonomıkalyq, áleýmettik máselelerdi sheshýge bolatynyn eskertti.

Elbasy jas memlekettiń aldynda turǵan alǵashqy kezektegi mindetterdiń aýqymyn aıqyndap bere otyryp, ót­peli kezeńniń qıyndyqtaryn tez arada túzetemin dep halyqqa jalań ýáde bergen emes. Ol onyń ornyna josparly ekonomıkadan – naryqtyq ekonomı­kaǵa, bir partıalyq komandalyq-ákimshi­lik júıeden – demokratıalyq júıege jáne dástúrli sanadan – lıberaldyq qun­dylyqtarǵa kóshý sıaqty úsh bir­deı mindet qoıdy. Bul Qazaqstan tarı­hyndaǵy barlyq jetis­tikten tolyǵymen aıyrylyp qalý qaýpi bar, túbirinen ózgeris jasaýdy qajet etetin óte qıyn kez bolatyn. 1993 jylǵy Konstıtýsıa kom­promısti zań bolyp shyqty. Biraq ol qoǵamdyq úmit pen qajettilikti aqtamady. Soǵan qaramastan, Elbasy adamdardyń sanasyn kúrt ózgertpeıinshe, olardyń bolashaǵy joq ekenin jaqsy túsindi. Sondyqtan memleket qajetti sharalardy iske asyryp, adamdardyń sana-sezimin ózgertip, olardyń betterin beri qaratýǵa jaǵdaı jasaýǵa kiristi. Eń aldymen tizerlep jatqan ekonomıkany kóterip, halyqtyń aldyndaǵy áleýmettik mindettemelerin oryndaýdy qolǵa alýdyń mańyzy zor edi. Halyqqa táýelsizdik alǵan Qazaq­stannyń aldaǵy ýaqyttaǵy damýynyń baǵyt-baǵdaryn, maqsat-múddeleri men perspektıvalaryn táptishtep túsindirip, naqty nátı­jelerge qol jetkizip, sóz ben istiń arasyn alshaq­tatpaı, olardyń júregine senim uıalatý qajet boldy.

1995 jylǵy jańa Konstıtýsıa qabyldanyp, Prezıdent bıliginiń 2000 jylǵa deıin uzartylýy Prezı­dent ınstıtýtynyń áleýetin ashyp, onyń Qazaqstan qoǵamyn transfor­ma­sıa­laýdaǵy rólin arttyra tústi. Ná­tıjesinde, qoǵamdy qaıta qurý saıa­saty iske asyrylyp, ol barlyq qazaq­stan­dyqtyń birligine, kelisim men beı­bit­shilikke qol jetkizýdi kózdedi.

Qazaqstan tańdaǵan etnosaralyq jáne dinaralyq kelisim jolynyń basy-qasynda Elbasy Nursultan Nazarbaev turdy. Ol tatýlyq pen ultaralyq turaqtylyqty saqtaý maqsatynda áý bastan-aq túıisý núktelerin izdep, halyqtar arasyndaǵy kelisim men senim aımaqtaryn keńeıtýge bar kúshin saldy. Óıtkeni táýelsizdikke qol jet­kize salysymen memleketimizge parasatty ulttyq saıasattyń qajetine onyń kózi jetti. Assambleıa endi qu­ry­lyp jatqan kezde qazaqstandyq sáı­kestiktiń basty ózegi qazaqstandyq azamattyq degen formýla qabyldandy. Qazaqstannyń áleýmettik-ekonomıka­lyq, qoǵamdyq-saıası jáne demogra­fıa­lyq jaǵdaıyn eskere otyryp, Elbasy táýelsizdiktiń eń alǵash­qy kúnderinen bastap-aq etnosaralyq tatýlyqty saqtaý men nyǵaıtý jáne qazaq­stan­dyq sáıkestikti nemese taqy­lettestikti qalyptastyrýdyń jeke modeli­niń negizine etnostyq emes, aza­mat­tylyq qaǵıdatyn alyp, júzege asyr­dy. Sebebi jas táýelsiz memleket úshin azamattyq biregeılik el damýy­nyń basty faktory jáne onyń turaq­tylyǵynyń alǵysharty boldy.

Óıtkeni Elbasynyń «aldymen – ekonomıka, sodan keıin – saıasat» degen  «qazaqstandyq jol» ustanymyn iske asyrý úshin qoǵamdyq kelisim men azamattyq tatýlyq qajet boldy. Qazaq­standy mekendegen barlyq etnos ókilderiniń ómirlik qajettilikterin qanaǵattandyratyn áleýmettik-eko­no­mıkalyq, mádenı máselelerge kóp kóńil bólindi. Nátıjesinde, Qazaqstanda etnosaralyq kelisimniń ózindik qazaq­standyq modeli quryldy. 

