Tarıhı tulǵa taǵylymy

Osylaısha, sol kezdegi álemdik geosaıasattaǵy eń yqpaldy eldiń biri sanalatyn KSRO kólemindegi eń jas ári yqpaldy basshy retinde kózge tústi.

Memleket basshysy júrgizgen qaıta qurýlardyń mańyzy men tarıhı aýqymyn túsiný úshin sol kezdegi eldiń ahýalyn kóz aldymyzǵa elestetip kórsek te jetkilikti. Keńestik qoǵamnan táýelsiz Qazaq eline muraǵa qalǵan turalaǵan ekonomıka, toqtaǵan kásiporyndar men aýyl sharýashylyǵy, kedeıshilik, jumyssyzdyq máseleleriniń bári áleýmettik qysymdy kúsheıte tústi, kez kelgen ýaqytta el ishinde turaq­syz­dyq beleń alýy ábden múmkin bolatyn. Sondaı-aq sol kezdegi kóptegen saıa­satker­ler men sarapshylar elimizdiń bola­shaǵyna úlken kúmánmen qaraǵany da shyn­dyq. Alaıda Tuńǵysh Prezıdenttiń para­satpen júrgizgen pármendi saıasaty Qazaq eline senimsizdik tanytqan tujy­rymdardyń tas-talqanyn shyǵardy.

Tuńǵysh Prezıdenttiń elimiz úshin asa mańyzdy sheshimder qabyldaýdaǵy kóregendigi, ulttyń jarqyn bolashaǵyna degen qaltqysyz senimi bárimizdi táýel­sizdiktiń alǵashqy kúnderinen-aq elimizdiń baǵyn ashqan Elbasynyń saıasatyn júzege asyrý úshin bir týdyń astyna birigý qajet ekenine kózimizdi jetkizdi.

Tuńǵysh Prezıdentimiz osy kezeńde táýelsiz memlekettiń irgetasyn qalady, eldi asqan qajyr-qaıratpen basqardy. Memleketimizde bolǵan barlyq qoǵamdyq máni bar oqıǵa, ıaǵnı Qazaq memleketiniń qalyptasý ári nyǵaıý tarıhy, ekonomıkada jáne ómirdiń barlyq salasynda qolǵa alynǵan reformalardy júrgizý, eldiń syrtqy jáne ishki saıasatyn júzege asyrý – munyń bári Nursultan Nazarbaev esimimen tyǵyz baılanysty.

Qazirgi tańda óz elimiz ǵana emes, ózge elder de Qazaqstan men onyń Tuńǵysh Prezıdenti uǵymdary bir-birinen ajyramas birtutas uǵymǵa aınaldy dep sanaıdy. Búkil dúnıe júzinde Qazaqstan aty atalsa, aýyzǵa aldymen onyń Tuńǵysh Prezıdentiniń esimi oralady. Bul, árıne, zańdy qubylys. Óıtkeni Qazaqstannyń el bolyp qalyptasýyndaǵy, memleket retinde odan ári nyǵaıýyndaǵy Elbasynyń baǵa jetpes orasan zor eńbegi tarıhqa altyn áriptermen jazylyp qaldy.

Dúnıejúzilik qoǵamdastyq Tuńǵysh Prezıdent Nursultan Nazarbaevty álemdik deńgeıdegi kóshbasshy dep tanydy. Ol – tatýlyq, qoǵamdyq kelisim men memleketter arasyndaǵy dostyqqa negizdelgen álemdik tártip qurýdy berik ustanǵan basshy.

Nursultan Nazarbaev – búkil álem­de beıbitshilikti, tynyshtyq pen turaq­ty­lyqty saqtaýǵa baǵyttalǵan ómir­sheń bastamalardyń avtory. Osy oraı­daǵy usynystary halyqaralyq uıym­dar tarapynan qoldaý taýyp keledi. Ártúrli halyqaralyq, memleketaralyq birlestikter men uıymdar qurýǵa baǵyt­talǵan óz bastamalarymen ol memleketter basshylarynyń basym kópshiliginiń, onyń ishinde álemniń jetekshi elderi basshy­larynyń aldynda zor bedelge ıe bolyp, qurmetke bólendi.

