Roza RAQYMQYZY
...Uzaq ta uly joryqqa attanǵan Aqsaq Temirdiń naqsúıeri Bıbi hanym ámirshisiniń jolyn saryla kútedi. Handy jalǵyz ıemdenýge Alladan járdem tileıdi. «Allaǵa isim jaqsyn» dep, han kelgenshe jer júzinde joq sulý meshit saldyrmaq bolady. Jurttan asqan sheberdi izdegende hannyń bir begi tutqyn arabty taýyp beredi. Bıbi hanym sheberge: «Ónerińdi kórsetip, kóńilimnen shyǵatyndaı meshit sala alsań, basyńdy azat etemin» degen shart qoıady.
Sodan bastap-aq kórkem meshit boı kóterip kele jatady. Biraq oılamaǵan jerden hanymǵa ǵashyq bolyp qalǵan jas jigit, bitýge sál-aq qalǵan meshit jumysyn kenetten kúrt toqtatady. Mánisin suraǵan hanymǵa: «súıgenimniń súıgenine bola meshit soqqym kelmeıdi» dep shynyn aıtady. «Sonda menen ne tileısiń?» degende «ernińnen bir súıgizseń boldy» deıdi. Uzaq aılar boıy ańsap, shólirkep, Aqsaq Temirdi ǵana kútip júrgen hanymǵa bul qorlyq bolyp kórinedi. Degenmen qansha dúre soqqyzyp, taıaqqa jyqqyzsa da, jigit bastapqy sózinen tanbaıdy. Sodan «meshit bitpeı qalsa, hannyń mahabbatynan aıyrylamyn ǵoı» dep qaýiptengen hanymnyń oı san-saqqa júgiredi. Degenine kónbese, jigittiń meshit qurylysyn aıaqtaıtyn túri joq.
Hanym: «meshit bitpese, hannyń mahabbatynan aıyrylamyn» dep qorqady. Sondaı-aq «sheberdiń kóńilin tapqanymdy han bilip qoısa, ne bolady?» dep te oılaıdy. Onda, árıne, han áıeldiń basyn alady. Biraq Bıbi hanym ajaldan bálendeı qoryqpaıdy. Óıtkeni onyń oıynsha, «mahabbat qýanyshymen salystyrǵanda ómir sonshama qymbat nárse emes». Sóıtip, sheberdiń shartyna kónedi. Sheber de sózinde turyp, han kelerden bir kún buryn kózdiń jaýyn alardaı keremet sulý meshitti daıyn etedi. Rıza bolǵan hanym, jigittiń basyna azattyq berip, syı-sıapatymen yrǵap-jyrǵap jóneltedi. Biraq artynsha aınaǵa qaraǵan hanym, úlbiregen urtynda jigit erniniń izi qalǵanyn kóredi. Sodan ary oılanyp, beri oılanyp, qylmysyn jasyrý úshin bir aıla tabady. Ámirshisiniń bolat bilegimen baýyryna qysqanyn ańsaǵan áıel: «Tym bolmasa, bir túnge betimdi kórsetpeýim kerek» dep uıǵarady da búkil shaharǵa: «Áıel bitken betine perde taǵyp júrsin. Júzin kórsetip, erkekti qyzyqtyryp, azdyrmasyn. Óıtkeni erkektiń oıy árdaıym qasıetti, zor jumysta bolýy kerek» degen jarlyq shashady. Bıbi hanym degenine jetedi. Súıgenin qushyp, qumarynan shyǵady. Qylmysyn bilip qoıǵan Aqsaq Temir, artynsha meshit munarasynan qulatýǵa ámir etkende de jymıysyn esh joǵaltpaıdy...