Ulttyq máseleni ádiletti sheshýdiń bir tıimdi joly men ınstıtýty retinde 1995 jyly Elbasy Qazaqstan halqy Assambleıasyn qurdy. Dál sol kezderde ulttyq saıasattyń basty qaǵıdattary da negizinen aıqyndaldy. Ol mámilege negizdelgen qoǵamdyq turaqty­lyq, zańnyń ústemdigi men táýelsizdikti nyǵaıtý joly edi. Nursultan Nazar­baev etnosaralyq qatynastarǵa muqıat bolý, onda bolyp jatqan úderisterge der kezin­de qulaq asý qajettigine sol kezdiń ózinde-aq kóńil aýdara bildi.

Elbasy qoǵamdyq-saıası ómirdi Qazaq­stannyń áleýmettik-ekonomı­kalyq damýynan eshqashan bólip qaraǵan emes. Kerisinshe, elimizdegi eko­nomıkalyq ózgeristerdi tereń bilý­diń arqasynda memleket damýy men memlekettilikti ornyqtyryp, ony odan ári damytýdyń alǵysharttary sanalatyn osy eki qanatty teń ustap otyrdy. Táýelsizdikti nyǵaıtýdyń eń basty kepili retinde ishki yntymaqty tereńdetý arqyly eko­no­mıkalyq qatynastardy da, saıası qaty­nastardy da meılinshe demokratıalan­dyra túsýge bolatynyna úlken mán berdi. Bir qaraǵanda, «aldymen – eko­nomı­ka, sodan keıin – saıasat» degen for­mýla Qazaqstanda saıasatqa onsha kóńil bólinbegendeı áser qaldyrýy múm­kin. Alaıda óz basym mundaı pikir­men kelise almaımyn. Meniń túsini­gimde, Prezıdent bıliginiń 2000 jylǵa deıin uzartylýy ekonomıkamen qatar, saıa­sı reformalardyń da naq­ty qolǵa alynýyna degen kart-blansh bolatyn. Sondyqtan oqıǵanyń bu­dan bylaıǵy órbýi saıası reformalar máse­le­siniń aldyn ala qarastyrylyp, 1995 jylǵy Konstıtýsıadan keıin pysyq­talyp, Nursultan Nazarbaevtyń oǵan ishteı de, mazmundyq jaǵynan da da­ıyn bolǵandyǵyn kórsetip berdi, al 1998 jyldyń qyrkúıegindegi halyqqa Joldaýynda ol elimizdegi saıası jáne ekonomıkalyq lıberaldandyrýǵa jol ashamyn dep ýáde etti. 1999 jyldyń 29 qańtarynda Davosta ótken Dúnıe­júzilik ekonomıkalyq forý­m sheńberinde elimizdiń Tuń­ǵysh Pre­zıdenti bizdiń ekonomıkada – na­ryqty, saıasatta demokratıa­ny tań­daǵa­nymyz týraly aı­typ, Qazaq­stan­nyń bir mezgilde eko­no­mıkalyq lıbe­ral­d­andyrý men saıa­sı saladaǵy re­for­malar jolyna tús­ken­digin jáne demokratıa jolynan taı­maı­tyn­dyǵy týraly málimdedi. Bul ekono­mı­kalyq máseleler sheshildi, endi saıası reformaǵa kirisemiz degen sóz emes edi. Ras, biz tek ekonomıkalyq-áleýmettik damý­dyń beti az da bolsa beri qarap, as­tanamyzdy aýystyrýǵa táýekel jasaý sıaqty batyl qadamdarǵa barýǵa shamamyz kelip qalǵan kezdi basymyzdan ótkerip jattyq. Al eger biz saıası qaıta qurýlarǵa buǵan deıin múldem kóńil bólmegen bolsaq, onda Elbasy álemdik qoǵamdastyq aldynda osyndaı áńgimelerdi bastap, saıası reformanyń mańyzdy baǵyttaryn kórsete alar ma edi? Kórip otyrǵanymyzdaı, sol kezdiń ózinde úkimettik emes uıymdar, saıası partıalar qurý, saılaý júıesin reformalaý jáne baspasózdiń qyzmetin yryqtandyrý, jemqorlyqpen kúres, sot júıesiniń táýelsizdik aýqymyn keńeıtý, áıelderdiń quqyqtaryn qor­ǵaý sıaqty keńestik qoǵam tusynda keńes adamynyń mıyna qonbaıtyn túsi­nikterdi erkin qoldanyp, onyń mánin tereń túsinip, bul jańalyqtardyń qazaq­standyq áleýmettik ortada iske asyrylý múmkin­digine senimdi bolar ma edi?