Munyń bári reformalyq prosester­diń bastaýynda turǵan Elbasy tulǵasy­na tikeleı baılanysty ekeni daýsyz. Qazaqstan basshylyǵynyń saıasaty ár­daıym birizdilik pen dáıektilikke, qı­synǵa súıendi. Sonyń arqasynda Qazaq­stan úzdiksiz jańǵyrý, jańarý jolynan ótti. Tuńǵysh Prezıdent júzege asyr­ǵan reformalar aıqyn da naqty eki negizdi tirek etti. Bular damýdyń evolú­sıa­lyq qaǵıdasyn basshylyqqa alý jáne ın­novasıalyq umtylys bolatyn. Ulttyq damý strategıasyna negiz bolǵan osy eki basym­dyqtyń qosyndysy qazaqstandyq jańǵyrý modeliniń tabysyna kepil boldy.

Elbasy usynǵan «Aldymen – ekonomıka, sodan keıin – saıasat» formýlasynyń arqasynda ǵana Qazaqstan ekonomıkasy men memlekettik ınstıtýttaryn jańa zamanǵa beıimdep, jetildirý múmkin boldy. Bul Nursultan Ábishulynyń tabandy tańdaýy bolatyn jáne munyń artynda memleket pen qoǵam aldyndaǵy orasan jaýapkershilik júgi turǵan edi.

Elbasy otyz jyl ishinde jas mem­leketti álemniń damyǵan 30 eliniń qataryna qosý maqsatymen kósh bas­tady. Ultymyzda «Bas bolmaq ońaı, bastamaq qıyn» degen sóz bar. Bul oraıda Qazaqstan – qalyptasqan qoǵamdyq formasıalar aýysqan almaǵaıyp kezeńde kemeńger basshysyn taba bilgen el.

Tarıh joly taqtaıdaı tegis, túzý bola bermeıdi. Burylysy men qaltarysy jıi kezdesetin dáýirdiń synshysy da kóp. Al naqty ári batyl is-áreketke bara alatyn adamdar sırek. Mundaı tulǵalar tarıhty túzedi, jańa zamandy alǵa jeteleıdi. Mine, Nursultan Ábishuly – osyndaı aıryqsha erik-jigerimen eldiń bolashaq baǵdaryn batyl kóre bilgen biregeı reformator, álem moıyndaǵan memleket qaıratkeri. Ol – táýelsiz eldiń tól tarıhyn óz qolymen jasaǵan tegeýrindi tulǵa.

Adamzat órkenıetiniń tarıhy san márte dáleldegendeı, uly tulǵalar kóbi­ne kóneniń kúırep, jańanyń boı kóterip, qoǵamnyń bir sapadan ekinshi sapaǵa
aýysar dáýirinde dúnıege keledi. Jara­týshy óz meıiri túsken erekshe jan­nyń boıyna nurly sıpat darytyp, zama­nanyń san al­ýan faktorlary onyń qaı­talanbas dara bolmysyn somdaıdy. Nursultan Nazarbaev tulǵasy da – sondaı aralyq kezeńniń jemisi. Eskiniń sońy men jańanyń basyn jalǵaǵan altyn kópir ispetti. 

Keńestik qaıta qurýdyń tájirıbesi saıa­sı jáne ekonomıkalyq reformalardyń úndespeýi túbi bir qaterge soqtyratynyn kórsetken. Sondyqtan saıası, ekonomı­kalyq, áleýmettik ózgeristerdi bir mezette, qosa qabat júrgizý qoǵamnyń óz ishinde erekshe uıymdasýdy, aýyzbirshilik pen orasan kúsh-jigerdi talap etti.

Jańǵyrtý úshin memleket pen qoǵamǵa bir senim arqaýy qajet edi. Onsyz qa­zaq­standyq qoǵamnyń bólshektelip, ydyrap ketýi ǵajap emes-ti. Sol bir aýmaly-tókpeli jyldary júıelik ja­ńa­rý, jańǵyrý ıdeıasynyń tóńiregine qoǵam­dyq pikirdi toptastyrýshynyń rólin Elbasynyń ózi atqardy. Ol óziniń memleket pen qoǵamdy damytý oıyn Qazaqstannyń árbir otbasysyna, azamatyna jetkizýge kúsh saldy. Qashanda qaınaǵan oqıǵalardyń ortasynda, qarapaıym halyqtyń arasynda júrdi.

