Tabıǵat aıasyna shyqqan ár adam taýdyń qatal zańyn
umytpaýy tıis
Saf aýa. Tumsa tabıǵat. Kók tiregen bıik shyńdar. Jaz aılary bastala salysymen Almaty taýlaryndaǵy osyndaı ásem kórinisti tamashalaýǵa asyǵatynymyz ras. Desek te, taýdyń qatal minezin, dala zańdylyǵyn esten shyǵarmaý kerek. Keıingi kezderi taýǵa shyǵyp adasyp ketken, qaıǵyly oqıǵaǵa tap bolǵan jaǵdaılar jıi tirkelip ketti.
Ótken aıdyń sońynda taýǵa ketip, iz-túzsiz joǵalǵan almatylyq 20 jastaǵy stýdent óli tabyldy. Jeksenbi kúni tańda úıinen shyǵyp ketken marqum burynnan taýǵa shyǵýdy unatady eken, ıaǵnı tájirıbesi bar. Araǵa eki kún salyp qutqarýshylar «Jastar» shyńynan jas jigittiń denesin tapty. Almaty taýlaryna shyǵý talaıǵa buıyrǵanymen, odan aman-esen túsý báriniń birdeı qolynan kelmeıdi. Dál osyǵan uqsas jaǵdaı shilde aıynyń basynda da bolǵan edi. Shildeniń 2-si kúni taýǵa shyǵyp, joǵalyp ketken stýdenttiń denesin qutqarýshylar 9 kúnnen keıin tapty.
Aýa raıynyń kúrt ózgerýi, taýǵa daıyndyqsyz shyǵý, qaýipsizdik erejelerin saqtamaý adam ómirine qaýip tóndirýi múmkin. Sondyqtan tabıǵat aıasyna shyqqan ár adam taýdyń qatal zańyn umytpaýy tıis.
Almaty qalasy Tótenshe jaǵdaılar departamentiniń málimetinshe, jyl basynan beri TJM qutqarýshylary 179 ret shaqyrtýǵa shyqqan, izdestirý jumystary nátıjesinde 258 adam qutqaryldy, 6 adam qaıtys boldy.
Ár demalys kúni taýǵa shyǵýdy ádetke aınaldyrǵan almatylyq keıipkerimiz Gúlnaz basynan ótken oqıǵany aıtyp berdi. «Byltyr maýsym aıynyń sońynda qurbym ekeýimiz tańǵy salqynmen taýǵa shyqqanbyz. Taýǵa jetemiz degenshe, kún qatty ysyp ketti. Mejeli jerimizge jetkenimiz sol edi, tabanasty tuman paıda boldy da, jańbyr aralas burshaq jaýdy. Taý jotalarynyń arasymen biraz júrdik te, ári qaraı qaıda baryp, ne isterimizdi bilmeı, áp-sátte abdyrap qaldyq. Ústimiz sý bolyp, qaltyrap tońa bastadyq. Taýǵa shyǵýda tájirıbemiz az bolǵandyqtan, onyń ústine daıyndyqtyń joqtyǵynan osyndaı jaǵdaıǵa tap boldyq. Bes mınýttan keıin sol mańnan 3-4 adamdy kórip qalyp, tómenge birge tústik. Taýǵa shyqqannan góri, túsý qıyn eken. Sol kúni biz úlken sabaq aldyq. Taýǵa jaıdan-jaı, daıyndalmaı shyǵa salmaý kerek», – deıdi ol.
Qutqarýshylardyń aıtýynsha, keıingi kezderi joǵalyp ketken nemese qaıǵyly oqıǵaǵa tap bolǵandardyń kóbi taýǵa jalǵyz nemese daıyndyqsyz shyqqan azamattar. Kóbi taýǵa kóppen, ıaǵnı arnaıy týrlarmen shyǵýdyń qaýipsiz ekenin aıtady. Qazir Almatyda taýǵa shyǵatyn týrlardy uıymdastyratyn týrısik kompanıalar kóbeıgen. Olar áleýmettik jelilerdegi paraqshalarynda taýdyń ǵajaıyp kórinisterin, shyńdardyń sulýlyǵyn ádemi sýrettermen, beınerolıktermen jarnamalaıdy. Alaıda, kóbine sol jerge jetkenshe júrip ótetin joldyń qıyndyǵyn, tas joldardy ashyp kórsetpeıdi. Kórinisi keremet bolǵanymen, joldyń ózi keıde qıyn ári qaýipsizdik talaptaryn qatań saqtaýdy qajet etedi. Taýǵa shyqqysy keletin jandardyń kóbi tabıǵattyń ásemdigin kórgisi kelip barady, biraq joldaǵy qıyndyqtarǵa daıyn bolmaı shyǵady. Sondyqtan taýǵa shyǵarda tek áleýmettik jelidegi ádemi vıdeolarǵa emes, naqty baǵyt pen joldyń kúrdeliligine de nazar aýdarǵan durys. Óıtkeni, taý – kútpegen tosyn syılarǵa toly tylsym álem. Toppen shyqqanda árbir saıahattaýshy jaýapkershilikti sezinedi, ári kútpegen jaǵdaıda bir-birine qoldaý kórsete alady. Ásirese, aýa raıy kúrt ózgergende nemese densaýlyqqa qatysty másele týyndaǵanda asa mańyzdy.