Elbasy sondaı-aq 1999 jyly Qazaqstanda quqyq negizderi refor­mala­nyp, saıası partıalarǵa kómek kór­setiletinin, olardyń Parlament­tegi teńgermeli proporsıonaldyq ókildigi engiziletinin, saılaýda ha­lyq­ara­lyq baqylaýshylardyń qaty­sýy qam­tamasyz etiletinin naqty túr­de belsene sóz ete bastady. Osy kezderi BUU-dan bastap, basqa da halyqaralyq uıymdar shuq­shıa kóz tigip otyrǵan saılaý júıe­sin refor­ma­laý máselesi qolǵa alyndy. Ol Par­lament depýtattyǵyna kandı­dat­tardan alynatyn tólemniń mólsherin azaıtyp, Ortalyq saılaý komıs­sıa­synyń jańa qurylymyn jasaý, onyń quramyna elimizdiń jetekshi par­tıa­larynyń ókilderin engizýge baǵyt­taldy. Sonymen birge pikirlerdiń plú­ralızmine, kelispeýshilikke tózimdilik pen demokratıalyq úderistiń ajyramas bóligi retindegi synnyń ashyqtyǵyna jaǵdaı jasaý kózdeldi.

1999 jylǵa arnalǵan demokratıa­lyq reformalar aýqymdy boldy. Bas­pa­sózdi, sonyń ishinde ásirese táýel­siz baspasózdi lıberaldandyrý úderisin ótkizý josparlandy. Bas­pasóz ben baspa organdaryn jeke­she­lendirýge qosymsha shara qoldany­latyn boldy. Habar taratý jıiligi úshin alynatyn tólemniń mólsherin tómendetý arqyly radıostansa ıeleri­niń sheńberin keńeıtý, BAQ týraly jańa, burynǵydan da lıberaldy zań qabyldap, qoǵamnyń basym bóliginiń pikirin bildiretin partıalar men qozǵalystardyń kandıdattary jóninde memlekettik baspasóz quraldarynda kóbirek aıtatyndaı jaǵ­daı qalyptastyrý da eskerildi. Elbasy táýelsiz Qazaqstan tańdaǵan óz ba­ǵytyn «demokratıalandyrýdyń kezeń­di baǵdarlamasy» dep ataýǵa da­ıyn ekendigin búkil álemge pash etti. Óıt­keni Qazaq eline saıası revolúsıa qajet emes edi. Qazaqstan kúrt jáne baqylanbaıtyn ózgeristerden aýlaq turdy jáne shynaıy, jan-jaqty oı­las­tyrylǵan reformalarǵa talpy­na bildi. Sebebi ol XXI ǵasyrdyń teh­nıkasyna súıene otyryp, XXI ǵasyr­dyń ekonomıkalyq jáne saıası júıe­sin qurýdy maqsat tutty. Sóıtip6 Qazaq­stan jas táýelsiz memleket retinde úshinshi myńjyldyqqa nyq senimmen, qýattylyqpen jáne demokratıalyq sıpatpen aıaq basqysy keldi.

1999 jyldyń 30 qańtaryndaǵy álem­niń jetekshi saıası tulǵalarymen kezdesý kezinde Nursultan Nazarbaev demo­kratıalyq reformalardyń úsh basty baǵyty – úkimettik emes uıymdar, saıası partıalar qurý jáne saılaý júıesin qaıta qurýǵa taǵy toqtaldy. Osy kezdesýde Elbasy Batysta Qazaqstandaǵy demo­kratıalandyrý úderisiniń qar­qy­nyn jyldamdatý máselesinde shy­dam­syzdyq tanytatyndyǵyna toqtala kele, buǵan durystap qarar bolsaq, batys­tyq úlgidegi demokratıa qurý úshin Qazaqstanǵa bir jyl, eki jyl emes, ondaǵan jyldar qajet ekendigine kóńil aýdardy. Nursultan Nazarbaev: «Biz asyqpaı, qatege jol bermeı, aıaǵy­myzdy nyq basqymyz keledi. Biz demo­kratıalyq júıeni tarıhymyz ben má­de­nıetimizdi eskere otyryp damyt­paq­pyz. Qazaqstanda barlyq saladaǵy qıyn­dyqtarmen bir mezgilde kún sa­ıyn ushyrasyp otyrmyz. Eń aldymen, ol – ekonomıka. Ekinshiden, áleýmettik sala. Al úshinshiden, saıası faktorlar. Biz qazirdiń ózinde demokratıalyq reforma men ashyq naryq ekonomıkasyn damytýda ájeptáýir jetistikke jettik. Segiz jylda ınflásıany 3000%-dan 10%-ǵa túsirdik, teńgeniń turaqtylyǵyn arttyrdyq, ınvestı­sıa tartý jaǵynan Shyǵys Eýropa­daǵy Vengrıadan keıingi ekinshi oryn­ǵa shyqtyq», dep kesip aıtty. Aza­mat­tardyń belsendiligin arttyrý ba­ǵytynda zańnamalardy lıberaldandyryp, BAQ-tarǵa erkindik berilgendigi, ÚEU-nyń qurylýyna jaǵdaı jasalyp, barlyq konfesıa músheleriniń dinı senim-nanymdaryn erkin damytýǵa kepildik berilgeni, Qazaqstan álemde ıadrolyq qarýdan óz erkimen bas tart­qan birinshi el bolǵany da áńgi­meniń arqaýyna aınaldy.