Ol kezde partıalyq alań múldem bos jatqan. Mundaı jaǵdaıda memleketti saqtap qalý, keıbir postkeńestik elder bas­tan keshken keleńsiz jaǵdaıǵa urynbaý, bılikti ózara jaýlasqan elı­talyq top­tardyń arasyndaǵy kúres pen bitispes araz­dyqtyń kózine aınaldyrmaý qajet boldy. Onyń ústine Qazaqstan úshin etnosaralyq hám dinaralyq ke­lisimdi saq­tap qalý mańyzdy edi. Elde 140-qa tarta etnos ókilderi turatynyn eskersek, qoǵamdaǵy shıelenis pen júıe­degi turaqsyzdyq órtin tutatýǵa etno­s­aralyq faktordy paıdalanǵysy kele­tinderdiń de bolǵany jasyryn emes. Ondaı jaǵdaılardyń nege alyp kelgenin sol kezeńdegi keıbir postkeńestik memle­ketterdiń mysalynan kórýge bolady. Baǵy­myzǵa oraı, Nursultan Nazarbaev qaı-qaı synǵa da laıyqty jaýap taýyp otyrdy. Qazaqstan halqy Assambleıasyn qurý men bıliktiń túrli tarmaqtarynyń óki­let­tikterin jańasha bólý tetigin qa­lyp­tastyrý osyǵan aıqyn mysal boldy.

Ult kóshbasshysynyń kóregendigi sonda, ol san alýan nusqalardyń ishinen eń durysyn tap basyp, tańdaı bilýi tıis. Menińshe, Qazaqstan táýelsizdik alǵan, bir jyly bir ǵasyrǵa tatıtyn jyldar ishinde Elbasymyz árdaıym birden-bir durys joldy tańdaýdy júzege asyrdy. Nursultan Ábishulynyń el arasyndaǵy joǵary bedeli, basqarýshy retindegi baǵa jetpes tájirıbesi, qazaqstandyq sosıýmdy túp-tamyrymen tereń túısinip-túsine bilýi damý strategıasyn jasaýmen qatar, jańǵyrtý ıdeıasyn qoǵamdyq, jalpyulttyq jobaǵa aınaldyrdy.

Táýelsiz Qazaqstannyń qaz turyp, qalyptasýynyń bastapqy kezeńinde-aq Nursultan Nazarbaev óziniń saıası kredosyn belgilep berdi. Ol óziniń bir sózinde «Qantógis pen búlinshilikke alyp keletin demokratıanyń bizge qajeti joq. Bizdiń demokratıanyń negizi – saıası, áleýmettik jáne ultaralyq turaqtylyq. Ózge elder bizdi demokratıalyq sprınt úshin qolpashtaıdy eken dep, biz týǵan halqymyzǵa eksperıment jasaı almaımyz», degeni esimizde. Bul árbir mem­leket­shil, patrıot azamattyń qaperinde júre­tin, qaǵıdasy etip ustanatyn sózder ekeni aıdan anyq.

Qazaqstandaǵy demokratıalyq ınstı­týttardyń qalyptasýy TMD elderindegi osy tektes prosestermen aragidik uqsas bolǵany belgili. Jáne bul jolda birde-bir postkeńestik memleket áleýmettik-saıası qaıshylyqtar men dúrbeleńderdi aınalyp óte alǵan joq. Árıne, Qazaqstan da kúrkiregen 90-jyldardaǵy jaǵymsyz trendterdi aınalyp ótken joq. So­laı bola tura, búgingi kúni Elbasy Nursul­tan Nazarbaevtyń jańǵyrý, jańa­rý jolyndaǵy eldiń qalyptasýy men damýyndaǵy jáne onyń halyqaralyq bede­lin nyǵaıtýdaǵy róli qol jetkizgen tabys­tary arqyly ózin-ózi tolyqtaı aqtap shyqqanyn kórip otyrmyz.

