«Súleımenshiler» dinı aǵymy, olardyń tarıhy, dinı ustanymdaǵy erekshelikteri týraly
Súleımenshiler – Qazaqstanda jáne álemniń basqa da elderinde áreket etetin dástúrli emes dinı aǵymdardyń biri. Bul jamaǵat Naqshbandı tarıqatynyń bir tarmaǵyn ustanady jáne negizin qalaýshy Súleımen Hılmı Týnahannyń (1888-1959) esimimen atalady.
Súleımen Hılmı Týnahan
Súleımen Hılmı Týnahan dinı bilimin aldymen óz aýylyndaǵy medresede bastady, keıinirek Stambýlda jalǵastyrdy. 1916 jyly joǵary bilim alyp, «Súleımanıa» jáne «Quzat» medreselerinde oqýyn jalǵastyrdy. 1920 jyly Osmanly sultanynyń buıryǵymen jalpy ustaz retinde qyzmetin bastady. 1923 jyly Osman ımperıasy qulaǵannan keıin, Túrkıa respýblıkasynyń qurylýymen eldegi dinı saıasat ózgerip, medreseler jabyldy. Týnahan qyzmet etken medreseler «Imam Hatıb» mektepterine aınaldyryldy, biraq ol bul júıeni laıyqty dep sanamady jáne óz erkimen qyzmetinen ketti.
Týnahannyń qyzmeti
Súleımen Hılmı Týnahan resmı oryndardyń qarsylyǵyna qaramastan, Qurandy oqytý jáne dinı bilim berý jumystaryn jalǵastyrdy. Ol óz shákirtterin tárbıelep, jer-jerde Quran kýrstaryn ashty. Týnahan birneshe ret qýdalaýǵa ushyrap, túrmege de otyrdy, biraq óz isin toqtatpady. Ol 1959 jyly dúnıeden ótti.
Súleımenshilerdiń uıymdasýy
Súleımen Hılmı Týnahannyń dúnıeden ótkennen keıin, onyń shákirtteri jamaǵatty jalǵastyryp, «súleımenshiler» dep atala bastady. Jamaǵattyń alǵashqy kezeńinde basqarý qararlary «Keńes» arqyly qabyldandy, onyń jetekshiligin Týnahannyń kúıeýbalasy Kemal Kajar júrgizdi. Bul kezeńde jamaǵat Túrkıanyń kóptegen qalalarynda, sondaı-aq shetelderde Quran kýrstaryn ashty.
Súleımenshiler HH ǵasyrdyń 80-jyldarynda Túrkıada saıası kúshke ıe bolǵan «Ádilet» partıasynan qoldaý tabý maqsatynda osy partıa músheleri arasynda qupıa túrde belsendi ýaǵyz júrgizgen. 1980 jylǵy Túrkıadaǵy memlekettik tóńkeriske deıin aǵymnyń kóshbasshysy Kemal Kachar (Súleımen Týnahannyń kúıeý balasy) «Ádilet partıasynan» Parlament depýtaty bolǵan. Sondaı-aq túrkıalyq BAQ-ta súleımenshilerdiń túpki maqsaty óz jaqtastaryn kóbeıtip, zaıyrly respýblıkanyń ornyna teokratıalyq memleketti qurý ekeni jazylǵan.
Reseılik BAQ-ta súleımenshiler Túrkıada beıresmı áreket etetin radıkaldy dinı uıym retinde kórsetilgen. Radıkaldy dinı ıdeologıasy úshin Túrkıanyń resmı din basqarmasymen 1995 jyly qatynasyn úzgen.
Jalpy súleımenshiler «Uly Túrkıa»/«Uly Týran» ulttyq ıdeıasyn jaqtaıtyn túrkıalyq saıası jáne bıznes ókilderiniń múddesin júzege asyrýshylar sanalady. Olar Túrkıanyń «Ulttyq qozǵalys partıasy» men «Ádilet jáne damý partıasyna» qoldaý kórsetedi.
Súleımenshiler jamaǵaty qaıyrymdylyqty búrkemelenip jabyq medrese júıesi negizinde pansıonattar arqyly áreket etedi. Áleýmettik turǵydan osal jandarǵa materıaldyq qoldaý kórsetý (tegin tamaqtandyrý, jataqhanadan oryn berý) arqyly óz qataryna tartyp, olardyń sanasyna jamaǵatshyldyq psıhologıany qalyptastyrady. Sektanttyq baǵyttaǵy jamaǵatshyldyq ıdeologıany jaqtastary arasynda taratyp, resmı múftıatqa astyrtyn qarsy áreket jasap, eldiń dindar qaýymynyń aýyzbirshiligin buzady, dindi saıasılandyrady. Qaıyrymdylyqty búrkemelený arqyly áleýmettik turǵydan osal azamattardy óz qataryna tartyp, jamaǵat múddesine berik etip tárbıelep, olardy bolashaqta óz múdelerin júzege asyrý úshin saıası jáne bıznes elıta qataryna qosylýyna jaǵdaı jasaıdy.
Súleımenshilerdiń qazirgi jaǵdaıy
Búgingi kúni Súleımenshiler jamaǵatynyń basshylyǵynda Súleımen Hılmı Týnahannyń nemere inisi Ahmed Arıf Denızolgýn tur. Jamaǵattyń negizgi maqsaty jastardyń dinı saýatyn ashý, Qurandy úıretý jáne jaǵdaıy tómen nemese kópbalaly otbasylardan shyqqan oqýshylar men stýdentterdi tegin jataqhanamen qamtamasyz etý bolyp tabylady. Túrkıa jerinde bul jamaǵatqa tıesili kóptegen balabaqshalar, jeke mektepter, aýrýhanalar, týrısik jáne qajylyq kompanıalary, saýda uıymdary, baspa úıleri tirkelgen.
Súleımenshiler jamaǵaty óziniń maqsattary men ádisterin qoǵamda dinı jáne ulttyq qundylyqtardy nasıhattaý arqyly júzege asyrýda. Alaıda, olardyń keıbir áreketteri resmı dinı uıymdarmen jáne memlekettik bılikpen qaıshylyqtar týdyrýy múmkin.
Qaıshylyqtar men qarsylyqtar
Súleımenshiler jamaǵatynyń qyzmeti Qazaqstanda keıbir qaıshylyqtardy týdyrady. Qazaqstan musylmandary dinı basqarmasy (QMDB) olardyń keıbir áreketterin jáne dinı ustanymdaryn synǵa alady. Súleımenshilerdiń resmı dinı mekemelerge qarsy áreketteri, zaıyrly memleket qaǵıdattaryna qaıshy keletindigi belgili. Olardyń qyzmeti radıkaldy dinı ıdeologıany jasyryn túrde nasıhattaý jáne jamaǵatshyldyq psıhologıany qalyptastyrý arqyly júzege asyrylady.
Súleımenshiler jamaǵaty Qazaqstandaǵy dinı jáne áleýmettik ómirdiń bir bóligi bolyp tabylady. Olardyń qyzmeti dinı bilim berý men qaıyrymdylyq jumystaryn qamtıdy. Alaıda, resmı dinı uıymdar men memlekettik bılik olardyń keıbir áreketterine qarsy shyǵyp, jamaǵattyń zaıyrly memleket qaǵıdattaryna qaıshy keletindigin alǵa tartady. Sondyqtan, bul jamaǵattyń qyzmeti qoǵamda ártúrli pikirler týdyrýda jáne onyń bolashaǵy men yqpaly týraly másele áli de ashyq kúıinde qalyp otyr.