Kóp uzamaı, araǵa týra eki aı salyp, 1999 jyldyń 31 naýryzynda Elbasy Parlamenttiń qos palatasynyń birlesken otyrysynda «Demokratıa – bizdiń tańdaý» taqyrybyn kóterdi. Aınalamyzdaǵy álemdegi qıyn­dyq­tarǵa qaramastan, Qazaqstan óz tań­daýynan bas tartpaıtyny endi ishki, qazaqstandyq aýdıtorıa úshin málimdeldi. Osylaısha, eldiń demo­kratıalyq damýynyń kezekti qadam­dary aıqyndaldy. Elbasy demokratıany tek qana jalyndy urandar­dyń jıyntyǵy qylmaýǵa kóńil aýdar­dy. Osy Joldaýda saıası júıeni lıbe­ral­dandyrýdyń baǵdarlamasy týraly málimdeldi. Onyń negizine saılaý júıesin reformalaý, prezı­dent­tik­ke jáne depýtattyqqa kandıdat­tar­dyń saılaý jarnasyn azaıtý, Parla­menttiń mártebesi men rólin kóterý, Úki­mettiń derbestigi men jaýap­ker­shi­ligin arttyrý, azamattyq qoǵam qa­lyptastyrý, sot júıesi táýelsiz­digin damytýdyń kepildigin arttyrý, BAQ-tyń táýelsizdigin damytý baǵy­tyndaǵy zańdardy múltiksiz saqtaý alyn­dy. Sonymen qatar Qazaqstan áıel­deriniń eldiń saıası, ekonomıka­lyq jáne qoǵamdyq ómirine belsene aralasýyn qamtamasyz etý, sybaılas jem­qor­lyqpen kúresti qataıtý máselesi de umyt qalmady. Bul qazaqstan­dyq qoǵam­dy demokratıalandyrýdyń kezeń-kezeńmen iske asyrylatyn baǵ­dar­lamasy jobasynyń alǵashqy nus­qalarynyń bar bolǵanyn ańǵartsa kerek. Onyń túpki maqsaty – qadam saıyn, bir zań­nan ekinshisi­ne, saılaý­dan saılaýǵa Qazaq­stan topy­raǵyn demokratıa ónetindeı etip baryn­sha qunarlandyrý edi. Bul baǵyt demokratıa damyǵan saıyn na­ryq ekonomıkasynyń negizi­niń de nyǵaıa beretinin kórsetti. Osy­nyń dále­li retinde AQSH-tyń Ókilder Pala­tasynyń múshesi Djek Met­kalf­tyń 1999 jyldyń 22 jeltoq­sanyn­da «Vashıngton Taıms» gazetinde jarıa­lanǵan «Qazaqstannyń myq­tyraq demokratıaǵa qaraı qozǵaly­sy» atty maqalasyn keltirýge bolady. Onda Qazaqstannyń demokratıa men naryq ekonomıkasyn damytýdaǵy jetistikteri atap kórsetildi.  Qazaqstan úshin bul memleketimizdiń durys jolda kele jatqandyǵynyń dáleli bolsa, al Batys úshin – Qazaqstannyń osy saıasatyna qoldaý kórsetkendiginiń belgisi boldy.

Osy kezeńge Prezıdenttiń Qazaq­stan halqyna Joldaýlarynyń róliniń artýy tán. Máselen, 2003 jyl­dyń 4 sáýirindegi Joldaýda 2004 jyl­ǵa arnalǵan ishki jáne syrtqy saıasattyń negizgi baǵyttary anyqtaldy. Onda ashyq qoǵam qurý boıynsha tıisti qadamdar jasalyp, Qazaqstanda demokra­tıa men azamattyq qoǵamnyń basty ıns­tıtýttarynyń qalyptasqandyǵy atap kórsetildi. Mysaly, Ombýdsmen ıns­tıtýty, Ulttyq Keńes, BAQ boıynsha Qoǵamdyq keńes quryldy. Partıalar týraly jańa zańnyń qabyldanýymen eldegi partıalyq júıe nyǵaıdy, ÚEU belsendilik kórsete bastady. Eń bastysy, qoǵamda demokratıalyq úlgidegi saıası mádenıet te qalyptasý ústin­de boldy. Úkimet janynan turaq­ty jumys isteıtin demokratıalandyrý men azamattyq qoǵamdy ári qaraı damytý boıynsha usynystar jasaıtyn keńes dúnıege keldi.