Orta taptyń qalyptasýy men keń aýqymdaǵy jekeshelendirý, naryqtyq ekonomıka tetikteriniń qarqyndy damýy básekelestikke qabiletti naryqty qalyptastyryp qana qoımaı, saıası oń ózgeristerge de keńinen jol ashty. Bul Elbasynyń, eldiń sanaly tańdaýy bolatyn.

Ekonomıkalyq jáne áleýmettik refor­malardyń tabysty júrýi qoǵam­dyq ınstıtýttardyń da jetilýine, turaq­talýyna muryndyq boldy. Par­tıalyq-saıası keńistiktiń keskin-kel­beti, ara salmaǵy ózgerdi. Eń bastysy, Qazaqstandaǵy saıası-partıalyq qury­lystyń irgetasyn bılik partıasy qalady. Osy rette ózge de qoǵamdyq toptar ózderiniń saıası ortadaǵy partıalyq jobalaryn jasaýǵa múmkindik aldy.

Keıinnen jańa saıası mádenıet pen qoǵamdyq sananyń qalyptasýy týraly aıtqanda Nursultan Nazarbaev: «Biz quqyqtyq memleket pen soǵan sáıkes saıası júıeni qura otyryp, memleket pen qoǵamnyń ómirine demokratıalyq qaǵı­dalardy óz retimen engizemiz. Biraq maǵan bóten tájirıbeni kózsiz kó­shirý men teorıalyq dogmalarǵa sóz­siz ere berý qoǵamnyń tolysýynan, onyń eko­nomıkalyq ahýaly men demo­kra­tıalyq qalpynan mańyzdy dep eshkim de dáleldeı almaıdy. Biz qandaı jaq­sy zańdar jazsaq ta, bárin ómirdiń ózi aıqyn­daıdy», dep atap kórsetti.

Jańǵyrý úrdisiniń qarqyny týraly másele túbegeıli ózgerister barysynda paıda bolatyn mindetterdiń ereksheligine de baılanysty. Qoǵamdyq mańyzdy jobalardy júzege asyrýdy tezdetý isin kóptegen jaǵdaıda ult kóshbasshysynyń ózi moınyna aldy. Nursultan Nazarbaevtyń bas qalany Almatydan Astanaǵa aýystyrýy – munyń jarqyn mysaly.

Jańa elorda búginde qazaqstandyq jańǵyrý men jańarýdyń bastaýy, memlekettiń tabystarynyń kórmesi tárizdi. Qazaqstandaǵy ǵana emes, kúlli eýrazıa­lyq keńistiktegi eń bir mańyzdy, maq­tan tutarlyq joba. Munyń báriniń syrtynda Elbasynyń aýyr da ǵajap eńbegi tur.

Astanany aýystyrý tájirıbesi, Nursultan Nazarbaevtyń tereń senimi boıynsha, TMD-nyń ózge elderine de ózekti mysal bolyp qalady. Shyn má­ninde, Elbasy usynǵan «Astanany damytý arqyly memleketti damytý» tezısi  –tota­lıtarlyq ekonomıkadan naryqtyq ekonomıkaǵa kóship jatqan elder úshin erek­she kókeıkesti uǵym. Ónege alarlyq dúnıe.

Ult kóshbasshysynyń róli qıyn-qystaý, kúrdeli ýaqytta ǵana emes, eldiń erteńin, bolashaǵyn aıqyndaıtyn tarıhı jyldarda da ózekti bola túsedi. Jańa Qazaqstan tarıhy úshin Elbasynyń róli dál sondaı. Turaqtylyq kezeńinde komandalyq jumystyń kúsheıýi baıqaldy. Halyqtyń da birligi, yntymaǵy nyǵaıdy. Búginge degen senimi kúsheıdi. Keler kúnge degen úmiti arta tústi. Búgingi tańda ulttyq elıtanyń jaýapkershiligi barynsha artyp otyr. Bul da Nursultan Nazarbaev qurǵan saıası júıeniń artyqshylyǵyn kórsetedi.