Almatyda turyp jatqanyna eki jyldaı bolǵan Dıana Saparbaıqyzy qazir taýǵa týr uıymdastyratyn kompanıada gıd bolyp jumys isteıdi. Týǵan jeri – Shymkent. Ol Almatyǵa osy óńirdiń bıik shyńdaryn baǵyndyrý maqsatynda arnaıy kelgenin aıtady. Qazir Dıana saıahattaýshylarmen birge top bastap, gıd retinde ózgelerge de jol kórsetip júr. Osy arqyly ol týrızm salasynda tájirıbe jınap qana qoımaı, taý shyńyna qaýipsiz joldarmen shyǵýdy úıretip júr.
· Taýǵa shyǵý – rýhanı demalys. Keıingi 2-3 jylda taýǵa shyǵý trendke aınaldy. Taýdyń taza aýasymen tynystap, tabıǵat aıasynda serýendeý janǵa da, tánge de erekshe kúsh beredi. Qanshalyqty ádemi bolsa, sonshalyqty qaýipti. Sol úshin taýdyń qatelikti keshirmeıtinin árdaıym este saqtaý kerek. Taýǵa jarnama jasap, soǵan barýǵa úgitteıtin adamdar taý mádenıeti men ondaǵy qaýipter týraly da aıtýǵa mindetti. Desek te, taýdaǵy kez kelgen oqys oqıǵaǵa adamnyń ózi ǵana jaýapty.
Dıana SAPARBAIQYZY,
gıd:
Toppen júrgen árdaıym qaýipsiz
Shymkenttiń taýlaryna shyǵyp úırengennen keıin, endi Almatynyń taýlaryn baǵyndyrsam dep keldim. Negizi Almatyǵa kelýdegi basty maqsatym – taýǵa shyǵý bolatyn. Bastapqyda janyma 3-4 qyz ertip shyǵatynmyn, qazir gıd bolyp jumys isteımin.
Iá, kóp adam áleýmettik jelidegi ádemi foto men vıdeolardy kórip qyzyǵyp, birden taýǵa shyqqysy keledi. Biraq Almatynyń taýlary ádemi bolǵanymen, qaýipti. Ásirese, jańbyrly kúnderi qaýip eki esege artady. Eń qaýipti aımaq – shyńdar. Óıtkeni, taýdyń shyńyna jetý úshin tastarmen órmelep shyǵý kerek bolady. Kóptegen taýly aımaqtarda uıaly baılanys nashar, sol sebepti tótenshe jaǵdaı bolsa, týrıser kómek surap, habarlasa almaı qalýy múmkin. Sondyqtan taýǵa shyǵamyn deýshilerge az-kem keńesim bar. Taýǵa joldyń uzaqtyǵy, bıiktigi men aýa raıy týraly naqty aqparatty bilip, óz múmkindigińdi baǵalap barǵan abzal. Óz basym taýǵa arnaıy týrlarmen, tájirıbeli gıdtermen shyǵýdy usynamyn. Mundaı týrlarda baǵyt aldyn ala muqıat daıyndalady, aýa raıy boljamy eskeriledi, qajet jaǵdaıda qosymsha qural-jabdyqtardy alamyz. Taýǵa shyqpas buryn mindetti túrde naqty baǵytty josparlaý kerek: qaı baǵytpen júresiń, qaı jerde toqtaısyń, qashan oralasyń – sonyń bárin aldyn ala belgilegen durys. Sonymen qatar, qaıda bara jatqanyńdy jáne qashan qaıtatynyńdy jaqyndaryńa mindetti túrde habarlaǵan jón.
Taýda eń basty ereje – jalǵyz shyqpaý dep oılaımyn. Toppen júrgen árdaıym qaýipsiz bolady. Belgilengen joldan shyqpaǵan jón, sebebi qysqa jol kóbine eń qaýipti jol bolyp shyǵady. Sondaı-aq, tabıǵatty qurmettep, qoqys qaldyqtaryn tastamaý kerek. Sharshaǵanda mindetti túrde toqtap, demalǵan durys. Gıd bolý – úlken jaýapkershilikti talap etedi.