Elbasy memlekettik basqarý júıe­sin jańǵyrtý barysynda endigi jerde jergilikti bılikti halyqqa jaqynda­tatyndaı ahýal týǵyzýǵa kóńil bólip, aýdan ákimderin saılaý boıynsha eksperıment ótkizýdi tapsyrdy. Azamattyq qoǵam ınstıtýttaryn odan ári nyǵaıtý baǵytynda saıası partıalarǵa Májilis depýtattyǵyna kandıdattardy usynýǵa jáne daýys berýdiń qorytyndylaryn baqylaýda olarǵa erekshe quqyq berý kózdeldi. Úkimettik emes uıymdarmen qarym-qatynas ta basqasha qaralyp, Azamattyq forýmdar ótkizile bastady. Tuńǵysh Prezıdent azamattyq qoǵam ınstıtýtyn damytýdyń tujyrym­da­masyn keshiktirmeı qabyldaý kerek­tigin nazardan tys qaldyrmaı, úshinshi sektordyń damýyna jaǵdaı jasap otyrdy. Ol azamattyq qoǵam qyzmetiniń quqyqtyq negiziniń naqty aıqyndalýyn kózdedi. Memleket aza­mattyq qoǵam ınstıtýttaryn jasandy túrde «ósirmeı», soǵan tek jaǵ­daı jasaý keregin eskertti. Son­da ǵana mem­leket pen úshinshi sektor ara­syn­da shynaıy seriktestik or­natý­ǵa múm­kin­diktiń týatynyn jaqsy tú­sindi. Ol úshin azamattyq bastama­lardy qol­daý men memlekettiń is-áre­ket­teri­niń júıeliligin qamtamasyz etý mańyzdy edi. Sondyqtan Azamattyq qoǵam­dy damytýdyń 2006-2011 jyl­dar­ǵa arnalǵan tujyrymdamasyn iske as­y­rýdyń jospary Úkimettiń 2006 jyldyń 30 qyrkúıegindegi qaýly­sy­men bekitildi. Ony oryndaýǵa res­pýblı­kalyq búdjetten 146 mln 991 myń teń­ge, al jergilikti búdjetten – 1 mlrd 112 mln 716 myń teńge bólindi.

BAQ máselesine erekshe mán berildi. Olardyń qoǵamdy demokratıalandyrý úderisindegi róli men ornyn dál anyq­taý basty maqsatqa aınaldy. Memleket­tik emes BAQ sanynyń ósýine baı­lanysty baspasóz ben televıdenıeniń senzýra joq jaǵdaıynda qyzmet etý mehanızmin qalyptastyrý  mindeti aldyńǵy orynǵa shyqty. Máselen, tek 2002 jyly 50 jańa BAQ tirkelgen kórinedi. Qoǵamnyń BAQ aldyndaǵy jáne bılik pen jýrnalıser arasyn­daǵy ózara jaýapkershiligine zor mán berildi. Sondyqtan BAQ týraly jańa zań qabyldap, BAQ-tyń zań buz­ǵany úshin jaýapkershiligin kú­sheı­te otyryp, qoǵam talap etetin sóz bostandyǵyn qamtamasyz etý prob­le­ma­syn sheshý qajet boldy. BAQ týraly jańa zań jobasy qaralǵan kez­degi qu­jattardyń birinde Elbasy: «Sóz bos­tandyǵy ol jala jabý men jal­ǵan aqparat bostandyǵy emes» dep jazyp, basqa elderdiń tájirıbesi men so­lar­dyń usynystaryn belsene paıdalaný kerektigin eske saldy. Arhıv qor­larynda saqtalǵan taǵy bir qujatta Ulttyq komısıa jumysyn saralaı otyryp, Nursultan Nazarbaev óz qoly­men: «Óte teńdestirilgen tásil qajet. Turaqty damý – bastysy. (Nalchık). 2 kezeń: 2006-2008; 2008-2011» dep, saıası reformalardyń qanshalyqty mańyzdy ekenine taǵy da basa nazar aýdaryp, ony júzege asyrýdyń eki kezeńin kórsetedi.

Elbasy tikeleı basshylyq jasa­ǵan Demokratıalyq reformalar baǵ­darlamasyn ázirleý men naqtylaý jónin­degi Memlekettik komısıanyń alǵashqy otyrysynda saıası júıeni jańǵyrtýdyń basym baǵyttary tal­qylanyp, Úkimet pen Memlekettik komısıanyń jumys toptary tara­py­nan qyrýar jumys júrgizildi. Nur­sultan Nazarbaev Úkimet jos­parynda qarastyrylǵan árbir zań jobasynyń zor jaýapkershilikpen qaralýyn, bar­lyq zań aktileriniń logıkalyq qory­tyn­dy­syna deıin jetkizilýin talap etti.