Biraq daǵdarysty kezeńde, el taǵdyry synǵa túsken shaqtarda qabyldanǵan sheshimniń júıeliligi men jedeldigine táýeldi bolatyn tustarda, árdaıym jaýapkershiliktiń bar júgin Elbasymyz óz moınyna alýmen keledi. Memleket pen qoǵamdy ári qaraı damytýdyń irgetasy, mine, osy jaýapkershilikpen bite qaınasyp, birge qalanǵan. Qazirgi zamanǵy tarıhtyń eń bir kúrdeli kezeńderinde, álemdik qarjy daǵdarysy zardaptaryn eńserý isinde halyq osy jaýapkershilik pen qamqorlyqty shynaıy sezindi. Biz Tuńǵysh Prezıdentti  ulttyq strateg retinde ǵana emes, ǵalamdyq deńgeıdegi jolbasshy retinde taǵy da tanydyq.

Nursultan Nazarbaevtyń eldiń qa­lyp­tasýyndaǵy jáne onyń ha­lyqaralyq bedelin nyǵaıtýdaǵy róli Elba­­synyń ómirlik tájirıbesinen týyn­daıdy. Biz 90-jyldardyń sońynda «Qazaqstan Malaızıa nemese Sıngapýr sıaqty elder­diń tájirıbesin paıdalanady», deıtinbiz. Al qazir álemdik orta­lyqtardyń ózderi de qazaq­standyq basta­malarǵa yqylaspen qaraıtyn boldy.

Qazaqstandyq úlgini tabysqa kenelt­ken mańyzdy faktordyń biri – ishki jańarýdyń quramdas bóligi retinde qaralǵan syrtqy saıasat bolǵany aıqyn. Elbasymyz Nursultan Nazarbaevtyń syrtqy saıasattaǵy orasan eńbegi el ishin­de ǵana emes, álemdik qoǵamdastyq deń­geıinde laıyqty moıyndaldy. Álemdegi negizgi, bedeldi saıası kúshter tarapynan Qazaq­stanǵa qatysty árdaıym reformany turaqty qoldaıtyn sheshimder qabyl­dandy.

Tuńǵysh Prezıdenttiń ıadrolyq qarý­dan bas tartý týraly asa mańyzdy sheshimi – strategıalyq, kóregen qadam. Sonyń arqasynda biz órkenıetti, tańdaýly mem­leketterdiń qatarynan oıyp oryn aldyq. Álemdik bedeldi memleketter men Qazaqstannyń arasyndaǵy qarym-qatynasqa múldem jańa mazmun berildi. Qaýipsizdiktiń tıimdi kepildikterin alyp, kúlli múmkindikti ishki qurylymdy damytýǵa shoǵyrlandyrdyq.

Nursultan Nazarbaevtyń syrtqy saıasattaǵy ustanymy udaıy ulttyq jobalaýdy júzege asyrýǵa, qazaqstandyq qoǵamdy júıeli túrde jetildirýge baǵyt­talǵan. Kez kelgen órkenıetti qatynas, Shyǵyspen nemese Batyspen túıisý – qashanda ózara paıdaly is. Damýdyń eýropalyq tásili qoǵamdyq qyzmettiń barlyq salasyna, ómir súrý sapasyna, turmystyq qalypqa erkin taralyp jatyr. Eń bastysy, Qazaqstan úshin «Eýropaǵa jol» aıqyn da naqty tujyrymdalýy shart. Bul jahandyq mindetter turǵysynan da, qarapaıym adamdar úshin de túsinikti ári tartymdy bolýy tıis. Bul ıdeıalardyń barlyǵy da Nursultan Nazarbaevtyń strategıalyq josparlarynan týyndady.