...Júsipbek Aımaýytovtyń «Párenji ertegisi» atty ádebı murasynyń qysqasha mazmuny osylaı óriletin-di. Bul – árıne, jaı támsil. Degenmen júregi qalamaı tursa da, eriniń mahabbatyn, súıispenshiligin ıelený nıetimen ǵana kúnáǵa barǵan áıeldiń osy qylyǵy qylmys pa?! Biraq ol meshittiń ózin asa bir dindarlyqtan emes, «İsime Alla jaq bolsyn, súıgenimdi jeke-dara ıelenýge járdem etsin» degen maqsatpen salǵyzdy. Iaǵnı, nápsige qul boldy. Shaıtannyń azǵyrýyna erdi. Al qasıetti ıslam nápsiqumarlyqtyń qaı túrin, qandaı kórinisin bolsa da quptamaıdy. Imany álsiz pendeniń joldan tez taıatynyn tápsirleı otyryp, soǵan sebepker bolatyn kez kelgen kórinistiń aldyn alýdy mindetteıdi. Jáne bul oraıdaǵy kóp máseleniń áıel zatyna kelip tireletinin uqtyrady. Dintanýshylarǵa júginsek, «sol sebepti de, Quranda erkekterge arnalǵan arnaıy súre joq, al «Áıelder» degen súre bar». Qarapaıym túsinikke salyp qarasaq, adam jaqsyny da, jamandy da eń áýeli kózben kóredi. Kúnáǵa eń birinshi ıtermeleıtin de – kóz. Sondyqtan áıelderdiń syrt kózdi eliktirip, joldan taıýǵa ıtermeleıtindeı qylyqtardan aýlaq bolýyn eskertken dinimiz, olarǵa búrkenýdi buıyrdy.
«Párenji ertegisiniń» keıipkeri aıtpaqshy, áıel ashyq-shashyq júrip, erkekti qyzyqtyrmaýy, kóńiline qurt túsirmeýi kerek. Saıyp kelgende, áıel zatynyń hıdjab kıý úrdisi osy maqsattan týyndaǵany daýsyz jáne mundaı kıim úlgisine kóshken ápke-sińlilerimizdiń kóbeıe bastaǵany da shyndyq. Dinı úgit-nasıhattyń qulaǵymyzǵa sińip, kóńilimizge qona bastaǵanynan bolar, qazir meıli kóshede, meıli keńsede bolsyn, omyraýyn, arqasyn ashyp, sanyn jaltyratyp júretin qyz-qyrqynǵa jurtshylyq shaıtan kórgendeı shoshyna qaraıtyn boldy.
Jalpy, áıel zatynyń jartylaı jalańashtanýynyń kózge sonshalyqty ersi kórinetini – dinimizge qaıshy ekeni óz aldyna, bul ádet qazaq mádenıetine múlde tán emestiginen de. «Qyzǵa – qyryq úıden, qala berdi, qara kúńnen tyıym» degen qaǵıdany berik ustanǵan halqymyz, qashannan-aq áıel zatynyń tárbıesine úlken mán bergen. Qyz bala bóriksiz, taqıasyz, al áıel adam kımesheksiz júrmegen. Jaǵasy jınaqy, etek-jeńi uzyn kóılek kıgen.
Dástúrge adaldyqtan bolar, «Qyz Jibek» fılmindegi bir epızod kezinde qatty synǵa ushyraǵany málim. Naqtyraq aıtsaq, Tólegen men Bekejannyń jekpe-jekke bel baılaǵanyn estigen Jibektiń kıinip te úlgermesten, janushyryp jetken sátindegi ishkóılekpen turatyn turysy kóp adamnyń jaǵasyn ustatqan. Teledıdardan qazirgi berilip júrgen kınolardaǵy ádepsiz kórinisterdi, keıbir baǵdarlamalardyń júrgizýshileri men qonaqtarynyń keleńsiz kıim kıisin kórgen adam, Qyz Jibektiń sol turysymen jylap kóriseri kúmánsiz. Bul rette, bári adamnyń óz sanasyna, tárbıesine baılanysty. Biraq ómir jalǵan, ólim haq. Jáne árkim fánıdegi is-amaldary úshin baqı dúnıede jaýapty bolmaq. Bul – qasıetti Quran sózi, ulyq paıǵambar ósıeti.
Ulttyq kıim úlgisi degennen shyǵatyn bir oı – bizde áli de musylman qazaq áıeliniń beınesi qalyptaspaı otyr. Mysaly, hıdjabty kóp adam qabyldaı bermeıdi. Ata dástúrin qasterleıtin jandar úshin munyń tipti «arabtarǵa elikteý», «jat mádenıetke bas urý» ispetti kórinetini ras. Sondyqtan hıdjabtyń ornyna kımeshek kıý úrdisin qalyptastyrsaq, quba-qup bolar edi. Ári qazaqy, ári sharıǵatpen de úndes. Sebebi áıel zatyna búrkenýdi buıyrǵan ıslam, dinge qaıshy kelmegen jaǵdaıda ulttyq kıim úlgisinen bas tartýǵa mindettemeıdi.