2005 jyldyń tamyzynda Qazaq­stannyń tórt aýdanynda ákimderdiń eksperımenttik saılaýy ótkizildi. Olardy máslıhat depýtattary saılady. Bul saılaý ákimderdiń qyzmetine oń yqpalyn tıgizdi, olar belsendi ju­mys isteı bastady. Elbasy ákim­derdi máslıhattardyń saılaý úlgisine toqtala kele, ony jergilikti jerlerde tepe-teńdik júıesin ornyqtyrý qa­jet­tiligimen baılanystyrdy. Más­lıhattardyń quzyretin ulǵaıtý, olar­dyń ákimderdi baqylaýyn qam­tamasyz etý boıynsha jumys júrgizýine kóńil aýdardy. Ol ákimderdi birden tikeleı halyqtyń saılaýyna jiberý barlyq máseleni sheshe almaıtynyn atap kórsetti. Onyń teris mysaldaryn da keltirdi. Nursultan Nazarbaev oǵan tıisti ahýaldyń pisip-jetilýi qajeti­ne kóńil aýdara kele, jer-jerdegi bas­qarýdyń tizginin bosatyp alýǵa jol bermeý kerektigin eske saldy. El­ba­synyń pikirinshe, jergilikti ózin ózi basqarý – naqty demokratıa, is-áre­kettegi demokratıa. Qazaqstan úshin bul máselede sheteldik úlgini sol qal­pynda kóshirip alýdyń eshbir paıdasy joq ekendigi túsinikti edi.

Tuńǵysh Prezıdent 2006 jyldan bastap Konstıtýsıaǵa engizýge baılanysty berilgen usynystardy talqylaýǵa kirisip, eger reformanyń qısyny Konstıtýsıaǵa ózgeris engizýdi qajet etse, onda buǵan barý keregine basymdyq berdi. Sondyqtan Elbasy bul strategıalyq baǵytqa eshbir kúmán keltirmesten júıeli, teńdestiril­gen túrde, eshbir jasandy aıqaı-shýsyz, alǵa qaraı jyljı berýdi, asyqpaı, kezeń-kezeńmen, qoǵamdyq tynysh­tyq­qa zıan tıgizbesten, iske asyrýdy maqsat tutty. Óıtkeni Elba­sy Qazaq­standaǵy demokratıalan­dyrý úderisiniń qaıtarymsyz sıpat­qa ıe bolýyn qalady. Sebebi demo­kratıalyq reformalar ekonomıka­ny odan ári jańǵyrtýdy jáne saıası júıeni neǵurlym jetildirip, onyń tıimdi jumys isteýi úshin jaǵdaı qalyptastyryp, ekonomıkany, qoǵam men memleketti damytýdyń múmkin­dik­terin keńeıtýge baǵyttaldy. Sondyq­tan bolyp jatqan ózgerister men damý úderisterin eskere otyryp, Qazaq­stannyń saıası júıesin jetildirý, saıa­sı jańǵyrtý úderisiniń kezeńdiligin jáne rettiligin qamtamasyz etýde Kons­tıtýsıaǵa tıisti túzetýler engizý jo­ly­men jetildirýdiń mańyzy zor boldy. Ol úshin Konstıtýsıa sheńberinde saıası reformalardyń jergilikti ózin ózi basqarý júıesin qalyptastyrý, jergilikti ókildi organdardyń rólin, fýnksıalaryn jáne ókilettikterin nyǵaıtý, ákimderdiń saılanbalylyǵyn jáne jyl saıyn esep berip otyrýyn engizý; azamattyq qoǵam ınstıtýttaryn nyǵaıtý jáne damytý, jýrnalıserdiń quqyǵyn qorǵaý, BAQ-tyń redaksıa­lyq saıasatynyń táýelsizdigine ke­pil­dik­ti kúsheıtý, BAQ janynan Qoǵamdyq keńester qurý, ákimshilik refor­ma júr­gizý, sot tóreligi júıeleri men quqyq qorǵaý organdarynyń táýel­sizdigin, ashyqtyǵyn jáne tıimdili­gin qamtamasyz etý, saılaý zańna­ma­syn jetildirýdi bekitip, onyń ashyq­tyǵyn qamtamasyz etý, okrýgtik jáne ýchaskelik saılaý komısıasyn jasaqtaýda partıalar men qoǵam­dyq birlestikterdiń keńinen qatysýy, bılik organdarynyń saılaý pro­sesine qatysýyn shekteýdi zańda kór­setý sıaqty sharalar belgilen­di. Kons­tıtýsıany jetildirý Parla­ment pen máslıhattardyń ókilet­tikterin keńeıtý, azamattyq qoǵam ınstı­týttarynyń rólin kóterý jáne nyǵaıtý, Parlamentke ótý barerin proporsıonaldy júıe boıynsha 7%-dan 5%-ǵa deıin tómendetý, Konstıtýsıalyq baqylaý, sot júıesi jáne sot tóreligi baǵyttarymen naqtylandy.