Elbasynyń halyqaralyq bastama­larynyń kóregendigi men ómirsheńdigin búginde dúnıe júzi tanyp, moıyndap otyr. Muny úlkendi-kishili memleket­ basshylarynyń, saıası, qoǵam qaırat­ker­leriniń bizdiń Tuńǵysh Prezı­dentimiz týraly bildirgen jyly lebizderi men qur­metterinen-aq ańǵarýǵa bolady. Basqasyn aıtpaı-aq qoıalyq, 2007-2014 jyldar aralyǵynda Túrkıa Prezıdenti bolǵan Abdýllah Gúldiń Qazaqstan Prezıdentin «Túrki dúnıesiniń kóshbasshysy – tutas túrki áleminiń aqsaqaly dep tanımyz» deýiniń ózi Qazaqstan men onyń kóshbasshysynyń orasan halyqaralyq bedelinen habar berse kerek.

Qazaqstandy qazirgi zamanǵy básekege qabiletti, gúldengen memleketke aınaldyrýda negizgi róldi árdaıym «birinshi adam» faktory – Tuńǵysh Prezıdent Nursultan Nazarbaev atqarady. Qazaqstannyń táýel­sizdigi, eldiń baqýatty, beıbit turmysy Elbasy esimimen tikeleı baılanysty. Muny halyq ta, dúnıe júzi de moıyndaıdy.

Nursultan Nazarbaev elimizdiń bıligin qolǵa alǵan 30 jyldyń ishinde jańa memleket qurýdyń barlyq qıyndyǵyn bas­tan ótkerdi. Eńseli murattardy eńserip, tolaǵaı tabysqa qol jetkizdi. Qazaq jurtyn tórtkúl dúnıege tanytyp, barsha álemge moıyndata bildi.

Elbasy – egemen elimizdiń negizin qalaýshy, eldigimizdiń sımvoly, táýelsiz Qazaqstannyń tól tarıhynyń bastaýynda turǵan tuǵyrly tulǵa. Saıasatkerdiń el men jer aldyndaǵy ushan-teńiz eńbegi – urpaqqa úlgi, barshaǵa ónege. Táýel­sizdiktiń bastaýyndaǵy uıqysyz túnder men tynymsyz kúnderdegi atqa­rylǵan isterine ádil baǵa berilip, ult múd­desine qyzmet etken asa kórnekti qaıratkerge, tarıhı tulǵamyzǵa shynaıy qurmet kórsetilip keledi.

Bıylǵy Astana kúni qarsańynda Elbasy­nyń eren eńbegin joǵary baǵa­laı otyryp, Elordada Elbasy Nur­sultan Nazarbaevtyń qurmetine tarıhı eskertkish ornatyldy. Mereıli jylda mundaı sáýlet týyndysynyń boı kóte­rýi – zańdy qubylys. Bul – táýelsiz eldiń shekarasyn shegendep, Qazaq elin­de tynyshtyq pen bereke ornatqan Elba­syǵa alǵys belgisi jáne túrkitildes mem­leketterdiń basyn qosýǵa múddeli bolǵan túrki áleminiń dana aqsaqalyna degen erekshe qurmet.

Eskertkishtiń saltanatty ashylýy rásimine qatysqan Memleket basshysy Qasym-Jomart Toqaev óz sózinde: «Ha­lyqty aýqymdy ózgeristerge talmaı jetelegen Tuńǵysh Prezıdent asa jaýapt­y ózgeristerdiń, aýqymdy refor­ma­lardyń naqty iske asyrýshysyna jáne Táýel­sizdigimizdiń sımvolyna aınaldy», dedi.

Elbasy bul bıikke qajyrly eńbegi­men, parasat-paıymymen, mańdaı teri­men jetti. Nursultan Nazarbaev – qa­zaq ultynyń barshaǵa, kúlli álemge tanylǵan Elbasysy. Tuńǵysh Prezıdent – elimizdi aımaqtyq alpaýyt memleket­ter qataryna qosqan birtýar tulǵa, memleket qaı­ratkeri, saıasatker retinde tarıhqa endi.

Bizdiń mindetimiz eldiń, Elbasynyń amandyǵyn tilep, Otanymyzǵa qolymyz­dan kelgenshe qoldaý, kómek kórsetý jáne óskeleń urpaqty barsha jurt maq­tan tutatyn tarıhı tulǵanyń taǵyly­my arqyly tárbıeleý bolýy tıis.

Egemen Qazaqstan 5 shilde 2021 jyl