2007 jyldyń 19 aqpanynda Elbasy Demokratıalyq reformalardyń baǵdar­lamasyn ázirleý jáne naqty­laý jónindegi Memlekettik komısıa­nyń kezekti otyrysyn ótkizdi. Komıs­sıanyń tóraǵasy retinde ol demokratıany odan ári damytý, saıası júıeni jetildirý máselesin sol jyldyń aldynda turǵan úlken mindetterdiń qataryna jatqyzdy.

Memkomıssıa jýrnalıser qu­qyq­taryn, BAQ-tyń redaksıalyq saıasatynyń táýelsizdigine kepildikti kúsheıtý maqsatynda «Buqaralyq aqparat quraldary týraly» zańǵa túzetýler engizý, sondaı-aq memlekettik elektrondyq BAQ janynan olardyń ádildigi men táýelsizdigin qamtamasyz etip otyratyn qoǵamdyq keńester qurý qajet degen qorytyndyǵa keldi.

Memlekettik komısıa kóp partıa­ly júıeni damytýdy, Qazaqstannyń saıası júıesinde saıası partıalar rólin kóterý úshin saıası partıalardy tirkeý prosedýrasyn ońaılatý, onyń ishinde partıany tirkeý úshin qajet qoldar sanyn 50 myńnan 25 myńǵa deıin qysqartýdy usyndy. 

Premer-Mınıstrdi Prezıdent Parlamenttegi saıası partıalardyń fraksıalarymen keńes júrgizgen soń jáne Parlament depýtattarynyń kóp­shiligi qoldaǵan jaǵdaıda taǵaıyn­daıtyn boldy. Iaǵnı endi Úkimet par­lamenttik kópshiliktiń qoldaýyna ıe bolýy qajet dep sheshildi.   

Senatorlardyń sanyn 48-ge deıin kóbeı­tip, oblystardan, respýblıkalyq mańyzy bar qalalar men astanadan 2 adamnan olardy barlyq deńgeıdegi depýtattardyń tıisinshe oblys, qala máslıhattarynyń saılaýy, 16 depýtatty Prezıdenttiń  usynýy, sonyń ishinde 9 depýtat qoǵamdyq, ǵylymı, shyǵarmashylyq birlestikter men saıası partıalardyń ókilderinen saılanýy qoldaý tapty.

Etnosaralyq jáne dinaralyq qaty­nas­tardyń mańyzdylyǵy eskerile otyryp, Konstıtýsıaǵa QHA qurý­dyń konstıtýsıalyq normalary engi­zi­lip, onyń eldiń ártúrli etnostyq top­tyń qoǵamdyq-saıası ómirdegi ókilet­tiligin keńeıtetin uıym retindegi kons­tıtýsıalyq mártebege ıe bolýyn qamtamasyz etý baǵytynda qyrýar jumystar atqarylyp, ol óz ókilderin Parlamentke saılaý quqyǵyna qol jetkizdi.

Sot jáne quqyq qorǵaý organdary men jergilikti memlekettik basqarý men ózin ózi basqarý organdarynyń qyzmetin retteıtin keıbir normalar ózgertildi. Sondyqtan tutqyndaý men qamaýǵa alýdy tek sot sanksıasymen júrgizý zańdastyryldy. Ombýdsmen­niń róli jańa deńgeıge kóterildi. Ólim jazasyn qoldanýǵa shek qoıyldy. Ob­lys jáne qala ákimderi tıisti deńgeı­li máslıhattardyń kelisimimen saılanýy, olardyń ákimge senimsizdik bildirý rási­miniń jeńildetilýi jergilikti óki­let­ti organdardyń jumysyn bel­sen­dirip, onyń bedelin nyǵaıtýǵa jaǵdaı jasady.

Saıası partıalardyń ókiletti or­gan­dar­dyń qyzmetindegi róli kóterilip, eldegi ártúrli saıası kúshtiń qyz­metine ashyqtyq sıpat berý, par­tıa­lar­dy res­pýblıkalyq búdjet­ten qar­jy­landyrý, partıalyq fraksıalardyń rólin kóterýdiń quqyqtyq negizin qalaý sıaqty kúrdeli saıası qadamdar jasala bastady. Sonymen birge ÚEU-nyń bedelin arttyrý arqyly memleket pen qoǵamdyq uıymdar arasyndaǵy seriktestikti jańa deńgeıge kóterý múmkindigi týdy.  Áleýmettik saladaǵy qatynastardyń jańa modeli dúnıege kelip, memleket pen qoǵamdyq sektor arasyndaǵy turaqty jáne tıimdi júıe qalyptasa bastady.

BAQ-qa qatysty Qazaqstan keńis­tigindegi jekemenshik baspasózdiń basymdyq jaǵdaıyn eskere otyryp, onyń álemdik standarttarǵa saı kele­tin «oıyn tártibin» bekitý qajettigi týyndady. BAQ bostandyǵynyń ke­pildi­gin nyǵaıtý negizinde olardyń halyq aldyndaǵy jáne jýrnalıser qaýym­dastyǵynyń kásibı etıkasy­na moraldyq jaýapkershiligin kóterý jolynda mańyzdy qadamdar jasal­dy. BAQ-tyń demokratıalandyrý úderisindegi óz rólin sezinip, qoǵam aldyndaǵy jaýapkershiligin túsinýine, quqyqtyq negizde  áreket etýine nazar aýdaryldy. Óıtkeni Elbasy saıası jańǵyrtýdyń BAQ rólin kótermeıinshe, múmkin emestigin, BAQ-tyń táýelsiz redaksıalyq saıasat júrgizýin qamta­masyz etý jáne jýrnalıserdiń quqy­ǵyn qorǵaýdyń ózektiligin jaqsy túsin­di. Nátıjesinde, BAQ týraly zań­dy jetildirý qajettiligi týyndady.

Qoryta kelgende, 2000 jyldardyń qaýipteri men qaterleri eldiń búkil áleý­mettik-ekonomıkalyq jáne qoǵam­dyq-saıası júıesin jedeldetip jańǵyr­tý mindetin sheshýdi talap etti. Sondyq­tan Elbasy qolǵa alǵan Qazaqstannyń de­mo­kratıalyq damýynyń jańa keze­ńi dál sol kezeńnen óz bastaýyn alyp, saıa­sı reformalar júrgizýge jol ashyldy.

Memlekettik komısıanyń jumy­sy barysynda barlyq usynys, sonyń ishinde eń radıkaldylary da zerde­lenip, jan-jaqty pysyqtaldy. Bul saıası partıalar, ǵalymdar, sarapshylar jáne qazaqstandyqtarmen aqyldasýdyń ózindik alańshasyna aı­nal­dy. Nátıjesinde, barlyq usynys baspasózde egjeı-tegjeı­li talqylanyp, respýblıka Kons­tı­tý­sıa­syna ózgerister men qo­sym­sha­lar en­gizý týraly zańnyń jobasy py­syq­talyp, ol Konstıtýsıaǵa engi­zi­letin túzetýler anyqtalǵannan keıin konstıtýsıalyq jańalyqtardy iske asy­rýǵa baǵyttalǵan konstıtý­sıalyq zańdardyń toptamasy retinde qory­tyndylanyp, Parlamentke en­gizildi. Elbasy 2007 jylǵy 16 ma­myr­daǵy Par­lamentiń otyrysynda Qazaq­standy demokratıalandyrýdyń jańa kezeńi – erkin demokratıalyq qoǵam­dy tez qarqynmen damytý jáne prezı­denttik respýblıkadan pre­zıdenttik-parlamenttik respýblıkaǵa kóshý ta­qyrybyna arnaıy toqtaldy. Onda Nursultan Nazarbaev eldi jan-jaqty jańǵyrtýdyń barysy men oǵan qajetti sharttarǵa toqtala kele, saıası refor­many júrgizýdiń «qazaqstandyq jolyna» saı keletin jáne qoǵamdyq múddelerdi eskeretin Jalpyulttyq saıası reformalar baǵdarlamasyn iske asyrý jumysynyń zańdy jalǵasy retinde «Qazaqstan Respýblıkasynyń Kons­tıtýsıasyna ózgerister men tolyq­tyrýlar engizý týraly» zańnyń joba­syn depýtattardyń qaraýyna usy­nyp, ol sol jyldyń 21 mamyrynda qabyldandy. Elbasy Qazaqstandy demo­kratıalandyrýdaǵy basty us­tanym­dardyń qataryna turaqtylyq, bol­jamdylyq, qaıtymsyzdyq, ashyq jáne órkendegen qoǵamdy jatqyzdy. Osylaısha, táýelsiz Qazaqstannyń negizin qalaýshy Nursultan Nazarbaev 2000-shy jyldary elimizdiń saıası damý reformalaryn júrgizý arqyly aldaǵy saıası jańǵyrtýlardyń basty baǵyt-baǵdaryn aıqyndap berdi.